IJITO BATEN TESTAMENTUA ETA KONSEJUAK

        —Ai, Maixepa! Gaizki nago; testamentua egiñ bear det; ekarri ezazu Eskribaua.

        —Zertarako? Zer dezu testamentuan uzteko?

        —Benturaz berak utziko dit neri.

        —Nork? Domeniñok?

        —Diot ba... benturaz...

        —Ez al dakizu zer esaten zuen Erramona zarrak?

        —Zer esaten zuen ba?

        —Domeniño, bei antzua bezela zala.

        —Ai, Maixepa, Maixepa! beia jeisten eztakienarentzat, bei guziak dira antzuak. Datorrela datorrela lenbaitlen Eskribaua.

        —Ondo da... aizak, mutiko; ua eskribauagana eta esaiok etorri dedilla agudo.

        —Tan... tan... tan...

        —Nor da or? Zer nai dek mutill?

        —Bedori da Eskribaua?

        —Bai.

        —Betor ba agudo testamentu bat egitera kaballero batengana.

        —Ago puxka batian, eta beriala nauk or.

        Kaballeroaren izena aditzean, bereala apainduta abiatu zan Eskribaua, mutikoa aurrean giari zuela; baño egia esateko, arlotetxoa iritzi zion etxeari, kaballero batena izateko: estalpe nolabaiteko bat, zuma batzuek, saski bat edo beste, lapiko bat sutan, an bazter batean, eta mando aska batean, manta batzuekiñ bildurik, gizon beltz aundi bat.

        —Badator Eskribau Jauna?

        —Bai, banator ba.

        —Ongi etorria izan dedilla, Jauna, etxe santu onetara.

        —Eskerrik asko.

        —Testamentua egiñ nai nuke ta esango diot itz gutxitan nere deseoa; zaldi bat, asto bat eta aizturra guraizak), artazixak) pare bat dira nik dedan guzia: zaldia emaztearentzat, eta aizturrak bedorrentzat, testamentua egite-aldera.

        —Zertako ditut nik aizturrak?

        —Ara, Jauna; beatz-azkalak moztu ta orrelako lanetarako oso politak ditu.

        —Ba eztitut bear.

        —Zenbat nai du ba bedorren nekeagatik?

        —Amar peseta.

        —Eztet ba ardit bat ere nerekiñ, baño artzeko batzuek baditut.

        —Onak badira artzeko oiek...

        —Bai, Jauna, bai; besterik ezpada, berotzeko bada ere...

        —Nun dauzkazu?

        —Ataunen.

        —Otra!... De Herodes a Pilatos...

        —Y de Eskribaus a Pariseos... e?

        —Tira ba, tira; guazen aurrera.

        —Ara ba, Jauna; ba'itut artzeko berreuntxo bat.

        —Zer berreun?

        —Berreun... eztakit ba bedorrek naiko ote dituan...

        —Gizona: txanponak izanta ere, berreunera ezkero, zerbait izango da.

        —Esango diot ba, Jauna, argiro. Ataunen dauzkat artzeko berreun palo. Bedorrek artu nai balitu...

        —Nik? Zer dala ta?

        —Diot ba... nai balitu...

        —Zergatik eztituzu artu zedorrek?

        —Lotsaz; orra esan egia; beste erri baten izan balitz ere... baño Ataunen, ainbeste senide dauzkagun errian...!

        —Etzaude zu kaballero txarra.

        —Kaballeroa? Bedori adiñakoa bai beñepeiñ.

        —Nundik?

        —Ara nundik. Nere denbora guzian kaballo-tratuan bizi izandu naiz, beragatik uste det ondo merezia dedala kaballero-tituloa.

        —Banua berealaxe emendik, baño pagatuko didazu.

        —Ez bedi aserretu, Jauna, amar peseta gora bera. Emango diozkat konseju batzuek, ez amar baizik eun peseta baño geiago balioko diotenak, ondo gordetzen baditu.

        —Guazen ba, guazen orretara ere.

        —Betor nere ondo-ondora.

        —Ona emen nun naukazun.

        —Lenengo konsejua. Ez bedi beñere piatu ijitoakiñ nerau aurrengo naizala.

        —Zuk esan bearrik eztet orretan.

        —Beldur naiz ba, esanta ere, premian arkituko ez ote dan berriz esateko.

        —Ia beste konseju bat.

        —Bigarrena. Ijitoak ezer ostutzen badiote, ez joan aien ondoren.

        —Zergatik ez?

        —Ostua ez du eskuratuko, eta gañera kastatu egingo du.

        (Emen oso ixilik eman zizkion beste konseju batzuek ere bost edo sei miñutuan; baño eztakigu zer. Gero galdetu zion Eskribauak:)

        —Beste konsejurik badezu?

        —Ez, Jauna. Gorde bitza ondo oiek, eta asko ditu oraingo.

        —Agur ba.

        —Ario, ondo bijua.

—II—

        Etxeratu zan Eskribaua, eta oartu zan urrezko erlojua palta zitzaiola; eta suak arturik, juan zan kaballeroaren Palaziora, eta itzik egiñ gabe, ari zan kaballeroaren oia errekistatzen; onetarako makurtzian, bere arpegia jarri zitzaion kaballeroarenaren gañian, baño puska bat goraxeago, eta gorbatarekiñ jotzen zuan kaballeroaren aoa. Gorbatan zeukan urrezko orratz eder bat, eta kaballeroak ortzakin oratu oso kurioso, eta atera zion orratz ura miñik egin gabe. Eskribau Jauna etxeratu zan len baño ere txarrago.

—III—

        Kaballeroak ikusi zion Eskribauari eraztun eder bat beatz baten, eta zai zegoan berriz agertuko ote zan uraxe eskuetaratzeko deseoz, baño etzan geiago agertu; bada damutan omen zegoan kaballeroaren konsejuak berandutxo ikasi zitualako. Kaballeroa berriz penaturik, berak nai baño len ikasi zitualako.

—IV—

        Liburu azal guziz ederdun bat ageri zan Eskribauaren etxean, gañean izkira edo letra ederretan zeukana: ijito baten testamentu eta konsejuak.

        Lenbiziko orrialdian berriz zeukan eskribiturik:

                Ijitoaz piatzen

                diraden gajuak,

                eramango dituzte

                petardo bapuak,

                baten testamentua

                eta konsejuak,

                kosta zaizkit urrezko

                orratz-erlojuak.

1902'ko Jorraillaren 6'an

Ibaizabal, 1902