ANDRE GAZTEA ETA NESKA ZARRA

—I—

        Sagardotegiko atian azaldu zan igande goizean erdarazko iragarri edo anunzio bat, era onetan:

        «Gran puntzion de bertsolaris mujeres. Un bieja sin kasar, y una joben sin biejar, casara. Materia sakatrapus. En las kuatropunto tarde. Entrada de kompiantza, sin pagar».

        —Krixan , zer esan nai du iragarri orrek?

        —Eztezu ulertzen edo entenditzen, Uxabi?

        —Ez nik.

        —Ba esan nai du, gaur arratsaldeko lauretan bertsoetan jokatzera dijoazela.

        —Nor ote dira?

        —Bi emakume: bat andre ezkondua, eta bestea neska zarra.

        —Izenik eztu jartzen?

        —Ez: baña omen dira, andre ezkondua Baxakatua; eta neska zarra Zirauna.

        —Ai zer pariak muserako!

        —Ederrak.

        —Nor dute Juez?

        —Don Braulio.

        —Ara bestia!

        —Bestia al da ura?

        —Diot ba...

        —Kontu gero; um! erdalzaletua dago aberastu zan ezkerokoan ta, «bestia» deitzen badiozu, eta berak erderazkotzat artzen badizu...

        —«Bestia» esanta're ba, eztakit gezur andi-andirik esango ote diodan; anka biko bestiak ere izan oi dira ta...

        —Ba, kontuz ibilli zindezke.

        —Eta nork ipiñi du iragarri ori?

        —Don Brauliok.

        —Ba, ba, beraz izena jarria dauka: anka biko «bestia».

—II—

        Arratsaldean an zeuden sagardotegian, upelaren ondoan, Don Braulio, Baxakatua (andre ezkondua) eta neskazarra (Zirauna). Iruren artian bazeramaten upela maria-beran. Sin-pagarreko entradarekiñ ere jende asko sartu zan. Lauren trangadan, asi ziran bertsolariak:

        Andre ezkonduak neska zarrari:

                Enpleatzen ez bada

                gazterikan neska,

                pasa bearko ditu

                makiña bat kezka;

                burua txoraturik

                senargairik ezta,

                orra azkenerako

                neska zarren pesta.

        Neska zarrak andre gazteari:

                Gazterik ezkonduak

                ikusten ditut nik

                beren bizimoduaz

                ondo asperturik;

                senarraren maleta

                eziñ eramanik,

                neska zarrak ez dute

                orrelako lanik.

                Estimazio gabe

                dago neska zarra,

                askok egiten dio

                burla eta farra,

                bera ona bada're

                izena du txarra,

                konsolatzeko badu

                zerbaiten bearra.

                Ardurarikan eztit

                ematen izenak,

                kontua daukakigu

                gauzaren izanak;

                ezkonduak sarritan

                dituzte zezenak,

                konsolatutzen naute

                orla dabiltzanak.

                Beti ezkondu naian

                ta beti alperrik,

                emaztetzat eztu nai

                iñork neska zarrik;

                zergatik eztan bear

                etxean alperrik,

                bizi bearko dute

                gaixoak bakarrik.

                Ezkondu eta ondo

                izanik lenengo,

                osoro aspertua

                urte bigarrengo:

                —Or konpon zaite, gizon,

                igesi naiz juango,

                ai Jaungoiko maitea

                neskazar banengo!

                Libertadian dabiltz

                aizia bezala,

                baña beti argal ta

                zimurra azala:

                oso beltza da neska

                zarraren itzala,

                argandik Jaungoikoak

                libratu gaitzala.

                Libratu naita ere

                uztarria gogor,

                nai ta nai ez dezu zuk

                egon bearko or:

                andrea ai-ai-ai!ka

                eta gizona gor,

                neska-zarrik orrela

                eztaukazu iñor.

                Gauza danetan berak

                nai luke nagusi,

                besteren onik berriz

                eziñ du ikusi:

                beti beria eta

                al bezela bizi,

                oraindik eztu iñork

                neska zarrik ezi.

                Emazte gazte asko

                daude ikasiak

                artzen jipoi eder ta

                ondo mereziak;

                neska zarrak ez gaude,

                Jaunari graziak,

                ezkondu oiek beziñ

                ederki eziak.

                Apaintzeko egingo

                ditu alegiñak,

                ondo orraztu eta

                garbitu agiñak:

                beztuaz betilliak

                ta ille urdiñak,

                lanak ematen dizka

                edertu eziñak.

                Senar alporja baten

                zera emaztia,

                txima arroak eta

                arpegi tristia:

                soñeko oso zar bat

                doi-doian jaztia,

                zure apainduria

                ori da guztia.

                Inbidiaz erretzen

                dauzkazu erraiak,

                ia urtuan berriz

                zauzka errabiak;

                dote ta arrioa

                dira oiek biak,

                usai txarra dizute

                sumatzen galaiak.

                Ezkonduen inbidiz

                dauden neska zarrak

                eztakizkite ondo

                oien sasi-larrak;

                zelo ta aserreak,

                suak eta garrak,

                pagatzen dute andre

                gaixoen bizkarrak.

                Jakiñ-miñez dauzkate

                biotzak erriak

                ibiltzeko mingañez

                auzoko berriak:

                batzuetan gezurrak

                bestetan egiak,

                neskazarrak onetan

                dira geiegiak.

                Gizona zurrutian

                trabenan zorretan,

                ura etxera nairik

                andrea lorretan;

                eta gero makilla

                onen ezurretan,

                ezta ikusten neska

                zarrik lan orretan.

                Zure bizimoduaz

                kontentu bazera,

                naikua edan degu

                ta guazen etxera;

                biurtutzeko bigar

                goizian atzera,

                beste dozen erdi bat

                bertso botatzera.

                Puntzio au izan da

                osoro luzia,

                baña gure autua

                dago ikusia;

                nola nik irabazi

                dizudan auzia,

                biba Don Braulio ta

                lagundi guzia.

—III—

        Neska zarrak, «biba Don Braulio» esatean, jo zuan goitik bera Jaun au, eta sartu zion sorbaldetaraño bere kapela, tximiñia zirudiena, eta gizajoak, argia itzali zalakoan, esan zuan «Gabon, Jaunak».

        Uxabik bazter batetik erantzun zion: «A, gizajo-gizajoa... anka biko bestia!».

        Krixanek berriz kantatu zuan:

                Bata Baxakatua,

                bestea Zirauna,

                oien Jueza berriz

                Don Braulio Jauna.

        Uxabik:

                Bi Bertsolari egiñ

                dutenak batzarra,

                dira andre gazte bat

                eta neska zarra.

1902'ko Abenduaren 14'an

Ibaizabal, 1902