Osasune gordetzeko modue

        Airea da ikusten ezteun baño alde guztitati ingurutzen gaitun gauza bat; mogitzen danen eramaten diu arropak eta gauza ariñek, eta ordun aizea do izena; baldin indar aundikin mogitu ta arbolak eta etxek botatzen baditu hurakana esaten zako. Aire amosferakoa da amosferako aizea, zeñ dan lurren ingurumariko aize guztie; eta la danok bizi gea aize onen barrun, arraiek urpen bizi dien bezela. Aizea sartu ta irten dabill beti gure birikatan ta onla arnasea artzen deu; au bae zin biziko gindeke ta la guztiz premizkoa da aizea purue daon lekun arnasea artu dezaun. Baserritarrak eta kanpon bizi dien gañeako personak aize librea daon tokin arnasea artzen doe ta sanok eta azkarra tie; etxe txikitan ta aizea gutxi txandatzen dan lekutan bizi dienak, erri aunditan gertatzen dana, kolore txarrekok eta gaxokorrak geianak izaten die. Eta la bizitza txikitan bizi geanen iriki bear ditugu leiok aizea berritzeko ta iristeko onla beti iraun dezala garbi, aize txarra daon lekutati urrutiratzea aleiñe einez. Guztiz txarra da txit aire beroa daon lekuti otza dagonera pasatzea, beaz inprudentzi ba ta oiti, su ondoti, ero txit bero daola aize otzeta irtetzea lenaoti estalgarrin bat artu bae. Txarra-re da osasunerako jardin eta arbolaritan gauez ein oi don preskurea artzea, ba eunez airea garbitzen doen landara ta lorak, botatze itue gauez aire au galdu ta osasunen kalteko lurruñek. Aire irazie ero kaletartetue da kale estutan, etxetako baranda ta eskatzetan, eta ondo itxi baeko ate ta leiondotan dabillena; aize au artzea txit peligrosoa da ta iges ein bear zako kontuz, kanpon eotea naiao izanez. Euzkin argik ikusteko serbituz gañera estimulatzen do narrue ta ematen dio kolorea; argi onek faltek sortzen do illuntasune, otza ta bustiantza, zeintzu tien txit gaiztok osasune gordetzeko; argi geieik batzutan kalte eiten dio begibisteri, bere urritasunek nekau ta gaitz eiten dion bezela. Bero geiei re kaltekoa da otz geiei bezela; baño guztiz gañea bero aunditik otzera ez beñgon pasatzeko kontu aundie euki bear da, eta la re otz bustie danen. Garbitasune, ala korputzen ta arropatan nola etxen da beste gauza guztitan danetan txit bearra da osasune gorde nai bada, zeati zikinkerik modu askotara gaitzek ekartze itu. Jana usau bear da modu aundikin osasune gordeko bada, ba gaitzi keianak etortzen die bear bezela ez jateti ta ez erateti. Ala janaritan nola eraritan asko beirau bear dieu nolako tien, alimentu sanok eta bear dan modukin artuz bizitzeko janez ta ez jateko bakarrik biziz, jaten gozatzen dienak eiten doen bezela. Ejerzizio da añ premizkoa osasune gordetzeko nola garbitasune ta jateko ta erateko kuidadue; gure korputzen makiñea ezta geldi eoteko eiñ, eta la modu oneko ejerzizio gauza bearra da osasunei luzai (sic) eraiteko. Jainkok animen potentzik eman zigun ejerzita gintzen eta la ezta azko korputzen ejerzizioa, baizik bearra da animen potentzinak e. Arrazoi oneati lana protxusko gauzatan txit ona da osasunentzat, gure korputzen parte diferententzat ona dan bezela aldizkako mogimentue ta ejerzizioa. Baldin ibiltzeko ein dan makina bat, por ejenplo erleju ba pezela, beti geldi ero geatue badao, naitzen die be kurpillek eta bear danen ezin ibil da, eta la gero ez do ezertako serbitzen. Ba personatan ejerzizion faltek onen antzeko eitekok ekartze itu. Deskantsuk seitu bear dio lanai loa bearra dan bezela, ba naturalezaik fuerte ta gogorranai senti eraiten dio atxeten ezpado ta loa kentzen bazako. Goiz etzatea ta goiz jaikitzea guztiz sanoa da, gaue galtzek osasunei kalte aundie eiten dion bezela. Pasiok e asko eiten doe osasunen gordetzen, eta la da nola ondo eiten donak gozatzen don barruko soseguk asko launtzen don sano ta gaitzi pae bizitzeko. Askotan ikusten die besten inbidie doela mediante azitzen ez tien ume gaixokorrak eta thatharra; onek erakusten digu, ba, eztiegula eutzi bear gañe artzen oni ta beste pasio txarrai, nola dien, arrotasune, orgullue, ta gañerakok.