XI
ZERUA

Caelum novum ete terre nova: zerua berri, lurra berri. (Apoc.XXI,1.). Lucerna eius Verbum Dei: Aren izena Iainkoaren Itza. (Apoc.XIX,13).

AMETSETAN

        N.— Negua urbiltzen ari zinan, lenbiziko euriak asirik. Asiera emana neukanan nere zeru oni, eta alako batean, bi argitasun ikusten ditiñat gauez nere gelan. Etzin-berri nintxinan. Dabid'ek dionez, ogean sartu ordukoxe loak artzen natxon; bañan egun artan bekaiñak arin neuzkanan. Bi argitasun oiek ez nindutenan ikaratu, oiturik bainago, eta orduko asiak zitxinan gauezko argitasun aiek. Salvador'en ikusi zetunat aurrenekoz argi-inguma polit oiek. Emen izen itsusia yunate: egal-ipurtargi. Gogoan al daukan ipurtargia zer dan?

        D.— Amaika ikusi netuan ardietatik nentorrela!

        N.— Ameriketako auek egan egiten yunate eunka, berreunka, millaka, ta gelara ere sartzen ditxin. Zer ikuskari zoragarria, illundu ezkero, euritan, elur-luma bezain ugari baitira sasitik sasira, zugatzetik zugatzera, piztu- itzalika. Argi-elur esan liteken, tarteka itzaliko ez ba'lira. Nere gelako bi oiek oietatik zirala uste nenunan; bañan argitasun auek ez zitxinan itzaltzen tarteka ere. Ez zitxinan luxe beste oien antzera. bai biribil. Ez txuri, ez gorri, ez urdin, ez ori, baña tarteko margo bat zunaten. Begiak itxi zetunat. Oraindio barrengo begi-xarean ikusten netunan argi biribil oiek. Aingeru ote dira? nere artean. Euskalerrian oitura danez, au galdegin zienat: «onez al zatozte, ala gaiztoz».

        M.— Onez, mutiko, onez. Gu gatxik. Argi biribillen erdian bi M ikusi netunan. Nor ta ote dira ?

        A, bai! Matxin eta Matxolo. Aingerutan il ziran senideak.

        N.— Oraintxe zuen bearrean arkitzen nauk, bada, zeruaren berri eman nai ba'didazute.

        M.— Eziñarekin ari aiz. Guk esanik ere ez uke buruz artuko. Len ere Aingerua mintzaturik zegok Apokalipsi liburuan. Zer bear duk geigo?

        M.— Alperrik ari aiz. Guk esatea alperrik uke, «ez begik ikusi, ez belarrik entzun, biotzak sumatu ere ez baitezake atsegin toki au zer dan.

        N.— Eta ni zerbait esan bearrean.

        M.— Esan ezak, bañan ez xoxokeririk. Labur mintza adi, Apokalipsi begien aurrean dukala. Lagunduko diagu zerutik.

        N.— Eta au esanik, itzali egin zitxinan. Geiago etzetunat ikusi.

        Asi naun, bada buru-iraulketan, nondik eta nora ioko. Txorakeririk ez esateko alde batera; bestera Apokalipsi orrek bildur ematen zidan, andik ez baititeke itzik kendu, ez erauntsi, madariku aundien azpian. Eta gaiñekoak begira. Au lana! Kezketan egon nintxinan aski luzaro, agindurik baitaukat, bañan azkenean, loak menderatu nindunan.

        Gau artan amets egin nenunan, aski polita, zeruan gertatzen nintzala. Ametsetan gogo-emana, ala bezela eman ezkero, ez al yunat utsegingo, ez Iainkoarekin, ez gaiñekoekin. Entzun ezan, beraz, nere amets ori.

        N.— Andre Mari'ren iaoteguna zinan, Bedaio'ko pesta. Eraman neunate izarretan gora edo etzekiñat beera lurraren azpian ere izarrak erruz baitira. Ikuskarria! Ustai antzeko izar-gerrikoa ageri baita amabi izar-mordorekin Aria, Zezena, Bixkiak, eta abar ua ikusten nunan guzia batean. Zer enparantza ingurutxo bat ateratzeko!

        D.— Ara!

SOKA-DANTZA

        N.— Nongotarrak, eta Bedaio'arrak atera zitxinan: ogeita lau lagun etxe batekoak —gurasoak beren aurrekin— asieran.

        D.— Gogoan zeukeat neronek ere, pamili bakarrak atera izan zula sokadantza. —Beraz, izar-mordo bakoitzaren parean bikotea; erdilekuan berriz, lau gizon, bertatik bertara bezala ikusten eta entzuten —an guzia bertatik bertara ikusten eta entzuten baita—. Lau gizon aletan Iztueta Zaldibiarra, zigor-maisu, puntuak ematen. Beste irurak bertsolari zitxinan, bertsoa lenbizi kantatzeko, ta gero sail osoa.

        Berala aurreskua atera zunaten. Naparroan galdu zinan aurresku ori, iñoiz izan baldin ba'da; Gipuzkoan, berriz, orri dagozkion bi ingurutxoak; baña Bedaio'n Orixe'n etaNapar-mugan dantza osoa ateratzen zinan.

        D.— Egia, neronek ere ikusi nian, Leitza'ko Ebaristo Elduaine gurera danbolin ioaten zanean, eta lenago Pastain, arengandik ikasi baitzun gure Atxiaga'k.

        N.— Nor izango aurre ta atzesku, ta Azpeitiar bat eta Elorrio'tar bat; bi erri oien tartean sortua baitirudi aundiki-dantza ori.

        D.— Nor-ta ziran bi oiek?

        N.— Loiola aurrelari, ta Berrio-Otxoa atzelari. Erdi-zuloko beste gizon aietako bat bertsotan ari zinan, —len dantza beti kantatua baitzan—. Nor? eta Perrando Amezketarra. Lapurreta batzuk gora bera an zitinan Iztueta eta biak, damuturik il baitziran. Perrando bakarka ari zinan aurrena, ta aren ondotik koru osoa, dantzarien eta ertzuloan zeudenen tartean.

        N.— Inguru aunditxoa duk ori. Nola betetzen zuten amabi biko aiek. Besoak luza bearko zititen. Bai zera Izar-mordo batetik bestera errez iauzi egiten zunaten. Gainera, gerriko artako izar-mordoak aldez beste zoazinan: dantzariak ezker-ioeran eta izarrak eskuin-ioeran. Ortaz, pauso banetan mordo bana aldatzen zunaten.

        D.— Ez duk makala! asmatzekoa duk!

        N.— Ametsetan ari naun, neska, ta idurimena ametsetan bizkorrenik.

        D.— Nola ezagutu ituan olako ta alako ziranik gorputzik gabe daudela?

        N.— Ezagutu? Aztu baitzitzaidan ametsetan, gorputzik etzutenik.

        D.— Eta, nongo apaiza zegon maiburu?

        N.— Iesukristo ta Andere Mari, gorputz lilluragarriekin, azkeneko izar-gerrikoa bañon aruntzago, eguzkia ta ilargia gugandik dauden bezala.

        Beren norgeigoka egin ondoren...

        D.—Nor atera zan nagusi?

        N.—Biek elkarren beteko. Gaztetan Berrio-Otxoak etzunan ikasi, bañan an berez ikasten yunate.

        D.— Ta Loiolak bai al zekin?

        N.— Iakiña! Ez al dun irakurri? Paris'en adiskide bat omen zunan, ogean gaixo zegona, oso betillun. Aren begirak ez omen zinan argitzen. Ontan, Loiolari esan omen zionan: «zuen eskualdeko dantza bat dantzatuko al zenidake, argitasun pixka bat etortzen ote zaidan?» eta, bai dantzatu ere; bai gizona sendatu ere. Ni ere soka ortan sartzeko amorratzen nintxonan, baña gorputz ilkor au ezin aldatu zinan emendik ara, ta ez unan gai alako iauziak egiteko.

        Dantza-aurrea bukatu zutenean.

LEN INGURUA

        Beste ogeita lau lagun sartu ditxin. Nongo? ta Askarateko. Ba dakin bi erri oiek ez dutela elkar elkar artu.

        D.— Esana dut, ba: Askarate ta Bedaio, alkar ezin eraio!

        N.—An eraio zunaten; an etzegon bekaitzik, ez gorrotorik. An ikusi nitinan Urlia, Sandia, Berendia, izenik etxunat aipatzen. An ikusi ere oraindi baizi diran zenbait adiskide ta... etsaietatik ere. Etzionat iñori ipernurik opa, Iesukristok odola aiengatik ere eneregatik bezala eman baitzun, eta ditekena dun an elkarrekin biltzea.

        D.— Olako'ri ere ez diok ipernurik opa?

        N.— Ez Olako'ri ere.

        Soka luza ta luza ari zinan. Sartu zitxinan Azpirotz, Berastegi, Orixe, ta abar.       

        D.—Azpirotz?

        N.—Bai. Ango Erreminteneko nagusi zarra, gu aur giñan baño lenagokoa. Berastegira eaman zunaten soka-dantza erakustera. Aren eren-illoba Joxepe'k esan zidanan.

        D.— Azpirotzen dantzarik ikasi al diteke ta atera ere? ez baitago arra bete zelai.

        N.— Orixe'n geiago al zegon?

        D.—Ori esan!

        N.— Maldar aietan enparantza ba yunate, beste zelairik ez ba'da ere.

        Lenengo ingurua kantatzen bai al dakin nor asi zan? Ik ezagutu unan gure Xabalo bertsolaria. Ua zinan erdilekuko lau gizon aietakoa. Aren urrena korua.

        D.— Ez al da zizturik eta danboliñik?

        N.— Ez, neska, ziztua emen ere beieri ianarazteko obea din. Len dena kantaz egiten zunaten, nik Uitzin ezagutu bezala; tuntuna, berriz, gudarako obea.

        D.— Ta nortzu ziran aurre-atzelari inguruan?

        N.— Xabier aurre ta Garikoitz ondar.

        D.— Ori ere!

        N.— Asi dun gure Xabalo. Ez din alako Gaiarre'rik. Zer eztarria! Aren urrena euskaldun guzien sailla. Inguru ta zubi egiñik, asten ditxin bi Naparrak zortzikoka. Ezagun zinan Xabier Paris'ko mutil gazte ua zala, an ere mutil dantza ateratzen arritu baitzitun. Aizekeri zala-ta damuturik, liztez lotu zetunan zangoak estu estu. Artatik gaiztatu zekizkionan, aragia usteltzeraño. Zer iauziak! Garikoitz ere aren ondo ondoko zinana. An ikusi netinan Uitzi'ko Arizti zortzikolari bikaiña, Azpirozko Arrizuri, Lekunberriko Ipiri. Leitzako Gogortza, Berastegiko Alduntzin, Askarateko Sasturain, Bedaioko Xubeldia, Lizartzako Zelagain, eta oinbeste ta ainbeste gizon, emazte, aur... Bein gogoan zeukanat Leitzan irurogei biko giñala soka-dantzan. Zer edertasuna! Oraingo ontan bazitxinan irurogei irurogeiko baño geiago. Kantariak berriz, nonai zeudenan. Dantzariak berak ere kantari ari zitxinan, arnasik galdu gabe, gure muxikolariak aspaldietan bezala.

BIGARREN INGURUA

        Alda-deia io ondoren, an ateratzen dun Uitziko Gerazine, nik ezagutu nun aitonaren aitona, izen aundiko bertsolaria... Uitzin, beintzat. Euskalerri osoan ere zabaldurik zegon, Azkue'ri esker, aren zortzikoa bere doñuarekin: «Nik aditzea dudanez...»

        D.— Ori kantatu al zun?

        O.— Ez, neska, doñu ortara, bai, bañan Andere Mari'ri bertsoaldi bikaiña.

        Leitzan ikasia yunat Arribillaga amonarengandik, Gerazine ori Leitzako Tutereneko alabarekin zebillala ezkontzeko, ta ango mutil bat tartetik sartu zitzaiola. Ordun atera zetinan:

                Ala ba'lire biotzez

                omen diradenak-itzez,

                etzaitute erreko

                bela ur otzez.

        D.—Poliki zegok.

        N.— Beraz, ingurualdi batzuk egin eta beste zenbait zortzikoaldi atera, bukatu yunate dantza ori. Gero, Andere Mari'ri guziek agur egin zionate burua makurtuz, eta Amak par murritz batekin erantzun. Egun artan bedaioarrak zerutik beren lurreko txokora begiratzen zunaten. Nik ere ain goitik ez ba'da ere, nere ametsean ikusten nenunan ogetik, Sarasola danboliña iotzen ari zala. Gure artegian -ametsa amets baita-arkumeak naiko esnea edanik, itzulipurdika zebiltzinan ioan etorri, beren gisako dantzan. Zeruan, beste izar-gerrikoetan ere, dantza atera zunaten, bakoitzak berea, ta gero guzien erabat. Orra izadi osoa dantzan. Ipernuan ere bai «Eziñegoaren dantza». Ba zitxinan aski biraolari, batez ere Itali'tik eta Españi'tik. Damutu gabe il ziranak an ari ditxin deabru-dantza nasi artan: ez, naski, marizirtzilen besoetan ezti ezti.

        Gabitegia ere ikusi nenunan, barka-eguna baitzuten Andere Mari'rena. An zegonan Dante aundia, geitxo mintzatu zalako. Onela eraso nionan: «Ez, Dante, ez; Naparroa Bureba'ko Ata'raño zan; euskeraz itzegin oi zan. Zuek, bai, besteren errietan ukalondoa sartzen duzute; zazpigarrenik ez duzute ezagutu. Gure Errege Santz zugur seigarrenak, Ata'ko mugara iritxi zanean, zugatz baten gerrian sastatu zun ezpata, au esanez: «oneraño da nere iaurrerria» Aren gudariek orobat, lantzak lurrean sartu zituten. Lekuko da Bizkaian Malastu zugatza ere. Guk ez genun besteren erririk maiztartu, ez aien utzikondorik artu, ez emazterik eraman. Etzidanan itzik erantzun; bai buruz keiñu egin, arrazoi neukala. Bañan egun artan bertan, mundu zabalean agertu dan olerkaririk aundiena —beude Moises, Dabid, eta oiek— zerura igo zinan, Andere Mari'ren alde ederki mintzatu zalako.

AGURE-DANTZA

        Azkeneko izar-gerrikoan ogietalau izar-mordo ditxin. Apolkalipsi'n esaten diraneko ogeitalau agure aiek an zetunate beren iar-leku bikaiñak. Aiek ere dantza egin zionaten Andere Mari'ri, iñolako gorespenak emanez. Alleluia'ka ari izan zitxinan gerri ta buru makurtuz, Bildotsaren amari, ua bitarteko etorri baitzaigu denori betiko osasuna.

AINGERU-DANTZA

        Azkenik Aingeruena beren Erregiñari. Aien mintzo zoragarria! Gizon gazte itxura artu zunaten. Zenbat millaka milloi. Izar eta gizaki urri gelditzen gatxin. Gabirel zunaten zigor-maisu. Musika, nolakoa! Itzak berriz, Agur Mari otoitzarenak. Azken itzetan elkar artu zunaten doatsuek oro: «Onetsia zure sabeleko Seme Iesus». Nik, besterik eziñean, agopetik esan nitunan.

        Ixilaldia. Oro Erregiñari begira. Ua par-murritzez zerbait esan naiean bezala: «Iaunaren neskamea ni» esan zunan, eta beste ixilaldia. Orduan Ama Semeari begira, ta doasu guziak ere bai. Zer esango ote du gure Iaunak?- «Ama!» Mintzo Iainkozko ua entzutearekin... Zaragoza Txiki'ko ogean esnatu nintxinan.

        Zer ametsondoa! Alako zirrara eragin zidanan nere izate osoan, zoramena darion ago bedeikatu arek. Itz batek bakarrak. Esnai egon ba'nintza, kordea galtzeko aiña ba ninan; baña lotatik birbiztu nintxinan.

        Ametsondo esan yunat; otoitzondo, obeki esan. Gau-erdi aldera esnatu nintxinan. Andik argitu arte ez neukanan logalerik. Iainkoak artua bezala nengonan ezur ta mami, kirio ta muin, txingurritu antzeko irakin legun batekin.

        Oraindio mundu ontan bizi bearraren miña; bañan arako itxaropenarekin erbeste au igarotzeko kemena. Ametsondo ote zan guzi guzia? Mundu au ametsago dala esango niken. Olakoen ametsetan bizitzea obe din, bai emengo egi askotan baño.

        Zer geiago esan bear yunat?

        D.— Galde batzuk egiongo ditiat. Esak, eta nola egongo gatxik izartarte oietan zintzilik erori gabe?

        N.— Ezagun din ik kristau ikasbidea Uitzi'n ikasi ez unala. Luzetxoa zinan. bertako maisu zar Arrizurietak itzulia. Onela esaten zunan: «Zein-ta dira zeru-gorputzen lau doaiak? eta «argitasuna, zailutasuna, (zuek belaungozo esaten diozute), sarkor izatea, minberakaitz izatea». Sarkor izatea, ots, gure gorputzak alderen alde pasa dezakela edozein gorpuzki, Aingeru litzaken gisan; minberakaitzen izatea izenak berak esaten yun.

        D.— Bai, bai, ez dugula andik aurrera miñik iñon izango.

        An ez yunagu izango negarrik, ez miñik, ez nekerik; Argitasuna alegia, Bildotsari dariona, Arengandik guregan errañutzen dala. An ez yunate egunezko argi bearrik ez baita gaurik. Illunarte guziak argituko ditin Bildotsak bere argiz.

        Zailutasuna, alegia, pentsatu orduko an dirala nonai, gu orain Orixen giñaken bezala. An ibiliko gatxin, edota, ibilli gabe ere ikusiko zetunagu bertatik bertara bezala Iainkoak egiñak oro, oraingo urrun-ikuste ta urrun-entzute auekin baño obeki, zenbat eta zein ikuskarri diran. An ezagutuko zetunagu mundu ontan izan diran santu guziak. Aiekin eta kristau on izan diran guziekin mintzatuko gatxin.

        D.— Eta nola? Zer izkuntzetan?

        N.— Iakiña, bakoitzak geurean, eta alere elkar ederki adituko yunagu. Emen ere gertatu izan din, batak izkuntza batean egin eta besteak bestean erantzun. Gure Xabier portugesez mintza oi zinan eskuarki, ta zenbait aldiz Indietan izan zunan doai ori, ango izketa ikasi gabe ere, zeruan ez al gatxin gutxiago izango. Ta aundiago dana, bein amabi Bonzo'k galde bana egin, eta arek, erantzun bakarrarekin adierazi bakoitzari. Zeruan areago, naski. Emen lurrean ainbeste izkuntzek, erri guziak anai izanik ere, elkarrengandik banatzen gaitunate, atze ta arrotz gertatzen gerala; esaten baitu Augustiñ'ek, gizonak naiago dula bere zakurrarekin itzegin beste mintzerako gizonarekin baño. An guziok erri bat egingo yunago, Iainkoaren erria. An guziok anai ezagutuko yunagu elkar, nai ta nai ez, bakoitzak bere izketan iardunik ere. Ioanek ala ikusi zetunan erri ta leñu ta izkuntza guzietakoak: «ex omni natione, et tribu eta lingua». (Apoc.VII, 9).

        Amaika maxi egiten zigunate, euskera Paradisu'ko izkuntza nai dugulako, ots gizamendeen asieratik itzegin omen zala diogulako. Bakoitza bere izkuntzari atxikia izanak makiñabat olako esanerazi yun, Euskalerritik landa ere. Gaztelarrek «Iainkoarekin mintzatzeko izkera» esaten zionate berenari. Ori ez din gutxiago. Prantxexek ere zertzuk esan oi ditute beren izkera xarpil orren alde! Bakoitzak bere ama maite , ederrena ez ba'da ere.

        Bai al dakin zer esan zidaten bein? Atsegintoki edo Paradisuan sugea Eva'ri euskeraz mintatu zitzaiola.

        D.— Polliki asmatua zegok.

        N.— Nik etzekiñat oraingo ontan ilgo ote zaigun euskera gaixoa: urbil zegon; baña ni bizi naizaño iraungo dula uste yunat. Gero, zeruan an izango ditzin lurreko erriak, gurea ere bai. Gurasoekin eta besterik etzekiten aiton amonekin egingo yunagu,beñipein. Ezer gutxi din, baña gutxi onek ere pozten natxin emengo illunaldietan. Amaiaka burruka egin yunagu, ta oraindik ere ari gatxin. Alperrik ote? Lotsagarri uke gure inguruko errientzat eta gure etxeko seme iakintsuentzat. Geuron eskolarik utzi nai ez, eta besteren izkuntzan egin bearra. Euskalerrian argitara emanak ditxin erderaz iakintza gaietako liburuak. Euskeraz ez oraindik, lenbiziko Biblia ere, katolikoa beintzat. Praile oiek gure eltzea maite yunaten gure mutikoak ere bai beren komenturako; baña beti gure erriaren buruzki ari. Apaizek, berriz, alderdirik etxunate —dirurik ez— olako lanak egiteko. Praile batek edo bestek au edo ori egin dula? Zer gauza gero ere! Milla aldiz zor geiago zionate gure erriari.

        Ez ote dakio nai gure Iainkoari, euskera il baño len Biblia gurera itzultzea, edo itzulirik dagona argitaratzea? Pio X'garrenak gre Apezpiku bati esana: «Eguzkipean dan Eliz-barrutirik oberena daukazu». Eta. Iankoaren Itza bere izkuntzan irakurri al izan bage!

        D.— Argitasuneko doaia aipatu duk lenago.

        N.— Bai, ta ortaz idurimena zirikatzea alper uke. Nik asmatua, argi ordez itzal eta illun. Iainkoa Bera mintzatu zaigun eziñ obeki Paul'en bidez gure berpiztea gai dala.