II
AMERIKETARA

        D.— Nola gogoak eman zian Ameriketara etortzea?

        N.— Bein edo bein kartaz esan neninan, diru-mordoxka biltzen ba'nun etorriko intzaidala.

        D.— Beraizik bezala. Nik ez nenuan behintzat asko siñesten.

        N.— Neronek ere... Azkenean orregatik, biderakoa bildu diñat eta emen natxion.

        D.— Nola egin duk diru ori?

        N.— Esana diñat naski «Urte guziko Meza-Besperak» deritzaina euskerara biurtuazi didatela.

        D.— Ta saldu da?

        N.— Oraindik ez argitara eman ere. Oraintxe argitaratzear. Ba dakin? Nik eskuz egiña oinbeste ordaindu zidatenan, nik betiko eskubideak utzirik.

        D.— Ez al enzaken diru ori gorde zartzarorako?

        N.— Yainkoa axolatuko dun ortaz. Etxera itzuli ba'nendi, yana ta etzana nere zetunak beñipein, eta emen Ameriketan, osasuna ta Yainkoa lagun, nere diña egingo al diñat.

        D.— Bidean nola ibili aiz?

        N.— Oso ongi. Bordeletik irtetean, ontziaren papar-ezurrak arkaitza igurtzi zunan. Ontzikoek, ai! Egin zunaten. Ontziak ur egiten, gutxi bederen. Itsaso asarrea zinan, edo obeki esan itsas-adarra, oraindik ez baikiñan itsaszabalera sartu. Ura irakiña zegonan an ere. An egon bear egun terdi, aurrerako baimena ematen ote zuten. Buruenean, Dakar'año bederen yoan zitekela. Gure itsasoa gauez igaro genunan. Eguna argitzerako Sandander'koan genitunan. Bizkai-itsas-galtzarra igarotzean, an asi zitinan zorabioka ta goraka. Ain itsaso bizirik ez genunan sumatu arrezkero Buenos Aires'año. Zortzi lagun gintxinan maiean eguerditan, eta afaltzekoan bi besterik ez gintxinan agertu. Bide guzian ez nenunan izan burukomiñik, ez zorabiorik. Illabete osoa eman genunan Bordeletik Buenos Aires'a. Osasunerako, itsasoa aiñakorik ez diñat arkitu. Dakar'en beste egun terdi edo egin genitunan. An ontziari adabaki bat ezarri ziotenan, eta urik egin gabe iritxi zinan Plata ibaiera. Zer beroa Dakar'en! Eta Rio Janeiro'n? Bearrik emen euri aundia, bestela gorriak ikusteko geundenan. Zer uri zoragarria Brasil'go Uriburu au! Ametsik ere etziteken ederragorik. Donosti, Donibane, Miarritze politak ditxin iñon politik ba'da. Orixe esan, politak. Rio Janeiro eder garaia din. Munduan ez omen alakorik.

        Berorik aundiena, berriz, Panama'n. Emen atsalde erditik biaramon goizera gelditu gintxinan. Goizean izerditan esnatu nintxinan. Lo, bai, ederki alare.

        D.— Ormaetxear izan bear, loti, esan oi dutenez.

        N.— Eta Buenos Aires'en? Ango bero sapa ta itsaskorra! Ez din izugarri baña bai nekagarri. Bertokoek ere ezin burutu yunate. Bero ezoa. Egunez ta gauez ere ur-garaztaren azpian egon bea Lo egitea oso neke.

        D.— Eltxorik?

        N.— Gutartean arkakuso aiña. Ez ditxin lagun onak lo egiteko. Kukusorik ezbatere.

        D.— Ik lo egingo yuan nai ta nai ez.

        N.— Bero ta eltxo ta guzi, bost illabetetetan bi gau doi doi galdu nitunan begiak ezin itxiz. Lo ederra nenunan. Bertakoek au esaten zidatenean: «Guk ezin dugu lorik egin ainbeste gautan, eta zuk aur batek bezala». — Ni aro guzietako landare nauzute. Berela bertakotu nintxinan.

        D.— Eta illoba?

        N.— Autsi egin zinan, gaizoa. Aurra illik atera, baña bizirik alare. Bera ere larri zinan, bañan ongi gelditu din. Senar-emazteek illabeteko txangoa egin yunate Patagoni'ra, ta Maritxu oso onik etorri dun andik.

        D.— Eta Bahía Blanca'n?

        N.— Illabete egin nenunan andik 72 kilometrora, Berraondo'n, adiskide batzuekin. Zer illabete ederra! Baigorriarra senarra, Bidarraitarra maztea. Onen amak puska zenbait eman zitidanan goraintzi bezala eramateko, eta aiekin yoan nintxinan. Buenos Aires'en baño bero aundiagoa egiten yun bañan ez ain astuna.

        D.— Luzarotxo egon aiz Buenos Aires'en.

        N.— Ara, neska: onerako paperak antolatzen illabete terdi eman zetunat. Yoan etorri oietan egin dutan bidea onontza xuxen egin ba'nu, aspaldi aundiaz emen nintxinan.

        D.— Neke onak artu dituk neregatik!

        N.— Neke aiña protxu aterako al diñat. Aundiena, legorrez etortzea andik Arequipa'raño, tren kalaka artan. Baña balio zenunan. Bolibia'ko gainzelai artaraño, zer nekea! Ara ezkero nonbaitor. Lurralde ederrik ikusi yunat.

BOLIBIKO ZABALDIA

        Ikusgarri dun, obeki esan neretzat, entzungarri.. Zer ageri da? Iñon bañon ikusbitarte zabalagoa. Itxas-oboa bera txiki iduritu zitzaidanan, eta etzidanan etragin aunditasun onek aiña. Zer nolako mendi lotsagarriak, guk esan oi dugunez. Zer ditxin, gure etxetik ageri diran Aralar eta Ernio? Iru milla metro ta goragoan, zelai ta zelai, malkor eta malkor, elur eta elur. Ikusgarriena ango sorgiñ-argia. Goazela, goazela, trenetik urruti xamarrera, aurretik, aintzira edo itxaso bezela ikusten diñagu lurra, ta atzera utzi-ala, lur biurtzen din. An emenka artalde batzuk, zugatzik batere ez, toki goiegiak baitira. Txoririk ere. Otzik ez, gauetan ezik. Buenos Aires'tik ateratzea, Villazon din mugan aurreneko erria. 3.500 metrotara zegon. Ementxe sumatu nenunan goi-neke pixka bat: arnas-eztu-antxa, estaziotik etzalekura. Maleta ere astun xamarra. Gau artan, yakiña, lo beti bezala egin nenunan, eta beste bietan ere. Biaramonagoan asi gaitun zelaiez aurrera, ta bigarren geltokira bitartean, xoragarrizko gizalan antzeko batzuk. Buztin-muño batzuk, euriak bi aldetatik yanak eta iduri polit biurtuak. Nork esan esku-lan etziranik? Askotan begiratu nenunan bi aldetara, ta galdegin ere bai bertakoeri: «baña, berezkoak al dira?» Ontan, Gazteluzar bat erdi eroria; arontzago Anaitegi bat; arago koru bat, Anaiak eserita Eliz-otoitza egiten ari bailiran; berela aldare bat eta aren inguruan Aingeru antzeko neskatxa batzuk, besoak altxaturik. Apaiz antz-antzeko bat ere ikusi genunan besoak zabalik itzaldian. Zer geiago? Igito erriko ormadi bezalakoak letra ez-ezagunekin. Zenbat eunka langille bear likenate lan guzi aiek eskuz egiteko!

        Ikusi genitunan geroxago, burnibidearen bi aldetan Irurtzun'go Bi Aizpa'en gisako bi mendi, ta bertan tunela. Aurrerago ta zabalago. Aralar alako zazpi gora dauden mendiak. Noizbait, oso urrun, Andes bizkar-ezur-zuria.

        Entzun, berriz, zer entzuten? Ezer ez. Ez zugatzen abarrotsik, ez txorien txintakorik. Txori bat bera ikusi nenunan Buenos aires utzirik, eta arrano bat. Gero ezer ez Titikaka aintzirako antxitak ikusi arte. Argentina'ko zabaldietan tero txori banaka batzuk ageri ditxin, zugatzik ageri ez ba da ere: noizean bein txartaka batzuk; emen ezer ez. Obeki esan, Yainkoaren ixiltasuna ta pakea. Indio beltxeran bat kitarra yotzen, lepoa makur, bere magalean bildurik, erdi-lo, erdi-muzin, bere biotza ase naiez. Berraondo baño bakarrago ta ixillago. Olako otoilekurik ez diñat argitu. Tebaida ez diñat ezagutzen, baña guraso aiek, denik ere, ain doatsu. Zerua goien, lurra beian; baño mendietatik Yainkoaren laguntza, Dabid'ek diona. An etzegon begiak itxi berrik Yainkoagan murgiltzeko. Amona Mari-Axuntxiz oroitu nintzinan.

        D.— Zergatik artaz?

        N.— Uitzi'ko Entzelaira mutiko lenbizikoz arekin larranbillu biltzera atera nintzanean, an ikusi nitunan, Uitzi'ko kabi txiki artatik aterarik, alderdi batean Aralar'ko malloa, ta bestean Beruete'ko, Ezkurra'ko, Leitza'ko Goizueta aldeko mendiak. Ordun esan nionan: «Zein aundi ote da mundua?», ta, «aundiagoa Yaungoikoa» esan zidanan. Zer egaldia egiñerazi zidan amandre arek lenbizikoa! Olako bultzara eragiñez, gaiñak eman zizkidanan, ikara gabe aurrera egiteko, txorikume oni. Geroztik apika egin diñat egaldi aundiagorik, an asita zabaldi ontaraño. Emen arkitu nenunan nere burua, orduko ta oraingo berbera, Yainkoa bezala.

        Noizbait ukitu diñagu burnibidearen gaiñena, 3.750 metro, ta zabaldi ua koskan bukatu. Bolibia'ko Uriburu dan La Paz agertu zaigun. 3.200 metrora omen zegon, aski goian; baña goi artatik oso beian ageri zaigun, gau-argiz beterik, arratseko beratziak inguruan. Ez yun alderatzeko balio, baña Bilbao'ko Artxanda oroitarazi zidanan andik gauez ikusirik bainago Bizkaia'ko Uriburua. Emen bi gau egin nitunan. Zer yendearen emana Elizetan! An etzegon Prantziko ta Buenos Aires'ko konturik. Indiatso beltxeran batek nere ondoan Yauna artu yun. Oñutsik zegonan, gaixoa, aietako geienak bezala. Euneko irurogei ta hamabost omen ditxin arraza ortakoak Bolibi'in. Yende mordoa beti Elizetan, egun osoan. Ala ere, Quito dun ontan nagusi. Emen ere Beltxeranak ageri ditxin geienak. Siñestea bederen ba yunate gaixo auek. Besterik zer ekarri dite Colon'ek? Len bezain zigorpeko egotea. Bego, bego.

        Bazkalondoan andik yauzi ta Titikaka, aintzirara bostetarako. Ba-dakin nunduan dan aintzirarik aundiena ta ederrena dala. Ordubete ezik, gauez igaro genunen, Goizeko zortzietan atera. Nork esan, itxasotik iru milla metrotara oinbeste ur? Mendiak bear yuñate nonbait ere!

        Andik Arequipa'ra lenbiziko trenean. Emen bost egun gelditu nintxinan, egal-ontziaren zai. Ederki etorri ere geldialdi au sukarrarentzat. Txartela artua nenunan, eta galdu nai ez. Irten eguenan 96 bioz-pilpira netunan ontzira igotzean, bañan oso bioztoi arkitzen nintxinan. Guziz ederki iritxi nintxinan Santa Arrosa'ren irira. Biaramonean, nere betiko pilpirak nitunan: 53 minutuko. Santa Arrosa'ren etxea ta lore-baratza, ordun bezalaxe zeuden. Lizardi zanaren etxea ta lorebaratza gogora zidanan. Gorputz-ondarrak urrunagoko Eliza batean zeudin. Asti gutxi an egoteko, bazkalondoan artu bainezaken egagurdia Lima'tik Guayaquil'a. Onera gauez iritxi, ta goizean aski goiz ontzira berriz ere, Quito ontaraño.

        D.— Ez al duk geiago goi-miñik sumatu bide oietan, eta emen ez al duk sumatzen?

        N.— Ez ta batere.

        D.— Nik bai oi diat noizean bein, emen La Paz bezain gora ez ba'gaude ere.

BERROGEI EGUN

        N.— Utziko al diñate nerekin bakarrik yarduten?

        D.— Berez zortzi egun, goiz ta atsalde, biok bakarrik oraintxe bezala. Bear ba'da geiago, ain urrundik etorri aizelako Emendik norako asmoetan aiz?

        N.— Guatemala'ra. Itz eman zionat Zaitegi yaunari, ondo xamarrean nai baininduke lanerako.

        D.— Beraz, etxerako asmorik ez?

        N.— Oraingoz ez. Guda sortu baledi ere non emen bañon obeki?

        D.— Egia.

        N.— Naiz Guatemala'n naiz El Salvador'en egin omen zezakenat nere bizi guziko lan aundia, Zaitegi'ren adiskide batzuen etxean.

        D.— Ederki. Nondik oinbeste adiskide?

        N.— Yainkoak sortzen zetunan emenka. Bestera esan, Bera agertzen din olako ta alako lagun urkoetan.

        D.— Eta zer lan duk ori?

        N.— Luzetxo uke yardun ontarako, ta urrengoan irauliko diñat. Labur esan: ARGI-ERRI yun izena, ots, Kristau-erri osoa, beste itz batez, eliza: zeruko Eliza, Garbitegikoa, lurrekoa, ta gero, zearka bederen aurren linboa, bataiagabeen autegia.

        D.— Ipernua ez al duk arrotu bear?

        N.— Zerbait. Ikusi ere egin diñat Europa alde artan, Naparroa Gipuzkoetan. Garbitegia ere bai, Prantzi alde artan. Oietaz ere zerbait esan bearko yunat, ik ere ango berri xuxenik ez baitun yakingo, zabaldu diran gezurrekin. Itz aspertu batzuk egingo zetunagu denetaz.

        D.— Noiz arte agoke, emen?

        N.— Illabete beñipein. Bear ba'da berrogei bat egun. Andik aurrera, astean bein bestetan elkar ez ikuste ezkero, alperrik egotea yunat emen.

        D.— Ala duk, izan ere.

ARGI-ERRI

        N.— Esan bezala, otson nere lanik aundienaren burubidea: Nik nere barrenean arkitzen zetunat, nolabait, diranak oro: zeru deritzaion atsegindegia, ta ipernu edo oñazetegia ere.

        D.— Nola ori?

        N.— Ebangelioan au irakurtzen diñagu: «aur auen Aingeruak, zeruko Aitaren aurpegia ikusten ari dira beti». Ortaz aur oien Aingeru Zaindaria, aur aien Zaindari zegon bezala, berebat zeruan zegonan beti, Aitaren aurpegiari begira, atertu gabe. Gure Aingeru Begiralea ere zergatik ez?

        D.— Zerua mundu ontan gurekin ote daukagu bada?

        N.— Zerukoak bai, beñipein, beren toki bereizia baldin ba dute ere.

        D.— Nolatan?

        N.— Yainkoa orotan zegon. Gorpuzki diranetan ere, zenbait aldiz gertatu izan dun, gorputz bat une berberean bi tokitan arkitzea. Mirariz, yakiña. Ala Liguori ta Loiola. Beraz, gorputzik ez dutenak, gogaki diranak, zergatik ez une berean bi tokitan egon? Are geiago. I ta ni, gorputzez Quito'n arkitzen gatxin. Orain Orixera yoateko tartetik pasa bearko genuken; bañan iduripenez, gogoz, an geuden une bereon, nai ba dugu. Gogoeman gu bataiatu ginduteneko Eliza. Ez diñagu tarte ori igaro bearrik ez iduripenez, ez gogoz, emen gaudela bietan arkitzeko. Gure otoitza ere irixten dun araño, etxekoen alde ari geranean. Zergatik ez Aingeruki naiz deabruki bat una berean bi tokitan gertatu?

        D.— Etzegok oro oker asmatua.

        N.— Dana dala, Aigeruak emen arkitzen dirala millaka, zeruan dauden berberak, alegia, Liburu Santuetan irakurtzen diñagu. Belen'go artzaieri agertu zitzaizkiela yakiña dun (Lc. II, 13); Zakarias apaizari agetu zitzaiola ere bai, lurrinketan arizala, aldarean. (Lc. I, 11). Baru-mendian Yesukristori serbitzen ari zirala ere bai, deabruak andik aldegin zuenean. (Mc. I, 13). Meza Nagusian, lurrinketakoan, Yondoni Mikel Aingerua aldare eskuiñean esan oi yun apaizak; Sagara ondoan Aingeru bati agintzen zaion, opari ua eraman dezala Yainkoaren zeruko aldarera. Illobia bedeikatzen dutenean, ango Aingeru Bergiralea aipatzen yunate. Ez el yunat arrazoirik aski, zerua emen ere ba dagola, aldez aldez beñipein esateko?

        D.— Eta ipernua?

        N.— Azken-auzi ezkero bere toki bakara izangu dun arren, artean, beintzat emen ere ba dagola esan zezakenagu.

        D.— Olakorik!

        N.— Ebangelioak berak zion, gure Yaunak deabru asko aterazi zitula gorputzetatik. Orain ere an emenka ba ditxin deabrudunak. Ez, emen ez ba'lebiltza. Talde osoa ere aizatu zunan Yaunak bakarrarengandik. (Mc. V, 9; Lc. VIII, 30.) Itsusiena, berriz, Yudas'i agotik sartu zitzaiola, Yaunak Berak eman zion ahamenaren atzetik. (Io., XIII, 26.) Gure aingeru gaiztoa ere guregan arkitzen dun, okerrera deitzen gaitunean. Yainkoak Berak au esan yun San Paulén bidez: gogaki gaizto oiek aizean bizi dirala. Ta Meza Ondoko otoitzean Leo XIII'garrenak: «aiza etzazu ipernura Satan eta munduan aron dabiltzan aingeru gaizto oiek».

        D.— Nola ordea Aingeru ta deabru, zeru ta ipernu elkarrengandik ain bertan, eta, ala esan, batean?

        N.— Etzion axolarik. Berez, eta siñeskizunak esaten diguna zapuztu gabe, ez al litezken egon toki berean edo urruti gabe? Ebangelioan berriro. «Il zan Lazar eskalea, ta Aingeruek Abrahan'degira eraman zuten; il zan aberats Sabeldarraio ere, ta ipernuan pulunpatu zan. An oñazetan zegola, begiak yasorik, Abrahan ikusi zun urrun, eta Lazar aren atsedenguan, eta oiuka au esan zion:»Aita Abrahan, erruki zakida, ta bial idazu Lazar, beatz muturra uretan uki dezala nere mingaiñ au ezotu dezan; oñazez bainago gar auetan». Eta Abrahan'ek ari: «Seme, oroi adi ire bizian ondasunak artu ituala; Lazar'ek berriz, gaitzak. Orain ordea, pozetan zegok, eta i oñazetan. Zuen eta gure tartean leize aundi bat zagok iñaurria; emendik orrara ta ortik onara igaro nai dunak ezin baitezake» Ona emen Abrahandegitik ipernura izketan, oiuka bederen. Eta ikusbegian gañera, ausaz urrun-ikustez. Oraingo urrun-ikuste ta urrun-entzute auek, eman dezagun zerbait olatsu zirala an batetik bestera.

        Makurrena egoera din: batzuk atsegiñetan, besteak oñazeetan daudela, gu emen egon oi geranez; batzuk eztaietan, besteak illetan, naiz elkarregandik urbil egon eta elkarrekin bizi. Ta ipernuan ez yuñate oñaze gutxi izango, zerukoen atsegin betea urrundik ikusiz edo sumatuz, aberats arek bezala.

        D.— Gauzak itxura yuk.

        N.— Ez diñat nik sinest-egi bezala ematen, Ekizak esanaz bestera; baña neri asko laguntzen zidan asmakizun eder onek, kristau-bizirako.

        D.— Arkitu ote litezke une berean guregan Aingeru ona ta gaiztoa?

        N.— Ez uke arrigarri; baña naiago diñat txandaka iduritaratzea, batak edo besteak eragiten gaitunean. Alaxe Yesus Bera ere txandaka artu ziñatenan: aingeru gaiztoak zirika, ta, arek aldegin zunean, Aingeru askok agurka. Egon ere batean zeuden guregan, anima ta Yainkoa nastu gabe. Zergatik ez litezken egon bi aingeru oiek ere? Norbaitek esan yun, eta ez edozeiñek, gorputz bakarrean deabru-talde osoa zegola. Norbait berorrek dionez, gogaki bakoitzak gorputz osoa artzen omen yun; ortaz, ez dun belarri-mingarri, une berean guragan asko arki ditezkela aitortzea.

        D.— Ortaz, zeru-ipernuak toki berean ez egonik ere, urbil daudela esan ote diteke?

        N.— Mundu ontan bai nere ustez.

        D.— Noiz eta non gogoak eman zuian ori ola zitekela?

        N.— Salomon'en Zugurtasun Liburua irakurtzen ari nintzinan XVIII'garren atalean. Ikus zer diagon: «Gaiztoek (igitoek, alegia) erri santua (israeldarra) beren mende zeukatelakoan, illunaren katez eta gau luzez loturik, tellatupeetan gelditu ziran, Yainkoaren axolapetik iges. Eta oben illunetan gorderik zaudelakoan ezin-oroi illunarenpean sakabanatu ziran, latz-ikaraz arrigarriro nasturik. (Igito'ko amar izurri aietaz yun yarduna, eta emen illuntasun aundi artaz). Barnean zeduzkan aitzulo arek ere etzeduzkan ikara gabe. An sortzen zan soñuak larria sarrerasten zien. Iratxo bildurgarriek dardar zeragiten. Surik bizkorrenak argirik ezin eman zien. Izarren dirdai garbiak ere ezin argiarazi gau lazgarri ua. Bat-bateko sugarra agertzen zitzaien bildurgarri. Eziñ-ikusizko aurpegi baten bildurrak artzen zitun, ikusi litezkenak okerrago lirakelakoan. Gañera, aztien irriak eta istak...

        Gaixo zeuden anima aieri bildur-ikara kendu lieketela esaten zutenak berak, bildurrez beterik zeuden parragarri, gaitz aekin berarekin. Ikara zezazken iratxorik ez baizan ere, eizeen arontz-onontzak, eta sugeen xixtuak erasanik, ikaraz iltzen ziran. Iñork itzuri ez dezaken aizea ere, ez omen zuten sumatzen. Gaiztakeria bildur izaki, gaitzesteko bera atera oi da lekuko. Barne kezkatua, gauza gogorren bildur da beti, izan ere, bildurra laguntza-uste ustela besterik ez baita. Ta barneko itxaropidea aulago danean, aundiago du kezka, oñazetan zergatik ote dagon. Lo berean zeudeneri, barnenetik gaiñenera zetorkien gau ezin-yasan ua,, batzutan izukari-bildur zitzaien; besteetan erio-zori; ezusteko ta sosteko ikara baitzetorkien. Gañera, aietako norbait erori ba'zedin, burni gabeko giltzape artara sarrerazten zuten. Nekazari, naiz artzai, naiz zulaketan ari dan norbait atzematen banzun, eziñitzurizko bearra yasanerazten zion. Illunaren kate berak zeduzkan bildurretan denak. Aize-ziztua, naiz zugasti itsuko txori-txinta xamurra, naiz basa-eizeen marru lodia, naiz mendi gañetik zetorren olartzuna, bildurraren bildurrez erio-agin zitzaien.

        Alare, lurbira osoa argi garbitan zegon, eta gizonak ez zun eragozpenik lanerako. Aiek bakarrek (igitoek), zuten gau astuna gaiñean, gero etorriko zitzaien illunpearen antza. Ortaz, berak ziran beren buruentzat, illunpe ua bañon astunago.

        Zure santuek ordea, (israeldarrek) argi betea zuten, Yauna. Auen mintzoa entzuten zuten (igitoek) bañen aurpegirik ez ikusten (Sap. XVII-XVIII).

Gero etorriko zitzaien illunpearen antza, esan yun. Ez al din au, mundu ontako gaiztoen eta ipernutarren idurikizun egokia?

        D.— Alaxe duk. Gaiztoen ikara ta illuntasuna.

        N.— Eta toki berean, era berean, anima zintzoen eta zerukoen argitasuna. Lurralde osoa zoar zegola zion, lanerako moduan. Eta igitoak illunbetan.

        Alaxe geuden gu beste mundokoen ariora. Emen yuñagu burruka Aingeru on eta gaiztoen eta Yainkoaren aurrean, aiek ikusten gaitutela, ta guk ikusten ez ditugula. Yondone Petirik diona: «Etsai deabrua inguruan ari zaizue, leoi orroduna antzo, nor iretsiko». Dante'k bañon obeki adierazi yunate bai Salomon'ek bai Yob'ek eta Liburu Santuek, mundu ikus-eziñ oiekin dugun artu-emana. Ikuskari gakien munduari, Aingerueri ta gizoneri S. Paul'ek diona. Gerta-iduri au gertaberritzen diñagu kristauak, zeruko ta ipernuko aingeru oiek aurrean dauzkagula. Gaizki esana zegon gertirudi, beti gertakizun baita, ta bakoitzak gertarazi bear baitu bere barnean, mendez mende, gizaldien azkeneraño.

        Emen ere osiñ aundia zegon «chaos magnum». Urrun eta urbil, Igito-errikoak bezala. Gure begi onek, soiñua bertan daukala urruti zeukan, ez baitu entzuten; belarriak, margoa bertan daukala, urruti zeukan, ez baitu ikusten. Berebat, batzuk ikusten ez duguna besteek ikus zezakenate. Aldare inguruan millaka dauden aingeru oiek ere zeruan zeuden, ez erbestean; guri zirika ari zaizkigun deabruak ere ipernuan zeudin. San Agustiñek, oker ez ba'nago, bi ipernu ipiñi zetunan; bata mundu onen azkenerañokoa, bestea erabatekoa, ordutik aurrerakoa. Edo bi tokitan, behintzat oraingoa.

        D.— Gero toki bereizia izango ba-dute ere, edota, zenbait aingeru on eta gaizto in-guran dauzkagula, beste gañerako aingeruek beti egongo diran tokian ote daude oraintxetik?

        N.— Yoan eta billa! Orratz baten muturrean bai omen zegoken zeru osoa, gorputzak ezik. Orain bi gorputz ba daudela ba-zekiñagu beintzat, eta aiek egiten yunate zeruaren erditokia, eta aien inguru zeudeken aingeruki diranak. Yesukristo, zeruko dirdai berarekin ez ba da ere, emen aldareetan dagola bazekiñagu. Eta zertako asmatu millaka ta millaka ageri diran izar oiek baño gorago? Garaitu dutenen zeru-Eliza orrek non ote yun, neska burrukan ari geran lur-Eliza, onekin aiña yoan-etorri? Oinbeste Elizetan Yesukristo Berbera, eta oinbeste anima gaixo, aien kemena artu-zai gaudela! Garbitegi deritzaionaren Eliza ere zergatik ain urrun, edo ez urbil, beintzat, guregandik? Orobat ipernua. Aingeruki edo gogaki dana, ez omen yun tokiak artzen; berak menderatzen omen yun tokia. Nola? or zegon itzea!

        D.— Pilosopi zailla duk ori!

        N.— Aingeruak toki-mugarik ez ba du ere, izan muga ba yun, San Tomas'ek diona (Q. L. Art. 1.)

        D.— Eskola bearori buruan sartzeko.

        N.— Beraz, guregan daukagun Aingeru ona naiz gaiztoa, etziteken zabaldu, muga gabe urruti legoken zeruraño, edo ipernuraño. Bertan dauzkagula ere naiko urruti guretzat ikusten ez ditugulako; aski bertan, berriz, batez ere gaiztoa, gu zirikatzeko. Bai ona ere gu laguntzeko. Sikestea piztu bear genuken, Aingeruen, deabruen, munduaren ikuskari gerala oarturik. Deabru oien marrua entzun bear genuken, eta Aingeru oien mintzo ixilla, begiz ez ikusi arren.