SAN AGUSTIN EGUNEKO SERMOIA

1738-1760

SAN AGUSTIÑ-EN DOANDITZA

                Vos estis lux mundi.

                Zuec zerate munduaren argi.

                        (Math. V. 14.)

        Argi asko degu gaurko Ebanjelioan. Kristo gure Jaunak ondratzen ditu Eleizako Irakasle edo Doktore Santuak argiaren izen ederrarekin: «Vos estis lux mundi». Eta onezaz bide-irikitzen digu Doktore Santu bat alabatzeko alako bide berdiñ argizkoa, zeña begien aurretik kentzen eta galtzen badegu, edo itxuka ibilli, edo illunpean gelditu bearko degu.

        Argiaz itz-egiten degunean, gogoratzen oi zaizkigu bereala eguzkia, illargia, eta bezte zeruko izar guziak. Baña ez dakit nolakoa natorren gaur: ez det arkitzen zeru guzian gauza baterako bear dedan diñako argirik. Goizeko izar, arako eguna dakartenak, illunabarreko arako gau-karraioan dabiltzanak, goizean zillarrezkoak, arratsean urrezkoak badirudite ere, ez naute betetzen, ukitzen, gozatzen: aiñ nator gozakaitza. Izarrak ez dira gauza; eguzkia argi gutxi duena; Zodiako guzia (zeru-troza aundi ura, eguzkiaren urte guztiko bidea) troza laburra da nere pensamentua lotutzeko.

        Aita San Agustiñ-ez aiñ dakart buru au beterik, eta aiñ iduritzen zat aundia, non gutxi deritzadan zeruari eta ark daramatzien argi guziai, ura neurtzeko eta konparatzeko. Nola bada? Eskriturak ez ditu neurtzen iñon diran Santurik andienak zeruan diraden argiakiñ? Ala da egia. Justi fulgebunt, sicut sol. Fulgebunt quasi stellae in perpetuas aeternitates. Zergatik bada neurri bear ez degu ayekin berakin? Nor? San Agustiñ? Ez orixe. Eskriturak badaki zer dion; eta diona baño geyago-ere adierazten badaki. Ez dakit ainbeste; ez det alako somarik. Zer bada! Nik bildu maixu guzien lorea, eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan argipilla-batean, Doktore guzien erpiña, Santu guzien bikaña, Teologo guzien gallurra, Fedearen obea, Eleizaren kutuna, itz-batean, Agustiñ au, guzientzat jayorikako atsegiña eta poza? Ez diot iñori alako naigaberik egiñ nai. Argi eskaxak dirade oriek; odeatzen, illuntzen, gerispetzen diranak. Billa zadazute, arren, beste argi obeago bat, «Dixitque Deus, fiat lux; et facta est lux» .

        Lenbiziko argi artatik, diotenez, egin zituen Jaungoikoak laugarren egunean, eguzkia, illargia, eta izar guziak, eta oraiñ ainbeste izarretan ixuria eta bakandua dagoen argia, batean biribillatua egondu zan lenengo iru egunetan: «Primo die factam esse lucem splendidissimam, dio Teodoretok, quarto die fuisse eam in solem et lunam caeteraque sidera dispertitam». Orra bada doi doi, nik beardedan argia, argi guzien lenik jayoa; argi errañu guzien asiera eta jayotza. Argi au da San Agustiñ-en señale edo sinbolorik ederrena zerren dan erakusgarri obeto dagokana; beste guziak baño aren anz andiagoa duena. Dira beste Doktoreak eguzki ta izar batzuek bezela; oriek dirade argi bigarrenak beste lenbiziko batetik egiñak eta prestañiak. Biz, ordea, San Agustin, munduaren lenbiziko argia bezela, bezte guzien iturria, ez gereizik, ez odeirik, ez illunberik ezagutu zuena. «Vos estis lux mundi». Zerren, Santo Tomas aingeruak dionez, Jainkoak lenbiziko argia egin zuen argi-utsa; argi-utsaren izatea zegoan erara, argi guziakikoa, eta guzierakoa. Secumdum communem lucis naturam.

        Utsegin dezu, esango dirate Filosofo bekozkodunak; begitandu zatzu; oyek dirade amesak eta kontuak, Platon-en iduripenak, egiarik bagekoak, ipuyak eta gezurrak. Ez da iñoiz ikusi, ez da ikusiko ere orrelako argirik, argi-utsa danik, argi-utsaren izatea daukanik, argi guziakikoa eta guzierakoa danik. Oraindaño sortu diran argiak izan dira argi au edo ori, argi bata edo bestea, argi illunago edo arrayago, argi gutxi edo iori; baña ez argi-utsaren izena eta izana duanik; ez onena, ez arena, ez iñorena danik: ez da ori eginkizuna, ezinkizuna baizikan.

        Alaere ez naiz ikaratzen berriz ba-diot etzala bestelakoa izandu mundu onen lenbiziko argia. Ez da au nere erausia; Santo Tomasek dion egia bat da. «Oportet dicere, quod lux primo die fuit producta secundum communem lucis naturam; quarto autem die attributa est luminaribus determinata virtus ad determinatos effectus». Bijoaz oraiñ Filosofo errietariak Santo Tomas-egana eta esan biozate aurkez-aurke amesak edo iduripenak diradela. Jakiñ bezate izan dala munduan argi bat guziekikoa eta guzierakoa, geren adiunetik kanpora argi utsa, zeiñi argi-utsaren izena ta izana zegokan, latiñez argi ut sic, eta euskeraz obeto argia utsic; secundum communem lucis naturam.

        Eta oraiñ badiot ezen gure Aita San Agustiñ andia dala argi ura bezelakoa izatez, egiaz iduripenik bagea; argi bat guziekikoa eta guzierakoa; argi guzietan arkitzen dana, izandu diran, eta oraiñ diraden, eta gero izango diraden iñondikako argi guzietan-ere sortuko dana. San Anbrosio da argi bat eta bakar, San Jeronimo beste bat eta bakar. San Gregorio da argi au, San Isidoro argi ori, San Juan Krisostomo, Nazianzeno, Santo Tomas, San Buenabentura dirade bat, bi, iru, lau, argi txitezko ederrak; baña bakarrik San Agustiñ ez da argi bakarra, ez da bata ez bestea, ez da au, ez da ori. Zer da bada? Lenbiziko munduaren argia bezela, guziekikoa eta guzierakoa; argi bat eta argi asko, eta argi guzia dagokana. Secundum communem lucis naturam. Eta argi au bera nere ustez adierazotzen digu egungo Ebanjelioak esaten duenean «San Agustiñ dala munduaren argia» esan gabetanik zer argi dan, nolakoa dan, nondik edo nongoa degun argi au. Vos estis lux mundi. Orra bada nere sermoigaya. Ondo mea eta segalla zeñaren bear dan bezela edertzeko eta apaintzeko, grazia askoren bearra daukat. Eska dezayogun au grazia guzien Amari, esaten diogula: Agur Maria.

LENENGO PARTEA

Lux mundi lucens

        Nere sermoi-gaya da esatea gure Aita San Agustiñ andia izandu dala mundu onen lenbiziko argia, eta ura bezelakoa. Elkargana ditzagun biok eta agiriko da zeiñ ederki dagokan San Agustin-i lenbiziko argiaren izena, eta berriz lenbiziko argi orri zer polliki datorkion San Agustiñ-en antza eta iduria. Vos estis lux mundi.

        Lenbiziko argi ura izandu zan argi utsa, zeñaren erraiño eder irazekiak etziran emendatu iñoiz, ez galdu, ez likistu ere odeyez, illunez, gereizez, eta ona bereala gauza bat San Agustiñ-en argiari faltatu zitzayona. Noskiro ez dakigu San Agustiñ izandu zala lenbizian gau erdia baño illunago lañoz, odeiez, gereizez, itxusiz betea? Badakigu. Era batean bere erara bizitu etzan? Bazan. Bere amandre gaixoari etziozkan naigabeak egiñ eunka ta millaka? Baziozkan. Ez zirudien bere gazte denboran lagunak baño txoroagoa, errazagoa, limuriagoa? Bazirudien. Orrezaz gañera, eta gaiztoagoa dana, itxutu ta erori ez zan Manikeo zitalen utsegin likitsetan, eta ondaturik egondu etzan leize izugarri batean? Ala da egia. Ta ori da San Agustiñ argia izatea, eta beragandik argi erraiñu ederrak ixurtzea?

        Aditu ondo. Eta ori obeto aditzeko, arreta guziok lenbiziko argi artzaz Eskriturak dionari. Egin zuen Jaungoikoak argi ura, esan degun bezela, argi-utsa, eta orregaitikan ere bazirudien illuntasunean bildurik zegoala; edo beintzat illuntasuna argiari alderen batetik bazitzekala. Argatik Jainkoak, itsasirik zeudela biak alkar, bata besteagandik bereiztu zuen, «Divisit lucem á tenebris». Esango nuke nik, lenbizi artan illuna eta argia alkar itsasirik eta eldurik, nork nori eragingo zion, zeñek zein garaituko zuen ibilli ziradela; noiz-eta Jainkoak ikusirikan burrukan biak, erdian bitarteturik, aparterazoko zituen, «Divisit lucem à tenebris». Eta orduan argiak bere errañu guziak libre zeuzkaziela, aiñ bete-betean jo-zuen bere etsai illun itxusi ura, non sekulako beregandik iges eragin zion, eta orrekin bera gelditu zan betiko argi-uts ederra.

        Auxe bera gertatu zitzayon San Agustiñ-en argiari; ta ara nola. Batayatu artean gizon guziok ez oi gera, San Paulok dionez, gaba ta illuna baizikan, eta batayatutzeaz zerura jayo ezkeroz, orduan egin oi gerade argi, «Eratis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino». Orduan, Jainkoak nai-ta, igesi dijoaz gugandik illunak eta gauak; orduan Jainkoak berak izitutzen ditu alkargandik argia eta illuna. Divisit lucem á tenebris. Ea oraiñ San Agustiñ-engana.

        Egin zuan Jainkoak argi-utsa izateko mundu onetan: eta orra non bereala eraso zioten illunak eta gabak; bildu eta estali zuten bere itxutasun ta itxustasunean; eldu eta itsasi zitzayozkan, eta aiñ lazki, non zirudien emendatu bear ziozkatela bere argiak, eta ito bere argi-errañu guztiak. Noiz ordea zan ori? Zerura jayo baño len, kristau egin baño leen, graziaren mundu ederrean, an-arteraño ezer-ere etzanean. Orduan gabaren aldia; orduan illunak agintzeko mendea. «Eratis enim aliquando tenebrae». Ordukoak dira San Agustiñ-en odeyak, gereizeak, utsegiñez arkitu zan ezkerozkoak; ez batayatu zanetik egiñak eta ikusiak; bada arrezkero izandu da San Agustiñ, argia ez-ezen, argi guztietatik argi-uts garbi ederrena. Nunc autem lux in Domino. Ez iñoiz illundu, ez odeyatu, ez argez edo eklipsez ezkutatu dana; bai beragandik itzal guziak urruti bota zituena. Eta orra, oso-oso nola dan San Agustiñ, lenbiziko mundu onen argia bezelakoa. Vos estis lux mundi. Fiat lux, et facta est lux.

        Bai egia balitz, esango didazute; bai egia balitz etzala iñoiz illundu San Agustiñ-en argia batayatu zan ezkeroztanik; ez da ordea ori egia izan zerren badakite guziak Santuak egin zituela liburu bi, bata bere pekatuak aitortzeko, bestea bere utsegiñak eta oker esanak zuzentzeko. Zer dira gaizki-egiñak eta gaizki-esanak, ez-bada gaba illuna, itzal itxusia? Beraz ez da San Agustin argi-utsa, ez da lenbiziko munduaren argia.

        Ez nuen uste aiñ gogor egongo ziñatela San Agustiñen argiarekin; baño nik samurtuko zaituztet. Diot bada bildurrikan gabe, etzala iñoiz ere illundu San Agustiñ-en argia. Ez degu zer ukitu aren pekatuen gañean; zerren arestiyan giñion bezela, zerura jayo baño lena[go]koak ziran. Beste utsegiñak aiñ etzuten illundu San Agustiñ-en argia, non geyago edertu zuten, eta biurtu zuten argiago. Au da Doktore Santu onen gloriarik andiena: luzitzea argiaz; argiaz ez-ezen, illunez ere bai; erakustea munduari ondo eta zuzen, esanekin ez-ezik, oker eta zearrera esan zituenakin ere-bai. Izan zituen bai, bere gabak argi onek. Nolakoak ordea? Arako Dabidek esan zituen bezelakoak, txit askojakiñak, gau batak besteari alkar jakiundea erakusten ziakitenak. Et nox nocti indicat scientiam.

        Geyago ikasi du munduak San Agustiñ-en gabetan beste Eleizako Doktore-en egunetan baño. Argi andiagoa zuen San Agustiñ-ek gabaz, beste guztien egunak baño. San Agustiñ-en gabak etzuen illunberik; aiñ zirudien ta zan argia, nola dan egunik argiena. Argatik erozeñek, San Agustiñen gabak ikusteaz ta irakurteaz, esan dezake Dabid-ek kanta baten erdian dion ura: Nox illuminatio mea in deliciis meis. Au gaba argi! Au gaba gozo! Ez nik iñoren egunetan! San Agustiñ-en arratsetan bai ditudala nik nere atsegiñak eta poz-aldiak! Quia tenebrae non obscurabuntur á te. Argatik eze, dituen argierak illunduko ez diraden iñoiz; «Et nox, sicut dies illuminabitur». Zergatik eze, aren gaba, egun bat adiña, argituko dan; Sicut tenebrae ejus ita et lumen ejus. Zergatik eze, nola dan aren illuna, alaxe izango ere aren argia.

        Arratsetan, ots-garbi danean, ikusten ditugu izarrak, eta ala-ere gaba da, ta illunbean gaude: baña ez da orrelakorik San Agustiñ-en gabetan, utsegiñetan, zeresanetan: bada beti dago otsgarbi, beti ageri dira izarrak; are geyago, agiri dira eguzkiak; are geyago, agiri da eguzkia ta izarrak baño argi bat andiagoa, egiten diguna egun bat, eguzkia bere erpiñ-erpiñean dijoanean baño argiago eta ederrago. Ez dezute oraiñ esango San Agustiñen argia illundu dala, odeitu dala, itzaldu dala. Beraz, izandu da argi-utsa, eta mundu onen lendabiziko argia bezela. Vos estis lux mundi. Fiat lux et facta est lux.

        Beiñ atera geranean gaitza zirudien pauso onetatik, nork esango digu San Agustiñ-en argi au nolakoa dan, zeñ andia, zeñ bizia, zeñ ederra? Goazen lendabiziko argiagana, eta artxek esango digu jakiñ nai deguna. Argi ura egin-baño-lenago, etzan munduan ezer agiri, etzan ezer ikusten, guzia zan gaba, ta illuntasunak zedukan osiñ leizearen azala ta gaña. Et tenebrae erant super faciem abyssi. Baña bitarte artan Espiritu Santua zebillen uren gañean, santutzen zituela bere ukitzeaz eta birtutez gero izango genduen batayo santurako. Et Spiritus Dei ferebatur super aquas. Eta onen ondoren egin zuan Jainkoak lenbiziko argia; illuntasun guztiak kentzeko eta banatzeko. Fiat lux et facta est lux. Et divisit lucem á tenebris.

        Azken oni narraikiola, kristau-mundu onetan egin zuan Jaungoikoak gure Aita San Agustiñ, iñondik sortzen diran gabak, illunak eta gereize itxusiak desegiteko eta ezereztatzeko. Herejia bakoitza da arrats itxia baño illunago, zeña arkitzeko eta agertzeko, ez da asko-adiña eguzki askoren argia. Nolako gaba beraz egingo dute herejiya guziak batean bildurik eta baturik? Eta nolako argia bearko da guztiak beingoan zatitzeko, banatzeko, desegiteko, eta ezereztara biurtzeko? Bada alakoxea da San Agustiñ-en argia, infernutik sortu diraden herejia guztiak, zeiñ-ere diran illunak eta bortizak, desegiñ zituena.

        Bazirudien Eleiza Ama Santaren zeruba, guri argi egin baño lenago, gabaz illuntzera eta illunez estaltzera zijoala, izarrak emendaturik, ezkutaturik eguzkia eta illargia, nork daki non. Fedearen egiak gezurraren ujolak ondaturik, bagak bagai zerraiztela, kristautasuna ondatzeko, itotzeko, galtzeko zorian zebiltzan, birtuteak etzuten beren antzik, ezer-ere agiri etzan: guztia gereizez, guztia illunbe; guzia gau. Tenebrae erant super faciem abyssi. Manikeoak alde batetik, Donatista-k bestetik, Arrianoak emendik, Pelajianoak ortik; eta beste Eleizaren etsay ikaragarri guztiak, infernuak bere goragaletan bota zituenak, gautu zutela zirudien Eleiza Ama Santaren egun ederra. Ala ere, bitartean Espiritu Santua zebillen Eleizari bere argia prestatzen; eta artarako batayo Santubaren urak leen ere baño birtute eta indar geyagoz betetzen, arrotzen eta uanditzen, Et Spiritus Domini ferebatur super aquas, noiz-da bat-batean agertzen dan munduan San Agustiñ-en argia, aiñ bizi, aiñ andi, aiñ eragille, alako jakiundearen errañu gozoarekin, non eguzkiak ifar-lausoa beziñ errax banatu eta desegin zituen gau illun guztiak, lurperatzen zituela andikan sortu ziraden hereje zital eta herejiya itxusi guziak, batere aien aztarnarik geratu gabe lur-gañean. Divisit lucem á tenebris.

        Ar dezagun eskuan berriz gure neurria. Lenbiziko munduaren argia izandu zan guziakikoa, beste guzien gaya eta jayotza, zeñegandik egin diraden zeruan argi guziak. Eta gure Aita San Agustiñ izandu da argi bat guziakikoa, Eleizako argi guzietan argitzen dana, guzien gaya eta iturria. Argi-iturri onetan edan zituzten Eleizako doktore Santuak beren liburuetan ikusten diraden argi ederrak: onetan batzuek izartu, besteak onetan eguzkitu ziran: emendik atera zituzten ainbeste argi txuri, gorri, urdiñ, oraiñ zillar, gero urre kolore dutenak. Guztia zor zayo San Agustiñ-en argi guztiakiko oni.

        Ez dezazutela beldur, orregaitik emendatu, bukatu, aituko dala neurrigabeko argi au; bai eta jarioko ere etorkizaldi guzientzat, mundu onek dirauen artean. Are geyago: munduan diraden eskola guziak andizkatzen dira San Agustiñ-en izenaz, eta aberazten eta edertzen oi-dabiltza ainbeste urteren epean aren argiarekiñ; guztiak San Agustiñ-i dagozka; ari jarrai, ari begira, ura bereganatzen dutela. Tomas-en eskola famatubak zenbat argi eder irazaki ote ditu? Eta Jesuitenak zenbat? Errazago da kontatzea eguzkiaz dakusgun lausoa, zeruko izardia, ondarreko are xea, basoetako ostoak, ezen ez eskola oyetako argi andi eta azken-gabekoa.

        Ez da erraz, esango dit norbaitek, gauza ori zuzen aditzea. Eskola oriek ez dabiltza bide batetik: bata dijoa alde onetatik, bestea orretatik; batzuek diotena, besteak ukatzen, ta ezerezdatzen dute; ta egun-oro alkarren kontratzen eta gezurtatzen dirade. Nola bada guziakikoa izan diteke San Agustiñ-en argia eskola orientzat? Noazkiro bayezkoa dionaren argia izan diteke ezezkoa ditxekanaren argi? Nekezago da ori, gaba eta eguna alkartutzea baño. ¿Quae societas luci ad tenebras?

        Beraz egia ez da San Agustin dala gey[en]entzat eta guzien argi. Bada ordea. Nik azalduko det nola; eta korapillo au zeiñ-ere dirudien estu nik epaki gabe askatu det; eta erraz ala ere. Beti iduritu zait gure Aita San Agustiñ dala argi-itxaso zabal andi bat bezelakoa, eta izen onetxek emango digu bear deguna. Gauza jakina da zer suertatzen zayoten itxaso zabalean dabiltzanai. Ontzi bat dijoa alde batetik, eta bestea bestetik; au dabill eguaren kontra, ori iparraren kontra dabill; orain igotzen dira eguzkiaren jayotzaronz, gero eguzkiaren illtzeronz; jaisten dira batean eskui, bestean ezker. Bide oriek kontratzen dirade; ez dira ansi, ongi dijoaz, zuzen dabilltza, zergatik itxasoak bere barrutian, geyago badira ere, badu guziak artzeko bear diña ur, bear diña bide, bear dan, ta are bear dan baño geyago.

        Auxe bera bada gertatzen zaye, San Agustiñ-en argiari darraizkan eskolai. San Agustiñ da argi-itxaso zabala, zeñean sartzen diran eskola guziak, ta aixa ta lasai kabitzen dira, kontratzen dirala noizeanbeñ beren bideetan badirurite ere; baña argi-itxasotik kanporatu gabe! Tomistak eskui aldetik, ezkerretik Eskotistak, Jesuitak erditik bideratzen dira, guziok jakinduriaren billa, guziok egiaren eske. Bijoaz zuzen argi-itxaso onetan dabiltzan artean; lema zuzen badaramate, ez dira galduko, ez-da ondatuko-ere.

        Beste itxaso orri, paratu zionean Jainkoak ondarrean bere marra eta esia, esan zion: «To; ona noraño elduko aizan, aurrera igaro gabetanik; emen porrokatu eta ausiko dituk ire baga jaso apardunak». Hic confringes tumentes fluctus tuos. Ordea San Agustiñ-en argi-itxasoari etzion Jainkoak ipiñi muga-arririk, ez ta ubaztarrik-ere, bere Eleiza Santaren Doktoreak ibilli zitezen lasai eta zabal, gora ta bera, batera eta bestera, alkar ikutu gabe, eta kalterik artu gabe. Eta zer da au guzia ez-bada San Agustiñ izatea guziakiko argi eder bat, lenbiziko argi eder ura bezela? Secundum communem lucis naturam. Vos estis lux mundi.

        Itxozu, esango dit kontuan dagoanen batek; itxozu; San Agustin bada lenbiziko argi eder ura bezela, beraz ez da oraiñ San Agustiñ-en argirik munduan. Zergatik ez? Zergatik lendabiziko argi ark etzuen iraundu iru egun baizikan; laugarrenean desegin zan, eskutatu zan, ondatu bezela egin zan, arrezkero arkitzen ez dala iñon-ere. Eta eranzuten badiotet badirauela oraindikan, eta agiri dala zeruko argi eder lenbizikotik egin ziranetan, esango dirate ori dala izatea beste Santuak adiña bezela, bañan ez nik diodana, besteak baño geyago eta argiago; bada beste guztiak dira, eguzkia eta izarrak bezelakoak, asieran esan degunez, «Fulgebunt justi sicut sol. Fulgebunt quasi stellae». Beraz, edo San Agustiñ-en argiaren errañurik eta izpirik-ere gelditu etzaigu, edo nere arroturikako sermoi-gayak badu itxura bai, eta kemenik ez.

        Ez nazute berdiñ ikaratuko. Gure Aita San Agustiñ izandu da eta oraindik ere bada, lenbiziko argi ura iru egunetan zan eta oraindikan ere dan bezelakoa. Argi ura iru egunetan oso, urrengoetara puskatua gelditu zan; galdu zuen argi ark oso ibiltea, eta geroztanik bakan dabill izarretan. Ordea San Agustin da, beingoan argi ura oso, eta puskatua beingoan: argi batua eta bakandua; osoa beragan, puskatua besteetan; argi batua bere ustakay ederrean, eta bakandua beste Eleizako Doktore guzietan.

        Desegin zuan Jainkoak argi ura izarrak egiteko. Eziñ bada egin zitzakean alako argia desegin gabe? Bazitzakean; baña guzia egin zan andiegia, argi-egia, eta gizonari etzegokana; ta argatik gizona egin baño leen, eskutatu zuen. Lilluratuko zituen argi ark begira zegozkan guziak; kandutuko ziran, eta itxutuko ere bai; ala dio Teodoretok. San Agustiñ-en argia etzuen Jainkoak desegiñ; ala da egia: Zertako bada argandik eta arekin egin zituen beste Doktore Santuen izarrak? Zerren San Agustiñ-en argi osoa guziegia dan, andiegia, biziegia, ta ari betaz-beta dagozkan guziak lilluratzen eta itxutzen diran.

        Hereje guziak-ere San Agustiñ-i darraizka; aren izena aoan, kopetan, libruetan, jolasean darabillte, beste Doktoreak beregandik urruti-urruti, ezer-ere balio ez balute bezela. San Agustiñ nai dute berentzat, San Agustiñ beren alderontz, San Agustiñ beren utsegiñen estalkitzat. Ah erotzar galdutzarrak! Eta nola bada galtzen dira herejeak argi oni begira daudela? Geyegiak itxutzen ditu. Onzak, mosolloak eta beste gau-txoriak gauz ikusten dute; eziñ ordea egunez; eta ori ez da argiaren falta, ayen begiena baizikan: argi geyegiak itxutzen ditu. Zer nai lukete bada hereje itxu gautarrak? Beren begi lausoakin, beren ikuskera labur gereizatuakin egon begira San Agustiñ-en argian lilluratu, kandutu eta itxutu gabe?

        Begi argikoentzat-ere geyegi da San Agustiñ-en argia; etzayo betazbeta begiratu bear. Nola gure Jaungoikoa argi-utsa dan, eta eziñ begiz ikusi dana, eta nola bizi dan iñor ere argana igo eziñ ditekean argi-leku batean, «Lucem inhabitat inaccesibilem», ala egotsi zion San Agustiñ-en argi oni egoki auxe: egin zuen argi utsa, eziñ iñork ere begira dezakeana aurkez aurke eta zuzen, itxutu gabetanik. Eta nola Jainkoaren argia ikusten dan beregandik ixurtzen dituen erraiñuetan eta ispilluan bezela agiri dan kriatura oyetan; «Videmus nunc per speculum in aenigmate»; ala etzayo bear begiratu San Agustiñ-i, ezpada bere argi erraiñuetan, eta argandik agiri diraden Doktoreetan. Etzayo begiratu bear San Agustiñ osoari, bai San Agustiñ bakanduari. San Agustiñ-en osoak itxutzen du geyegiaz, eta argi bakanduak argitzen du bear danaz; oyen guztien ondoren ederki atera dezaket: beraz, San Agustiñ da Eleizaren argirik andiena; beraz San Agustiñ da argi guziekikoa eta guzierakoa; beste argi guztien gaya eta jayotza; beraz, San Agustiñ da, munduaren asierako argia bezelakoa.

        Santuren batek adierazotzen oi du, aren Santutasuna noraño eltzen dan. Zenbat eta justuak oi diran argiago, anbat oi dira santuago. Beraz, dalarik San Agustiñ guztiak baño argiago, izango ere bada beste guztiak baño Santu andiagoa. Itxozute. Jainkoak lenbizian gauzagiñan ibillita, guziak bukatu zituenean, esan zuen; guziak ziradela txitezko onak, «Et erant valde bona». Etziekien bada zeiñ zan ayetan onena? Nola ere ziakien; baña ala ere etzuen besterik esan. Berriz lenbiziko argi ura egin zuenean; zer esan ote zuen? Esan zuen ona zala, eta ez besterik. Au miraria! Ona baizik ez? Ez da bada argi ori argirik ederrena, argirik gozoena, argirik andiena, argirik ongilleena? Esan beza bada Jainkoak, argi ura dala argi eder, gozo, andi, ongillea, eta ez uts-utsik dala argi ona. Eta edolarik, ontasunez itzegiñ nai bazuen zergatik esan etzuen zala argi bat beste guztiak baño obeagoa? Ah zeiñ ondo erakutsi nai zigun, nola itzegin bear genduen santuen gañean! Guztiak dirade onak txit, guztiak dirade txitez santuak; «Erant valde bona». Ez degu ordea guk erabaki bear, zeiñ dan oyetatik onena eta santuena; zergatik oriek diraden berriketak, txorakeriak eta erausi alperrak. Jakiñ nai nuke nik ala-ere San Agustiñ-en santutasuna nolakoa, eta zeiñ andia dan. Ordea Santuak konparazioetan sartu bear ezpaditugu, zer neurrirekin jakin aldezakegu? Iñon dan ederrenarekin.

BIGARREN PARTEA

Lux mundi ardens

        Aditu dezute nolakoa eta zeiñ andia dan San Agustiñ-en argia. Diot bada aren santutasuna are andiagoa dala aren argia baño. Orretarako ez degu San Agustiñ-en santidade au alde guztietatik begiratu bear: urruti txit eramango ginduke gauza onek; itzegingo degu aren Jangoikoarekiko karidadeaz ta amodioaz.

        Karidade au izandu zan aiñ irazeki, bero, santu, ta andia, non biotzetik egiñikan, mundu guziari eransi ziozkan Jangoikoaren amodiozko garrak eta txingarrak. Etzitzayon kabitzen bere biotzean, zeiñ ere zan andi ta zabala, Jangoikoagana zeukan sua; ori esan nai digu eskuetan daukan biotz ark, sua eta garra dariola. Badizeka biotz oni barrendik eta kanpotik, betik goitik, eskuitik ezkerretik, alde guzietatik: ori gitxi agiri da. Badizeka-ere beregandik kanpora, eta Jangoikoa amatzen ez du neurririk ezagutzen.

        Amodio onen neurria oi da biotz osoa, ez biotz puxka, ez biotz erdia. «Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo». Besteak Jainkoari nai oi diote biotzetik eta biotz osotik. Baña San Agustin aurrerago dabill; biotz osotik ez ezen, geyago ere amatzen du bere Jaun ta Jabea. Osotik ere baño geyago? Orra ipuia geyago ori. Edo da biotzekoa, edo ez da; biotzekoa baldiñ bada, au da Jainkoa amatzea biotz osotik. Bai. Ez ordea geyagotik. Biotzekoa ez baldiñ bada, zer amore izango da? Ez beintzat estimagarria.

        Ez da ipuia; egia, da. San Agustiñ-ek nai zion Jainkoari, biotz osotik eta geyago. Zer da geyago ori? Zer dan? Biotz utsa eta biotz bat ez ezen, baita milloi biotz-ere. Bat dirudi izatez, baña Jangoikoarekiko daukan garra milloi bat betetzeko diña bada, eta geyago. Au ere bai? Are geyago? Bai suertez-ere; eta ikaratuko zeraden adiña.

        San Agustiñ-ek maita zuen oso beti Jainkoa; baña gutxi nai ziolako kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean iñon ere. Zer egin zuen bada? Kendu zion, ostu zion naita nai ez Jangoikoari bere biotza, eta arekintxe arrezkero amatu zuen. Zer da au? Jainkoari ostu biotza, eta ori nai ta nai ez? Adizazute Jainkoak berak zer dion. «Averte oculos tuos a me, quia ipsi me evolare fecerunt». Anima santari zegokala esan zion; Irauli itzatzu begi oriek, zerren neregandik kanporatzen naute; ezin nagoke neregan, zure begiak nagotela, aiñ dituzu txukun, bizi, ederrak; eta badakizu len-ere eritu didazula nere biotza. Vulnerasti cor meum. Au Jangoikoaren izkundea! Bai. Bada beste era batera dio: Quia excordasti me. Ken begi oriek, ez niri begira; Zergatik biotz-bagetu nazun. Beste erara, «Abstulisti mihi cor» Ostu didazu nere biotza: ta Nizeno-k diona, Atera didazu barrendik nere biotza, ta sartu ta itxi eta lotu dezu zure biotzean. «Cor meum mihi eripuisti, et in corde tuo conduxisti et captivasti». Zer dute bada begi oyek, alako beargayak Jainkoari ematen eta aiñ beregandik kanporatzen dutenak? Zer begi dira oriek? Begi oyek beste gauza askoren artean adierazotzen digute Jaungoikoarekiko izan oi dan amodio bizia eta gartua, zeñaren txingarrak aiñ dira gozo, indartsu, portiz, non Jangoikoari berari egiten dioten begizko santu bat, ta amore-miñez gaizkitzen duten. «Amore langueo».

        Iñoiz eta iñori Jaungoikoak ala itzegin badio, gure Aita San Agustiñ aundiari itz egin dio. Aiñ zituen santu onek begiak txoragarri, aiñ zirakien Jainkoaren amorez, aiñ suturik eta irazekirik zedukan bere biotza, non Jainkoa zegokala betaz-beta begira, txoratzen bezela asi zan, esaten ziola. «Agustiñ nerea, ken itzatzu begi oriek nigandik; irauli itzatzu beste aldera»: «Averte oculos tuos a me». Leen zauritu didazu amorez nere biotza «Vulnerasti cor meum», orain ostu dirazu biotza, «Abstulisti mihi cor». Ken itzatzu bada nigandik zure begiok, ez niri begiratu; itxi itzatzu beintzat, neregandu nadiñ; bai, arren; nigatik au egiñ bear dezu.

        Ez orixe, dio San Agustiñ-ek; ken ditzadala zugandik nere begiak? Ordea, noratuko ditut? Irauli ditzadala beste aldera? Ordea, zu izan nere alde guzi, zu nere aurre ta atze, zu nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker. Eritu dizut biotza? Ala ondo. Orrekin atea iriki det an sartzeko eta bizitzeko. Biotz-bagetu zaitut? Ez dezazula auzirik: ez dago galdua, nerea izango da zure biotzaren kutun. Ostu dizut biotza? Ta nik ori nai. Ni zure biotzaren lapur? Jakiñ nai nuen; txit orain juango zait, samintzen ninduen kezka ura; orrekin amatuko zaitut bear dezun eta bear dan adiña. Zeregandu nai zenduke? Ez; Agustiñ bizi dan artean, neregan bearko dezu; eta nere iritzian etzera gaizkiago egongo. Ez bide dagokizu zenbat nai dizudan. Zer esango dizut? Orra; nai det txit nere Jangoikoa zeraden; baña eginkizun balitz zu Agustin izatea, eta Agustin izatea Jainko, Agustiñ-ek Jainko izatea ez luke naiko, zu bakarrik izan zindezen Jainko.

        San Pedro-k ez omen ziekien, zer zeraukien Tabor-eko mendian. «Nesciens guid diceret». Eta ez bide daki San Agustiñ-ek zer darauzkion, zorabiak artu du bai; baña amorezko zorabiak; argatik gogoratu zaizka alako itzak, arteraño munduan aditu etziranak; ez eta obeagorik adituko ere, biziago, gozoago, eta amorezko itzkundean andiagorik.

        Ona noraño eldu zan San Agustiñ-en santutasuna, karidadearen alde-bakar onetatik; etzan aren argia onenbesteraño luzatu: aren argien eginkizunera eratu zan, ez geyago: bañan aren santidadeko eginkizuna, aruntzago aurreratu zan. Prometeo zeritzan batek, diote ipuyak, egin zituela gizonak ala emakumeak are eta lurrez naazte, eta gero oyek pixteko, eta bizi-erazotzeko, ostu ziola eguzkiari sua eta argia. Etzuen orrelakorik egin gure Aita San Agustiñ-ek: mundua argitu zuen Jaungoikoak eman zion argiarekin; etzion ordea Jaungoikoari bere argitik ezer ostu, mundua suz, argiz eta egunez edertzeko. Baña ala ere, Jainkoa amatzearen egitekoan, aiñ etzan kontentu bere bat-bakarrik zuen biotzarekin amatzeaz, non pakerik izan etzuen, Jainkoari bere Biotza ostu artean, ura arekintxe andik aurrera geyago eta geyago bear zan bezela amatzeko. Orra bada nola, Agustiñ-en argia dan ona, eta andia; baña orra nola, aren ontasuna eta santidadea dan andiagoa eta obeagoa. «Vidit Deus lucem, quod esset bona. Vos estis lux mundi».

        Ez algera argi geyegiaz lilluratu, eta ainbeste surekin izostu; argia eta sua bear ditugu guztiok, zuzen eta errebelatu-gabe zeruko bidean ibillteko; adimentuan argi, eta biotzean su. Adimentuan argirik ezpadegu, galduak gera; ezdegu ongi ikusiko, bide limurietan irristatuko, zingiradietan ondatuko, arkaitz-erpiñetan amilduko gera. Lurreko eta zeruko gauzak ezagutzeko, argiaren bearra degu; baita ere gauza guziak diran bezela izendatzeko; ez txuriari beltz, ez okerrari zuzen deitzen diogula. Ez da asko adiña edozeiñ argi; goikoa beardegu, zerutarra, Jaungoikoaren eskuti datorkiguna. Gure Aita San Agustin da argi-uts garbia; gatozkion bada, desegin ditzaizkigun gure illunak eta gabak. Ark badu argi bat guziekikoa eta guzierakoa; ez algera aiñ doakabeak, suerte gabeak izan, non, beste guziak argirik, illunbean gelditu geraden.

        Bai noaski; Agustiñ Aitarik aundiena! Bai, beteko gaituzu argi ederrez, batere utsik egiñ ez dezagun zeruko bidean. Eta besteentzat alakoa bazera, nolakoa izango ote zera etxekoentzat, seme-alaba maite biotzean daukatzizunentzat? Oiek bai dakitela seme-alaba leyal piñak bezela, zure argiai eranzuten! Argatik dabiltza aiñ aixa birtute guztietan, zure itzalaren azpian, zure mendean bizi dira; zure eskupean dituzu, alde eragiteko, iñondik sor ditezkean gereizeai; pozik daude, eta pozik zaude; pozik daude, zu bezelako Aita bat izateaz; pozik zaude onelako seme-alabak idukitzeaz. Zure biotzarekin neurtu zuk, oso espiritu osoaren jabe, ta zure argi guziaren gordairu egin dituzunak.

        Ez degu argia adimentuan baño bear gutxiago sua biotzean. Pizten ez badegu maiz Jainkoarekiko bear degun amantza, emendatzen bazaigu izotz egiñikan, gogortu eta ezin ibillirik arkituko gera. Eta orduan gure etsaiak bidera irten, eta erasoko digute; daramatzigun ondasunak kendu eta lotuko gaituzte. Perill orietatik ateratzeko, prest degu sua, gure Aita San Agustiñ-en biotzari sua eta garra darion artean. Aldera gakizkion. Berotu, sutu, erreko ere badigu Jaungoikoaren amorez geren biotza; ta su arekin batean beterazoko digu atsegiñez, mesedez, birtutez, graziaz, gloriaz. Ad quam etc. AMEN JESUS. Alabiz.