ITZAURREA EDO PROLOGOA

Euskaldunai osasuna, zoriona eta betiko atsegiña

        Nere erritar maiteak: badakigu jatorriz geradena Españar uts utsak, anziñakoen eta are lenbizikoen etorkiak eta ondokoak; beragatik nasterik gabeko garbienak, piñenak, leialenak eta leñargi edo nobleenak, erbesteko nagusiren uztarripetan bein ere egon ez geradenak. Ez eta egon nai ere.

        Euskaldunen izen ondragarri au mundutar guzien artean beti izan da, eta izango ere da, beakurtua edo errespetatua. Zergatik ordea? Ez bestegatik ez bada, gure oitura oneski, dantza miraritsu, soñu zar gogoangarri, jostaketa pozkarri, eta guzien gañean, gure izkuntza jakintsun, ezti, gozoan, arkitzen diralako argiro, lendabiziko gizon doatsueraz betetakoen izaera gaitzik gabekoa, eta berak guzion zorionerako jarri zituzten lege zuzen, maitagarrien, señale seguruak.

        Oraindaño ezagutu diraden izkunza guzien artean, bakar bakarrik gure euskara zenzu aundiko zinzoak gorde ditu garbiro eta zuzenki bere etxapean, mundutar guzien serbitzatzeko Jainkoak egin zituen gauza mota guzien izenak; ain arreta aundiarekin ezik, non edozeiñek erraz ezagutu ditzakean, zein norenak diraden.

        Egia onen argibidea, etsai ozpindu txar askoren esker gaiztoan bada ere, gizon jakinti askok billakindeturik arkitzen da argitaratu dituzten obra gogoangarri anitzetan; alako moduan ezik, oraindaño beti ukoan egon diraden euskaldun ezak ere aitortzen digutela, guretzat esan al guzien gañekoa dan pozkida ugari, txit gozo au.

        Guzia zor zaie, arako, beren etorki onari, eta jaioterriko oitura maitagarriai amodiozko naitasun irazekia izanik, saill nekosoai gogotik ekin ta, indar aundiko etsai askoren krontra guda gogorrak egin ondoan, guziak garaiturik oñ azpiratu dituzten gure anaia leial, biarkilletsu, jakintiai. Onelakoak izan ditugu beste askoren artean, señalatuenak: Aita Larramendi beargilletsua, Astarloa jakintia eta Erro zentzu aundikoa.

        Guziz dirade sinisgaitzak gizon gogoangarri oek egin dituzten neke gogor eta alegin portitzak, aitzuloetara bazterturik arkitzen dan gure euskara maitagarri gozoa, bere lenagoko jantzi eder, galant, aberatsakin txukinkiro apaindurik, mundu osoari begien aurrean ifini, ta ez ezaguerazo dioten artean zenbaterañokoa dan beraren aunditasuna. Argatik orain arkitzen gerade euskaldun guziok, ezin geiago naikidatu gentzakean atsegingarrizko ondra aundiarekin, aitortzen digutelako Hervas Pandurok, Masdeu, Scaligiro eta beste gizon jakinti euskaldun ez diradenak, beren obra gogoangarrietan, Españiara lendabizi etorri ziraden biztanle edo familiak euskaldunak ziradela. Beraz ezin iñork uka dezake, gu aien jatorriak geradena.

        Gizonaren naikida eta eresiarik aundienetatik bat da, zorioneko gizon lendabizikoetara bide zuzenetik igotzea, ikusteagatik argiro, irudipen gabetanik, beren izaera garbi, doatsueraz betetakoa. Beragatik ibilli izan dirade munduan ezagutu diran gizonik jakintsuenak, beren buru zenzutsuak puskatzeko zorian, jo ezak andik, eta jo ezak emendik, arkituko ote dutelako bide txior bat bederik, gain artara igotzeko. Baña ez du lakarik atera bestek, ezpada euskaldunak.

        Bazekiten Pitagoras sonatuak, Platonek, Plutarkok eta beren lagun amatu askok, bide doatsueraz betetako au arkitu bear zana lendabiziko izkeran. Baña nola etzuten au ezagutzen, ekiten zitzaiozkan bein batari, gero besteari, au zatitu, ura zeatu, oni kendu, ari eransi, asmatu al zitzaten arabaketa guziak egiñaz; eta azkenean gelditzen ziraden, ez nondik sartu ziran, ez nola zebiltzan, eta ez nora irten, etzekitela. Baña gure anaia maitagarri lenago izendatu dituran oriek, beren jaiotzako izkunza jakintiak, esku leun, guri, gozoa emanik igo ditu zuzenki, zorioneko denbora lenbiziko aietara, erakusten dielarik, bidez, historiarik zarrenak eta sonatuenak ez dakitzaten gauza aundi asko, txit balioso, goi, me, diradenak.

        Ikusirik bada, euskaran eta euskaldunen oitura, eta jostaketa gaitz gabeko pozkarrietan arkitzen diradela txitezko gai ain maitagarriak, zein euskaldun izango da naiko ez dituena berak irozotu ez ezik, txukinkiro apaindurik, edertu, galantu eta egurastu ere? Ez det uste izan litekeala iñor ain esker bagerik. Guziaz ere gertatuko baliz orrako, badakitela dana eta datakean guzia uste duten buru arro, uanditu orietatik nor edo nor, anziñako danza, soñu zar, eta jostaketa gogoangarrien izena entzutean, ozpindu ta muxindurik gaizki esaka darauskiona, ez da zer ajolarik artu batere, gizonik jakintsuenak gure alde ditugunean.

        Orain bost urte etorri zitzaidan Uri leial onetako galai gazte aurrenengo bat, Batzarre edo Aiuntamentuaren izenean, egin bear niola atsegin, nekizkien soñu zar gogoangarri guziak Danbollin Latierrori erakusteaz, onek papelean ezarririk, sar zitzaten Uriaren gordeleku zuzen edo artxiboan, sekula guzian irauteko. Era berean esan ziran gizon prestu goienengo Uritar batek: txit asko naiko zuela, Gipuzkoatarren danza mota guziak, beren soñu gogoangarriakin, erakustea Urrikiako edo Miserikordiako etxe maitatian arkitzen ziraden mutil gaztetxoai, oek birjaiotu zitzaten, beren ta gure asaba maitagarrien oitura oneskiak.

        Egin ditut alai gazte arekin, gizon gogoangarri onen esanak, nere al deran gaiean, eta izandu det atsegiña ekustearekin Donostiako plaza berri, eder, bitorean, egurasten diradela naierara —aspaldiko partez— gure gizon danza oniritzia, Ezpata danza ondrosoa, Brokel dantza miraritsua, Billantziko pozkarria, dama gazteak irudikatu duten etxeandre dantza modu eztiandikoa, eta señu zar gogoangarriak, ikusle guziak pozkidatzen dirala esan al guzien gañeko atsegintasunean.

        Izanik, bada, jostaketa pozkarri gaitzik gabeko oek munduaren lenengo adiñetik gure egunetaraño iraun dutenak ain osotoro; Ez da mingarri, eta lotsagarri ere, jabe beren berenkiak ain errazkiro galzera, aztutzera eta izkutatzera utzitzea?

        Ez al dute uste zenbait ezjakin txoriburu puztu dollorrek, anziñekoen izena dutelako, iraingarriren batzuek dirala? Ez nere erritar maiteak, ez dirade jostaketa gogoangarri oek gure lotsagarriak, eta are gutxiago kaltarkiak, baizikan maitaro gozaturik, irozotzea ongitxo merezi dutenak.

        Beragatik eskañitzen dizkitzutet ogei ta amasei danza mota Gipuzkoatarren beren berenkiak, zein bere soñu eta bersoakin; baita oek ongi dantzatzeko irakaste edo instrukzioak ere, bidez ezaguerazotzen dizuteralarik argiro, zergatik eta nola etorri dan oitura maitagarri oen galera; eta denbora berean emango dizutet osakai edo erremedio txit ona, erraza, eta merkea, bear bezala sendaturik, pizkorturik, ederki apaindurik, eta galantagoturik, igotzeko iñoiz ere egon diraden tokirik gain gañekoenera.

        Onetarako bereziko det libru txiki au lau zatitan: Lendabizikoan azalduko det eskolatu gabeko danboliñakin, denbora bereko dantzari prestu jakintien izaera; bigarrengoan, oraingo otsakindari edo musiko aundien soñu berri berritxuetan dabiltzan zilipurdikariak egiten dituzten itzulamilka itxusi nazkagarriak; irugarrenean ezarriko ditut, ogei eta amasei dantza mota gerenkiak bear bezala dantzatzeko instrukzioak; eta augarrengoan, soñu zar gogoangarriak beren bersoakin, musikan.

        Ez du iñork ere zer uste izan, asi naizala ni langai onetan, nere burua jakintsun egiten deralako, eta ain gutxi, gogoangarri izateagatik; baizikan, zorioneko nere etorkiarekin, jaioterriko oitura oneskiai amodiozko naitasun bero, bizi, gartsua izanik, ikusten dituralako oek, daudela azkenengo asnasetan, deadarrez, laguntzaren eske, iñork eskurik eman nai ez diotela.

        Badakit nik balio aundiko gai oni ekiteko nere mingaña baño meagoa, eta luma obekiago zorroztua bear lirakeana, zergatik naizan artikaste edo estudiorik gabeko gizon jakiunde txit gutxikoa, ozta ozta irakurteko dinbat baizik eskolatu gabea, bularrarekin batean erodiski edo mamatu nuen izkuntza besterik ez dakidana, eta au ere ez bear bezala, ez bada nere amari ikasi nion gisa berberean. Beragatik aitortzen det egiazki, billatuko dizkidatena gizon jakintsunak utsaldi aundiak, eta oker ezarritako itz asko; guziaz ere uste det ezagutuko dutela oek, geiago ezin dezakeana nere gisako gizon gai ez dan batek.

        Sinisterazo ere diot nere buruari, izango dala Gipuzkoatarren bat nere utsaldiak ongi beterik, okerrak zuzendu, ta txukinkiro apainduro dituena bere jaioterriko jostaldia gogoangarriak. Ala gerta dedilla, euskaldunen odol garbi indartsuak dirauen arte guzian.