ESKAINZA

Donostiako uri txit leñargiti
eta guztiz leial maite maitagarriari

        Ama oneskia, mundu osoa arkitzen da ongi ezaguturik, zeiñ irazekia ta sutua dan, zuk, zeure zorioneko etorkiarekin, jaioterriko biztanle doatsuetara dezun amodiozko naitasun bero, bizi, gartsua. Igaro diraden denbora guzietan, beti eman izan dezu aditzera, biotzetik txit anitz maite dituzuna zure ume gogaberatiak. Nolako ongille aundia izandu zeraden jakiteko, ez degu zer ibilli kondaira edo historia zar ta berrien irabiotutzen, zerren geren begiaz argiro ikusten ditugun, zuk ordu guziaz egiten dizkigutzun ontarte geiegikoak. Zer eratan zaudela ordea? Ha zeiñ sinisgaitza dan au begira arkitzen ez geradenentzat! Bañan egiazko ziertoro, zure sari aundiak gozatzen gaudenentzat.

        Egiten dizkigutzu, bai gure ama kupidakorra, esan al guzien gañeko ontarte onesbedagarri oek guztiak, noiz eta gelditu zeraden erarik beartuenean, eta doakabezkoenean.

        Badakigu, eta ondo segurki ala ere, zeundela zu, gure ama maitagarria, 1813garren urtean aboztuko illaren 31garren egunean, ezeren ere beartasunik gabe gauza guziaz txit ongi ornitua, eta atsegingarrizko pozkida ugariz beterik, ikusten zinituelako egun berean zetozela balleratuak edo aliaduak zu lokabetzera, bost urte artan txit arras mendestua zeunduzkan etsai iguñduaren atzapar garratzetatik.

        Zorionekoa zuretzat izan uste zenduen, egun kaltarkitsu, gogoangarri artan, egin zenien balleratuai, atsegin aundiarekin, ongi-etorri pozkidatsu maitatia; baña gizonen antzean zetozen leoi suminti odolgirodiak egin zizkitzuten, egun berean eta ondorengoetan, oraiñdaño mundura agertu diraden gizonik biurrienak asmatu ez dituzten gaiztakeria mota guzi guziak.

        Arpillatu edo sakeatu zizuten billatu al guzia; Irauturik edo ultrajaturik, bortxatu zizkitzuten zure alaba maite oniritziak, begiratu gabetanik aurtxo gaitzik gabekoai, eta zar beakurtsu edo errespetableai; ill zizkitzuten errurik gabeko seme prestu eta alaba modu eztiaundiko anitz; eta azkenik, erre zizuten mundutar guzien artean aiñ sonatua izandu dan Uri eder bitore maitagarria. Ha ura izugarrizko odolgirodia! Negargarrizko azken ondo kaltarkitsu, minkaitz onetan gelditu ziñaden, gure ama maite urrikarria, noiz eta, egon uste zenduen egunik zorioneko, eta pozkarrienetan. Nor da bada gai, bear bezala azaldutzeko zuk egun garratz aietan igaro zenituen doakabezko belzuria, eta atsekabe samiñak? Oroitzeaz beste gabe geldi liteke ill otza.

        Zori gaiztoko doakea kaltarkitsu oen guzien artean zuretzat mingarriena izandu zan, erio odolgidoriaren atzapar garratzetatik bizia ozta ozta gorde zuten zure ume maite gaiztratatuak, ikusten zinituelako zebiltzala erririk erri, bazterrik bazter, zokorik zoko, bizitoki jakiñik gabe, zer janik etzutela, izan al zitekean egoitzarik negargarrienean. Bañan zuk, sendagailla aundiko ama txit biotz biguña, artu zeñituen bertatik, bide zuzen seguru egokiak, zure ume maite, urrikarri, sakabanatuak biribillatzeko, lenago txit sarritan eta guztiz maitaro gozatu izan zenituen beso zabalan tartera.

        Naitasun bero, sutu, irazekiarekin deitu zenituen bada, zetozela lenbaitlen beren ama kupidakorraren kolko guri, mardul, gozatsura, uste seguru, irmo, osoarekin ezik, egingo zenituela alegin guzi guziak, biotzaren erdi erdiko mamitik txit asko maite zinituen zure seme eta alaben onerako.

        Zure ots maitati doatsua enzun bezain laister, bilzarkidatu ziraden ume obeditu barreiatuak, bata bestearen leiean, beren Uri gozo, errerik, txit arras lurrera erorita arkitzen zan negarrira, lenagoko antz asko etzutela.

        Egun gutxiz aurretik ondasun aundiak eta anitz berentzat ezagutzen zituzten asko, etorri ziraden, iñoren soñekoakin estalirik, zer janik etzutela. Erdiak edo geiago, uste etzuten Balleratu odolgirodiak egindako zauri galantakin; beste anitz, Leoi amorratu biurri oen bidegabekeria itxusiakin ezurretaraño sartu zitzaien ikara, belzuria, eta atsekabe minkaitzetatik sortutako gaitz eriotsu, portitzakin. Itz batean, guziak naigabez ezereztaturik, esan al guzien gañeko beartasunean.

        Ikusi zenituen bezain laister zure begi alai kupidakorren aurrean, ume gozatsu, gaiztratatu, urrikarriak, bertatik eskañi ziñaden zu ama biotz biguña, igaro zituzten kalte izugarri, atsekabe minkaitz, eta belzuria portitz guziaz aztutzeko, egingo zeniela berriro eta laister, Uri erre, lurrera eroritakoa, lenago iñoiz ere izandu dan baño ederragoa, txukunagoa, eta galantagoa. Baita egin ere denbora labur baten epean, mundua mundu dan arte gogoangarri izango diraden Etxe apaindu, egoki, bitore anitz.

        Guziaz ere, izugarrizko doakea aiñ kaltarkitsutik, ondoreatu zitzaien errurik gabeko zure ume maitatiai, izurrite likits, portitz, gaizto bat, zeñarekin illzen ziraden egun guzietan, gutxienaz emezortzi edo ogei. Baña zu, ama zentzu aundiko zintzoa, laister oarketu ziñaden, nola eta zergatik sartu zitzaien gaitz zikin eriotsu ura; baita ere, nondik eta zer gisatan, bera sekula betiko aienaturik, iritxiko zenduen zure ume eri urrikarrien osasuna.

        Beragatik artu zenituen, sendagin edo Mediku jakintsunak bezala, bide zuzen, seguru, egokiak, osakai edo erremediorik beardanezkoenak billatzeko; baita laister asmaturik egin ere, denbora anitz galdu gabetanik, mundura agertu dan sendagiñik jakintsuenari, obeagorik eta eragilleagorik gogoratu ezin zekiokean bezelakoa.

        Izu-ikara gogor, portitz, beldur eriotsu, belzuria garratz, eta atsekabe samiñetatik sortutako izurri likits pozoitua aienatzeko, zer osakai edo erremedio izan al diteke beardanezkoena eta eragilleena? Ez besterik, ez bada, soñua, jostallua, zegarrera, pozkida eta atsegingarrizko naikida ornitua.

        Gaiñ gañeko osakai eragille au bera izandu zan bada, gure ama zentzu aundikoa, zuk zeure ume maite gaiztratatuen osasunerako egin zenduena.

        Erretako Uri negargarria ondakiñez guzia beterik arkitzen zala, eta beste alde, zu ama urrikarria, txit bearturik ainbeste eginkizun gogor, aundi, anitzen azpian, etziñaden zabartu, ez eta beldurturik atzeratu ere, Euskaldunen pozkarri, era guzietan beti izan ta izango diraden danbolin —erriaren bere berekiak ipiñirik— oen soñu gogoangarrietan, zure asaba maitagarrien oitura oneskietako danza eder, oniritzi, pozkidatsuak, egitea: irteten ziradelarik plaza agirikora, zure seme prestu eta alaba maitati, zar ta gazte goienen goienengoak; ez beren biotz biguñetan atsekabe gutxi zutelako egun banaka batzuez aurretik izandu zituzten kalte izugarriaz, bañan bai, ala uste etzuten Balleratu biurri, gaiztoak egindako bidegabekeriakin ezurretaraño ikara sarturik, gorputzeko korde guziak belzuria ta atsekabe minkaitzez beterik, illzeko perill urkoan arkitzen ziraden anaia maitagarrien osasuna billatu nai zutelako.

        Eta ala, ezin obeagorik asmatu zitekean osakai eragille onekin iritsi zenduen, bestela laister ill bear zuten zure ume maite, eri, urrikarri, anitzen bizia eta osasun ona.

        Era berean Gipuzkoa guziari egin diozu, bidez, atsegingarrizko ontarte txit onesbedagarri bat, birjaiotu dituzulako, baserrietako zoko illunetara igesi joanik, azkenengo asnasetan arkitzen ziraden zure sorterriko dantza oniritzi pozkarriak, eta anziña anziñako soñu gogoangarri gozoak.

        Amodiozko naitasun irazekiarekin deiturik, atera dituzu zulo illunetatik plaza agirikora, lenagoko beren jantzi eder, galant, aberatsakin txukinkiro apaindurik, zure asaba maitagarriak erabilli oi zituzten gisa berberean.

        Gure Ezpata dantza ondrosoa, Brokel dantza onesbedatua, Jorrai dantza miraritsua, Gizon dantza oniritzia, Billanziko pozkarria eta soñu zar atsegingarriak, ipiñi dituzu goaikiro dantzatzen, zure plaza berri, eder, bitorean; baita ongitxo eta beren naierara egurastu ere, aspaldiko partez.

        Gipuzkoako erri leñargiti guziak, beakurtu edo errespetatu izan zaituzte beti, zu ama Donostia, beren aizparik bikañena eta jakintsuena zaituzten bezela, baita begirune alaiarekin maitaro begiraturik, gogotan ongi artuta laister ikasi ere, zernai gauza mota, zuk argitaratu izan dituzunak. Gisa berberean, oraiñ ere, erri leial anitz asi dirade zure araude edo ejenplo, guziz onesbedagarriak, irudikatzen.

        Asiera pizkor ta indartsu onen bitartez, uste det Euskaldunen anziña anziñako, eta are lendabiziko dantza oniritziak eta soñu gogoangarriak, igoko diradela iñoiz ere egon diraden tokirik gaiñ gañekoenera. Onetarako, zor dizugun bezala, zure ume leial guziok bear degu, naitasun irazekiarekin jarri, irozotzen laguntzera, etorkiz ditugun gure oitura maitagarriak.

        Nere atsegiñik aundiena litzake, ama maitea, zuri, zerbait gauza on eta anitz pozkidatzen zaituena, egitea; baña nola ez naizan gai bestetarako, ez bada, zuk ainbeste naitasunekin birjaiotu dituzun zure sorterriko dantza eder eta soñu zar gozoak, lenagoko beren janzi garbiakin txukinkiro apaintzen laguntzeko, emen eskaiñitzen dizkitzut, aspaldian txit izkutuan, eta guziz zapuzturik egon diraden ogeita amasei dantza mota, Gipuzkoatarren beren berenkiak, soñu zar gogoangarriakin, bear bezala dantzatzeko irakaste edo instrukzio txiki batzuek; zure ume maiteai, eta bidez, Euskaldun prestuai argitaratzeko —baldin atsegin badezu—, bear bezela ikasi ta dantzatuaz, jostaldiatu ditezen berak modu eztiaundiarekin, plaza agirikoetan, beren asaba onak irudikatuaz aditzera ematen dutela, Euskaldun garbi garbiak diradena. Alabiz ta ala gerta derilla, gizonen biotzak bere eskuan dauzkan Jaun aundi ark, guziok beregana gaitzan artean.

        Agur ama nerea. Zeruari otoiztuaz gelditzen da, eman degizula urte askotako bizia, osasuna eta betiko zoriona, oraindaño bezala aurrera ere gordakaiatzen dituzula, zure asaba maitagarriak, etsai ozpindu txar askoren esker gaiztoan, irozoturik utzi zizkitzuten oitura eta usario gogoangarriak, zure serbitzari, eskuetan muñ egiten dizun, eta biotz biotzetik txit asko maite zaituen

Juan Inazio Iztueta