Zezenetako tokia

Iruñan zezen lasterka

Jende biltzeko metaka,

Lehen josteta da bethi,

Unhatzen du nihor guti,

Seinalatuz geroz besta,

Lami gehiago ezta,

Denak kantaz eta oihuz

Zezenetarat hurbilduz.

Baldin zezenen haita da

Berant hasten ere bada,

Goizik jendia hurbil dago,

Beldurrez gal berantago.

Gose khentzekuaz oroituz

Plaza estaltzen da munduz,

Ez plaza beharra sarri,

Bainan hurbilena hari.

Mintzatu gabe zezenez

Dugun har idia gizonez;

Erragun non, nola diren

Hanbat jende kokaturen.

Bada pesiaz arima,

Neska, muthil, aita, ama;

Hainitz dire galtzadunak,

Ez gutiago soindunak.

Hoitan nihor, nahi dena,

Utz Besta bigarrena,

Bihurtu etxerat gauian,

Izanik ere beharrian;

Zaurthu gabe bihotz minez,

Nonbait zurrungan egonez,

Goizian goizik bazterretan

Kausitzen dire airetan.

Etxe bat, zabal inguruz,

Arrundan josia buruz,

Bada Takoneraz goiti,

Athe, leihuak itsu bethi.

Diot hesten dituela,

Gaitzetsi ez daiokela,

Non ez den ankas bestekin

Jostetan zezenekin.

Kanpo alderditik hori;

Dorre eztai bat iduri,

Bere zimenduz bakharrik,

Ez da gero halturarik,

Uztai etxe horren barnia,

Ez dian estalki gabia,

Mintzo naiz erdiaz, zeren

Bera leihorra den jenden.

Erdia hutsa utzirik

Leihor da bazterretik,

Bi metra naski halturez

Athekak badire zurez,

Ihes lekhu segurenak

Zezenen kontra eginak;

Hek ez balire kausitzen

Nola ager han beiratzen?

Harat gizonen ondotik

Sartzen direnian hargatik

Zezen errabiatuak,

Badire bertze lekhuak,

Lehen athekaren aldian,

Hiru urratsñoren bidian,

Ezin higanak saltoka,

Gutiago potikoka.

Azken atheka gainetik

Jar tokiak haitz onetik,

Hasten dire gibelatuz,

Dorriari berari lothuz.

Han dituzu inguruan

Hamabortz alkhi tornuan,

Han dago populu xehia,

Sorkhan, oihuz ezin asia.

Ez du beldur iguzkia,

Ilez ere da jauntzia;

Gogorra delarik mandua,

Ez da hura bezin sendua;

Gizonek kaskua ageri,

Arabak buruz iduri,

Emaztiak aldian sanoki,

Kontu gabe beruak uki.

Zahatua han bethi mentan

Kurri dabil ezpainetan;

Urrixak eta ohotsak

Arin dauzka nafar hatsak.

Denak tripa komunekin,

Ez hargatik hutsenekin;

Zintzurrak eta mihiak

Iduri harri-biziak.

Haro pixgarri herrunkan,

Kantarua bethi hurrupan;

Bipela ere ausarki,

Xurienetik ez naski.

Hango jendiak, alegera,

Baden nihor hartaz gora

Ez du kasurik egiten,

Ez behin ere sobresten.

Han ez da khario solas,

Bokhata ere ez eskas,

Nahiz titxuak titxuarekin

Duazin bethi gatzarekin;

Karanbak eta karajuak,

Demonio berstelatuak,

Nahasten dire airetan

Ehun biben hedoietan.

Gorago zazpi lerrotan

Jarriz hobeki alkhitan

Arteko jende sosduna

Uriz kanpo duzu, Jauna!

Balkoinak baititu gainian,

Ez da nihor busti menian,

Gauza prezagarri dena

Denbora denian ilhauna.

Kontu dio ohoriari,

Errankizun ohoinari;

Hartakotz doble pagatzen,

Khetan dirua egortzen;

Han hintzen Eyheraburu,

Hirigoyen hire buru;

Bientzat Bitoriano,

Gizon maite bezain sano.

Han dire Eliza, herri,

Aphez, baile, botikari,

Eskribau herrixketakuak,

Ez ahantz sastre hirikuak,

Modistak bere pikuekin,

Erdi-andriak alabekin,

Maixtrua haur bat eskutik,

Mandozaina suz hatsetik.

Balkoinetik da hedatzen

Urriak duena pisatzen,

Paparo zuri, ederra,

Traba Diamanta bera;

Ez aipha infantzun majuak,

Duke, grandeza, hidalguak;

Lerruan: Oraa zaharra,

Baldes oraino hazkarra;

Martinez, gorphutzez arin

Izpirituz zorrotz bezin;

Plumaia burutik Concha,

Gazte bezin kasik beltxa;

Paria gobernadoria

Arropa guzia urria;

Pagoaga eta Lopez

Sahetsetik gakhuak urrez.

Hanbat izar lerruan josi

Etziren khoruan itsusi:

Gisa hartako uztairik

Othe da nihon bertzerik;

Birabira gain guzia,

Hedatuz bere grazia,

Ageri zen begietan

Diruaren gastuetan.

Xoragarri zen ikustia

Hango beztitzeko moldia:

Urdin, gorri, hori, xuri,

Zer etzen gainian ageri!

Ohorezki ageritan,

Aitzindari bulharretan,

Gurutziak lerruan metaka

Eta nihoiz bat banazka.

Hetaz kontu behar bada,

Frantses baloria guti da

Frantses soldadu lehenak

Ez ditu hekin laurdenak,

Nahiz duen hurbilago

Gaitz ikusi gehiago:

Baditezke populutan

Jan beharrak ohoretan.

Utziz bixta hedatzerat

Erreginen balkoinerat,

Sobra othe da erratia

Zein eder den hango jendia:

Eginak guziak bertzek

Eta ez gure laguntzek,

Jainkuak amaren sabelian

Eman bezalako moldian.

Garenen irakusterat

Agertzen gare mundurat;

Atzeman bada atzeman;

Ez da nihor sartzen aman;

Hastetik zare egina

Gero beharko duzuna;

Itsusiaren pulitzia

Alfer da igurikitzia.

Bederen espainol gorthia

Ez da itsusizko etxia

Hara non den Erregina,

Goizik emazte egina,

Adinarentzat pisuzko,

Arraizia khariozko;

Egia da nik ikustian

Urhatua zela bidian.

Haren larrua satinez,

Iliak berriz kasik urrez,

Nihoiz nihon itsusiak,

Kolore xuri-gorriak;

Eder bezin ona, omen,

Nork du aski laudaturen?

Jainkuak emana Jainkuari

Ungi duako handian.

Hari hurbil zen Infanta,

Eretu beltxetan pulita;

Erresuman maitatua,

Den bezinbat bantatua

Aingeruak bezin ezti,

Erregen arraza bezti,

Bardin mantalin xuritan,

Graziak ziren begitan.

Bi aldetarik zituzten

Fransesen printziak ikusten,

Adituz: zer muthil paria,

Damurik ez dela guria!

Hurbil ziren gero aldian

Cristina segida berian,

Muñoz, zeren zen ederra,

Haren Fernando beharra;

Narvaez, kopeta gaitza,

Iduri bezin borthitza,

Zarco, San Carlos handiak,

Jendez ere onhetsiak;

Asis, erregen odola,

Ben soldado bezala,

Eta hi gure Harispe,

Hango nihoren ahalke.

Begi golpe bat oraino

Zezenak has arteraino

Oi, zer jendezko baratzia!

Hori buruzko ohatzia!

Zer sederia ederra

Burutik lephua behera,

Broderia askorekin

Eginak orratzarekin!

Azken lerrotarik goiti

Ageri da behar guti.

Jendiek baleta Chinak

Han dituzte eros dunak;

Persak han ditu begiak

Seda artetik utziak;

Gathiak dire urre lodiz,

Ezpisatuak bekhaiztez.

Amerikako hazia

Han da hedatzen guzia;

Zilharginak badu hetan

Non irabaz kontuetan.

Zirikuz gordiak eskuak,

Iliak legun aphainduak,

Eva berri, espainolak

Pobrentzat dire idolak.

Andre gazte, bai zaharrak,

Aire ausarki beharrak,

Seinale dire alkhitan

Bere lorez haizeketan;

Konda lephokuen koloriak,

Soin beltz, hori, more, ferdiak;

Hetaz dire ezagutzen

Airosak non diren jartzen.

Gainbehera, oi ausartak;

Berinazko larga-bixtak

Hari dire seinalatzen

Zein den hobeki beztitzen;

Han dire bethi ageri,

Zein bere urian igeri,

Urgulu baltuz jauntzia,

Bere aldian jelosia.

Azken hori bethi dena

Biziotan higuinena,

Atzaparrik gaixtuenekin

Eta bihotz erriarekin,

Zeinek gehiago agur

Hari dire gauza eder;

Bat haizekin zabaldua,

Bertzia despitaz hestua.

Ez da ederkien dena,

Markisaz laudatuena,

Inbidia fugiarekin

Antolatuz begiekin;

Guti daki hark barkhatzen

Norbaitek badu ixitzen:

Ah, indiekin bizkarrian

Zer erremesia barnian!

Frantsesei girgileriak,

Hango urre, sederiak;

Xapelak Iruñarrentzat

Doian on besta maskatzat,

Lastuak iduri urrekin,

Traputzar batzuk sedekin.

Bego, bego begientzat

Nausi dena herrientzat.

Ez bedi Franses andrerik

Banta hobeki beztirik;

Gathu zehatuak ziren

Bertzez neurtzen baziren.

Aire pisua damurik

Iruñarrak duelarik;

Badu segur kortesia

Nor nahik bezin handia.

Jende deusik dakiena,

Mintzaritan ederrena,

Arraia da aldekuekin,

Bat egiten agurlekin,

Horra soldaduak berak,

Gardia ziren bakharrak,

Othoitzez zauden jendiari,

Sobratuz zuanian athiari.

Ez bertze asko bezala,

Sakrenonden daritela,

Dixidatuz kulazekin,

Salbaiatuz konsinekin.

Prudentzia segitzeko,

Ez da bethi fidatzeko

Kanpo itxura ederrei:

Fidatu behar da tzarrei?

Espainolak arrotzen du,

Konfiantza galdetzen du;

Frantziako ezkinetan

Eskas zen Nafartarretan;

Iruñeko itzuliak

Eman ez baitu begiak,

Egonen dire aphur bat

Maita gabe elkhar hanbat.

Nafartarra da ondua,

Behar da ezagutua;

Bertziak bezala da gaixtua;

Ez egin hobiagoz saltua;

Haren lurrak ez du nahi,

Adiskidentzaren bahi,

Arras haurrai arin diten;

Etzaie hori ematen.