Zortzigarren agerraldia
ARTZAIÑAK ASARRATU, GAZTAIAK AGERTU

        Donostiako iazoeraak esaten asi ta batera zarata bat entzun eban Batxik beren etxe-inguruan, eta isillik eta adi ta zurt egoan zer etezan ezekiala. Madalen Plautiri ta Kose Satika zirean atea edegi ta urten ebenak.

        Batxi ta lagunak orduan, euren arnasea zurrust egiñaz, gerizea batu nairik, geldi geldi egon zirean. Arek ostendutakoan, Batxik etxeratu bere nai eban, ez bere bai... Baeteekian berak barruak zer eskatuten eutsan?

        Koseparen ekiñak baiño Kose-ren astuntasunak ardura geiago emoten eutsan. Izan balitz bera esku-zabala... diruaganako ain itsutua izan ezpalitz... diruaz edegiten eztan aterik, samurtuten eztan biotzik, baketu ta baretu edo iabalduten eztan aserrerik eztago ta etxeratuko zan; baiña... zer edo zer aaztu bailitzakion, beera begira ta atzazalak iaten egoan.

        —Onan egoteko gara, Batxi? Goiazan, goiazan etxera ta lotara; ta nigaittik-i lorik egin nai ezpada be... guztia be zer ixango da ba? Biyar iru sermo entzun-biarra: bat Elixan, bi etxian: aor nun dirian iru. Etzi beste iru ta or konpon. Tira, Batxi, perretxikotu barik: edo atzera, edo aurrera. Ogei esanda yuango gara. Bat... bi... iru...

        —Ogei, esan eban Batxik, irri-barrezka zutunduaz. Urabilla: umea gizonduteko, urte asko bear izaten dira; gizona umetuteko, gau bat izaten da naikoa.

        Aurrera: datorrena datorrela. Urabila; io ate ori ta ikusiko dogu Kosepak zer dinoan.»

        Lagunak orduantxe etxera bidea artu eben. Urabillak io eban atea ta auzoko txakur guztiak itzartu edo esnatu zirean. Kosepak ezeban itzartu zaneko ezaugarririk emon. Bigarrenean ots egin ebanean bere, txakurrak bakarrik erantzun eutsen. Irugarrenez atea io ebanean, agertu zirean eskerreko aldetik Madalen Plautiri ta Kose Satika.

        —Iparragirren eidago ostatu ona: biar dabenak, antxe eskatu, esan eban Madalenek.

        —Urabillak barriz destaiñaz erezi eban:

                Madalen Busturiko

                astian birritan

                Bilbora yuaten da

                botika gorritan.

        Eta Madalenek: «Urabilla i nor azan badakik? Badakik toilla zer dan, itxasoko arraiñik bastuena? Axe baiño be bastuago az i.»

        Urabillak lengo soiñuaz:

                Madalen Busturikok

                gabian gabian

                errondia darabill

                bere portalian.

        Onetan agertu zan Kosepa ta buruko zapia lotuten ziarduala, esan eban.

        Eztogula guk iñor biar: geu gara gu naikua. Orrutz! Iparragirrera egunez, da gabaz Satikara? Eztogu biar gabontzik.

        Urabillak orduan astiro astiro ta burua okertuta:

                Ai Madalen Madalen

                Ai Madalen.

        Kosepak berari: Urabillako buru andi, orra banaiyatok, aurreko agiñ andi prantzes-txirritxirriyen agiñ andiyok kenduko dauadaz. Yuadi eure etxera, astoko; ta kantaiyok antxe eure arreba papu-andiri Batxik ekarririko kanta ganora bakua.

        —Batxi isilik dago, esan eban Batxik berak.

        —Baitta geure kortako idi ta txalak be ixillik yagozak. Entzun dozue Iparragirren daguala ostatu ona ta eztaukagu zer-esan geiyago. Kose, neu be eugaz naiyoiak, Madaleneri lagun egittera.

        —Orrek esan nai dau ze (iarraitu eban Urabillak) emen-e Maalenegaittik euki dabela Batxi, lengusua dalako ez.

        —Orrek esan nai dau ze i-lako umiakin dabillen gixona eztala gixona; ta eztabela ezkonduteko asmorik artu biar, txori-abiyatan ibilli baiño.

        —Aunetxek emon yeustak ontxe ogeta amaika esku eskutik! Atzo be neugaz ebillen Batxi, araiñegun be bai, araiñegun-atxeti be bai; baitta astelenian be, arako Maalenen Ama neugana etorritta neuk dakidan gauza bat esan eustanian.

        —Guzurra be berbia da, Urabilla.

        —Da guzurra da, Madalen, atzo arratsaldian geurian egon ziñiala ta geure Amari zeuk esan zeutsala Batxik aurreskua egitteko biyar, neu ixateko neskaak ataratekua; ta atara biar zirianian Elixapian egongo ziñiala zeu? Guzurra da?

        —Lotsabaga lotsabagiori, ume gorri, baba-lasto, tentel...

        —Urabillak orduan, txapela erantzita:

                Amotoko Letañia

                Ardua ta lukainkia.

        Esan geiyago be, Maalen. Bariak yaniko surra ta azpillduriko zakatza baneukaz, beste bat edo batek daukazan antzera nik entzungo neukez entzutekuak!! Ezta Maalen?

        —Txotxo: isillik ezpaago, musturreko bi emongo deuadaz txistua baiño ariñago.

        —Musturrekuak? Esaten errezago ixaten da, Kose.

        —Aor daukazak. Geiyago nai?

        —Gero zeuk be arpegiya daukazu gero, ta neuk be ukabilla.

        —Aor beste bat be.

        —Gero zaarrago zara, baiña beste beiñ yoten banazu...

        —Baitta beste birrittan be, nai baldin badok. Geiyago?

        —Batxi: testigu ixango zara: iru bidar yo nau beronek lenengo.

        Oratu eutsen alkarri. Emakumak txilioka, txakurrak zaunkaka ta arnasa-oska auskari biak ziarduela, atarietara erdi-iantzita urten eben auzoak.

        —Matasa bat azkatutea baizen gatxa edo zailla izaten da auska edo burruka bat adierazotea, batez bere tartean emakumarik badabil. Ukabilkada asko ta berba iraingarriak ugari artu ebazan aizeak. Ukabilkada osdunen artean konturakoena Batxik, bakeak egitera ioala, Urabillagandik arturikoa izan zan. Kose Satika, Urabillak beste indar euki baleu, Urabilla-lako biren bildur etzan izango. Urabillak barriz euki izan baleuz Kose-ren maltzurkeriak, Kose-lako lauri arpegi emon al izango eutsen. Urietako erloio edo orduariak pisu astun bi dingilizka daukazala ibilten direan gizan, Urabillak bere beso banatatik Kosepa ta Madalen erdi-dingilizka eukazan, Kosegaz ekionartean.

        Nekez berezi edo aldendu ebezan auskari biak. Batxik eroan eban beren adiskidea goiko bidean zear. Beste auzo guztiak gelditu zirean beste auskariaren inguruan.

        Urabillak orduan, esker ona erakustearren, lagunari: Batxi, eztago ardurarik, esan eutsan. Satikan baiño obeto bizi izango zara Urabillan. Alkarregaz lo eingo gaur.

        —Eskerrik asko, baia guztiek eztire i-lakoak. Urabilan txakurrik ezpalego, etsekoak eurek zaunke egingo leuskite; ta oba da bakea. Geurkoa edonon igaroko dot: biar Iaungoikoak argi egingo deu.»