Irugarren agerraldia
BATXIN LAGUNAK

        Batxin gertaera edo iazoeraak beren aotik entzutearren, gaurik geienetan batu oi zirean Satikan auzoetako gazte batzuk eta eurakaz batera atso-agura banakaren batzuk bere noizean noizean bai. Ara baturiko gazte geienak euken ezizentzat euren jaiotetxe edo oiñetxe-izena: Urabilla, Batiz, Eluntzeta, Urkitza, Beiña, Ikaran, Santa Kataliña ta besteren bat. Onetxek zirean Batxiri lagun egiten eutsenak. Guztien artean sarrien lagundu, zeatzen iarraitu, izena goratu ta berba ta esakeraak ikasi ta zabalduten ebazana Urabilla zan: mutil galanta bera, baba-lastoa legez gazterik azia, dantzarako aurrerea, laietan da araketan da bedar ebaten ibilteko bere atzerea edo atzerana ez; gibel andikoa; goi-ariña, askon eritxian beintzat; eta egia esateko siñiskorregiak goi-arintzat euki bear badira, lumazko burua eukala edozeiñek esan zeikean. Batxi amar bidar aitatu-bagako egunik etxakon igaroten Urabillako morroskoari. Aspaldion ebillen Kapro, zorioneko Kapro, nor etezan aturau eziñik.

        Batxiri zelan edo alan ikasi eutsan ingeles-kanta edo erezi bat, O Susanna deritxona, goiko Amerikatarrena ta Inglaterrako itxasgizon geienak buruz dakiena. Beren modura euskeratu ta O Susanna barik Ai Kapro izentzat ipiñi ta edonun erezi oi eban Urabillak: etxean da soloan, bakarrean da lagunartean, edonori aspertu eragiteko beste bidar.

        Batxiri entzun eutsan bein, Lebrefuelen edonok erabilten dabela esku-ganean zer edo zer, taiu edo irudiren bat, narruan bertan ezarrita: itxasgizonak, ontzia nai ankillea; zapatariak, oiñetakoa; laborari edo lugiñak, atxurra nai burdia, nai lurra landuteko beste tresnaren bat: bakotxak beren bizibidea ondoen iragarteko irudia.

        Ta Urabillak Amari osturiko buruko orratz bategaz, sast! sast! odoldu eban eskerra, Batxik ankillea legez, burdi bat idi-buztarri ta guzti antzeztuteko ustean.

        Beren gurasoak txutxu egiten eben Batxigaz ebillelako: maian iezarten zan guztian, asten iakazan batean Amama, bestean Ama, bestean biak batera, zirika zirika, lagunagaitik txakurrenak esaten. Batxin lengosuak bere bein baiño sarriago esan eutsan umeegia zala, aregaz burua bat egiteko; amazortzi urteko mutillak eztabela berrogei urteko mutil zaarrakaz batu bear. Zeinbat esanago ainbat biztuago egiten iakan Urabillari Batxiganako garra: suari gertaten iakana; txikia danean aizeak amata egiten dau, andia danean barriz bizkortu ta geitu.

        Iluntze atan iñoiz baiño luzaroago egon zirean Batxin lagunak berari itxaroten. Sei bidar gitxienez esan eutsen Urabillari, Batxin eske ioateko.

        Esanen esanaz zuritu eben da ateraiño eldu zan; baiña Kose Satikari eutsan lotseak antxe lotu eban gure mutilkoa. Zelatean da adi geldittu zan ate-ondoan, giltz-zuloan batean belarria, bestean begia ebazala. Ona emen berak entzuniko esataldia edo autua.

        (Kosepa-koipek beren koiñatu Batxiri.) Maalen guria itxusiya edo ezaiña dala esan dabenari gorantziyak emon, Batxi. Surra daukala alakua edo olakua! Surrak emongo deusk. Bai, egon ardura barik! Yuatia baiño eztago Doratio mandazaiñenera ardautan, surra ederra daukala norberak-eta. Emakumiari biyotzera begiratu biar yako. Maalen guriak barriz, ez aiztia dodalako baiña biyotza iñok ez lakoxia dauko; ta sakela edo ziskua edo diru-zorrua... ikusi nai neuke zeiñ arpegi ederdun berbaldunek dauken ugariyagua.

        (Kose Kustok Kosepa-koiperi.) Ama: Iñesatxuk ontxe be azur da guzti yan dau kerixia.

        (Kosepa-koipek.) Bakizu nor zarien zuek, batau ta bestiori? Atorra zaar da prakerre. Eta zueri antxiñakuena esan biar yatzue: «Atorra zaar da prakerre, asarre nintzuan bart bere.»

        (Iñesatxuk.) Beronek yaten dau ba edozer da edozelan, zurru ta purru?

        (Kosepa-koipek.) Euk egin biar dona burua bat txikiyauagaz, ganera mutilla berau izanda? Euk? Urdailla baiño begiyak andiyago daukanazan yatun orrek?

        (Kose kustok.) Onek barriz niri, atzo baiño lenagoko egunian, arto-zatiya kolkotik ostu neuri ta yan gero.

        (Kosepa-koipek.) Bai, txotxo, onek edozer iri; eu az, eder ori, arto-zatirik asko-ta. Urrenguan ez kolkuan gorde, barrurago baiño. Yan, yan; mutillak buruan be estiak eukitten dabez-da.

        (Kose Satikak.) Kosepa, esan dot lenago be: bialdu ekidazuz umiok lotara, entzun biar eleukiezan atsokeririk asko entzun dabez eurok, da guk entzun nai eztoguzan umekeriak ugari entzun doguzalako. Tira, txotxo, lotara; bestela atzetik daroiaan makaillau ori katuari emongo yeutsat.»

        Onenbestegaz ioan zirean gora Ama-seme-alabaak: Kosepa Koipe, ume biari beso banatatik oratuta; Kose Kusto, begiak bustirik ebazala; Iñesatxu, musturtuta.

        Ta arako Batxi ta koiñatua mai-ganera begira, isillik eta bakarrik, ate-zulotik Urabillak ikusi ebazanean, umeak gabaz legez, kantetan edo erezten uxatu eban Kose Satikari eutsan bildurra; ta onetaraxe agertu zan eurakana.

        Ona emen ingelesen O Susazma, Urabillak Ai kapro biurtua.

        Ai Kapron alaba maittia lalaralala,

        Ai geure Lusiana maittia lalala.

        O Susana, oillotxua nok ni;

        Ai Kapron alaba maittia lalaralala.

        Kosepa, Urabillan zaratea entzun ebaneko, goitik asi iakan esaten: «Buru-andi, iñori buruko miña egittera zek akar? Ez asko txarrago etorri azan bidetik atzera baiñua, miñ luziori; euk sur ederra badaukak, gordeik ondo, etxak iñor billa yuango-ta.»

        Berba onek entzunaz, susunkordan gelditu zan mutil mandataria, zer-esan ezekiala.

        Batxik orduan, urteteko gogotua egoala ez esatearren, lagunen batek zetako edo atako bear izango ebala atxakitzat ipiñiaz, iagi ta atera-bidea artu eban.

        Ate-brinbeletik kanporako egozala, Urabillak, beren buru-bagakotasuna agertuaz, lagunari belarrira berba onek esan eutsazan: «Batxi, gero... entzun dodaz gero kontuak. Maalen, e, Maalen? Maalen plautiri! Badakixu zer diñuen?» On-bila, on-bila, bonbilla.»

        —Nor iabilk on-bila, mutil, ez txar-bila bere? —Nik neuk... u, ara! egiya esateko, Alkatien aurrera eruan da be eztakitt ezer, diñuena baiño besterik: baiña Maalen-bonbilla esangotse, zugaz ezkonduten baldin bada.»

        Eldu zirean onetan lagunakana. Euren artean iazo zana agertu-orduko, ondo izango da gauza batzuk oartutea: 1.a Batxiri Urabillak Aitari legetxez berba egiten eutsala: zuketan beti, iketan iñoiz bere ez. 2.a Batxik gazterik edo mutiltxutan Arratiatik urtenarren, Arratiarren antzera mutila, iabilk, koipea... berba egiten ebala, mutilla, yabilk, koipia Satikarren erara esan barik. 3.a Kosepa-koipek Urabillak esaniko guztia ederto aditu ta belarriratu ta gogoan artu ebala.

        Guztizko arrera ona egin eutsen Batxiri lagunak. Anpor andi bi eukezan alkarren aurrean; da euretan iarri zirean, Batxi erdian artuta.

        «Zetan gengozan atzo? Middlesbrotik Lebrefuelera ninoan, ezta?, esan eban Batxik.

        —Batxi, erantzun eutsan Urabillak: Eluntzeta ezeizan atzo emen egon; da oba ixango da, zeuk nai bozu, txiki txikittatik astia.

        —Very well.