Laugarren agerraldia
UMETAKO IKASTEAK

        Very well esanda gero, Batxi, pipea bedarrez bete ta zurezko arrast bat isiotakoan, edu onetan asi zan beren gertaera edo iazoeraak esaten.

        «Badakizue, mutilek, zeri esaten iaken kuku-sagarra ta kuku-balea? Bada ni kuku-sagarra lako mutiko gorri gorritxua ta kuku-balea lakoxe tartain tartaine nintzen, Izekotxuk Satikara ekarri nendunean. Amaka urte neukazan. Nire gorputzek eta arimeak ezirudien amakakoak, batera iaioak bere ez: gorputzari ezotsezan iñok ainbatuko bederatzi urtetik gora; arimeari barriz amalau edo amabost urte edozeinek emon euskeozan. Izekotxu ta biok or bide zaarrean beera buruen otzara banagaz, sagarra edo gaztainea edo lurrak ekarrena saldutera ioaten gineanean, arek zirean egunak! Gaur bailitzan gomuta dot: bagatoz etserantz beste batzukaz da abade bigaz topez tope egin genduen ortxe solo-goienean; geitu ostien da asi iatezan dotrina guztie goikoz beera ta azpikoz ganera ta atzekoz eurrera itendu ta itendu. Nik, ez neuk esatearren baie, utsik bere egin barik erantzun neutsien. Abade batak (Jaungoikoak zeruen euki deiela) Aitearen egin euen arritute, Izekotxuk esan euenean nik eneuela ordurarte eskolan oinik imini, nekien guztie zala sutondoan etsean entzun da ikesirikoa. Gero ni urrera ninoala, Abadeak Izekotxugaz luzero egon zirean berbetan. Eztakit zer esan otsien Urrengo astelenean Lekeitioko eskola barrien sartu nendun Izekotxuk. Izen geizto asko ezarri ostezan mutil lagunak: Satika, Arrati, Batxi gurea (au zan, Izekotxuk Batxi gurea esaten euden da agaiti); baite abotxa bere, ao txikie neukelako, esaten osten.

        —Nik entzutia daukadanez, esan eban Urabillak, bira-bira be esaten eutsuen, Batxi. Bein erderaz Kerdua edo Kredua esaten zengozala y la vida perdurable esan bearrian bira-bira perdurable esan eizenduan da gero bira-bira maisuak eta guztiak.

        —Eztakit ori, baie urte ta erdi (ingiru orixe) eskolan egin neuzanean, meisueri birabira emoten notsan, edo lau ta esku.

        —Lengo egunian urte bi esan zenduan.

        —Urabila, nai urte bi nai urte ta erdi, badakit beintzet urte bete baino asko geiago igaro etzana.

        —Batxi, esan ia arako esamiñetako yazoeria, Alkatia ikaratuta geldittu zanekua.

        —Gabon-eurrea zan. Odeiak egotzi-ala edur, ieusi zen egun atan; biregarrotan bere kolkokadea koiu (?) neuen orduen. Besteak baino belutxuago eldu nintzen eskolara. Meisuek, Izekotxuri mandatu bat bialduarren, uste euen enintzela ioango ta larri egoan. Eskolara sartu nintzenean, aren poza! Abadeari ta Alkateari belarrire zer edo zer esan otsen, da burutik beatzetara ondo aitu osten guztiek. Alkatea asi iaten lenengo lenengo; erderarik ezekien berak gitxi baino; baie arrokeriegaiti, ala eztakit zegaiti, erderaz asi iaten. Nik barriz erdera ura legez ikesi neuen, da erantzuten asi nintzen zarta, zarta, zarta. Alkateak buruegaz baietz esaten euen beti; baie begietan igarri notsen: ezeuen nire erderarik ondo ulertu. Beste batzuk bere edozer itandu ostien: liburuak ezeukezanak bere bai. «On neure sanyia,» esan euen Abadeak, eta ortiko ta emetiko ingurumari guztiek arakatu eragin ostezan da uts baten koiu ezin izan nendunean, «yausiko az ba, polit ori; bestela, igarten bok, neugaz bazkalduko dok gaur» esanda, itaune auxe egin euen. «Nundik sartzen da Elizara?» Neuk neure artean: «emen lakioa dago.» Egon nintzen luzerotxu Alkate-makileari begire, guztiek egozan aoa zabalik neuk zer-esango; ta onelantxe erantzun neuen: «Eleizako gizategira bakotxek al deian lekutik sartuten gara; Eleizara bertara barriz Bataiotik: eztago beste aterik.» «Zelan izan leike ori?» esan osten berak; eta nik orduen: «Esate baterako, gizon batek sartu gure deu San Krispiñen anaikide edo kofradien, da San Krispiñen lagun onek batu deitezala Goiko kaleko ardantegi edo tabema zarrean. Onegaiti esango dogu ardantegi orretara doazan guztiek direala San Krispiñen anaikide edo kofradikoak? Ez. Eleizea bere anaikide bat da, eta batzarrak egiteko etse andi batzuk deukiez, Eleiz-izenekoak onek bere. Doala bat etse orretara. Elizan sartuta dago? Elizeagaiti batzartokie edo gizategie artuezkero, bai; Elizeagaiti anaikidea edo alkartasuna artuezkero, ez. Eleizako anaikide orretan (benetako Elizan) sartuteko zer da egin bear dana? Bateatu.» Au esan neuenean, Abadea etorri iaten neu nengoan lekure ta mosu egin osten. Gero esan otsen meisueri: Au entzunezkero, zer geiyago entzungo dogu? Ni baiño geiyago az, txotxo. Ator ointxe neugaz esanda» bazkaritera eroan nendun.

        —Batxi: emen diñue ze lengo eguneko esaeran arratsaldian ixan ziriala esamiñak.

        —Ori beste urteren baten izengo zoan, Urabila. Ni, ez neuk esatearren baie, lotsaturik nengoan. Abadeak ian bere gitxi egin euen egurdi atan: neuri begire egoan beti. Azkenean eskupeko ederra emon da gero, esan osten (etxat eguno bere aiztuko) argiegia nintzela, ta iltea nai ezpanendun, eskolatik ainbat goizen urteteko. «Arimia geiyegi azi yak, esan osten beren berbakeran, gorputza gitxiegi; ta itxi eikezak liburuok eta yuan ai itxasora, eta andi egiñarte, ez libururik gomutara ekarri. Andi egindakuan, neuk egingo aut, euk nai bok, Eleizgizon, neure kontura; urte bete naikua ixangok ik, bestiak sei edo zazpi urtetan egitten dabena egitteko.»

        Izekotxuri esan notsen zer iazo iaten; da, ondo gomuta dot, biok alkarregaz ioan ginean urira urrengo egunean, eskolako atarteragino. Ni beti legez barrure ioan nintzen; da Izekotxu abadeanera. Meisuek (Markina-aldekoa zan bera) ikusi nendunean, asarrez aitu ta esan osten: «Batxi: edo eu, edo neu.» Ni isilik nengoan, zer zan enekiela. «Batxi oiñartekuek be naikue jituguk: edo eu maisu, edo neu maisu. Eskola baterako geixegi gaituk bi. Atzo lotsatu egin nenduan: ez juat geixago lotsatu nai.» Nik esan notsen: «Jaune, ba, Jaune, eztot uste geuze txarrik egin dodanik. —Geixegixa beti da txarra; geixegi ikastie be bai. Goguez kontra sarri ikesten izen dok: euk nai eztuala, buru andi sakon orretan gauza asko sartu dozak urte onetan. Dana dala: edo eu, edo neu.»

        Onek entzun neuzanean, batetik Abadeak esanikoa neukan gogoan, laster ilgo nintzena; bestetik meisuek seme-alaba asko ta etorri gitxi eukezan; da etxaten eder egiten gizeisoari ogi-bidea kendutea; ta mutilek, zer egin neuela uste dozue? Txapela artu, ikusi-arte agur egin, ta gero Izekotxugana ioan nintzen. Eta eztot damu bere.