Boskarren agerraldia
ITXASMUTILLETAN

        «Ondo eginen pagoa, atondoan paloa;» baie egizu egileari bere esaten da ta nik beintzet eztot damu ondo egine: esan eban Batxik. Nik meisuegaitik egin nebana (eskola-meisu izateari istea) egin ezpaneu, eneuen gero izen dodan zoririk eta adu onik izengo.

        —Batxi, gero geldi geldi esan gero on datorrena, politta da-ta.

        —Urabila, ez neuk esatearren baie, niri iazo iatezan geuzekaz liburu eundi bet egin lei. Apurren baten ibili nintzen arrantzale Lekeition, marie erdiko, lenengo egun batzuetan baino ezpazan bere. Sartu ta urrengo astean marie osoa emon ostien —gero esango dot zegaiti— eta geiago bere emoteko egozan, neuk arrantzuan lotu gure izen baneu.

        —Esan ia, Batxi, zegaittik urten zenduan, nai dan barria egin daigun.

        —Itxasora-ostera abie-orduko, Izekotxuk, negue zala-ta, etsean euki nendun iru-ilebete edo lauten. Ude barrie ondo eldute egoala, Doniane-aurretxuen, Simon-gorrin txalupen sartu nintzen, len esan dodan legez, marie erdiko. Neu geur legez sartu ta arik zortzi egunera atunetan asi ginean, edo obeto esateko egalaburretan; bada lurrak lenengo lenengo dakazan ikoai ikolorak legez, itxasoak lenengo lenengo dakazan atunei, egalaburrek esaten iake. Ta badakizue zegaiti?

        —Batxi, esan eban Urabillak; emen diñue ze geu be ezkariela Otxandiyon yaiyuak, egalaburra ta egaluzia zertzuk dirian ez yakitteko.

        —Tire ba, tire ba. Badakizue, ezta? nik esan bearrik ezteukezue ta eurrera. Lenengotan loa neriola ioaten nintzen, baie gero, Abe Marie!! egunek txirrist egin-orduko, Batxi gora iagiten zan. Banenbilen da banenbilen, etseti kaira, kaiti munduen atzenera, munduen atzeneti kaira, kaiti etsera; ta olantxe ibili beti. Lenengo egunetan sartu-barrie nintzen da, maite nenduen baie, isilik ibili bear, zer ba? Baie gero txalupen etsekotu nintzenean, mutilek, guztiek egoten zirean neuri aora begire. Amuek lengoen ordez barriek asmeu neuzan, atunetako birrari edo firu sendoak baltzezkotu neuk eragin notsiezan; da beste onelangoxe asmo batzukaiti, nire besoak inder asko euki ezarren, marie osoa emon ostien. Simon gorri etzan pozik gelditu; bada semea euken, da semeak sei ilebete itxesoan eroanarren, marie erdiko baino etzan; baie tire... Auske bere sarri egin gendun Simon gorrin semeak eta nik; baie tire... au bere ezta esakizuntzet artu bear.

        —Batxi, zelan zan arako olezko atunena?

        —Aotik kendu deustek atune, Urabila. Gizonak legez marie osoa ipini ostenean, esan notsen neure burueri: «Batxi —Zer.?— Ik eztekok gizonak beste inder besoetan; baie beste inder batzuk dekozak ik. Gizonak gorputza nekatuten dauden artean, ik burue nekatu bear izengo dok.» Asi nintzen orduen geuze guztiek ondo aitu ta arakatuten. Beste geuze askotan barrireztasune sartu lei, baie asi geizen lenengo ertz bateti: karnatati. Karnatea esaten dautse Bizkaian...

        —Batxi, ezkariela Otxandiyotarrak.

        —Baie, Urabila, au eztakizue: Donostien beita esaten iako emengo karnateari. Emen malutea, Arratien mokoloa ta kapatxa bere bai esten iako, atunek koixuteko amu-ertzean ipinten dan karnateari. Ta ementxe asi nintzen burue austen. Goizalde baten bat edo bi ezeze beste guztiok lo gengozala, dapa, bat batera itzertu nintzen da iretzartu neuzan lagunek. Mutilek, esan notsen, gure dozue biertik eurrera geur arte baino eun bider atun geiago artu? Konkortute egozan, au entzun ebenean. Ames bat euki dot. Atunek koixuteko kapatxa edo maluten ondoan beste zerbait ipini bear zala, atzo buruek emon osten: burutasun onetxegaz loak artu nendun, da gero... baie artez berba egin bear da.

        —Batxi, esan gero Simon gorrik esanikua be.

        —Baite ori bere, Urabila. Gizonak, esan notsen, txoriek koiuteko, zein da biderik onena? txorie. Kaiola-txoriek kaiola-txoriekana, larratxoriek larratxoriekana ta txirrizkilek txirrizkilekana, lendik erreta ezpadagoz, itsu itsurik etorten dire: lika-puske bat adarrean ipini ta gero kolkora kaiolatxori ta larratxori ta txirrizkilek. Ezta egie? Usategi batera usoak urrunetik etorri deitezan, zein izaten da eroakarririk onena? Usoa: benetakoa edo antzeraturikoa. Ezta egie? Oiloak arreutzek egiten asteko, zein izaten da egikarririk egokiena? Arreutzea. Ta agaiti baserrietan abizarie iminten iako oiloari abien, eta bera izeten da arreutze utse karez baterikoa, eta alan oiloa igerri barik legez aurreutzek egiten asten da. Atunek koiuteko, zein dala uste dozue karnatarik onena, abizaririk egokiena? Mokoloa edo molutea? Ez. Zein bada? Beste atun bet.

        —«Demonimes demonimesa» esan euen orduen Simon gorrik. Txo, Satika, lo dagozan gixonak onetarako iratzartu dozak? Uste dok itxasuan liorrian lez dala? Mokoloa diño berorrek, mokoloa. Zer dok ori? Surrak eriyonian dagozala lo eittia?—Baie Simon... —Zelako Simon? Satikako soluetan gariyak urteteko gariya ereitten dan lez, uste dok, atunak uretatik atarateko, atunak ereiñ biar diriala? Egalaburra ezta gero artaburua. —Simon, esan notsen, Simon: besterik ezpalitz bere, mokoloa edo malutea urrunetik ezin ikusi leike, atuna barriz, zurezkoa izan deitela ur-azalean egon daitean da Santa-legua-ti ikusiko leukie ta gero... —Egiya, esan euen batek. —Ezta egiya, guzurra baiño, erantzun euen Simonek.»

        Eta alanik batak esan, besteak erantzun, eztabaida gogor bat euki euden Simon gorrik nire aldeko agurea zuritu ezin izen euenean, erramue goratu ta iotera ioan zan. Nik au ikusi neuenean, sartu nintzen euren artean, da esan notsen: gizonak, nigaiti eztot gure asarratu zaitezen. Banue ni. Auxe esanda, blaust, itxasoan must egin da urpe edo mustuger asi nintzen. Gero iakin neuenez, guztiek arritu zirean, da baketu bere bai.

        —Da etziñian itto, e?

        —Esango ioat, Urabila. Atunetako txalupek, aizea eukiezkero, aizea bera baino bere bizkorrago ibilten dire, burutasuna legez bizkor. Neu uretan sartu te batera, iaurtu eben txalupea neure bile. Nik ikusi neuzanean, eurei ikera bat emotearren, must egin neuen errirentz. Eldu zireanean, Simon gorri bera, zaarra izenarren, beragaiti must egin neuela ta, uretan sartu zen neure bile: beste gizon bi bere bai. Ni andi ia ordu-laurenera azalera urten da burue atara neuenean, nigandi urrun egoan txalupea. Bat edo batek ikusi bear izan nendun, da itota urdaile puztute agertu nintzelakoan, neugana etorri zirean; nik bigarrenean bere must egin da ordu-lauren baino luzeroago urpe ibili ta burue agertu neuenean, etzan txalupea agiri. Orduen esan notsen neure burueri «Batxi: astiro astiro goazan.» Uger da uger, A zan uger egitea! Egun da erdi barru eldu nintzen Bermeo-ondoko-atxarte batera. Urabila, enintzen ito.