Itsas bertzaldean

        Duela dotzena erdi bat urthe, Uztaritzeko ikastegi ederra has-arazi zuelarik, lan horren bururatzeko dirua xuhursko zuela eskuetan iduriturik, Baionako jaun Apezpikuak mandatari batzu igorri zituen itsas-bertzalderat. Denboraren buruan huna nun eskuratzen dugun mandatari horietarik batek hango Eskualduneri egin zioten mintzaldia. Berantegi othe da «Gure Herrian» ager-arazteko? Ez. Eskuaraz egina den ber, mintzaldi horrek agertu behar du segurki hemen. Egileak barka dezagula gure ohointza ttipia... Erran gabe doa, mintzaldi hau nihun etzela oraino agertu.

G.H.

        HERRITARRAK,

                Atzerrian lurra garratz,

                Oina ibil egik baratz:

        dio Eskual-Herriko erran zahar batek. Bainan hoinbertze Eskualdun den tokian arras atzerrian othe naiz bada eta ba othe dut egiazki behaztopatzeko irrisku handirik? Etzait iduritzen. Zabal-zabala bihotza ideki behar dautzuet beraz hemen, zerk nabilkan, hartan ikus dezazuen mintzaldi txar eta tzar huntan baino hobeki.

        Ez, enau lotsatu zenbeit aldiz hain lotsagarri den itsaso zabalaren orroak, ez-eta duela zenbeit denbora beren hegaletan egunkariek Eskual-Herrirat ekarri daukuten hemengo nahasmendu handiaren famak!

        Egia erran, nere buruari eman banio kontu bakarrik, ehun estakuru kausituko nituen, ba, sor-lekhu maite hartan egoteko. Bainan zertan litake mundua, bethi bereari balago bakar-bakarrik gizona?

        Herritarrak, beharra eragile handi dela zenbatetan ez duzu irakurtu zuen liburuetan? Bada, beharrak ekarri nau ni ere hunat, irriskurik balinbazen irrisku horien gatik, gure Eskual-Herria maitagarrien-maitagarrienik den sasoin huntan, han begiak eta bihotza hala asetzen dituzten lerro aphaindura eder guziak utzirik dela landare fresko, dela lili maite, eta oro!

        Baionan Eskualdunek badugu apezpiku xahar bat, apezpiku saindu bat, apezpiku handi bat. Harek galdetu bezen laster, untzia hartu dut. Eta huna nun naizen...

        Herritarrak Baionako jaun Apezpikuaren izenean, hango Eskualdun guzien izenean, bai-eta gogo onez lurpean bere ezdeustasunak gorde-araz lezaken mandatari hunen izenean guzieri: Agur! Agur bihotzaren erditik!

        Bainan, jada zuen begietan galde bat ikusten dut: zerk ekarri nauen Metxikorat? Zerk? Huna. Diru beharrak! Baditake mementu huntan zueri zerbeit galdetzea ardiak ahuntzari ile galdetzea dela. Hemen izatu ditutzuen nahasmendu ikaragarrien ondotik, dirua xuhurtuxea ditake moltsa jorienetan. Ez dut, nik diruketa handirik nahi. Nik nahi dutana da guziek, bai guziek, zerbeit, guti bada guti, eman dezaten, hemendik sor-lekhurat berritz itzuliko naizelarik, Baionako jaun Apezikuari, Hango herritarreri egiaz erran dezotedan: Metxikon ditugun anaietan bat ez da Herria oraino maite ez duenik!...

        Eta zertako diru hori? Hazitik bihi da errana eta mila aldiz zeronek frogatu duzue egia dela. Bai, hazitik bihi. Emadazue hazia, zuek. Eskuara garbiz hazi hori deitzen da dirua, erdaraz de trigo deitzen den bezala. Eta nik hemendik eremanik, Baionako jaun Apezpikuak erainen du berehala eta hazi horrek sarrixago ekarriko du bihia. Bihia, erran nahi baitut Eskualduntasun gehiago sor-herrian...

        Eskualduntasuna! Guretzat munduko aberastasunetan lehena eta handiena! Ezik, parerik othe du gure mintzairak? Othe da hain garbirik, hain goxorik, hain ozenik? Eta gure jostetak? Pilota paregabea? Ohiko dantza garbi arin eta pollitak? Motxiko, salto motx, aurresku eta abar?

        Ondikotz, miletan ondikotz! Emeki-emeki eta bat bertzearen ondotik, Eskualdunek kontu egin faltaz, oro galtzen ari ditugu! Gure karriketan haurrak ez dire gehiago erdaraz baizik mintzo! Laster basherrietan barna, mendi gainetan beretan, Eskuararik entzunen othe dugu gehiago?

        Soldado ibili diren egunetik gure muthiko gazteak kanpoko kantu ahal den bezalako batzueri eman zauzku, herrikoak utzirik; eta gure neskatxeri, beren bulhar ederrekin, oraiko moda higuingarriek boza bera ereman diote, doidoiako bat ezpain puntetan utzirik! Haurrek nun ikasiko dituzte beraz arbasoen kantu maitagarriak? Ala igande arratsetan ez othe dugu gehiago aditu behar:

                Nahiz ez den gaztelua

                Maite dut nik sor-lekua

                Aiten aitek hautatua?

        Herritarrak, hori ez aditzearekin ez othe zaut idurituko, herritik kanpo

                Nunbeit naizela galdua?

        Galduko da Elizanbururen izena! Galduko, Ipharraguirren izena! Ganixon eta Mirentxuk sekulan ez dute ikasiko:

                Ara nun diren mendi maiteak,

                Ara nun diren zelhaiak,

                Basherri eder xuri-xuriak,

                Ithurri eta ibaiak...

        Zer zorigaitza! Erran ditake-eta zorigaitzen zorigaitza hori dela!...

        Eta, bertzalde, phesta egunetan dantza arrotz batzu dantzatuko dauzkute Sara, Hazparne eta Baigorriraino! Orduan akhabo xirulak, akhabo ttunttunak! Eta, hitz batez dena errateko, akhabo Eskual-Herria!

        Zer bihotzmina eskualdun odol xortarik oraino zainetan doakiotenentzat! Eta, bada, hortarat goazi! Zer diot hortarat goazila? Ez othe gare jada hortan? Eta gure arbasoak berritz lurrerat itzul balite nola harri litazken! Menturaz ez lukete gehiago Eskual-Herrian egon nahi! Atzerri, Otserri zuten beren denboran erraten. Ez dakit orai ez othe luketen Eskual-Herri, Otserri erranen nigarra begian? Bai, Eskual-Herri, Otserri...

* * *

        Ordu da beraz gure lotik, lo galgarritik, atzar gaiten Eskualdunak! Ordu, hortzez eta haginez guziak loth gakion lanari, kanpotarrak eta kanpotarrek beren molderat egin Eskualdun berri batzu Aberriaz arras nausitzerat ez uzteko! Ordu, norbeitek xede hortan zerbeit hasten badu, ez eskua, bainan eskuak berehala eman detzogun!

        Eta herritarrak, huna nun Baionan 75 urtheeri buruz doan jaun Apezpiku saindu hura oihuka ari zautzuen orai berean: Zuek, San Inazio eta san Frantses handien herritarrak, Joanes Mayorga eta aita Garicoitz handien herritarrak, oro, bai oro, zatozte othoi nere laguntzerat! Lurren herririk ez da zuen Herria baino maitagarriagorik, bere mintzaira ezti, pilota eder eta dantza pollitekin! Ez dut nahi horietarik deus gal dadien! Horra zertako Eskual-Herriaren bihotz-bihotzean, Uztaritzeko hiri ederrean, etxe baten egiterat noan, han Eskual-Herriko haur ttipieri, bizitzeko behar dituzten bertze guziekin, zuen mintzaira eta ohikuntza zaharren egundaino bezala berritz maitarazteko! Bai oro zatozte nere laguntzerat...

        Hango Eskualdunek ederki ihardetsi diote segurki beren jaun Apezpikuaren oihuari! Ausarki eman diote segurki! Bainan, ausarkia bera zer da egungo egunean? Esku-lana hain khario da! Hain khario harri, zur, eta oro! Ez, ez ditake beraz lanaren bururatzerat hel gure jaun Apezpikua hango diruarekin bakarrik. Argentina, Chile, California eta Metxikotik lagunt balezate Eskualdunek! Orotarat igorri edo igorriko ditu mandatariak. Ni igorri nau zuen ganat.

        Eta orai, herritarrak, Eskualdunen jaun Apezpikua, gure Herria hain maite duen jaun Apezpikua, han dago begia hunat itzulia. Segur naiz othoitzean ari dela hemengo mandatariak zuen bihotzak hunki detzan, hil ez dadin Eskual-Herria..., gure Eskual-Herria!

        Bainan ikharan nago, ni. Nihundik nahi nuke hemengo Eskualduneri buruan eta bihotzean sar-arazi zer amodioa duen jaun Apezpiku sainduak gure Aberriarentzat eta ez dakit hartu kargua behar den bezala betheko othe dutan?

        Bai, ikharan nago, neronek ere Eskual-Herria baitut maite guzien gainetik, neronek ere uste baitut egin duela eta arras egin Eskual-Herriarenak berehala iratzarturik xutitzen ez badire Eskualdun guziak, haren alde, bethi bizi dadin...

* * *

        Eta zuek, herritarrak, zer diozue orai? Egun batez nahi duzue Eskual-Herrirat itzuli azken urthe batzu beren han iragaiteko? Haatik, berritz ere behar dautzuet erran: atzeek ebasten ari daukute Eskual-Herria! Nahi duzue sarrixago atzeekin bizi? Nahiko duzue, gureen orde zer-nahi erdarazko kantu aditu? Nahiko duzue, pilota utzirik, zuen haurrek jo dezaten hiriko jostetetarat? Badakit ezetz...

        Beraz, esku emozue guziek Baionako jaun apezpikuari. Lagunt zazue ahal duzuen moldean eta ahal duzuen heinean. Eta hola sarri itzuliko zaizte Eskual-Herrirat. Bai, Eskual-Herrirat! Ez, atzerri edo otserrirat...

* * *

        Huntan akhabo dut. Edo bederen akhabatzerat noa. Kondatua da egun batez Iruñako hiri eder eta aberatsari buruz zoala Carlos Quinto. Artean errateko, ez ahal zabilkan deus onek! Dena dela horra nun buruz-buru egiten duen laborari batekin eta huni Iruñako berriak galdetzen diozka. Eta laborariak lañoki ihardesten dio: «Iruñan aurthen gari asko!»

        Carlos Quinto nigarrez hasi omen zen: !Ah, Iruñan gari asko..., Iruñan gari asko? Eta, futxo, batere ez enetako!»

        Hemendik zenbeit egunen buruan neri ere hemengo berriak galdetuko dauzkit Baionako jaun Apespikuak eta, ikusiak ikusirik, nik ihardetsiko diot «Metsikon badela oraino diru asko».

        Nigarrez ez dezadala erran: «Zer, batere ez da neretako?» Bai izanen da zerbeit harendako, hemengo Eskualdunak nihungoak baino Eskualdunago direlakotz. Ala ez othe, herritarrak?

        Den gutieneko dudarik gabe dautzuet beraz guzieri egundanik erraten: Milesker! Milesker eta gora Metxikon bethi hoin Eskualdun dauden Eskualdunak!... Gora Eskual-Herria!