II

        Coruña, jada aiphatu español portutik lehen ikusten, diren lur-aldeak «Açores» deithu urarteetan dire. Ondikotz, urrunerat gintuen bakarrik ikusi! Behin edo bertze. «Cuba» han gelditu izatu omen da eta ongi nahiko ginuen aldi huntan ere geldi zadin, bederen hango jendea nolakoa den jakiteko, handia ala nanoa, xuria ala beltza, jendekina ala lapurra. Bainan etzen hurbildu ere. Eta delako lur-aldeez haurrean gogo-kontra gure errientarekin ikasiez kanpo, hitz bat ez dakigu beraz orai ere!

        Portugaletik hamahirur ehun kilometretan dire urarte horiek, itsasoan galduak bezala, eta erresuma horren meneko egundainotik: lur on, zer-nahi fruitu ekartzen dutenak. «Angra» deitzen da hango hiri nausia. Orotarat baditake urarte guzietan berrehun-ta berrogoi-ta hamar mila egoile bezala.

        Mila lau ehun eta hogoita hamekan (1431) atxeman zituen urarte horiek «Cabral» deitzen zuten portuges itsasturi batek. Delako itsasturi horrek berberak atxemana da ere, artean errateko, Bresileko eskualdea. Nola deithu zituen «Açores» urarte hauk? Ez dakigu. Errana da bakarrik han gaindi zer-nahi miru badela, eta nola hango mintzairan «açor» deitzen baita mirua, hortarik gogoratu zitzaiola delako izena: hala bada halabiz.

        Dena dela, Açores urarteak ere laster itzaldu ziren begi hobereneri: hango mendiak berak ez doazi alabainan zeruraino eta, jada erran bezala, gure untziak egiten zuen bide! Oren pare baten buruko, edo menturaz lasterrago, deus etzen berritz ageri zerua eta itsasoa baizik, salbu ur-eremu zabalean han-hemenka gizaurdi (marsouin) andana batzu, jauzi eta jauzi untziari buruz heldu, norbeitek zerbeit besainka igorriko ziotelako inguzinan.

        Beraz, bertze bospasei egunen bidea egin behar da, itsasoaz begiak kasik ase arte, bertze urarte batzu urrunean ikusteko: «Bermudes» deitzen dituzte.

        Hor, arras lur guti omen, bainan hoberenetarik. Ez omen ditake-eta sinhets zenbat eta zenbat baratzekari biltzen duen horko jendeak, lurra ibili ere gabe! Hargatik, ez dakigu hain laket-lekhu othe diren Bermudes urarteak. Dakiguna da erretzeko beroak ari zirela hain gaindi, gu iragaitean. Español itsasturi batek atxeman zituen urarte hauk hamaseigarren mendean: orai Anglesenak dire, beren hamabortz mila arimekin.

        Hein hortan, jada ageri zen Ameriketarat hurbiltzen ari ginela. Alde batetik, itsasoa ezti eta legun, eta bertzetik, jada erran dugun bezala, erretzeko beroak! Athorra bizpahirur orenetarik aldatu behar! Zorionez, zure bokataren egiteko bethi baduzu mariñeletan bat edo bertze! Ez dauzkitzu, ez zure athorrak elhurra bezen xuri itzuliko naski, bainan saria ere araberan ematen diozu. Eta zuk ez bada bethi nahi zinuena... harek badu nahi zuena!

        Handik goiti, harritzeko da zenbat arrain ikusten den: hainitz ttipitto, xoriek bezen ongi airean, beren hegal motzekin, ehunbat metra egiten dituztenak, bainan marraso biribil (requin) frango ere bai, ahoa zabalduak, norbeit eroriko delakoan untziari jarraikitzen direnak. Lehen marrasoa ikusi ginueneko, nere lagun gazteari erran nion, bideaz asetzen hasia baitzen: «Lagun, altxa bihotza! Seinale ona duk marraso horren ikustea. Ez ahal gaituk Habanatik hain urrun!» —«Hobe», zautan doi-doia ihardetsi.

* * *

        Biharamunean, Uztailaren laua zen. Goizeko sei orenetan, bere hirur marruma handiak berritz eginik, gure untzia sartu zen Habanako portu ederrean. Jada baziren han hamarbat untzi erresuma guzietakoak: español, angles, alaman eta amerikano, batzu kargatuak, bertzeak kargatzekoak. Orroaz hasi ziren oro, alde guzietarik muuu eta muuu. Hola egiten dute elgarri agur itsasoan untziek.

        Zer atsegina handik oren baten buruan, gure paperak jaunskila beltxaran bizar xorrotx bati irakutsi-eta, zangoak Habanako lurrean finkatu gintuelarik! Iduritu zitzaukun... segurki hala ez delarik... zeruan sartzen ginela ifernutik!

        Bainan Habana zerua dela? Fa, ez-eta aldeko zerbeit ere! Sobera bero ari da han, hasteko. Gero, portuan ikusten den jendea bekunke gaixtokoa da. Haur batzu harra bezen biluz-gorri hantxe ikusi gintuen, sos baten eske gure ganat ethorriak. Bainan nihork ez dezala uste izan soineko erosteko biltzen dituztela sosak haur horiek: ez. Edaria ez othe da soinekoak baino lehenago?

        Etxeak aphalak dire Habanan eta hemengoak baino haxitago arruntean... nun-eta ez diren taula beltz batzuez eginak, zimitzen eta kukusoen, bai-eta zorrien, egoitza hautuzko! Bainan, hala-hala, bazterra xoragarria da han gaindi. Hango loreen kolore min ederrak! Hemengo xoriak ere ez ditazke hangoekin pare! Eta hango fruituaren emana! Ez ditake amets ere zenbat den! Eta nolakoak! Ahotik ezin utzi dire hainitz, hain dute mami ona! Bainan «Gure Herria» ez litake aski handi hango espantuentzat: bego beraz hortan...

        Habanan nahiko ginuen pilota partida bat ikusi. Munduko plazarik ederrenak han dire. Bertzalde sosaren puntan harat biltzen dituzte nun-nahiko pilotari handienak: hala nola gure Xikito ez omen da hango Erdoza bi anaien aldean... pilotarixka bat baizik! Omen erraten dugu ezen Habanan iragan ditugun oren laburretan, delako pilotariak nunbeit ziren.

        Horiek hola, badire Habanan laketzen direnak. Metsikotik Eskual-Herrirat heldu ginelarik, bertze untzi batean bide egin baitugu Daguerre Hazpandar jaun maitearekin, hura arras laketua da Habanan. Ez dugu uste, guk, laketuko ginukeela. Beraz, bi egunen buruan berritz Metsikoari buruz «Cuba» abiatu zelarik, sartzean bezala portutik atheratzean hango untzieri harek eta hari hango untziek agur eginik, bihotzean ez ginuen zimiko handirik sentitu, ez-eta nigarrik egin.

        Bi egun ematen ditu untzi on batek Habanatik Metsikorat: hala eman zituen gureak ere. Larunbatean handik atheratuak, astelehenean han ginen xuxen «Vera-Cruz» deitzen duten erresumako portu handienan.