ONSA HILZEKO BIDIA

Cap. I.

Notam fac mihi viam in qua ambulem. Psal. 142.

        Solinus erromeko istoriano batek dio bere libruan bertze ordus erramen bertze gauza ederren artian bi tenpla, edo bi eliza, zirela zointarik bata baitzen templum virtalis, bertatiaren tenplia eta bertzia templum honoris, ohoriaren tenplia, bi tenpla honrak manera eta, gisa hartan ziren fondatiak eta bastitiak non inposible baizen ohoriaren tenplian nehurse sar ladin, ezpaladi behiri sar, eta iragan bertatiaren tenplatik. Erran nahi zian autor hark, etzela iagoiti izan egiazko ohore solidorik, bertutiaren moienez, espaliz ardiatsi, irabazi, eta akisitu, eta ohorez bethe, eta aberatz hiltezeoz, behardiala, nehork bizi mundu huntan, aberatz bertatez, eta bertatia poseditu tribaillez, dolorez, penaz eta tormentuz. Ezta ez iakitia, doktrina akkisitzen, bonatheran aurherkerian, ohe hunian eztiki, eta plazenki lo eginik, pausatzian bena akisitzenda tribaillu handiz, beillaz, eskier thu eginez, eta gauaz kandelaren urrina bestiak lo danzala, hurrupatzez, dio poetabatek ederki,

Non iacet in molli veneranda scientia lecto

Ipsa sed assiduo parta labore venit.

        Ezta halaber hiltze honik, ezpada, bizitze honik, onsa hil nahidenae behardu onsa bizi.

        Bekhatoria eta bekhatoresa zier minzo niz, neure buruari, eta mundu orori, euskaraz egin dudan liburuto hontan, eta diot bi tenpla hetzaz, endelgatzen dela gure bizia, eta gure hilzia, sartzian bizian hantik ialkitian, hilzen gira, batetik ialkitia, da, bertzian sartzia bizi girela, hilzen gira, eta hilzen girela bizigira nolako baita gure bizia, halako da gure herioa, gaixto bada bizitzea, gaixto date herioa, hunbada bizitzea hondate herioa, eta gure jainkoaren zonbait mirakuillu handiz kanpoan, gaixki bizitzen denak Iainkoaren eta eliza saindiaren manu saindien kontre, halakoak, eta halakoek, behardute fingaitz egin, peritu, eta damnatu, hala nola Iainkoaren, & haren eliza saindiaren maniak begiraturik hilzen denak, eta hiltzen direnek beharbaitute finhun egin, Iainkoa ikusi, eta haren gloria eternalian saluatu, erran dian bezala, san Augustinek, vix potest bene mori qui male vixerit, & vix potest male mori qui bene vixerit. Nekez onsa hilzen ahal da, gaixki bizi izan dena, eta nekez gaixki hilzenda onsa bizi izan dena.

        Ene adiskidia saluatu nahi bazira, othoi beha zakizat, ezarriko zitut bide honbatean eta bide hark gidatuko zitu xuxen, eta segurki paradusiaren erdiala, bidia da xuxen, segur, hun, aski aisa, eta ez hanbat gaitz eta ez hanbat khexu ere Iarraiki zite, eta segi ezazu ene lumaren herexa, eta hatza, zoaza aitzina, aldebaterat, ez bertzerat, ezker, ez eskin makurthu gabe, eta edirenen duzu bide haren burian hilze honbat, eta haren onduan Ienkobat zure aiduru koroabat eskian, zure rekonpensatzeko promez emaiten drauzut aingurien eta gizonen aitzinian, Ienkoaren parthez, eta ene ohoriaren gaiñian ene errana egia frogatuko duzula, eta ezpada hala, errazu mundu orori, afronturbat nizala giza gaixtobat nizala, aphez gaixtobat nizala eta ene libruto honek, eta nik merexi dugula suhandibatetan bizirik erra gitian.

        Sobera egon enadin zuri erran gabe, zerden ene bidia, ene sekretu handi hori, eta ene gogoa puntu handi, eta inportant hontan, saluationesko egitekoan, eta halaber enuia ezitian, iakin ezazu, saluatzeko bidia dela ardura hilziaz orhitzia, herioaren bere begien aitzinian eta bihotzaren erdian iosirik, eta ezkiribaturik edukitia.

        Saluatu nahidenak, behardu onsa hil, onsa, hil nahidenak, behardu onsa bizi, onsa bizi nahi denak, eztu behar bekhaturik egin, bekhaturik ez egitekotz ardura behardu herioaz, eta bere hilziaz orhitu.

        Hilziaz orhitzia dela egiazko bidia saluatzeko, ahal bezain laburski, eta klarki nahidut frogatu laur gisaz, eta laur moldez, eta laurak oro esperanza dut arkordu honbatetan izanen direla ene pensamendiaren mundu guzier explikatzeko, eta ene intentione hunaren euskalduner, partikularki zuberuako herrian ene adeskider, endelgaraziteko, zonbat handiden ene desirkundia, eta borondatia, ororen hilze honaren, eta haren onduan, ororen saluamendiaren ikusteko.

        Lehen gidamendia, eta lehen eskola emanendute bide hontan, paganoek, antikitatian bizi izan diren, jende prestuek.

        Segonta emanendu eskritura saindiak, hanbat lege zaharrian, nula berrian, irakurtzen diren pasaje sakratiek.

        Herena emanendute, doktor saindiek alegatzen dutien authoritate saindiek.

        Laur garrena emanendu arrazoiñak, hortik, hebetik, pundu hontara, iustoki eta apropos hedatzen, eta iuntatzen ahal denak.

        Ene adeskidia, bekhatoria, etzitiala othoi ofensa, eztezazula othoi, alde gaitzzera har, eneganik eta ene lumaganik ezpalin baduzu erezebitzen balakurik, edo lausenkurik, laur pundu hoiek akaba artian, eztirozu entzun bertze, izenik, bekhatoria, eta adeskidia, baizi, egin ezazu posible bada zure profeitia libru hontan ikusiren, edo entzunen duzun konseillu hunez. sarzite bide hontan lehen, beno lehen, eta zure urhatsetan etzitiala enuia, bidiaren bazterra, azken termagia, eta xedia ikusartian.

        Philippus, Mazedoniako errege handi hark, egunbatez biktoria handibat irabazi zian, athenasako hiriaren kontre, zoin baitzen greziako eresumaren hiri kapitala xarona deitaten zen hiriaren aizinian, eta geroz hantik harat, prinze zuhur hark, beldurrez, urgillia, banitatia, eta superbia haren espirituaren, eta haren hunaren gehien gerta litian, mundian zen goiz oroz argi puntan iguzkiaren ialkitiari, erakarten zian bere pajetarik bat bere ohiaren aitzinera eta paje hark bere salutationian lehen hitzak erraiten zutian erregeri, erregeren manuz, gisa hontan, O rex memento quod homo es, & mortalis es.

        Errege, iratzart-zite, eta orhit zite, gizon zirela, mortal zirela, hil beharduzula.

        Bekhatoria non zira Pagano hark etzian legerik, federik, ebanjeliorik, ez ienkorik, ala beina egunian behin nahizian enzun hil beharziala.

        Zuk aldiz haietarik orotarik baituzu eta eliza saindian bizi baitzira beldurnuzu, sorthuz geroz hil artian, beharden moldian, eta forman behin ere zure herioaz, eta hilziaz, orhitu faltaz, miserableki bizi baitzira eta zure zekuria karreiatzen, zure orena jin dadinian, desohorez, eta konfusionez betherik, miserablekiago hil zitian eta damna.

        Alexandre handiak Philippus haren seme diñiak, lausenku, flateria, eta balaku handirik errezebitzen zian bere denboran, bere gorteko kurtisan, eta xarlatanen ahuetarik, eta haien eskribietarik, orok erraiten zioten ixilik, eta agerriz, immortal zela Ienko handien arrazatik, eta odoletik, haien saheits ezurretik ialkiten zela, eta Iupiter bait zen Ienko ororen gehiena, haren seme propia, eta naturala zela hanbatoki heriua baitzen bertze gizon ororen gehien, eta Iaun, bere armak haren kontre galtzen zutiala, hura zela gizonen erregia, eta herioaren nabusia eta Iauna.

        Bena egunbatez hiribaten eskaladaz hartzeko, armadaren burian, murraillian gora igaiten zela ikusirik matraz ukaldiz zaurturik, eta kolpaturik, odola uherraz eta xurrutaz bere gorputzetik zuela, oihu, eta heiagora handibat egin zian bere kurtisanen kontre, gisa hontan, Omnes me filium iouis esse prædicabant, sed hoc vulnus me hominem esse clamat.

        A! traidore falsiak, eta tronpurrak, orok zinez eta goraki kantatzen zunien ni immortal ninzala, eta Iupiter Ienko handiaren semia ninzala, bena ene gorpitzeko zauri honek eta kolpu honek, zien erranaren kontria dio, eta erakustendu garbiki mundu ororen aitzinian, ni ere bertze gizonak bezala, mortal nizala, miserable, eta heriuaren suiet.

        Bekhatoria, prinze pagano gaztebaten, zuiñek agian ezpaitu uken, ez lehen, ez geroz, bere korajian lagunik, ez parerik, erranaz, eta aitormenaz, eginezazu zure probexua agian edo mundiak, haragiak, deabriak, aberaztarzunek, eta zure boluptate satsuek itsuturik, inganaturik, eta tronpaturik, eztuzu nahi sinhetsi badela hilzerik eta heriorik, edo sinhetzirik ere badela, iduritera emaitenduzu zure obra gaixtoez eztuzula sinhesten badela, bena eztezazu dudarik har baduka eta behin beharduzu hil, eta hilez geroz, orhitzite badela mundu hontarik landan, bertze mundubat, zuintan sekulakotz, edo paradusian Ienkoarekin, zure arimak behar baitu huros izan eta plazer hartu, edo infernian seulakotz demonio ororen konpañian, damnatu, erre, eta higatu edukazu hori gogoan, eta herioak bekhatian etzitean surpreni, hartzaz, ardura, disgrazian berere, inkontru gaitzetan, malhurretan, eta aduersitatetan berere orhoitzitez, onsa haren moienez bizitzeko, eta onsa bizirik, onsa hiltzeko.

        Aristotesek hiltzian, historiak dio, regret eta dolore handirekin diskurs eta propos labur, on, eta eder haur eduki ziala bere adeskider,

        Fœde in hunc mundum intravi, anxius vixi, perturbatus egredior, quo vadam nescio, ens entium miserere mei.

        Theihu, eta satsu mundu huntara jin niz dudatan bizi izaniz, oro khexu eta nahasi ialkiten niz, norat noan estakit, izate ororen izatia, pietate, eta miserikordia nitzaz egizu.

        Bekhatoria behazite hitz hoier, iguskiak iagoiti lurrian ikhusi dian gizonik sabantenak, eta subtillenak erranak ditutzu, filosofiak bere prinze ezagutu dizu, antikitatiak haren eskiribiak admiratu zitizu eta adoratu kasi, oraiko denboran guk ere haren espiritu ederraren inuentione ederrak ohoraturik, nigar egiten diogu haren azken fin malhurresaren deithoratzez eta doluz, zeren behar etzirenak sobera estudiatuz, eta behar zirenak ez aski pherexatuz, eta kontenplatuz, naturaren sekretiak sobera besarkhatuz, eta naturaren authora, baita Ienko bakhoitza, eta Ienko bizia, hari aski amorio, eta adoratione eman faltaz, miserableki galdu, eta peritu izan baita, Konsidera ezazu personaje handi hura bere paganismoan, sortzetik, hil artian, herioaren beldurrak bere ariman, bere odolian, eta bere hezurretan, harritzen, eta ikharatzen ziala, eta kasi oren oroz, berak hilzian ait-hormen eta konfesione egin zian bezala, herioaren Izieriak, eta aprehensioniak, iuiamendia nahasirik eta kordokaturik, bere sensu onetik kanpoan ezarten ziala, eta ezarri ziala, eta Aristotesen eskolan, zein izan baitzen Alexandre handiaren nabusi eta gobernadore, ikhasezazu lektione eder haur, herioaren beldurra, hantik ikhasdezazun onsa bizitzeko bidia, hura baduzu aski duzu hura gabe bertziak oro guti balio, bat mens, oro mens, manqua vno, manqua todo, ziozu Españolak, eskola hartan lektione on hori, har badezazu gogoan, herioa izanenduzu zure muthil eta zu haren Iaun, eta ez herioak zu, bena zuk herioa, inganatukoduzu, eta tronpatuko.

        Platon dibinoak, Aristotesen nabusi handiak, zein batere paganoetan saluatzekoz, arau baitu, eztela galdu, hitz bakhoitz batez, gure bidia zonbat eder den errandu, eta kolpu bakhoitz, aizkora kolpubatez bezala, bide huntako naharrak, kaparrak, eta ilhorriak trenkatu ditu, eta bidetik akhazatu erran dianian ederki, eta zuhurki,

Summa philosophia, est mortis meditatio.

        Filosofia, prudentia, zuhurtze ororen gehiena da, herioaren meditationia, herioaren memoria, herioaren beldurra, eta hartzaz orhitzia.

        Erran nahidu zuhur hark, bertze iakitiak, eta doktrinak oro eder direla eta on, bena batere ez hanbat, nola hilziaz orhitzia, orok presuna, zeintan erideiten baitira, ornatzen, eta ohoratzen dutiela, bena batek ere eztiala gizona eta emastia hanbat edermenez, graziaz, eta bertatez bethatzen nola herioaren miraill batetan bezala bere begien aitzinian, eta bihotzaren barnean edukitiak, ororen beharrena, eta nezesarioena dela herioaren memoriaren fresko edukitia, mundu guzier, ohorian eta gratian bizitzeko eta hiltzeko.

        Bekhatoria, zuk eta nik aski ohore eta abantailla gindikhezu lurrian eta zeruan, zuhur onen konseillu zuhurra besarkhaturik, gure espirituari, eta gure arimari bertze hazkurririk, ez bazkarik, ezpagendeza eman herioaren imajinaren eta figuraren bazka ona eta bazka saindia baizi, onza biziren denak, eta onsa hillen, behardu zuhur izan, eta zuhurtziaz amurus eta iagoiti gizona, ez emastia estira zuhur, eta zuhurtziaz amurus, ezpadute herioa gogoan, halatan onsa bizi, eta onsa hil nahidenak, hauta beza eta konserua herio bere bihotzean, herioak herioa bihotzetik idoki artian.

        Bekhatoria pagano zuhur heien erranak, itzul inguru, gora behera gauaz eta egunaz zure gogoan erabil izazu eta paseia, lotzatu ez enuiatu gabe hala egin badezazu herioak zuri eginenduzu, belzauri, eta zuk hari begitarte, eta gero zure azken orena heldu denian, Ienkoak zeruan zuri erranendizu ungi jin eta eginen begitarte .

        Seneka handiak dio ederki, moriantur ante te vitia. Zure bekhatiak, eta zure bizioak hil bite zu baino lehen.

        Eta bertze lekhu batetan erraitendu hark berak ante Senectutem curaui, ut bene viuerem, in senectute, ut bene morerer.

        Neure gastetasunian, egindut neure eginahala oro zahartu, eta urdintu ninzanian, onsa bizitzen ikhas nezan amorekhatik, eta gero zaharzian onsa hil nandin, eta fin onbat eta hurusbat egin nezan.

        Filosofo sabant hark berak dio oraño berze lekhubatetan, herioaz, minzo delarik,

        Quotidie morimur, quotidie enim demitur aliqua pars vitæ.

        Egun guziez hiltzen gira, egun oroz gure biziaren partebat, Ioaitenda, trenkhatzen, eta laburtzen.

        Senekak oraño kontinuatzendu, eta erraiten materia hartan berian, Quid autem est turpius, quam Senex viuere incipiens. zerda mundian hain desarabik, hain deshonestik, hain estranjerik, eta itsusirik, nola gizon zaharbat, xurituz eta urdinduz geroz, akhabatu behardianian, hasten denian bizitzen. Erran nahidu onsa bizitzen.

        Malhur eta desastre handia heltzenda gizonari, eta emaztiari, bere zahartzian edo bere gastetasunian bere azken orenian, hiltzen denian bere bekhatia, kitatu gabe, bekatiak hura kitatzen dianian hark bekhatia baino lehen, zeren gizona, eta emaztia hilik ere, bekhatia ezpaita hiltzen bizirik baratzen baita, eta arima gaixoari bertze mundian gerla egiten baitio.

        Eta nola deabria eta bekhatia, biak baitira khasi bat, bata aita, bertzia semia, bata ama, bertzia alaba, bata azia, bertzia bihia, arima gaixoa Ienkoaren tribunal handiaren aitzinera presentatzen denian, aita seme gaixto hek elkharrekin iuntatzen dira arimaren kontra eta sathan hastenda ordian gisa huntan Ienkoari minzatzen. Ieinko handia, eta Ienko iustua, justu ziren bezala egizu iustitia, miserikordiak estu hemen lekhurik, arima hau enia da, nork berea esta sobera, hau esta kurea, bekhatiak hau kitatudu, baina hunek ez bekhatia urgillia hemenda, abarizia, paillardiza, adulterioa inzestoa, sakrilejia, arnegiak, hordikeriak, ohoiñkeriak, gormandizak, eta bertze bekhatiak hemen dira, horiek oro dira ene jendiak, ene soldaduak, ene semiak, ene allabak, horiek dira ene koloreak, ene liureak, halatan arima gaixoak, Ienkoa, eta haren parabisua galdurik, ifernu barnera behardu Ioan eta sekulakotz ioaiten da.

        Bertze alde fortuna handi bat eta abantaill handi bat ardiasten du gizonak, eta emastiak, noiz ere aumens hilzian bere bekhatia arnegaturik, eta hari renunziaturik, bere arima Ienkoari, doluz eta kontritionez betherik errendatzen baitu, zeren halakoaren bekhatiak oro barkhatzen, ezestatzen, desegiten, eta hiltzen baitira, quo ad culpam, (saltem) kulparen respektus berere, zonbatere quo ad pœnam, penaren respektus batzuetan ezpaita barkatzen, eta pana hark, edo mundu huntan, edo purgatorioan behar baitu konplitu, eta satisfatu, barkhamendu edo justifikatione admirable hori egitenda bekhatiaz bekhatoriari, eta bekhatoresari elizan Iesukristok ordenatu dutian sakramendien moienez partikularki penitentiazko sakramendiaren bertutez, zeiñek siñifikatzen baitu, konteritzen, operatzen eta emaiten, gratia iustificanta, arimari, hiltzen, eta kasatzen bekhatia, handik, obicem non ponentibus sacramenta noua legis, ex diuina institutione conferunt gratiam ex opere operato, erraiten dian bezala, theologiaren maximak, lege berriko sakramendiak emaiten diala Ienkoaren gratia haren beraren ordonantzaz, Iesukristoren odol preziaturen bertutes eta meritus bekhatore orori, haietan ezpada faltarik, Ienkoa bera delarik gratia haren kausa lehena eta prinzipala, kausa meritorioan Iesu-kristo haren seme gugatik gizon egiña, kausa instrumentala eta morala sakramendiak ministria eliza gizona, eta halaber sakramendu haren lehen materia eta kanpotikoa, gure bekhatiak, materia propia, eta naturala, barnetikoa penitentaren hirur aktak, kontritionia, konfesionia, eta satisfaktionia, forma aldiz, apeza, baita Ienkoaren ministria, hark bere ahoaz erraiten eta pronunziatzen dutian hitz sakramentalak.

        Ordu hartan arima bat bekhatiaren estatutik jalkirik, sartzen da gratiaren estatiala, deabriaren presundegietarik deliuraturik, gertatzen Ienkoaren alaba, eta estatu hartan arima hura mundu huntarik partitzen denian, sathanek estu hartan eskhurik ez zuzenie, hiltzen da, itsutzen da, gortzen da, mututzen da, estaki Ienkoaren aitzinian arimaren kontra zer erran, estu deüs ikhusten, estu deüs entzuten.

        Egia da immortal dela bere naturaz, ezin hilzen dela, eta eternal ere dela bere izatez, à parte post, zonbat ere ezpaita eternal à parte ante, zeren denboran kreatu izan baita, baiña hil baliz beno aboro arima gratian partitzen denaren kontra Ienkoaren aitzinian esta agertzen, eta agerturik ere, hilbaliz, beno haboro, estu indarrik, ez botererik. Horren arrozoiña klar da, zeren arimabat gratian duenian, haren bekhatiak desegiñ dira, hil-dira, itho eta hondatu dira oraxian, erraiten gundian bezala, penitentiazko sakramendian, unzi itkurri eta piszina sakratu haren, zolarik eta ondarrik eztian, zolan eta ondarrian.

        Halako gisaz eta moldez noiz, gure bekhatiak liren ordian haiñ gorri, nola eskharlata, eta haiñ beltz nola tindia, haiñ garbi eta xuri gertatzen baitira itkurri saindu hartan nola baita xuri eta garbi bortuko elhurra, eta ilhe kotoin xuria erran dian bezala espiritu saindian, Profetaren ahotik. Si fuerint peccata vestra vt coccinum, quasi nix dealbabuntur, & si fuerint rubra, quasi vermiculus velut lana alba erunt. Eta halatan deabruak ordu hartan estu eskhurik ez zuzenik, bekhaturik esten lekhuan, hanbateki arima hura Ienkoaren da, eta desohoria eta konfusionia sathanen.

        Bekhatoria, desastra handi haren ebitatzeko, eta abantaill eder horien poseditzeko Senekaren abisu ona harturik, hil bite zure bekhatiak ordu onez zu baiño lehen, Moriantur ante te vitia Ep. 89. Gaste zireño haszite ordu onez obra onen egiten zure zahartzian onsa kontinuaturik, onsa zitian orhit zite itsusi dela zahar artian alfer egoitia, bilhua urdindus geros eskolara ioaitia, bertziak oherat doazenian lo egitera, anhartian lo egonik lanari lotzia eta trabaillatzen hastia. Orhitzite ene bidian sartzera ordu onez zure herioaren konsideratzera, hala, egin badezazu zeruko, eta lurreko Ienkoa zure alde izanenduzu, zeruko aingeruak, zure Aingeru ona zure obra onak, zure konzientia ona, Aingeruen eta gizonen Erregiña birjina gloriosa IESU-KRISTOREN ama, Zerua eta lurra, oro zure alde izanen ditutzu ifernua baizik oro zure alde iarriko ditutzu, hek oro zure alde badira, nor izanen da zure kontra.

        Nafarroako historian Franziako Abokat batez eskribatuan edireten, da nola Charles Duc de Bourbon, Prinze handibatek, zerbait hostasun edo resendimenda bere Prinze, eta Errege naturalaren kontra harturik, zein deithatzen baitzen François, izen hartako lehena, armak haren kontra harturik, Charles-Quint, Espaiñiako Errege eta Allemaniako Inperadorearen alde, gerla denbora luzez bere Erregeari eta bere Erresumari eginziala hañitz okhasionetan eta konbatetan, noiz hurus noiz malhurus izanik, nola armak, iokoa bezala, behin bataren gero bertziaren kontra, eta alde baitira, fiñean Pabia deithatzen den Italiako hiri haren aitzinian, Franziako Erregia. Batailla jenerala galdurik hartu izan zela Españiarat Madrillera eraman ziala etsaiak, eta handik, bere bi semiak presoner utzirik, eta gero ranzoiña pagaturik, semiak eta bere buria handik libraturik, eta gerlak moien hartzaz bere fiña ukhenik, azkenian Charles de Bourbon Erromako hiriaren harzian morroillan gora ezpata eskuan igaiten zela, kolpez hil izan zela, dio historiak eta haren gorputza kaieta daritzon, Italiako hirian ehortzi zutela, eta haren thonbaren gaiñian epitafio eder hau lengoaia Italianoz eskiribatu zutela,

                Françia mi dio la leché

                Espaigna fuerça, y ventura

                y Roma mé dio la muerte.

                Cayeta la sepultura.

                Erran nahi baita euskaraz gure lengoajian,

                Franziak emandraut eznia,

                Espaiñak Indar, eta bentura,

                Erromak herioa,

                Eta Kaietak sepultura.

        Bekhatoria, konsidera ezazu othoi zer erranen den zutaz eta nitaz gure ondoan, gure ondokoek erranendute non sorthu giren, nola bizi izan giren, zer egindugun eta nola hil giren, gure bizian, eta gure hilzian eginditugun aktioniak, edo onak edo gaixtoak, izanen ditutzu gure iujiak, edo zeruan, edo Ifernuan errekonpensu, edo punitione emaiteko, edo batera, edo bertzera kondemnatzeko, orhoit zaite munduko onetarik, estugula deus ere gurekila eramanen gure obrak baizi, onak, edo gaixtoak, khanabat, edo biga lur, athorrabat, eta mihisebat, hursbat edo biga, izanen direla, gure azken onak, gure posesioneak, eta gure thresorak, handik harat gure gorputza Ioanen dela, xixarien tripara eta lurthuko, eta herraustuko dela, eta gure arimaren ostatu zerua, edo Ifernua izanen dela eta haren ostatu lagunak edo demonioak, edo Aingeruak izanen direla, gratian parti badadi, Ienkoa segur, bekhatian badoa deabrua harenzat, infaillible, edukazu hori gogoan, hiltziaz orhitzite eta zeruko Ienkoa baita zure Prinzia eta Errege naturala, eta lejitimoa, haren enseiñen eta mandera pian zure armak soldadu onari emanden bezala, karreia itzazu, haren faboretan egiñ zazu gerla gauaz, eta egunaz, Prinze tronpeur eta falso hari zein baita sathan, hala egiñ ezpadezazu Iakiñezazu orai, eta gero, herioak zure arima, zure gorputzetik separatu dian bezain fite, xixariek zure gorputza lurpian Ianen dutela, eta deabruek zure arima ifernian.

        Paganoen artian Franziako Prinze Katholikobat ekharridut astez, neure onsa hilzeko bidia akhabatzen nuian lehen kapitulo huntan, eta ustez paganoer ohore egin nuian, Prinze Franzes bat emanik, bere konpañian lagun. Baiña oraño ondar huntan, biga edo hirur beste paganoren erranak hiltziaz, ditzagun eskriba, eta gero goazen fite bigarren kapituliaren ikhustera, eta iakitera zer dioten ene bidiaz eskritura saindian irakhurtzen diren pasaje sakratiek.

        Armenia Mazedoniako Andere handi batek, mundian zen goiz oroz bere bilhuak, irez ondoan, herhaustatzen zutian, herhautsbatez, zein baitzen hillen hezurretarik egina, eta hori egitian zian andere hark herioaren markhak, seiñaliak, eta haren nezesitatia, bere bilhoetan, bere begien aitzinian, eduki lezan.

        Ulpianus bertze Iaun handibatek, bere armentan, eta debisa orotan edukitzen zian paon bat, zeiñek sogiten baitzian bere hoiner, haren pian hitz hoiek ezkiribaturik, neure miseria kontenplatzen dut.

        Arxesilaus Medako Erregiak, bertze Koroarik bere buruan etzian nahi ezarri lilis eta flokez eginik baizi, bere buruari representatzeko, lurreko Erresumak, hiltzen, galtzen, eta desegiten zirela, lilibaten pare, eta nola lilia, eta floka, egunbatez iguzkiak sortzen, eta hiltzen, ikhusten baizutian hala hala Erresumak eta handitasunak peritzen zirela.

        Pelozidaz Errege handibatek, bere lepoan behera egun oroz, anpollabat ekhartzen zian urkhaturik bere aitziñeko Errege hillaren hezurretarik herrautsez betherik, orhoitzeko hura bezala, lur zela, eta herrauts, eta hark bezala lurthu, eta herraustu beharziala.

        Bekhatoria, has, eta akhaba eztuzu edirenen bat ene bidian libru huntan, nik izendatu dustadan paganoetan, non eztian hartu, herioaren memoria, onsa hiltzeko, erremedio segura, bide ona, eta xuxena, eta bide hau bera, zuk eta nik ezpadezagu ordu onez eduki miserabliak gututzu eta galdiak, zure eta ene reproxia eta punitionia handiago eta grabiago izanenduzu eziez pagano haiena, zeren haiek ezpaitute legerik, ez federik, eta guk bai, halatan siñhetsi behardiagu, giristiño gaixtoa IESU KRISTOREN relijioniaren kontre bizi dena, eta diabru beno sordeix dela paganoa da legerik ez federik eztiana, eta kristiño gaixtoak, Ienkoaren eta eliza saindiaren manien kontre bizidenak estu federik, zeren fedia obra onak gabe fede hilla da, hala nola fedia obrak gabe, dio Iondone Iakhube Apostoliak, Sicut corpus mortuum est sine spiritu, ita fides mortua est sine operibus.

        Halaber errandu ederki bertze doktor handibatek, Vera fides Christiani est Christi mandata seruare, nomen sine re, & officio suo nihil est.

        Egiazko kristiñoaren fedia da IESU-KRISTOREN manien begiratzia, izena, gauza izana gabe, eta bere egin bidia gabe, ez deusbat da.

        Halatan bekhatoria, zu eta ni pagano gututzu Ienkoaren kontre Ibiltzen gireño, eta oraño pagano bano sordeix, zeren dakigularik legea, eta legiaren defensa, ezpaitugu begiratzen, ez bata, ez bertzia eta hartan baitugu erakhusten gure malitia, eta gure bekhatia handiagudela, eta krimenelago haiena beno, dugularik lege ona, eta lege saindia, gihaur beikira legiaren begiratzale gaixtoak, erran dian bezala aitzineko doktor berak libru berian.

        Kn hoc magis culpabiles sumus, si bonam legem colimus, & mali cultores simus.

        Mehatxu hori bera egindu gure salbatzaliak guri orori, Qui nescit voluntatem Domini sui, vapulabit paucis, qui autem scit, & non facit eam, vapulabit multis.

        Bere Iaunaren borondatia eztakianak, gastigu, eta punitione arhiña, eta sinplia ukhenendu, bena dakianak bere Iaunaren borondatia, eta hura ez konplitzen, halakoaren gastigua, eta punitionia, handia izanen da, eta grabe.

        Paganoak estaki Iaunaren borondatia, eta debetia, eta guk bai, hanbateki gehiago bekhatu egiten dugu. Paganoak eztaki paillardiza bekhatu dela guk bai, zeren legiak erakhusten beitrauku, non mechaberis, ezizala paillard, eta Apostoliak ere dio, Concupiscentiam nesciebam nisi lex diçeret, non concupisces. Esnakien konkupiszentia zer erran nahi zen, legiak ezpalu erran, eztezala desira iniustoki.

        Erran ahal dirogu bekhatoriaz, aithortzen, eta ezagutzen diala Ienkoa ezpaiñez, eta mihiaz solamente eta bere obrez ukhatzen diala Apostolu berak dioena, Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Legia irakhurtzen dugula, eta ez begiratzen, Legimus legem, & non facimus eam.

        Eta lekhu berean apphalago, Quid gloriaris in lege, per prævaricationem? legis Deum in honoras, nomen enim Dei per vos blasphematur inter gentes?

        Traidoria, eta malhurusa, legiaren haustian zergatik urgillian eta banitatian sartzen zira legiaren Ienkoa desohoratzen duzu eta Ienkoaren izena zietzaz jentilen artian blasfematurik gertatzenduzu, minzo zen bertze orduz Apostolia, Kristiño gaixtoer, eta egun, zuri eta niri, bekhatoria.

        Konklusionia eman ezazu Ienkoaren kontre bekhatian bizi gireno pagano girela, eta pagano beno sordeix edo gaixtoago girela, zeren hark eztaki zer hariden, eta zuk bai, hark ohoinkeria, debekhu dela, estaki, guk bai, hark estaki heriotzia, bekhatu dela, guk bai, eta iñorantiak hura baitu desenkhusatzen eta gu iakitiak kondemnatzen.

        Haboro diot demonio girela, eta sordex, obra onak utzirik, bekhatian bizi gireno.

        Demonioak dian malhurrik handiena gratia galdurik, ifernura eroriz geroz, da iosirik, itzaturik, eta obstinaturik baitago bere malizian, eta gaixtkherian, halako moldez non ezpaita posible, diberti, eta separa ahal dadin bere obiektoaganik, behin hartzaz hautu, eta elektione egiñez geroz, behin besarkhatu dian gauza, ezin kita baitiro, eta behin kitatu dian gauza ezin besarkha baitiro, hala dio San Thomas Doktor Anjelikoak, Voluntas Angeli adhæret obiecto immobiliter facta electione, ita ut non possit relinquere quod amplexa est, nec amplecti quod relinquit.

        Psalmista Roialak ere hori bera erraiten zian, Iauna zure etstaiek bethi hastio zutie, eta haiek zure kontra duten malizia, bethi gora doa, hauda deabruen obstinationearen lehen kausa.

Superbia eorum, qui te oderunt ascendit semper

        Segond kausa da, gure Ienkoak haien konuersioneari bere gratiaz egiten dian ukhoa, eta errefus iustua, zeren baita iustu, konforme, eta eman Ienkoaren dekreto eternalari, Aingeru gaixtoak, eta arima gaixtoak behin damnatuz geroz, Ienkoak haier elezan eman gratiarik, itzulzeko penitentiara, eta konuertiturik saluatzeko, hau da segond kausa.

        Heren kausa da, zeren iusto baita, eta gure Ienkoak iustuki iuiatu baitu, Aingeruen faltak eta bekhatiak, elitian barkha ez erremeti, faltetan eta kulpan, eroriz geroz, baiñan liren iagoitikotz irremisible, eta irreparable, hala nola, iustu baita gizonen faltak, eta bekhatiak elitian barkha, ez remeti, hilez geroz, hala dio San Damaszenek, Hoc est hominibus mors, quod est Angelis casus, seu lapsus.

        Bekhatien barhamendiaren respektus Aingeruen faltak, eroriz geroz, eta gizonarenak hilez geroz, orobat dira, bardin dira, erraiten balu bezala hala nola gizonak hilez geroz bere bekhatien barkhamendurik ezin baituke, hala, hala, Aingeruak ere eroriz geroz eztuke barkhamendurik, hau da demonioaren obstinationiaren heren kausa.

        Halatan segur da, bekhatoria zu eta ni, eta gu bezalakoak bekhatian iosirik eta obstinaturik egoiten gireño, obstinatione haren respektus, deabru, eta demonio girela hargatik gure Iaunak, zuri eta niri eta gu bezalako demonio harritu gogorri oihu, eta heiagora egiten zian, Ierusalem, Ierusalem, quoties volui congregare, & sicut gallina congregat suos pullos, & noluisti?

        Ierusalem, Ierusalem, egin ahala zenbait aldiz egindut zure biltzeko, eta enuzu entzuen etziñen nahi jin, oilloak bere umeak eta xixak edo xitoak, hegaletara bezala, nik ere zu nigana bildu nahi zintudan, bena ene deiari eta ene bozari gorrarena eginduzu, gure Iauna berak erraiten zian iudu gaixtoei, eta haien personan guri orori, Vos spiritus sancto semper resistitis, harritu gogorrak espiritu saindiari gerla, eta resistentia bethiere egiten duzie.

        Hanbateki bekhatian harriturik perseberatzen duguño demonio gira, deabru gira.

        Hartan gireño demonioak baiña gaixtoago gira, sordeix gira, sathanek nola bere donuetarik ezpaitu deusere galdu Ienkoaren gratia baizik badu fede eta sinhestendu badela Ienko bat, eta oraño badu ere Ienkoaren beldurra, haren izenaren aippatziaz, eta entzutiaz lekhu orotan lotsatzen da eta ikharatzen, hala dio Apostolubatek, Credis quia unos est Deus, bene facis, Dæmones credunt, contremiscunt, & ingemiscunt. Sinhesten duzu badela Ienko bat, onsa egitenduzu, demonioek ere badute sinheste hori, ikharatzen dira, nigar, eta zinkuri hari dira. Halatan, bekhatoria, behazazu, deabruak badizu bi gauza fedia, eta beldurra, zuk eztuzu batbaizi fedia solamente estuzu, beldurrik zure fedia ere fede hilla duzu hanbateki diabrua baiño sordeix zerela ukha dirozu.

        Hargatik spiritu saindiak erraitendu, Vtinam aut calidus esses, aut frigidus, nunc autem quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo.

        Nahinuke bero izan zine nit Kristino ona bezala, edo hotz paganoa bezala, baiña zeren eppel baitzira, ez hotz, ez bero, ez pagaño, ez Kristino, neure ezaguzetik, zein baita emaiten aditzera ahoaz, hasikonuzu zure egoixtera eta akatzera.

        Bekhatoria bertze kapitulia hasi gabe konklusione huntan othoisten zitat etziren pagano edo sorzeix, etziren deabru edo sordeix, ene bidian sar zite, orhitzite hilziaz Memento mori.

        Neure adiskidia beldurniza zuri eta niri gertha dakigun Faraon Erregeari bezala hark Moiseren, eta Ienkoaren populiaren kontra zuela Moisek eta haren Iendeek itsaso gorria bi partetara erdiraturik haier pasaje emaiteko, itsasoa iragan zuten oiñak busti gabe Faraon aldiz bere jende ororekin itsasoaren erdian itho, edo hondatu, ikusi zuenean Faraonek itsasoaren erdira zenian itsasoko ura elkharganat iuntatzen zela oihu eta heiagora egin zian, Fugiamus Israelem, Dominus enim pugnat pro illis contra nos. Goazen, ihesi gibelerat, Ienkoa gure kontra da, bena berandia zen, zeren urak elkhargana bildurik, Faraon, eta haren jendiak oro erranden bezala galdu, eta peritu zirent, hala dio eskriturak, Fugientibus illis, sed accurrerunt aquæ, & inuoluit eos Dominus in medijs luctibus.

        Hala, hala, bekhatoria herioaren orena heldu denian, oihu, heiagora zuk eta nik egiñen dugun, dugun Ap-heza! dugun Fraidia! dugun Konfesione! dugun Sagramendia! dugun espatio! dugun termiño penitentia egiteko baiña miserabliak, eta galdiak gu, beldur nuzu eztugun ukhenen Ap-hezik, Fraiderik, Konfesionerik, Sagramendurik, Espatiorik, Termaiñorik ezten izanen penitentia egiterik, ez lekhurik, eta herioa zunzurretik lothurik, deboilla gitzan, eta lahardeka IESUS erran gabe, herioaz orhitu faltaz, eta gorpitzak eriden bezaiñ fite bere ohia ilherrian, arima gaixoak, ediren dezan bere sepultura ifernuan Ienko miserikordiosa, othoi hantik begira gitzazu.