BELARDIA GALDU ZUEN KILKIRRA

 

      Kilkirra naiz. Kilkir kantaria eta bel-beltza.

      Hegoek, eguzkitara zabaltzen ditudanean, dizdira berezia botatzen dute.

      Oinak oso luzeak dauzkat, eta buruaren gainean, bi aldeetara, haizeak mugitzen dituen antena-adarrak.

      Egia esan ezkero, kilkir guziak bezalakoa naiz. Kilkir kantaria.

      Jende nagusiak, hau irakurtzean, «Txorakeriak!» esango du. Baina ipuin hau ez doa telebisioa ikusten besterik ez dakien jende nagusiarentzat, nere lagun haur eta gaztetxoentzat baizik.

      Badakit haiei kilkirrak zergatik ez zaizkien gustatzen. Haserre bizian jartzen dira gure kanta luzeak entzutean. Haurrak ordea gure lagunak dira; horregatik, nere historia hasieratik kontatuko diet:

 

      Aspaldi batean hemen, Zarautzen, jaioa naiz, margaritalore eta mendabeltzez estalitako belar soro ederrean.

      Gauden urteetan, lehenagoko belardi hontan ehunka etxe egin dute, eta mendabeltzen usainik ez dago. Baina ni jaio nintzen egunean, Hego Haizea paseatzera aterea zen.

      Hego Haizea, belardien, loreen eta kilkirren laguna da, eta ni jaio nintzen arratsalde hartan loreak haizetara zabaltzen ziren; udaberri usaina zegoen nonahi, eta landareen sustraietatik gora zuku berria igotzen zen.

      Kilkir beltz sendoa zen nere aita etxeko atarian kantari zegoen. Etxe hura belar tarteko xulo beltz bat zen, aurreko udaberrian aitonak egina.

      Jaio eta handik laster, nere amak, bere hegoen bultzada xamur batez, etxeko atarira eraman ninduen. Mundua lehenengoz orduan ikusi nuen: lorez estalitako zelai bat, belarrak, zuhaitzak, baita mila lagun ere: lagun karakola, lagun txingurria, lagun mitxeleta... eta hainbeste!

      Guzti haien gainetik, eguzki dizdiratsu haundia.

 

 

      Hego haizeak antena-adarretan kilimakur egin zidan, eta honela zioen hegoak astintzen zizkidan bitartean:

      — Kilkirrak kantatzeko jaioak zarete, kantuz eta abestiz mundua betetzeko... Kanta, kilkirra, kanta ezazu!

      Nik aitari begiratu nion, ea nola kantatzen zuen. Hegoak mugitzen zituen, zirrizzzt, zirrizzzt eginaz...

      Ni ere saiatu nintzen. Hasieran alferrik, baina azkenerako zerbait ikasi nuen. Kri-kri-kri apal eta mehe bat nere hegoetatik noizbait atera zen.

      — Hori, hori! —oihu egin zidan haizeak—. Orain jakitun haiz, kantari jakituna. Bota ezak bazter guztietara hire askatasunaren oharra.

      Pozez beterik, salto eta korrika hasi nintzen.

      — Hator honuntz, eroa! —esan zidan haizeak.

      Lotsatua itzuli nintzenean, honela jarraitu zuen:

      — Ez al dakik, kilkirtxoa, hor zehar ibiltzeko ttikia haizela? Gal hinteke, edo hegoren bat hautsi... Belardi hontan jaio haiz eta hemen zehar ibiltzeko libertatea daukak. Josta hadi txitxarrekin eta momorroekin, baina ez hadi urrundu.

      Gaua erori zen eta hego haizea isildu. Izar dizdiratsuek goia estali egin zuten. Ipurtargiak bezalakoak ziren, baina belarrean egon beharrean, goian zeuden.

      Pozik eta nekatua, lotara joan nintzen.

 

      Hurrengo goizean iparraldeko haizea gu bisitatzera etorria zen. Ipar haizea hotza zetorren, eta loreek, beldurti, beren burua bildu eta gorde egiten zuten. Errua ez zen ordea ipar haizearena, ipar haizea hotza edo freskoa izateko sortua baita.

      Hark ere agurtu ninduen.

      — Egun on, kilkertxoa —esan zidan—, zu ikustera etorri naiz.

      — Ni ikustera?

      — Bai, zu ikustera. Hego haizeak bart esana dit belardi hontan kilkir berria sortu dela, eta zu ikustera etorria nauzu.

      — Mila esker, Ipar haize jauna! Baina orain zoaz azkar, bestela hotzez hilko nauzu eta!

      — Ez hadi txepela izan! —erantzun zidan ipar haizeak—. Hire gorputza sendotu behar duk, aita bezala kilkir indartsua izatera iristeko. Begira, gauza bat erakutsi nahi diat. Hator nerekin...

 

 

      Gure etxeko atariraino jarraitu nion. Egunsenti hotz eta euritsua zegoen. Zarautz aldeko mendiak laino artetik doi-doi ageri ziren, eta hurbilago herriko etxeen teilatu bustiak ikusten genituen.

      — Entzun ongi —esan zidan haizeak—. Ea zer nabaritzen duan...

      Antena-adarrak tente jarri eta erne geratu nintzen. Hasieran ipar-haizearen hotsa besterik ez nuen entzuten; baina handik laster durrundara haundi bat nagusitu zen, ahots sendo baten deia bezain sakona eta zaratatsua...

      — Zer da hori? —ikaraturik galdegin nuen.

      — Ez beldurtu, lagun —erantzun zidan haizeak.

      — Baina zer da, zer da hori?

      — Hori itsasoa duk.

      — Itsasoa? Eta zer da itsasoa? Nolakoa da?

      — Itsasoa haundia duk.

      Zabala eta sakona

      Ura bazter guztietatik; ura eta ura nonahitik. Mugarik gabeko putzu bat bezalakoa.

      Hego Haizea dabilenean, uraren kolorea urdina izaten da.

      Ni etortzean berriz aldatu egiten da, eta urari, kolore berdearen gainetik apar zuria ateratzen zaio.

      Hego Haizea dabilenean ura isildu egiten da, eta hondartzaren bazterrean lo hartzen dut.

      Nerekin berriz saltoka dabil eta arroketan lehertzen da.

      Urrutira begiratzen baduk, laster ikusiko duk...

      Goiz guzia nire etxe-aurrean igaro nuen, itsasoari begira. Ipar-haizeak hura gogor astintzen zuen, eta uhinek, saltoka lehertzen zirenean, bazter guztietara apar zuria zabaltzen zuten.

      Plauuup! Urak, hondartzan baretu baino lehen, izugarrizko durrundara ateratzen zuen.

      Nere lehenengo udaberria horrela pasa zen. Belardien, itsaso eta haizearen lagun egin nintzen. Txitxarra, karakola eta ni elkarrekin jostatzen ginen. Ipurtargi eta xomorroen ibilerek barrea eragiten zidaten, eta eguzkiak hegoak berotzen zizkidanean etxeko atarian eserita egoten nintzen, lasai eta baketsu, nire kri-kri-kri luzea itsasoraino boteaz.

 

 

            Baina bizitza eta historia guztiek

            beren alde txarra izan ohi dute.

            Eta nireak ere izan zuen.

            Hartaz oroitzean

            oraindik ere negarra datorkit begietara.

 

      Goiz batean belardi hartara gizon asko etorri zen. Makina eta tresnaz beterik zetozen, eta haiekin ateratzen zuten hotsa izugarria zen. Ez ordea haizearena edo itsasoarena bezalakoa, zakarra eta itsusia baizik.

 

      Hura entzutean zeharo beldurtu egin ginen.

      Nik ez nekien oraindik gizonak eta makinak zer eta nolakoak ziren, baina aitak haien berri laster eman zidan. Gure belardia hautsi eta urratzera zetozen; han zulo haundi batzuk egingo zituzten, eta zulo haiek zementuz eta porlanez betetzean, gainean etxe aundiak jasoko zituzten jendea bertan bizi zedin.

      Amak isildu gabe negar egiten zuen, eta nik negar hura ez nuen ongi ulertzen.

      Izan ere, jaio ezkeroztik behin bakarra nuen etxe bat ikusia, eta hura asko gustatu zitzaidan. Baserri xahar bat zen, zurezko ate haundiarekin, oiloz, behiez eta lanerako tresnez inguratua; aitzur, gurdi, aizkora, arraztalo, golde, eta abar. Atearen aurrean, etxezain, txakur jostagarri pintto bat zegoen, eta etxeko leihoak lorez hornituak zeuden.

      Ile gorrizko ume batzuk ikusi nituen bai eta ere, eta haiek zerabilkiten hizkerak txoriena bezain alai eta kantaria zirudien. Kilkir bat zoriontsu bizitzeko toki atsegina huraxe zela pentsatu nuen...

      —Ez ezazu negarrik egin —esaten zion aitak amari—. Tresna horiek ez dira gure atariraino iritsiko.

      Baina, zoritxarrez, tresna haiek egunetik egunera bertarago eta hurbilago zeuden. Belardi guztia burniz, egurrez eta porlanez bete zuten, eta makina haundienak lurra altxatu eta zeharo desegiten zuen. Horrela, goiz batez, makinaren hotsa berta-bertan entzun genuen, eta mamu izugarri baten orroa bezalakoa zen; berehala, lurra astindu, zartatu eta urratu egin zen... Amaren deadarra aditu nuen.

      —Zoaz azkar hemendik! Zoaz! Goazen!!...

      Ero batek bezala korri egin nuen, ez dakit nola eta nondik zehar. Egur tartetik, burni tartetik, gizonen oinen tartetik, makinen azpitik... Zeharo nekatua, akitua, noizbait beste zulo batean ezkutatu nintzen.

      Eguna hotza zen. Negu gorria gainean genuen. Nere gurasoak, ziur asko, ordurako hilda zeuden... Ilunpean bakarrik, nere antena-adarrak hegoetan bildu eta negu guztia lotan igarotzeko asmoz lur-zuloan etzan nintzen...

      Handik hilabete batzuetara berriz esnatu nintzenean, udaberria atarian zen. Gorputz guztian zehar epeltasun goxo bat nabaritzen nuen. Zuloa pozik utzi eta itsasoaren bila abiatu nintzen.

      Baina berehala negarra nuen begietara. Han ez zegoen belarrik, lorerik eta xomorrorik. Nere lehengo belardian etxeak eta etxeak zeuden. Etxe tartetatik orroa eta zarata besterik ez zen entzuten. Eguzkiak goian oso ttikia zirudien; eta itsasoaren ordez, berebilen eta motoen tarratekoa aditzen zen.

      Egun osoa zuloan gordeta igaro nuen. Jendetza haren erdian zeharo ikaraturik nengoen.

      Arratsalderako ekaitza lehertu zen. Goialdea tximistek urratu zuten, eta euria goitik behera indartsu zetorren. Orduan gertatu zen isiltasun hartan, Hego Haizearen ahotsa entzun nuen:

      —Arratsalde on, kilkirtxo. Azkenik aurkitu zaitut!

      —Arratsalde on, Hego Haize jauna; aspaldian ez zintudan ikusten. Orain oso bakarrik eta oso triste bizi naiz...

      —Lasaitu, laguntxo, lasaitu... Jaso kemen hori!

      Hura entzutean negarrari ekin nion.

      —Etxea urratu ziguten! Nere gurasoak hilak izango dira! Hemen ez dago ez eguzki eta ez lorerik, eta itsasoa ere ezin dut ongi ikusi... Horrela bizitzerik ez du merezi!

      —Ea, ez ezazu negarrik egin! —haizeak kontsolatu egin nahi ninduen—. Egia da bai zure lehengo gauzetatik ez zaizula ia ezer geratzen; baina gauza bat baduzu oraindik zurea, eta beste guziak baino estimagarriagoa...

      —Zer gauza da ba hori? —galdetu nion haizeari.

      —Bizia eta askatasuna, laguntxo... Ez aurpegi hori jarri. Zure askatasuna esan dut; bizitzeko eta kantatzeko askatasuna, adibidez. Edo ez ote zera oroitzen, kilkirra kantatzeko jaioa dela?... Aurrera beti, kilkirtxo. Jaso burua! Aurrera beti!

      Hitz hauek esanda, Hego Haizea azkeneko euri tantoekin batera joan egin zen. Ni ere kanpora atera nintzen. Gaua isila zegoen. Gizonak lotan zeuden beren etxetan, beren etxe berdinetan. Haizeak aipatutako askatasun haren pozez, kantari hasi nintzen. Indar berri bat sentitzen nuen barruan. Isildu gabe kantatu nuen, kri-kri-kri! Handik laster, leiho bat ireki zen. Ahots zakar batek haserre biziz oihu egin zuen:

      —Kilkir hori! Isil dadila, loa galerazten digu-ta!

      Izutua, isildu egin nintzen.

      Hurrengo goizean, goizik, hiru mutil koxkor nere bizilekura inguratu ziren.

      —Bart gauean kilkirra hemen kantari zegoen —esan zuen batek.

      —Goazen bilatzera!

      —Bai; harrapatzen badiagu, atzeko leihoan daukagun kaiolan sartuko diagu.

      —Neskameak letxuga eta ogi-papurrak jarriko zizkiok.

      —Hire neskameak eman beharko ziok! Guk ez diagu neskamerik, zera hi, pepito!

      —Berdin zaiok, motil! Arrebak zaituko dik... Ardoa eman ezkero alaiago kantatzen omen ditek!

      Horrelakoak entzutean, ikaratu eta barrurago sartu nintzen. Nik ez nuen etxearen atzeko leihoko kaiola batean bizi nahi!

      —Non sartu ote duk?... —zioten umeek.

      Burua ezkutatu egin nuen. Nik askatasuna nahi nuen, nahiz eta batzuetan gosea pasa. Ez nituen eguneroko letxuga eta ogi lehorra maite. Nik gogoak ematean kantatu nahi nuen, ez besteri gogoratzen zitzaionean.

      Handik laster haurrak aspertu egin ziren. Haien ahotsak urruntzen nabaritu nituen, eta geroago zeharo isildu egin ziren.

      Arratsaldean, haur haien etxetako leihoetan ehun telebisio tresna berdinek zarata berdina ateratzen zuten. Gaueko ordu berean, bai eta ere, ehun tresna haiek batera isiltzen ziren. Ni orduantxe hasten nintzen kantari.

      Ordutik honuntz berriro pozik bizi naiz. Etxe eta pertsonak, berdin eta aspergarriak dira. Baina neri berdin zait. Nik eguzki pixka batekin nahikoa dut, eta gizonei aske bizitzearen alaitasuna kantatzen die

      Badakit gauez nerekin asko haserretzen direla; baina badakit, bai eta, bihotzean pena sentitzen duten guztiei nere kanta atsegingarri izango zaiela ere.

      Agian ni entzutean askeago izateko desio ederra sortuko zaie barruan. Aske, haizea bezala, ipurtargia bezala, xomorroak bezala.

      Askeago, gau eta egun, nekatu gabe... Bere apar gazia hondartzara bultzatzen duen itsaso aldakorra bezala.