V
Gorrotoa

                Bilintxen «Juana Bixenta Olabe» doñuz abestu bedi.

Euskalerriko eliz batean

otoitzak egiten dauden unean

lekaide batzuk, anker jendeak

erail dituzte, biotz gabeak.

        Ene Jainkoa!

Geroztik ziñezpen duan euskoa

geiago suturik gudara doa.

España agintzen daudenak buru,

Mina digute orain aukeratu

guda zital au amaitu nai-ta;

eusko mendien ezagun baita

        ta kementsua.

Orain badabil naiko zartua

maltzurra da ta entzutetsua.

Leno Zumala mendeko izanik

ikasi zituan bere artezik.

Orain dijoaz alkar neurtzera.

Zar jakituna da Mina bera

        ta azeri zarra;

bañan Zumalak legoien garra

antzera dauka gaztedi indarra.

Berriz gudako tresna eskasin!

Nun eta nolatan azkarrik egin?

Baztan menditan ta Etxalarren

arkaitz zulotan ara egiten

        ontako olak.

Antxe sutunpak, sutautz ta balak

egingo ditu gure Zumalak.

Ingurutako eliz kanpaiak

mututu dira, ta beraren gaiak

labe gorritan daude suturik.

Geroxeago danak urturik,

        an guda tresnak!

Sutunpa berri, bala zuzenak,

gudan garaille jartzen direnak.

Azaroa da. Negua bertan.

Gudua irrintzika mendi gañetan.

Naparruako Villafranca an

dago arrorik axut aupadan.

        Emen axutka?

Ekaitz antzera txistu orruka

an dijoazte. Ura burruka!

Elizan gorde dira aldezleak,

berekin dituzte sendi maiteak,

Sunpaka gogor eliz barrendik,

erantzun berdiña zeukaten lendik!

        Ene, zer sua

itsas dioten! Laxter dijoa

goitik lurrera eliz osoa!

Kupitu zaigu Zumala bera

eta badijoa aldegitera;

bañan an dator Carlos aginduz

austeko dana odol eta suz.

        Oroitz ituna!

Suzko mingañak ta ke astuna,

argi gorritan gaueko illuna!

Barrun daudenen aur karraxiak

eta emakume larri antsiak

zein ez luteke biotz-berako?

Bañan erregek esan dulako

        su eta garrak

badirudite inpernutarrak

geituz ta geituz. Ango negarrak!

Zumala dabil errukituta

eta galzoriak arrunt aztuta,

bere aginduz, aurtxo andreak

azka dituzte eusko jendeak.

        Gure gizonak

ager dituzte biotz nai onak

ta urko maitasun sustrai sakonak.

Egun auetan zaldikariak

arroki dabiltza sutan jarriak.

Euskotarrena gogor axutka

ta liberala andik itzulka.

        Eta iñondikan

ez dute ematen erantzunikan...

Ez bai daukate ausardirikan!

Baña ausardia Minak badauka

Naparru semeak iltzeko sailka.

Lauzko mendian, erdi gordeta,

sutunpa zar bat, ausiz beteta

        arkitu dute.

Zeñek aruntza eraman ote,

ta besteak nun gorde dituzte?

Aurreko gabez mendi artatik

sua zerioten eten gaberik.

Baña nun dira kañoiak ordun?

Lurpean gorde badirade, nun

        dituzte sartu?

Iñon zar ura beste ez da agertu,

geion aztarnik ez dute sortu.

Mendi semeak bere aurrera

ekarriaz egin du galdeera;

bañan ez dio iñork erantzun:

ango gizonak ez dakite nun

        gorde zituzten

ta balekite ez dut sinisten

esango zanik. Il naiago len!

Zigor minkorrez estu-azita

batok esan dio gaixo jarrita;

—Itzaiak gera eta beiakin

igo ginduzen; bañan ez jakin

        zein lekutara

begiak zapiz itxutuz, nora

ikusi gebe, jo gendun gora.

Ordun amorruz, ikusirikan

etzeukala ezer jakiterikan,

izkilluz erail zeritzatela

agindu zuan, suz, beriela

        ta bei gaixoak,

gizon laguntzan zartutakoak,

berdin il zitun, zital gaixtoak.

Ta bitartean iritxi-berri

Don Carlos an dabil erririk-erri

aintza ta jaiak nunai dirala.

Ustetan ote bereizat dala

        Euskalerria?

Euskoak maite du Aberria

ta eskein dio duan guzia.

Jaitan igaro da Egoarri

ta orain iritxi da Urteberri.

Etsedenean Urretxun daudez

iñon gudarik ez balego lez.

        Bitarte ontan,

Arrasateko inguruetan,

ara amar milla liberaletan.

Bergaran bildu dira goizetik

ta ara nun datozen mendi gañetik:

Carratalá or, Lorenzo albuan,

begira Jauregi nundik dijuan

        ta Espartero.

Danak batean bilduta gero,

onuntza datoz indartsu, bero.

Zumalak artu du Ormaiztegi,

bere erria du eta maitiegi

besten eskutan erraz uzteko.

Ekin diote emen sartzeko

        bañan alperrik.

Orretarako ez dute indarrik.

Ez da sartuko arrotz ankerrik!

An Gabiriko mendien gaña

Anzuolatik Lierni aña

dago etsaiez arrunt beteta.

Eusko mutillak jaiki dire ta

        ara or gertu.

Etsaiak arroki badira agertu

bertatik nai du gureak neurtu.

Euskotarretan zaldi zuririk

nola ez dago bakar besterik?

Zumala dua bere gañean.

Beste guziak azaldutzean

        illak dituzte,

beti Zumala zalarik uste,

aide guzitan bera dakuste.

Eraso dio dunbako otsak.

Astintzen dira gaurkoan otzak!

Gipuzkoako gizon sendoak,

entzun araziz guda zantzoak

        or nun doazen.

Tiroka dabiltz an eta emen.

Ene zein gogor ari diraden!

Gureak iru milla dirala

larri dabilte orain Zumala;

baña Iturralde naparrarekin

Buruntzatikan laguntzarekin

        ementxe dator.

Oi, zer burruka dabilkiten or,

orain bai guda eraso gogor!

Ara Lorenzo orain igeska,

kutsutu zaie bildur ta kezka.

Esparteroren mutil bapoak

zertan dituzte orain zankoak?

        Laxterka biziz

itzulka doaz ikara larriz,

euskoa atzetik jarraika berriz...

Zenbat gorputz-il alkarren gainka,

bele beltzak an dabiltz usainka.

Gaur erasoak zer su ta garra!

Zumalak dauka bere zamarra

        zulaturikan

eta izkilluen suz errerikan.

Ia bizitza zun galdurik an!

Urren egunaz leio batean

dago Zumala pake-pakean.

Guda mutillak dabiltz, an-emen,

batzuk pelotan leiaz jokatzen.

        Au gentza itxura...

Bañan zar da ango kanpai soñu ura?

A! Euskadiko antxin oitura...

Din, dan... eskillak; din, dan... berriro.

Zer entzuten da orren argiro?

Din, dan... oiartzun. Egoardia!

Ona geldirik pelotaria...

        Kendu txapela!

Agur Miren bat otoitz ta bela

pelotan darrai, leno bezela.