IV
Indartu dira
euskotarrak

                «Basarri» bertsolariak oitura dun doñuz.

Asieratik gudari gutxi

bazegon Euskalerrian,

ikusi orain Zumala bidez

ozteak, zutik, sallian.

Zenbat nekekin bilduak ditu

gose utsaren erdian!

Gaur Españiko gudalburuak

maiz jartzen ditu larrian.

Liberal auek partetan beti

azaltzen dira nagusi;

baña gureak guda-lurrean

geien alditan du ausi.

Orain Zumala apur dutela

diote; bañan ikusi,

esan ondoren, bere aurrean

nola dabiltzan igesi.

Gaur Espartero da etsaien buru,

eusko saltzalle zitala!

Ustetan bada eusko mutillak

mendi onetan dirala,

ementxe dator izugarrizko

gudozten jaberik dala

eta arriturik ikusiko du

mendia utsikan dagola.

Bañan lasaiki baldin badago

alpertuz atsedenetan

laixter euskoak gañean ditu

usterik gutxienetan.

Amorraziaz, nekatu arte,

beti gezurren ustetan,

zenbat izeka egin dizkio

Zumalak leku auetan!

Gazteitzen sartu nai du Zumalak

eta laxterka dijoa.

Bai sartu ere egiñik ordun

beti lez bere gogoa.

Gaurko ontan ere ongi utzi du

Espartero gizajoa;

bertan etsaiak erail ondoren,

or guda tresna naikoa!

Zer gertatzen da liberaletan

ainbeste buru aldatzen?

Bein Rodil dala, Valdes urrena,

gaur Oraak badu agintzen,

biar Linares edo Cordoba

ordezko diote jartzen.

Etsai guziak erraz bai ditu

gure Zumalak menpetzen!

Gudalbururik izentsuenak

dakarzte beti onuntza;

naiko jendea guda tresnakin,

berak nai aña dirutsa

izanagatik; alare beti

euskoentzat nagusitza.

Guda izkillu ausartsuena

bai da euskaldun biotza!

Emengo seme ezikaitz auek

nolaz orduan garaitu?

Ainbeste kalte damaion guda

nolaz Españak ainaitu?

Bere ospea, galtze onekin,

zapalduta ikusi baitu.

Orain eskeintza zoratzalleak

egiñaz ausiko ditu...

Or Espartero buruzagia

Ernanin nun dan azaltzen.

Ta Fueroa zainduko dula

ara nola dun agintzen.

Esaten digu iñor Españin

aurka bazaio ausartzen

lenengo bora izango dala

ezpatarekin gordetzen.

Lengo eskeintza alperrikako

izandu dala ikustean,

Zumalan anai Mikel bitartez,,

dirua nai dun añean

eskain diote, Euskalerritik

aldendutzeko ustean.

Bañan orduan saltzallerikan

etzan euskoen artean!

Etorkizuna margo beltzetan

diote gero azaldu;

Emazte ona urruñen dauka

alabatxo bat du galdu.

Min-aldi onek gure Zumala

garaituko ote al du?

Eusko gudari zintzoa iñon

ez da ezergatik saldu!

Ukatze onek jarriak ditu

amorruaz irakiten;

su, odoletan alde guziak

geroztik dituzte jartzen.

Arantzazuko eliz ederra

ara an sutan kixkaltzen.

Orra Jauregik bere izena

nolatan duan zikintzen.

Olazarren gaur zer gudu aldi

bildurgarria goizetik!

Egun sentia baño len orra

mutillak erne ta zutik.

Larrainzarretik, Etxalartikan

Lekaroz ta Errazutik

guda mutillak datoz laxterka

alderdi guzietatik.

Irurita alde ta Elizondo

bereak ditu Zumalak;

mendaitz goienak, muño gorriak,

arkaitz, aritz ta makalak,

etsai oztea zaitu itxuran,

zutiñik, bañan argalak

daude, egunero zulaturikan

euskaldun etsaien balak.

Egoardi baña len asi dute

biak turuta soñua.

Kañoi dunbotsa gortu zorian!

Aotik darion sua!

Buru gañetan nabaitutzen da,

bala maltzurren txistua;

noiznai illikan mendian bera

gudarien bat dijua...

Orain euskoak eraso dio

adore biziz jarrita.

Ikaragarri ango burruka!

Bañan atzenik etsita

an doa iges arerioa,

bere izkilluak utzita,

edo geldi da gajoa illotzik

bertan begiak itxita.

Bidaso ibaiko zillar margoak

odolez gorritu dira.

Zenbat itzulti eror diraden

odol gorrian erdira!

Igeslariak sartu dituzu

itxurik amildagira

ta odol gorriz nastuta doaz

ibaien leku amaira.

Gaua datorgu. Zenbat bizitza

bertan gelditu dirala!

Lurra illotzez ereinda dago...

Auxen bai gauza tamala!

Gaur eguzkiak ikusia du

giza-gorroto zitala

ta lotsaturik illunpetara

igestu da bereala.

Baña inguruan Carlos errege

agertu berrien jaiak

ospatzen dira bitarte ortan.

Gertatze negargarriak!

Euskoak gudan ixurtzen beren

zañetako odol gorriak

ta arrotz arentzat jarri dituzte

jostatze pozkor alaiak...!