BOSKARREN YARDUNA

Lazarori bulda-saltzaile baten menbean yazo yakona

        Boskarren nagosia, bulda-saltzaile ba izan neban; nik ikusi dodan eta ikusiko dodan, eta iñok ikusi daben bulda-saltzailerik nabarbenena ta lotsabakoena, iñon diran bideak eta moduak eta asmakeri zorrotzak ba, ebazan atarako.

        Buldea sartu nai eban errietan, aurrena beste ezerezkeri batzuk erakusten eutsezan abadeai: Murciako ur-aza bat edo, garai zanean, limoe, laranja, mertxika, orri-gerezi, madari pare bana edo. Olan erakarten ebazan bere irabazpiderako, ta eliztarrak buldea artzera deitu zegizen.

        Eskerrak omoten eutsoezanean, euren yakintzaren barri artzen eban. Ulertuten ez ebela autorten ba eben, ez eban itzik egiten latiñez, ez utsegitearren. Orduan gaztelera txukun, ondo ebagia eban, min labanagaz. Eta abade areik «Reverendo» zirala, au da, yakitez ez baiño diruz abade egin zirala yakiten ebanean, Santo Tomás bai litzan, bi orduz latiñ-izketan iarduen. Alan idurian, beinzat, alan ez ba zan bere. Onez buldeak artzen ez eutsoezanean, gaiztoz arrarazoten eutsoezan. Atarako erria aspertzen eban batzuetan, eta besteetan azpikeriz iarduen. Egunero egiten ebazan maltzurkeriak azalduteak, luze yoko leuke ta, bat atarako dot zorrotza ta barreikaria, ze gizon argia zan erakusteko.

        Toledoko Sagrako erri baten, bi edo iru egunez egon zan, oi eban lez, buldearen ontasuna adiarazoten; eta ez eutson iñok artu, ta ez artzeko asmurik bere. Amorratuta egoan, zer egingo ote eban, eta gogoak emon eutson, erri osoa batutea biamonerako, buldea zabalduteko.

        Gau atan apal-ostean, apari-ostekoa yokatzen asi ziran aguazilla ta biak. yokoan asarratu ziran eta gaizki-esaka asi. Aguazillari «lapurra» esan eutson, eta besteak ari «guzurtia». Orduan nire yaun bialduak, yoko-lekuan egoan asta-makil bat artu eban. Aguazillak gerrontzeko ezpatara eroan eban eskua.

        Guztion oiu ta zarata zala bide, gugana egin eben arrotzak eta auzokoak, tartean sarzen zirala. Ta areik, guztiz asarre, erdikoekandik askatu egin gura eben, alkar ilteko. Baiña, alango zarata-otsera etxea bete jente batu zan eta alkar armaz ezin zauritu ebela ikustean, iraunka asi ziran. Aguazillak nire nagosiari, guzurtia zala, ta guzur-buldeak ekazala ta iragarten ebazala.

        Atzenik, erritarrak, eurekaz bake-biderik ikusten ez ta, aguazilla ostatutik beste norabait eroatea erabagi eben. Eta olan geratu zan nire nagosia, guztiz asarre. Ta arrotzak eta auzotarrak, adiskidetzeko, ta lotara yoateko esan eutsoenean, yoan zan, eta baita osterantzekoak bere.

        Biamonean, nire nagosia Eleizara doa, ta kanpaiak yo-erazo ebezan mezatarako ta buldea zabaltzeko. Batu zan erria, ta marmarka iarduen guzur-buldeak zirala, ta aguazillak berak agertu ebala asarraldian. Len artzeko gogo txarra ba eukeen, orain osotara itzi eben.

        Bulda-dunak igon eban arratzaldera (kurpitura) ta asi eban itzaldia jenteari eragin-guraz, ainbeste ondasun eta parkapen ekarren bulda-santua artu-barik ez geratzeko.

        Itzaldian beroena iarduela, sartzen da aguazilla Eleizatetik, eta otoiz laburra eginda yagi zan eta abots zoliagaz, astiro esaten asi zan zuurki.

        «Gizonak entzun eustazue itz bat, gero entzungo deutsozue gura dozuenari. Ni, orrako sermoegille guzurti orregaz etorri nintzan ona. Azpitik esan eustan, lagundu negiola bizibide ontan, eta irabaziaren erdia emongo eustala. Orain dakust nire arimeari ta zuen ondasunari egingo neuskion kaltea, ta egiñaz damuturik, agertzen deutsuet, zabaltzen diarduen bulda orreik guzurrezkoak dirala, ta ez ziñisteko ta ez artzeko, eta nik ez dodala ez zuzen eta ez zear euretan zeregiñik, eta oraintxetik zigorra lurrean izten dot. Ta nozbait, guzur oneikaitik ori zigortuko balebe, izan zadize testigu, enagola orregaz, eta ezteutsodala lagunduten; ostera azaltzen dodala argi, orren gaiztakeria». Ta amaitu eban itzaldia.

        An egozan gizon prestu batzuk jagi gura izan eben, eta aguazilla Eleizatik yaurti, zaratea ixildutearren. baña nire nagosiak aren alde urten eban, eta agindu eutsen, eskomikuaren azpian, ez galazoteko; zer-gura esaten itzi egioela. Berau ere ixilik egon zan aguazillak amaitu arte.

        Ixildu zanean, nire nagosiak itandu eutson, ia beste zer-esanik bai ete eban.

        Aguazillak esan eban: «Zer esanik ba dago oindiño zugaitik eta zure guzurrekaitik; baño oraingoz asko da».

        Bulda-zabaltzailea balaunikatu zan kurpituan apur baten, eta zerura begira esan eban:

        «Yauna, zeuri etxatzu ezer izkutu, gauza guztiak agerian dozuz. Eziñik ez da zuretzat, eta guztiak egikizun. Zuk dakizu egia, ta zein bide-bagez iraundu naben. Niri dagokidanez, parketan deutsot, zeuk bere parkatu dagidazun. Ez begira, zer egiten eta zer esaten daben eztakianari; zeuri egindako bidebagea baiño. Arren eta arren ez estaldu, zuzentasunagaitik, bada emen dagonen batek, aren itzak entzunda, bear ba da ez eban bulda santua artuko, aren guzurrak siñistuta. Eta lagun urkoari olango kaltea yatorkon ezkero, arren, yauna, ez itzi agertu baga. Egizu mirari bat, eta au bedi: orrek diñoana egia ba da, ta nik diñodana gezurra, kurpitu au lurrera bedi, ta ondatu bedi nagaz zazpi giza-bete, egundo andik atarako enazan moduan. Eta diñodana egia ba da, ta orrek oker ba diño, deabruak eraginda, emen dagozanai olango ondasuna galazotearren, zigortua izan bedi ori bere, guziok ikusi dagikeen moduan».

        Nire nagosi yainkotiak otoitza amaitu ebaneko, aguazil baltza yausi egin zan lurrera, egoan tokian, eta artu eban kolpeagaz, Eleiza guztian atara eban egundoko zarata. Asi zan orruka ta bitsa eriola, agoa okertuz eta kiñuka ta siñuka, eskukadaka ta ostikadaka ara ta ona lurrean iraulten zala.

        Jentearan oiu ta iskanbillaz ez eban alkar entzuten. Zenbait, ikara lauorrian egozan. Batzuk iñoen: «Yaunak lagundu begio». Beste batzuk: Ondo irabazia dauko guzur-testigu izan da ta.

        Atzenik, an egozan batzuk, «naiko bildurragaz» urreratu yakozan eta eldu eutsoen besoetatik. Berak albokoai ukabilkada onak emoten eutsezan. Beste batzuk anketatik eldu eutsoen gogor, alako mando billau ostikolaririk munduan ez da azaldu-ta. Olan euki eben luzaro. Amabost gizon baiño geiago ba egozan aren ganetik eta guztiei eskuak bete lan emoten eutsen, eta ernai ezpaegozan, ezpanetan.

        Bitartean, nire nagosi yauna kurpituan egoan belaunika, esku-begiak zerurantza, Yainkoaren izatean murgildurik. Eleizako zarata andia ta negarra ta oiuak etziran gai a Jainkoa ikustetik bereizteko.

        Gizon prestu areik urreratu yakozan eta oiuka iratzarri eben eta eskatu eutsoen, arren, ilten egoan gaixo ari laguntz emoteko, ta ez yaramon egiteko yazorikoai, ta aren txarto esanai, ordaiña artu ebala ta; baiña iñola bere al ba eban, atara egiala zoritxar eta oñaze areitatik; ondo ikusirik eukiela aren errua ta beraren egia ta ontasuna, ta bera zala bide etzala yauna luzatu zigorra emoten.

        Bulda-saltzaile yaunak, lo gozo batetik iratzarri bailitzan, begiratu eutsen areei ta errudunari, ta inguruan egozanai esan eutsen astiro astiro.

        «Gizonak, etzeunkie otoitz egin bear Yainkoak aen argi ta garbi zigortu daben orren alde; baiña, gaizto ordez gaiztakeria ez ordaintzeko, ta iraunak parketako agintzen deuskun ezkero, uste onez eskatu dagiogun agintzen deuskuna betetako, ta Yainkoak parka begio fede santuari oztopo ipiñi deutson oni. Eskatu dagiogun guztiok».

        Orduan yatsi zan kurpitutik eta agindu eutsen otoitz egin egioela gogoz Yainkoari parka egiola pekatari ari ta osasuna ta sena biurtu egiozala ta deabrua yaurti egiola, alako pekatuagaitik aren barruan sartzen itzi ba eutson.

        Belaunikatu ziran guztiak, eta altara-aurrean asi ziran abadeakaz letania ixil-antza esaten. Eta nagosia kurutze ta ur bedeikatuagaz etorri zan, eta gaixoaren ganean kantatu-ostean beso-begiak zerurantza, begiak oso iraulirik txuri apur bat baino ageri ez ebala, asi eban otoiz luze ta samur bat. Jente guztiari negar eragin eutson, pasiñoko itzaldietan egin oi danez, sermoelaria ta entzuleak yainkotiak diranean. Eskatu eutson Yaunari, pekatariaren eriotza ez baiño, bizitza ta damua nai ebazan ezkero, barka egiola deabruak artuari, ta bizitza ta osasuna emon egiozala, damutu ta autortu edin.

        Au eginda ekarriazo eban buldea ta buruan ipini eutson. Ain sarri aguazil gizagajoa asi zan obatuten eta astiro bereganatzen. Eta kordea osotara etorri yakonean, yausi zan buldatzailearen oiñetara, ta parka-eske asi yakon, eta autortu eban, deabruaren agoz esan ebala, batetik, ari kalte egitearren eta apendua artzearren; bestetik, eta batez bere, deabruak damu artu egian, buldeak au egingo eban mesedeagaz.

        Nire nagosi yaunak parkatu eutson eta adiskidetu ziran biak. Eta buldea artzera egundoko presaz asi ziran senar-emazte seme-alaba, neska-mutil, arimarik geratu baga.

        Zabaldu zan yazokun au auzo-errietan, eta ara giñoiazanean etzan sermoe bearrik, ez Elizara yoan bearrik: ostatura bulda-eske, dubarik emoniko madariak bai liran. Onelan, amar amabi auzo-errietan saldu ebazan nire nagosiak millaka, sermoe barik.

        Itxura ori egin ebanean, neu bere ikaratu nintzan eta egitzat artu neban beste askok lez; baiña nagusi-aguazillen alkarrekiko irri-barrea ikustean, orduan ezagutu neban nire nagosiaren buru zolia bizibiderako.

        Gaztetxua izan arren, barre-gura andia emon eustan eta esan eban nire artean:

        Zenbat olako egiten ei dabe jente gaixoaren lepotik, guzurti oneik!

        Amaitzeko, lau ilabetetsu egon nintzan boskarren nagosi onegaz, naiko lan igaroten nebala.