IV
Toberak

        Bere buruakiñ itzeman zuan bezela, Ixtebek oneritxi zituan Joanes ta Yolandaren ezkontza gaiak.

        —Bai ta bai —esan zion Azturiagatar mutill gartsuari— Yolanda ire andrea izan dedilla egoki deritzatak. Galbide ta lotsakizunaren osin beltzatik atera dian nexkaren eskua ukatu nai ez dikikat. Izan zaitezte bada betikoz bat bestearentzat.

        «Igandi xuri» euskal alderdi batzutan esaten zayon Bazko ondoko len igandeko astean ezkontzak egin izan ziran, ta Lezoko Kristo Donearen eleizan, Ondarribitar apaiz nagusi Auspizio Otaegiren aurrean elkarri itza emanez-kero, eskonberriak Urdanibin bere «etxe sartzea» egin zuten.

        Yaz bezela moroi ta mirabeak ezkaratza poliki lore ta maindire xuriz apaindu-ta, aren erdierdian mai luzeak antolatu zituzten bere kaiku, opor ta gatilloekiñ.

        Euskal basetxe zarretan oi zan bezela, Ixtebe joan zan erletegira, ta burusturik esan zuan:

        —Urdanibiko erleak, jabe berri bat izango dezutela, ni, jabe zarra, esatera natorkizue: ura da Yoanes Azturiagatarra, nere alaba Yolandaren senar gaztea!

        Ordu artan ezkillen soñu antzeko ots ariñ ta alai bat aditu izan zan...

        —Orra «toberak»! —esan zion Yolandak bere lagunari. Biok ate aurrera urreratu ziran.

        An, zelai ertzean, lau ola-gizon gazte ta baserritar zar-zar bat zeuden. Bi mutillek aize-askaren burnizko ao luzea ari mee batez lotua zekarten, ta beste biok ura itze hatekiñ, ezkilla mailluaz bezela, jotzen zuten. Aren aurrian baserritarra zegoen, bi besoak bularraren gaiñean, arpegia gora, begia erne.

        Bapatean onek eskuaz burnia estutu zuan, ta aditzailleak ixillik zeudelarik, berak asmatutako olerki bat oiukatzen asi zan:

                Ave Maria Purísima!

                Jaungoikoak gabon!

                Adiraztera noa

                Zer asmo daukagun:

                Toberak jotzera gatoz

                Bost edo sei lagun.

                Toberak jotzera ta

                Dibertitutzera,

                Ez uztia gatikan

                Usariyua galtzera.

                Borondaterik ezpada

                Juango gera atzera.

        Ñeurtitz orik pertsulariak esan ondoan bere lau lagunak goratik abestu zuten:

                Sanmartin de la Monja

                Monja de Sanmartin!

                Toberak jo ditzagun

                Ordu onarekiñ

                Ordu onarekiñ-ta

                Birjiñ Amarekiñ!

        Ta berritz burni-aga jotzen asi ziran.

        —Ederto! —zioten inguruetakoak.

        —Botz ozena!

        —Kopla politak!

        Baiña laixter ixildu ziran, bigarren olerkia baserritarrak asi zualako. Ta zion:

                Nobiyo jaunak esan dio

                Andre nobiyari:

                «Zer egiñen diotegu

                Gizon oriyeri?

                Umore ona pasatzia

                Gustatzen zait niri».

                Andre nobiyak darantzu

                Jakiña bezela:

                «Etorri diranenean

                Kanta dezatela

                Lotsa aundiya emanen

                Diyegu bestela».

        Eztaitiar guziak, parrez, Yolandari begira zeuden. Zer erantzungo zion andre berriak? Etziran luzaro zai egon. Beren eskea onartu zutela erakusteko etxekandre gazteak esan zien:

        —Aurrera, gizonak! Ongi etorri!

        Baserritarrak abestuz erantzun zion:

                Artaratu dirade

                Biyak elkarrekiñ

                Guk ere segi dezagun

                Umore onakiñ

                Palanka pikatuaz

                Abestu Sanmartin.

        Jakiña dan bezela, euskal oituretan, norbait olerki egiten asi daneko, laixter beste pertsulari, an iñork jakiñ gabe dagon bat nunbaitik agertzen da, lenbizikoari erantzuteko...

        Ta orra non, zelai atzean, beste olerkari zartxo bat dagon, txapela eskuan. Basoko otartean dijuan ur txirriparen soñua bezaiñ ariñ ta garbia dauka botza, ta onek dio:

                Atzerriko belatza

                Gipuzkon da sartu

                Emengo uso xuri bat

                Naiz arrapatu;

                Atzapar egin eta

                Gorde nai izan du

                Baiña eiztari gazte bat

                Begiz erne zagon;

                Belatzari bizitza,

                Jo-ta, kendu zion

                Eta uso maiteari

                Azkatasuna emon.

        Guziok txaloak eman ziozkaten.

        —Au! au! —zioten— egizko pertsularia!

        —Zeiñ da ori?

        —Jakiña, gizona! Ori... Mañex, Saratarra!

        —Gora, Mañex!

        —Ederto, Mañex!

        —Emak beste bat, Mañex!

        Saratarra pixka bat gogoratu-ta, berritz bere sailari lotu zitzayon:

                Geldi zaitezte bada

                Biyok elkarrekiñ,

                Jainkoak dizuela

                Betikoz atsegiñ:

                Kabi eder orretatik

                Ez itzurik egiñ;

                Ta berritz Gipuzkora

                Belatza baletor,

                Zuk, eiztari pixkorra,

                Jo zazu, jo gogor,

                Aberriko txoriak

                Azke daudezten or!

        Mañexek esku-zapla ederrak aditu zituan. Bai-ña bapatean txaloak ixildu ziran... Yoanesek keiñu egin zuan Saratarrari erantzun nai ziola, bera olerkari ospetsu ta omen zabalekoa zan eta.

        Ta Azturiagatarrak abestu zuan:

                Ez izan beldurrikan

                Adiskide zarra.

                Belatza, biurzeko,

                Oso dago txarra:

                Egak moztu dizkiot

                Ta ebaki atzaparra.

                Baiña berriz obitik

                Jaikiko baledi

                Gure olako gabia

                Ez legoke geldi;

                Burua ari lertzeko

                Or dago Urdanibi!

        Kopla sutsu orik aditzearekiñ, zelai guzian, gora! ta gorak! altxatzen asi ziran ta iru pertsularien gudua eziñ amaitutzekoa zala zirudian.

        Baiña ordu artan, ezkaratzeko ate-alartzean andre zar bat agertu izan zan, gonaren egak gerrikoan lotuak, lanean ari dan etxekandraren antzera ta arpegi erdi samur ta erdi aserre bat erakusten zuala, esan zuan:

        —Gizonak! Ixillik geldituko ote zerate! Kopla ontzeko asti naikoa bazkalondoan izango ez al dezute? Orra emen ordu bat salda begiduna irakitua dala! Iturriko zopa bezaiñ otza biurtu dedilla nai dezute edo?

        —Ixo! ixo, amona, —iñardetsi zion Yolandak—. Bagatoz! bagatoz!

        Ta estaitiarreri esan zien:

        —Adiskideak, aurrera! Goazen salda begiduna gozatzera!

        Alayirikan ta guziak parrez, bazkaratzailleak sartu ziran Urdanibiko ezkaratzan.

AZKENTZA