HIRUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Mendian argi zirrinta, kanpo bat... Ohe, arma, su-toki, nahi bada belazko etxola eta hola. Pantxok, hastetik buru, boza grinatsu, minbera du... Biek bizarra larri lute.

I

PANTXO, BENAT

PANTXO: (Ohean erdi etzanik) Atzo arratsean, ez bahintz jin, zer bilakatua nintzen ikusterat, er, huen eni bertze bisita baten egiteko lanik ukanen. (Edaten du bidun batetik)

BENAT: (Lurreko suan, kafea berotzen ari) Zer egingo huen?... Hire buruaz, fin gaixto?

PANTXO: Arrunt etsitua ninduan... Zenbait lerro banitian izkiriatuak etxekoer. Papera hor diat oraino portofullean!

BENAT: Jes!... Hoin gazte, hola etsitua!

PANTXO: Ba... Herenegun, hogoita hamar ardi falta utzi nitian, dakikan bezala. Atzo, egun guzia, heien ondotik ibili-eta, bat ez nezakela harrapa ikusi nuelarik, burua galdua nian.

BENAT: Lau, bortz galtzea, egun batzuz, gertatzen dena duk hemen... Bainan, hogoita hamar soberaxko duk.

PANTXO: Zer behar zioiat, zer erran kanperoari?... Zer bilakatu direla ene ardiak? (Edaten du) Eritasunez hil direla erraiteko, hilik ez bizirik, ez diat frogatzat... Basa alimalek, kujotek edo hartzek eraman dituztela ere erraiteko, hogoita hamar soberaxko duk, bereziki arrastorik gabe... Ha, ene bizia!... Abantxu bi urte badik hemen girela mendian, basak bezala bizi, eta sos bat, aditzen duk, sos bat ez diat oraino bazterrera emanik.

BENAT: Irabazi egin duk ba... Bainan beiratzen ez dakik.

PANTXO: Jada, bizpahiru aldiz, mutilgotik kanpo abantxu ezarri nik kanperoak, oraikoan ez diat eskaporik.

BENAT: Beldurtzeko duk... Bera hemen izanen duk ixtantean!

PANTXO: Zer behar zioiat erran?

BENAT: To... nik ez zakiat!

PANTXO: Ha... Ene burua garbitu banu bederen atzo arratsean! (Edaten du)

BENAT: Utz-atzik holako zozokeriak bere gisa... Eta, gutixago edan-zak... Gau guzia hor hago hire edari horri lotua... Ez hau horrek onduko!

PANTXO: (Kexu) Errak! Nik nahi badut edan, ez nauk hik debekatuko!... Enetik ari nauk, ez hiretik!

BENAT: (Kexu hau ere) Errak, Pantxo, edak nahi baduk, bainan zozokeria guti ibil-zak gero enekin!... Gau osoa airean nauk, hiregatik eta askitsu badiat. (Kalapitan lotzen dira)

PANTXO: Hire faltak dituk denak... Hire falta duk, ardiak eskastu bazaizkit!...

BENAT: Nolaz ene falta?

PANTXO: Zerendako ez dituk zaindu, ni behera jautsia ninduan denboran!

BENAT: Hire ardiak beti zaindu dauzkiat eta zainduko ere, beheiti joaiten bahiz beharrez, bainan ez beheiti joaiten bahiz plazerrez.

PANTXO: Hik, zer dakik ni zertarat joaitekoa ninduan beheiti, oraiko aldian?

BENAT: Ez zakala uka... Berdin argitua nauk leku seguretik: Neska tzar bat esperantza huen hire «roulotterat», eta hari buruz jautsi hiz... Ardiak bakarrik utzi dituk, eta anartean barreatu zauzkik... Hanbat gaixto hiretzat...

PANTXO: Ez haiz hi gehiago adixkide bat!

BENAT: Errak, hi eta ni ere, noiztenka jautsi izan gituk, bi hiru egunentzat hagin bat jalitzeko edo bertze holako afera seriosez. Orduan, beti elgar lagundu diagu, batek bertzearen artaldea zainduz... ez duka hori hola?

PANTXO: Zerendako ez dautak zerbitzu bera egin, oraiko aldian?

BENAT: Oraiko aldian, ez... Ez badakik zerendako? Zeren eta, nahi baitut izan laguntzaile, ez baitut nahi izan hire ibilpide makurren tapagailu.

PANTXO: (Edaten du) Hik, ene ibilpidetan, ez duk deus ikustekorik!

BENAT: Ez hadila beraz eni pleini, dirurik ez baduk baztertzen... eta ekarrak edari hori hunarat... Aski baduk edanik!

PANTXO: Errak, manatuko duk gero hire buruari, eta ez eni.

BENAT: Ekarrak hori hunarat! (Bidona kendu nahi dio)

PANTXO: Ez... Ez duk ukanen.

BENAT: Beharko eman! (Pixka bat hatozkatuz, kentzen dio) Lehenago zainak eri ditukala-eta, ez nauk ero zain hemen egongo!

PANTXO: Kanibeta sartzen daiat gero ez badautak edaterat emaiten!

BENAT: Bakea emak!

PANTXO: Ikusiko duk harma hartzen badut!

BENAT: On huke pixka bat pentsatzen bahu, ixtantean kanperoa hemen izanen baituk, zer erranen diokan hire ardiez... Engoitik, batzuz ala bertzez jakintsun egina bide duk hemen gertatuez.

PANTXO: Ba, ni salatzeko hobeak dituk ba, hemengo inguruko artzain ustelak, eni ebatsi ardien itzultzeko baino!

BENAT: Zer froga duk ardiak ebatsi dauzkitela?

PANTXO: Segur nauk, eni eskastu ardiak, hil-eta jaten ari direla!

BENAT: Ho, hori hemengo legea duk... Ardi galdua, harrapatzalearen duk... Hik eta nik ere, ardi errebelatuak hiltzen ditiagu jateko... Hori ez duk ardien ebastea.

PANTXO: (Nigarrez) Ho, ene ama gaixoa... Ez nuzu ikusten! (Ixtant bat ixilik)

BENAT: (Eztiago mintzo) To, har-zak kafe xorta bat beroa... Hunek on eginen dauk!... Mendien kasko zuriak argitzen hasiak dituk... Hire eta ene ardier behako bat behar zioteiat eman... Gain hartako basa perrexilarekin hain dituk erotuak!... Beherean baino goizago ernaltzen dituk! (Jalitzen da)

PANTXO: (Bakarrik... kafea edanez) Ha, zer bizia!... Bakarrik!... Begien aintzinean beti mendi bortitz basa... Ardiak, bi zakur eta asto bat lagun... Sekulan ez norbaiten ele goxo bat... Izan larruraino bustia, eri sukarretan, edo iguzkiez kixkalia, nehor ez urrikalduko denik... Ez igande, ez astelehenik... Bakarra denetako: jateko, garbitasun, jostura egite... Beti gauza bera!... Zertarat jin naiz ni hunarat?... Zer zozokeria!... Ha, Euskal Herria! Ene herria!... Ene etxea! (Erdi etzanik, goxoki kantatzen du)

                Sor-lekua utziz geroz

                ondikotz hala beharrez...

        Ha zer kanta!... Nola bihotza jotzen duen!

                Oroit hadi, bai xoria,

                Herri maiteko berriez,

                Nere aitaz, nere amaz,

                Nigarrez han nik utziez,

                Mintza hakit haurridez eta

                Mintza lagun on hekiez,

                Mintza nehor ahantzi gabe

                Maite nituen guziez.

        Ha, balakite han ni zer sentimendutan nagon hemen!... Zertarat jin bainaiz ere hunat! Zer erokeria!... Atzo arratsean, ardi galduen ondotik, egun osoa ibili-eta, lehertua, kanporat itzuli naizelarik, ardirik gabe, ha, arrunt burua nahasi zaut... Fin gaixto egiterat deliberatua nintzen... Azken letra hor dut oraino!... Oroitzeko izanen baitut:

        «Etxeko maiteak; etsiduraz dut fin gaixto egin... Badakit gaizki egiten dudala, bainan ahalge naiz bizitzeko... Ez penarik har... Ez dadiela gazterik jin hunat... Ez dadiela!... Ha, aita entzun banu!»

BENAT: (Sartuz) Gure ardiak oraino multzo multzoan dituk... Haatik, ez luzakotz. Badiat uste kanperoa heldu den. Ez urrun, astoaren urratsak entzun ditiat beti.

PANTXO: (Asaldatua) Kanperoa!... He, kanperoa!

BENAT: Ba, nik uste!... Haren tenora duk hau!

PANTXO: Ho, ho, ho!... Nik, zer behar zioiat erran?

BENAT: To... ez zakiat nik, egia hoberenik... Berdin denetaz argitua bide duk... Ez duk lehen aldia ardiak galtzen direla mendi hauetan!

PANTXO: Xahu nuk!... Errak, ene alde mintzatuko hiza?

BENAT: Ez haut zikinduko... Salba ahala salba, hire alde ariko nauk... Ez ditiat beharrenean ene adixkideak ukatzen.

PANTXO: Uste duka badakiela beheiti izan nizala, ardiak berak utzirik?

BENAT: Ez zakala dudarik egin, sahetsetik ontsa argiturik jinen dela!

PANTXO: Ho, ho, ho... (Ixtant bat ixilik dago, eskuz bisaia tapatuz) Ekarrak edaterat!

BENAT: Bakea emak... Baduk aski edanik... Eta, ez baduk hobeki kasu emaiten, edanak galduko hau.

PANTXO: (Koskatua) Ez baduk eman nahi, nihaurek hartuko diat gero! (Xutitzen da)

BENAT: So-egizak, untzi hori hor utz-ak!

PANTXO: Egarri niok!

BENAT: Hor duk itur-hotza hurbil!

PANTXO: (Oldartuz) Ez nezakela kexaraz gero! Nik hortarik nahi diat!

BENAT: Ez duk huntarik edanen!

PANTXO: (Errabian, hurbilduz) Zer behar duk?... Hik manatu nik noiz edan? He, hik?

BENAT: (Lepotik hartuz) So egizak!... Bi zaflako ez badituk hartu nahi, hago hire tokian geldirik!

II

KANPERO, BENAT, PANTXO

KANPERO: (Agertuz) Zer da!... Zer da!

BENAT: (Berexten dire) Ha, hemen zira, kanpero!... Mutiko hau da puxka bat ahuldua!

KANPERO: Ha! Zer hau!... Mendiko minak hartu hi ere? Ez haiz lehena!... Bakarrik gain hauetan bizitzeko, gogo bihotzak fermu behar ditik... Chewer-Lakeko mendi hau, ez duk gero Irauko edo Kurkulako bortua.

BENAT: Ba, nahigabeak ere izan ditu-eta, kuraia galdua du!

KANPERO: Jakinak ditiat xehetasunak!... Kuraia galdu duela... Eta, ardi multzo bat ere ba... Ez dituk, dudarik gabe, berritz hatzeman?

PANTXO: Ez!

KANPERO: Boozarekin egon nauk!... Hire ordaina hor diat nerekin... Hire puskak har-zkik eta karrea astoaren gainean hotelerat itzuliko haugu... Hilabete hau osorik pagatua izanen zauk!... Gero, hire bizia apailatuko duk ahal dukan bezala. (Pantxok, trixteki burua beheititzen du)

BENAT: Ez duzuia oraino, pixka bat gehiago, hemen utzi nahi?... Azken entsegu baten egiterat!...

KANPERO: Ez... Artaldea bera utzirik urruntzen den artzaina, ez duk artzaina. Eta ez dik lehen aldia, ardiak, kasu eman eskasian, errebelatzen dituela!

PANTXO: (Bizi-bizia) Hartzak edo kujotek jokatu badituzte, nik zer kulpa dut?

KANPERO: Beheretan, pinotegi eta elorri zurien artean, ez duk beti errex ardien zaintzea eta biltzea!... Bainan gain hauetan, urrun bixtatzen ahal dituk... Hemen ez duk arrazoinik hoinbertze betan errebelatzeko!

III

INDIANO, KANPERO, BENAT, PANTXO

INDIANO: Good morning! (Astoa deskargatzen ari da... Errepusta ematen diote hitz berez)

KANPERO: To, horra ardien gatza!... Jatekoa ere hor duzue bientzat... Aste batena... Bere lana aski diok erakustea huni!...

BENAT: Zer dautazu?... Indiano hori emaiten laguntzat?

KANPERO: Ba... Ez diagu, mementokotz, bertze artzainik esku-pean! Ez duk gizon gaixtoa!... Haatik, kasu eman behar diok pixka bat... Horren makurra: zurruta dik soberaxko maite... Ari haiz pixka bat hemengo mintzairez?

BENAT: Egin-ahalak egiten ditut trebatzeko!

KANPERO: Ez zakiat aise konpreniko duzuen elkar!... Horrek ere bere mintzaira badik, eta hemengoa guti konprenitzen dik!... Agian, lagun fermua gertatuko zauk!...

BENAT: Bon...

KANPERO: (Pantxori) Hire ohea bil-zak eta karga... Indianoak berea heda dezan... (Pantxo eta Indianoa ari dira karga eta deskarga)

BENAT: Pantxok hatzemanen ahal du lana behere hetan?

KANPERO: Agian ba!... Hori ez duk nere egitekoa.

BENAT: Ez diozu hemengotz fama txarrik emanen?

KANPERO: Ez... Bertzeentzat bezala, eriz jautsia dela menditik, erranen diat, eta nahi badu, ageria ere emango zioiat, bere artzain lana ondo egin duela! (Ixtant bat ixilik, okupatuak daude)

BENAT: Zerbait bero hartuko duzuia, urrundu aintzin?

KANPERO: Ez... Segidan behar diat itzuli... Egun, goiz iguzkiak berotuko dik... Zerua urdindu baino lehenago nahi nikek itzalean sartu! (Pantxori) Bon... Kargatu dituk denak, fitsik ahantzi gabe?

PANTXO: Ustez ba!... (Jalitzen da)

KANPERO: (Benati, apaletik) To, gure neska horrek, potreta ttiki hau hiri emateko esan dautak!... Hitz bat baduk barnean... Bertzalde, postaz etorri dituk bi letra... To-itzik. (Gorago) Bon... Goazen aurrera! Zenbait egunak artio, Benat... (Indianoari) Good bye!

PANTXO: (Benati, eskua luzaz tinkatuz, bihotz barnetik) Benat... Milesker... Barka zadazkik gaizki erabiliak!

BENAT: Xantza on, Pantxo!... Goberna hadi ontsa!

PANTXO: (Indianoari) Good bye! (Indianoak errepostu bera. Biak urruntzen dira)

BENAT: Berritz ere lagun berria!... Nor eta zer ote da gizon hau!... Lehenago guti lagun, eta orai bat ere ez!... Ha, zer biziaren segida!... Hemen irabaziak, irabaziak direla gero! Zakur bati ez baita desiratzeko hemengo bizia! Ean zer dion Kanpero alabak. (Paketa idekitzen du eta karta irakurtzen) «Lepoko hau, nihaurek trikotatu dautzut, zure hogoi ta bost urteren ohoretan... Bihotz bihotzez zurekin nago!... Benita!» To... Terexaren bi letra... Ha, zer plazerra, herriko berrien errezebitzea, toki urrun hautan! (Irakurtzen hasten da)

INDIANO: (Irriz) Good, good letter!...

BENAT: Yes, yes... Good!... Ba, ba, gaixo Terexa... Jainkoaren ondotik, horrek nu gehienik sustengatzen, hemengo oren hitsetan! (Letra irakurtzen du aintzina)

OIHALA