SEIGARREN GERTALDIA

Joka-Lekua:

        Eskualdun sukalde bat... Mendialdian, artzainaren etxean.

MARTXELIN: Aita zer ari duk?

PANPILI: Aratxeari titia ezin har-arazi dio.

MARTXELIN: Ho, behi tzar horrek ere, zuzen goiz huntan umatu behar zian... Egun Phazko eta Mendialdetik nihor ez elizan... Ni ere zango mainku hunekin ez nintake orgetan bertzerik jauts...

        Gure gizon horrek, behia hor zuela... Eta hi berritz, hi ere, hemen gu bezala.

PIERRA: (Sartuz, untzi bat eskuan) Ba, muthikoa bederen igortzen ahal zinuen ba egun beheiti.

MARTXELIN: Ori, zer nahi duzu?.. Zure falta ere bada... Gizonek bethi emazteki bat ondotik behar duzue zuen lanarentzat... «Martxelin, ekazu ur epela... Martxelin, ekazu gatza aratxeari gainetik emaiteko»... Eta zure mila ixtorioekin, muthikoa ohean ahantzi dut... Eta hori ere ez bera ernatu...

PIERRA: Egun Phazko, eta gure etxetik nehor ez elizan. Joan den ortzegunean ere, gure Panpilik katixima huts egin duela, ean non zen, atzo jaun Erretorak galdatua daut, kofesatzean.

MARTXELIN: Ikusten duk Panpili! Katixima ez hekiela eta ez duk joan nahi ukan... Ez bahaiz hobeki jarraikitzen, geldituko haiz komunionea egin gabe... Ikusiko duk.

PANPILI: Bo, erranen diot eri nintzela...

MARTXELIN: Halere, estakurua baitatik pentsatzen. (Leihoa jotzen dute)

        Jes! nor da leiho hortan?

(Idekitzen du... Agertzen da Etxahun boza xehatu batekin).

ETXAHUN: Agur, Martxelin.

MARTXELIN: Etxahun! Zu, tenore huntan? Zerk zerabiltza?... Gizona, zato barnerat!

ETXAHUN: Ez... Pierra hor dea?

MARTXELIN: Ba!... Zer nahi zinion?

ETXAHUN: Errozu, othoi, kanporaino jin dadien...

MARTXELIN: Bon, aski duzu beraz atheratzea (Pierra jalitzen da).

MARTXELIN: Zer zian kara meleka hori, gizon horrek?... Errak, Panpili, habil laster-lasterra gaineko ganberarat eta guardia-aitzik ikusteko zer alderdi hartzen duten...

(Panpili jalitzen da)

        Ez naiz orhoit gizon hori behin ere hemen ikusirik... Non dabila hori hemen? Ihizian beharbada... Ez duk ba ihiziko sasoino ere...

PANPILI: (Gaineko ganberako zilotik) Ama!

MARTXELIN: Zer da?

PANPILI: Behien selaururat sartu dira...

MARTXELIN: Bon, bon.. utz-aitzik... Haugi sukalderat... Bo, beharbada zerbait beren arteko behi tratu, edo, belharra erosi behar edo... Handia da gure gizonak ez baitaut deus aiphatu...

(Panpili berriz agertzen da)

MARTXELIN: Ez duk aditu zertaz ari ziren?

PANPILI: Ez... Aho apalez ari ziren... Etxahunek iduri zuen arrunt penatua.

(Pierra sartzen da)

MARTXELIN: Zer nahi zuen gizon horrek?

PIERRA: ...Lastoa galdatu daut, ixtant bat etzanik egoteko... Akitua, lehertua omen da.

MARTXELIN: Nundik heldu da?

PIERRA: Berdin gauazko trafiku zerbait!.. Nork daki, oraiko egunean, non dabilan lehen auzoa bera...

MARTXELIN: Ori, gure behi umatu horrekin, dena «muu» eta «muu» baita, ez du begi haundirik hetsiko.

PIERRA: Berak ikusiko du... Nik galdegina eman diot.

MARTXELIN: Jes! Tenore huntan... Eta, ez dautzu deus xehetasunik eman?

PIERRA: Ez, deus haundirik ez... Norbait beharbada ethorriko dela horen galdez.. Ez izitzeko...

MARTXELIN: Ez izitzeko? Jes!... Zer ditu, jandarmak ondotik?

PIERRA: Nik dakita?

(Zakurra saingaz)

MARTXELIN: Ean, Panpili, nor duen zakur horrek, to?

PANPILI: (Behatzen du eta laster sartzen da) ...Ama, jaun erretora, jaun erretora...

MARTXELIN: (Burua galtzen du) Ha, jaun erretora, tenore huntan! Nik sukaldea oraino garbitzekoa, eta desordre huntan! (Pierrari) Mugi zaite, zu ere, hortik norapait! (Pierra jalitzen da).

(Ordre puska bat emaiten du).

        Segur nauk hire gatik heldu dela... To, to... Hor zak katixima... Emon-hadi supazter xoko hortan... Galdatzen badauk zertako ez hintzen katiximan ortzegunean, errok zangoan min huela...

PANPILI: Zangoan min?

MARTXELIN: Hor nunbait... To esteka zak zangoa oihal hunekin...

(Athea jotzen dute)

MARTXELIN: Ha, eta jada hemen! (Idekitzen du)

        Jesus!... Jaun erretora!... Zu hemen! Egun hunekin eta tenore huntan!...

ERRETORA: Ba beharrentzat ez da tenorerik...

MARTXELIN: Goiz huntako solasa ginuen, nehor ez ginela zorigaitzez elizarat joaiten ahal... Ni maingu... Mutiko hori zangotik minez, hor dago lau egun hotan, supazter xokoan. Gizona berritz ezin jali, xuxen-xuxena, behi bat umatu baitzauku goiz huntan.

ERRETORA: Muthiko hunek beraz zangoan min?

MARTXELIN: Ba, ba, hor dago, lau egun huntan sukaldetik oherat ohetik sukalderat... Errana diot goiz huntan... Katiximarat ez baihaiz joaiten ahal, etxean bederen ikasak... Eta, holaxet hasia zen katiximan.

ERRETORA: Ontsa duk. Ikasak ontsa katixima... Badakik zer debekatzen duen zortzigarren manamenduak?

PANPILI: Ba, jaun erretora. Zortzigarren manamenduak debekatzen dauku gezurren erraitea.

ERRETORA: Ontsa erran duk... Lehenago zaharrek ziotean: Gezurra, zango laburra... Erran nahi baita, gezurra fite harrapatua... Fite harrapatua, zangoa oihalez estalirik ere... Nun da Pierra?

MARTXELIN: Hor behien tegian.

ERRETORA: Ikusi behar dut.

MARTXELIN: Ekar-arazten dut.

ERRETORA: Ez, ez, konpoko athetik sartuko naiz... Han berean elgar ikusiko dugu.

(Atheratzen da)

MARTXELIN: Zer erran nahi zian, to, bere gezur eta zango laburrekin?

PANPILI: Zuk erran diozu lau egun hautan zangotik minez ez naizelo hemendik mugitu... eta, atzo, berak ikusia nau pilotan, plazarat komisionetarat joan-et<.

MARTXELIN: Ha debrukeria!... (koleran) Zertako ez dautak erran, zozo buru handia? To, orai pollita behar diat horen aintzinean!.. Oraiko haurrek bururik ez dute. Zuen aita-amen errabiarazteko bertzerik ez zarezte!

(Sartzen dire Erretora, Etxahun ata Pierra)

ERRETORA: Bon, hemen behar badugu solasean ari, hobe dugu hiru gizonek bakarrik egoitea.

PIERRA: (Emazte eta semeari). Zoazte zuek ixtant bat hemendik...

MARTXELIN: Atheratzeko?... Ha, bon, bon... segidan... Haugi Panpili!

(Martxelin eta Panpili jalitzen dira)

ERRETORA: (Panpili) Maingu bahaiz, maingu egitea ez zakela ahantz!

MARTXELIN: Ha, jauna, holako min bitxi bat du... Aldizka egiten du maingu eta aldizka berriz phitsik ez du... Belhaunak dio huts egiten.

ERRETORA: Belhaunean, badu min, bertze aldikotz minaren esteka hori emanen diozu belhaunean, eta ez zango beherean...

(Biak jalitzen dira... eta hiruak gelditzen)

ERRETORA: Bon, mintza gaiten elhe gutiz eta ontsa... (Etxahuni) Mintzatu nauk hitaz herriko eta jandarmen buruzagiekin. Hire egitatea larria duk; bainan, tribunalak, balikek hitaz pietate, ikusiz zer kasuton hil dukan Joanes... Hire hobena oraino ttipiago lukek, ihaur joaiten bahitz jaun xapeldun horietorat, gertatuaren pena erakutsiz.

ETXAHUN: (Erdi nigarrez) Ha, ene zortea! Berritz, preso joan behar dutala! (Errabian) Hooo! Egiaphal! Horiek guziak hire gatik dituk. Hi haiz hobendun handiena!

ERRETORA: Orhoit hadi, Joanesen familia aitarik gabe ezarri dukala.

ETXAHUN: (Erdi nigarrez) Ha, Joanes! Joanes! ene adixkide bakarra!.. Oxtian botu bat egina dut... Sekulan presondegitik hortakotz on libratzen banaute, egin dutan krimaren erreparatzeko, Erromako itzulia oinez eta eske eginen dutala.

ERRETORA: Ez duk ideia txarra... Jainkoak lagunduko ahal hau botu horren bururatzen... Bon, orai ni hirekin kito nauk... Egin zak iduritzen zaukana... Preso sartzen bahaiz, ethorriko nauk harat, gorputzez eta arimez pixka bat hire soleitzerat... Agur to...

ETXAHUN: (Hunkitua, nigarrez, jaun erretoraren eskueri musu ematen diote) Agur, agur, jaun erretora...

(Erretorak Pierrari keinu egiten dio athera dadien horekin)

ETXAHUN: (Bera) Beraz, Etxahun, berritz ere preso behar duk itzuli... Hi, han izanen haiz, krixketa handiez hetsia... Eta, jendeak hitaz mintzatuko dituk... Hitaz, mintzatuko dituk, ba oraiko jendeak, eta bai gerokoak... Hitaz, denek gauza bera erranen ditek, ba kazetetan, ba ostatuetan, ba supazter xokoetan. Erranen ditek: Etxahun kriminela, Etxahun gizon hiltzalea... (Orroaz) Etxahun kriminela! Solaz hori errazue nahi duzuen bezenbat, ba oraiko, ba geroko gizonek: Etxahun kriminela!... Hitz hortaz ase zaizte, ase zintzurreraino, ithoaraino...

        Bainan. Etxahun hau trufatzen da zuetaz, erran et erranen ditutzuen guziez... Etxahun hunek badaki bere berri: Ez da Etxahun kontzientzia errekarat aurtikia duen gizon ez deus bat... Etxahunek barkamendu gehiago emaiteko du galdatzeko baino.

        (Eskuaz jalitzeko athea idekitzen duela) Mundu huntako jujeak, zuen ganat heldu naiz...

        Egin aitzue zuen konduak enekin... nik eneak eginak ditut enekin eta (aphalago) gaineko Juje handiarekin.

BURURATZEA