LEHEN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Phente mutur hat, sahets bide batekin.

ETXAHUN: (Sega mehatzen ari, bere buruarekin solasean) «Landetako lurrek, girixtino maiteak, laphar tzarretarik garbitu behar duten bezala, halaber arimako hedadurek behar dute laphar tzarretarik, erran nahi baita bekatuetarik, noiztenka garbitu. Eta laster Phazko baita, orai da tenora jina, zuen arimen beren lapharretarrik garbitzeko... Phentsatzen dut herriko artzainaren oihua entzuna izanen dela, eta balitz arthaldean ardi errebelatu zonbait, hek ere Jainkoaren bordarat berritz itzuli nahiko dutela... Halabiz...»

        Holaxet zen, igandean, gure jaun erretoraren predikua... Ardi errebelatuak... Hori hiretzat zian, Etxahun.

        Bazakitek, bazakitek segurki herri guzian, presondegitik libratuz geroz, bi urthe hautan, ez dukala zangorik sarthu elizan. Hiauk ahantz baheza ere, Etxahun gaizoa, plaza Dendarieneko bi andere saindu hek han dituk hire konduen begiratzeko... Atso sorjesak! Ama alabak dira Dendarienean dendari... Aitarik nehork ez du ezagutu etxe hortan... Eta horiek, horiek behar naute ni, Etxahun, judikatu.

        Han igaraiten diren emazte eta, neskatxa guziak, entrada bera dute entzuten: Aditu duzueia jaun erretoraren predikua? Aurthen hurbilduko othe da Etxahun sakramenduetarat? Ez den, ba lastima herriko ume bat hortaratzia... Phazkorik ere ez egiten...

        Azkenik badakizueia nori hola ari izanak diren? Ondo huntako bi neska tzarreri!... Hemen goraxago bada kartiera bat, Gaztelondoko kartiera... Herriko neska tzar eta basenak hor bizi dira... Eta, ala-jokoan, horko bi julufreietarik larrieneri ari izonak dira, Dendarieneko atso hek, ni konbertitzeko eta ni konbertitzeko.

        Lehen ere eman diozkatet kobla gazi batzu, ba Dendarieneko ama alaba hoieri, ba Gaztelondoko neska tzar hoieri... Berritz ere entzunen dituzte.

        Etxahun bekotorosa! Etxahun kriminela!... Etxahun preso egona!... Zer dute nitaz hola mintzatzeko? Zer kalte egin diotet nik?

        Preso egon berri nizala bi urthez! Eta gero? Horrek erran nahi othe du baitezpada hobendun nintzela? Tribunala xuxena izan balitz, eta lege-gizonak gizonak izan balire, egungo egunean ez nintzen izanen denen aho mihietan beltztua eta higuindua.

        Nahi nuke jakin zer eginen zuen bertze edozoin gizonek, ene orde izan balitz.

        Emaztearekin eta haurrekin bizi nintzen, lanean eta bakean.

        Egun batez ohartu nintzen auzoko buzoka bot zabilala ene esposari hurbilduko. Ez bakarrik ohartu, bainan segurtatu gure ohatzeon urtxo amak bi gerizatzaile bazituela.

        Ordutik, ene baitharik urrundu ziren loa eta goxoa. Odola errabian jarri zitzaitan. Ez nakien gehiago zer egiten nuen ere.

        Eta arma kargaturik, bide hegian guardiatu nuen ene etsaia... Tiro bat eman nion... Zorigaitzez ez nuen hil... doi-doia kolpatu bakarrik. Horra nola ninduten preso altxatu eta bi urtherentzat itzalean ezarri.

        Eta Egiaphal, ene etsaiak... horrek phitsik ez ukhan... Ene emazteak!... Horrek ere phitsik... Horiek orotaz garbi... Ni, Etxahun, gizon tzar bat, idurikor, jeloskor bat... Oro ene gain... Denek ene kontra... Lege gizonak... eta aphezak ere... Aphezak ere ez naute maite, phertsu gordin zonbait emaiten dituztalakoan igandetan, ostatuetan... Eman ditut eta emanen ere ba... Erran bezate nahi badute enetzat: Phertsulari jorrari... Jorrari, bainan errekoltak bezala, jende zonbait ere jorratzeak ditu ontzen.

        Eta orai, presondegitik libraturik, berritz etxerat ethorria naiz... Eta ene emaztearekin bizi naiz ahal bezala... Ba, ahal bezala... Nihaurek dakit ene etxeko berri... Bi haur ere baditugu... seme alabak.

        Eta Egiaphal, ene etsaia, bethi hor bizi... Hortxet, auzo hortan... eder eta bapho... Eta gehiago dena, Etxahun han preso zen denboran, Egiaphal Etxahunen etxean sar-jalika ibili... Zer sarjalika!... Egiaphalek ene ogitik jan... eta... ene oheko goxotasunetik jostatu...

        Horra emaztearen ahulezia!....

        Horiek guziak badazki Etxahunek!

        Etxahun. hunek badu hanitz iretsirik, hanitz!... Bainan iretsiak ez ditudala ahantziak jakin-azue...

        Hortxet badaukat ophiÍ bat, errabiaz kargatua, eta hurbiltzen ari da tenora, ophil hori hustu eta zapartatuko baita...

        Kasu emak, Egiaphal!... Den azeririk abilenak azkenean zephoan erortzen dituk... Ez hadila ene alhorretan sar

(Entzuten da ardi arthalde bat,
bere artzainarekin, bidean iragaiten).

        To, Pierra, etxerat ari phazkatik bere arthaldiarekin... Horrek ere phazkak behere hautan, eta bere etxea, Mendialdea, han nonbait, Jainkoak daki non, oren bat eta erdiren bidean... Soberaxko ardi ernarientzat halako kurriadak.

PIERRA: He be, Etxahun, larunbatarekin sega mehatzen?

ETXAHUN: Ez ahal dut nehori kalterik ekhartzen

PIERRA: Bezperan mehatu sega, biharamunean baituk maiz zerbitzatzen.

ETXAHUN: Aphezak ditik denak barkhatzen.

PIERRA: (Trufan) Barkhatzerat ekhartzen badiztegu ba!

ETXAHUN: Bakhotxak berez artha hor dezala, auzokoak auzokoen gain utziz.

PIERRA: Ez dik balio samurtzea, muthikoa, nik irriz erranez... Bakhotxa bere barneko harat-hunaten juje duk.

ETXAHUN: Hala behar litake segurik... Zertako nauzue ba hola kanpotik judikatzen?... Segur naiz, bihar, auzoko Egiaphal apostolu hori, han izanen dela lehenatarik mahain sainduan, bi eskuak hola, ausiki nahi balitu bezala, juntatuak! Hori, gizon prestu zuzentzat daukazue... Pentsa ba! Elizan dabilan... komuniatzen dabilan gizona!

PIERRA: Zer nahi duk? Jendeak itxuratik dik jujatzen... Gure Jainkoak zakik barneko berri!

ETXAHUN: Bon, Jainkoak badaki ene barneko berri... Eta ni, harekin akomeatzen naiz... Eta jendeak utz nezala ni bakean!.. Badakizu... bakean!

PIERRA: Ez dik balio ez, bi hitzentzat, hola minberatzia!

ETXAHUN: Nor ez da minberatuko? Ez du oraino zortzi egun, gure erretorak katiximako haurreri othoitz eginarazi diote, herriko bekotoros handi batentzat, aurthen phazkoak egin ditzan... Denek konprenitu dute enetzat zela.

        Egun hautan, galtzen azpilzunean, zer othe nuen, zerbait gogor eta... badakizuia zer zena? Medaila bat, hau, ni konbertitzeko ezarria! Eta badakizuia nork? Emeki, emeki oro jakiten dira. Dendarieneko bi birjina izanek zuten delako medaila, berriaren egiteko izarritzat joan galtza zaharrean.

        Bainan berak galdu dira. Zer egina zuten kondatu diote Gaztelondo hortako Maider eta Kattalin, bi neska zantzaileri... Toki onean salatu dute ori, beren sekretua! Biharamuneko hor nintuen, trufaz, ez zela ez galtzetan medailarik ibiltzen, bainan papoan!

PIERRA: Muthikoa ! Bainan, Dendarieneko horiek hori egin baditek, hire onean egin ditek.

ETXAHUN: Preseski, sarri berean, norapait joan gogo dut, zortzi egunen mihi phazka emanen baitiotet Dendarieneko eta heien kideko guzieri.

PIERRA: Norat joan gogo duk?

ETXAHUN: Norat joan gogo? Kofesatzerat!

PIERRA: (Irriz) Ha, ha, ha... Ez diat sinhesten!

ETXAHUN: Zerentako ez? Ala... Ez joaitea gaizki egiten bainuen, orai berritz joaitea gaizki eginen duta?

PIERRA: Ez, ez, ez... Bainan, hi, hola jaun erretorari kontra ari izan-eta, hire kobletan, eta orai hari kofesatzerat!... Ez diat sinhesten!

ETXAHUN: Hari eta berari... Zuzen ahal da zordun denari zorraren pagatzea eta ez zure zorretan deus hartze ez duteneri.

PIERRA: Ez hiza beldur erretorak zer nahi erran burutik behera?

ETXAHUN: Entzunen ditu ordainak.

PIERRA: Bon... ontsa duk... Nik ere ardi hauk etxalde hurbildueta, jautsi gogo diat, ene eginbidearen bethetzerat.

ETXAHUN: Ba, elizak kokatuko gaitu, gu eta bertze hainbertze ere...

PIERRA: Karratxo! Ardiak barraiatzen hasi zaizkiat! (Urruntzen da, arthaldeari oihuz eta hixtuz)... Ez haiz sekulan gure etxalde hetarat agertzen.

ETXAHUN: Zertarat nahi duzu jitea ni Mendialderat?

PIERRA: Ethortzen bahaiz ihiziz edo bertzela, sar-jalitze bat egizak gero... Ni ez bada, emaztea bederen han izanen duk... Gaxura xorta bat bederen izanen diuk edateko.

ETXAHUN: Ontsa da...

        (Bakarrik) Bihar, mar, mar, mar, herri guzian hedatuko duk berria Etxahunek phazkoak egin dituela... Artzain hori ere han bizi duk ba... han nonbait Mendialean.... Joanes, ene adixkide hoberena baitut, zer erranen othe du, jakitean phazkoak eginak ditudela... Gaztelondoko zonbait neska tzar batzuen ganik ere, ha, zer musika partidak behar ditudan entzun, jakinen dutelarik Etxahun kofesatzen izan dela!...

        Zenbat orenak othe dira? Ixtantian diat ba naski elizako tenora... Ez duk errex izanen elizan sartze hura...

(Maider eta Kattalin ixilik sartzen dira,
eta kilikatzen dute gibeletik Etxahun, oihu bana eginez.)

ETXAHUN: (Jauzi bat egiten du) Hau izitzea! Deubru ahuntza basak! Norat ari zirezte hola?

MAIDER: Zure xekarat jinak gira!

ETXAHUN: Zertako nere xekarat?

MAIDER: Gurekin elizarat jiteko.

ETXAHUN: Ha, zer ditutzue? Aingeru begiraleak nahi bideko? Aski ditutzue ganden igande arratsean, hemendik. pasatzean zinituztenak berriz ere biltzia.... Ni zaharregi nun orai zuekin paseatzeko.

MAIDER: Ez zitugu batere hortako nahi... Behar duzu zuk ere gurekin jin zure bekhatuen xuritzerat.

ETXAHUN: Nik, ene kontzientzia xuri dinat.

MAIDER: Ba, bi urthe hautako zikinekin...

ETXAHUN: Zer dakin hik? Hi haizen julufreiarekin, ez dun ez hire bokata ere hanbatekoa.

MAIDER: Nik enea hilabethetik xuritzen dut.

ETXAHUN: Gaixo apheza, bide din lana zuen irina eiheran pasatzen.

MAIDER: Ez du ez, gure irina pasatzeko, zetabe larririk behar, zuretako behar lukeen bezala.

ETXAHUN: Erraiten diozkatzuteia bederen denak, aphez gaizo horri, enganatu gabe?... Ala ahuntx jakitik zerbitzatzen diozue, akerkia gorderik atxikiz?

MAIDER: Zuk emaiten diozun jakioren gatik, norbaitek fornitu behar dio!

ETXAHUN: Ez dinat beldurrik, zuenak iretsiz geroz, aphez gaizoa oraino goserik egonen dela. Denak saltzen badiozkatzue ahatik!

MAIDER: (Kattalini) Hau, gutaz arras trufatzen dun, no! Hunek merezi din herresta aldi bat... Har zan zango hortarik.

(Bi zangoetarik herrestatzen dute)

ETXAHUN: Ai, ai!... Debru phika emeak!... Hu hemendik. Ale kuxe... Ai, ai!...

(Maider eta Kattalin ihesi doatzi irri karkailaka)

ETXAHUN: (Xutiturik) Debruentxuak... Galtzak ere abantxu galdu ditiat... Te... Ikhusten ditutzue Gaztelondoko neskak! Horra nolakoak diren... Horien debozionea, elizan, egun argiz hola (eskuak kartsuki juntatzen ditu)... eta gauaz, bide zoko hautan gaindi, hola (gerritik hartzeko jestua eginez)

        Gure xaharrek zioten jinen zela mende bat gizonek arbolen puntarat beharko baitute igan, ezmateri eskapatzeko... Ez zakiat mende hura ez den hurbiltzen ari.

        Horra nolakoak ditugun gure herriko perlak! Eta segur naiz ixtantean han izanen direla, Dendarienean, ez baitezpada Phazkoko arropa berrien izartzeko, bainan Etxahuneki zer pasotu duten kondatzeko...

        (Bere buruarekin irriz) Medaila hau ahulxkoa ezarri zaitaie hemen... Beharko die azkarxago bat muntatu.

        Pinpirina horiek nola kofesatzen othe dira gero!... Nola!... Ba, funtsean, Etxahun, badakika ihaurek ere kofesatzen?...

        Aitaren eta Semearen eta izpiritu sainduaren izenean. Hala biz. Aita benedika nazazu, zeren... zeren... Nola da ba hura? Hauxe da ba! Zer behar diot erran aphezari?

JOANES: (Bidetik) Eheup!

ETXAHUN: To, hi hiza, Joanes?

JOANES: Ba... Behiak edan artean, sega koskak entzun-eta, hire ganat jin nauk.

ETXAHUN: To... ontsa egin duk... Memento onean heldu haiz. Errak... gu, egundainotik adixkide gaituk. Bertze guziek mespretxatzen nindutelarik, hik bethi atxikimendua erakutsi dautak.

JOANES: (Irriz) Holako abiadurarekin, hik baduk zerbait bihotzeko min.

ETXAHUN: Ba, bahaiz... Erra, badakika kofesatzen?

JOANES: Jes! Hauxe galdea! Bixtan duk, badakitala.

ETXAHUN: Errak... Sarri kofesatzerat joan gogo diat... Behar nauk argitu; zer behar zioiat erran aphezari?

JOANES: Hi kofesatzerat!... To, errazkik hire bekhatuak!..

ETXAHUN: Ez zakiat ordian nola erran! Ez zakiat zoin burutarik has!

JOANES: Ba, ez dik balio burua haustea hortakotz... Errak aphezari: Jauna, ez dakit kofesatzen... Lagun nezazu othoi...

ETXAHUN: Bo, eta aphezak zer galdatuko zaitak?

JOANES: To, galdatuko dauk, lehenik ean othoitzak egin ditukan.

ETXAHUN: Zer erran behar zioiat?

JOANES: Ez dakika ihaurek egin ditukan ala ez?

ETXAHUN: Othoitzak, othoitzak... Zonbait «Agur Maria» eta hola erraiten ditiat ba... Ean hortaz kontent izanen den?...

JOANES: Errakok dena den... Gero galdatuko dauzkik hola: ean mezan ibili haizen.

ETXAHUN: Eta, ezetz erraiten bazioiat, eta ez naizela ibili gogo ere

JOANES: To, beharko diok, nahi baduk atsoluzioneo bildu, hitzeman, oraitik igande guziz ibiliko haizela.

ETXAHUN: Deubrua! Kofesatzea duk errexenik... Ondotik heldu diren karguak, kofesatzea baino gehiago gasta behar zaizkiat.

JOANES: Emazte horiekin ibili haizen ere, beharko duk ba erran...

ETXAHUN: Hortan, ez diat arrangurarik... Ez nauk ni Egiaphal... Gaztelondoko neska tzar horiek harrotzen ditiat zonbait aldiz... Bainan berek xekatzen nautelakotz... Errak, eta... behar diota aphezari erran tiro bat Egiaphali eman diotala?

JOANES: Bixtan duk.

ETXAHUN: Bainan hori bekatu dea? Hire ontasunen ebasterat, eta ez edozoin ontasun, hire emaztearen beraren ebasterat heldu den ohoin bati, tiro bat emaitea...

JOANES: Bixtan duk... Hiltzea, hiltzea duk... Eta bekatu handia duk hori.

ETXAHUN: Eta, beraz, nahi badiat bekatu horren atsoluzioneo, behar diat urrikitan sartu, eta, hemendik goiti, Egiaphal bere gisa utzi?...

JOANES: Ba, ez duk dudarik

ETXAHUN: Orduan, ez dik balio ni kofesatzerat joaitea.

JOANES: Zertako ez?

ETXAHUN: Uste duka nik aphezari hitzemaiten ahal diotala, Egiaphal ikusten badut ene emaztearen ondotik —zeren bazakiat oraino ere badabilala— uste duka Egiaphal hola ikusten badut, bere gisa utziko dudala?

        Muthikoa, lehen okasionearen beha niagok eta, Egiaphali jauzi egiteko, eta aztapar hautaz haren urkhatzeko... Hik ez hezakea gauzo bera egin, errak, ikusten bahu gizon bat hire emaztearekin?

JOANES: Hori ez zakiat... Ba... Bazukek ahatik.... Bainan zer nahi duk... Urrikia behar dik kofesatzeko!... Hola ikasi diaguk, guk.

ETXAHUN: Urrikia, urrikia... Bainan, muthikoa, nork behar dik urrikia: Gaizkia egin duenak, ala gaizkia jasan duenak?

JOANES: Gaizkia egin duenak, bixtan duk!

ETXAHUN: Orduan, nik ez diat urrikitan sortzerik egin dudanaz... Egiaphalek dik egin gaizkia... Eta nik, harek egin gaizkia jasan diat... Harek behar dik hortaz urrukia, eta ez nik!

JOANES: Ba, harek ez dik ez ontsa egin... Hik ere, haren hiltzea... To, ez zakiat ba... Badakik, ni ez nauk gero apheza... Aski diozkak horiek aphezari erraitea... Harek argituko hau nik baino hobeki.

ETXAHUN: Nagok Egiaphal nola kofesatzen ahal den.

JOANES: Zertako hori?

ETXAHUN: Muthikoa, kofesatuz geroz, behar likek ene emazteari ukho egin... Ez dik ordean egiten

JOANES: Segur hiza oraino ondotik dabilala?

ETXAHUN: Segur nizan?... Segur baino segurago... Mila azerikeria ibiltzen ditik, ni urruntzen naizelarik, harekin gurutzatzeko... Bainan kasu eman dezala!... Kasu eman dezala!... Azkenean, noizbait bada noizbait, pilota ethortzen duk punparat.

JOANES: Hire zorthea pleini diat.

ETXAHUN: Ba, iduri dik Etxahun gain indar batez maradikatua ethorri zela mundu huntarat... Sorthu nintzan pondutik, ene aitak halako hastiro bat hartu zian enetzat... Ez omen nian aitaren eiterik... Ez zuian ba ene falta ez baninduian aitaren semea.

        Ezkondu ninduian gogoaren kontra, ni baino zaharragoarekin... nik maite nuena, gaixoa, penaz eta penarekin utzi nian... Ez zuian etxeko alaba, eta etxeko alaba batekin behar omen nian baitezpada ezkondu... Hala zioian aitak... Bertzelan despremutzen ninduela...

        Eta orai hor nauk... Ene lagunak, ene orde, bertze norbait zian maite... Bertze norbait hura: Egiaphal... Eta orai, Egiaphal hor diaguk bien arte... Ohartu-eta nor sahetserat bildu nuen, egin ahalak egin ditiat, behin goxoki, haren konbertitzeko, gero bortizki, haren hezteko... Bainan, deus ere ez diat bururatu... Badakik segida... nola Egiaphalen hiltzerat entseatu ninduian... Horra ene zorthea... Eta naski, ez duk hartan geldi izanen..... Nihaurek zakiat ene gogoaren berri... Eta zer trantziak pasatzen ditudan ere ba, batzuetan...

        Ha, Egiaphal, Egiaphal!

JOANES: To, to... Batzuetan ez duk hi baino gizon jostagin eta arrollantagorik, eta bertze batzueton berriz, ikarratzen nauk... Hain zauk odola gainditzen

        Baniak... Baniak... Behiak ere han harasko urrunduak ditiat.. Sarri artino, to... Elizarot jiten bahaiz, han gurutzatuko gaituk...

(Urruntzen da behier manatuz).

ETXAHUN: Ba, sarri artino...

        Ha, Joanes, ene adixkidea... Ez duk kartierean hau baino gizon zuzenagorik eta finagorik... Bere emaztea eta haurrak ere bere idurirat ditik... Gure etxean ez duk holakorik...

        Horren etxea eta enia itxuraz berdin... Bainan, gurean amodioa eta konfientzia larre joanak... Gure etxean, ohoinak elgarrekin bezala bizi... hots, gordeka, ebatska.

SEME: (Etxahunen seme ttipia, oihuz, agertu gabe) Aita!

ETXAHUN: Zer da, seme!

SEME: Amaren partez, kofesatzerat joan nahi baduzu, tenora dela...

ETXAHUN: Don... Errakok baietz... Heldu nizala

        Ha, huna beraz tenora! Xorrotx zaitzue zuen mihiak, barkoxtar emazteak! Laster izanen duzue berri handi bat kondatzeko: Etxahunek phazkoak egin dituela.

        Ha, kofesio horri!.. Lehen ere guti ibiltzalea, aspaldian batere ez... Eginen diaguk ahal dena...

        Ahatik, aphezak ez dezala gero eni jali hala ez denik, edo ezin jasan dezaketanik.

        Fedea badiat, nor nahik bezainbat... Hanitz hor maiz elizan dabiltzanek duten baino gehiago... Ez bainuke nik horiek duten kopeta: Maiz saindu iduri, Jainkoa adoratzen elizan —eta handik kanporat ordu, debruaren lauzkan.

        Guti badira ere hire elizarako urhatsak, hek, Etxahun, ibil azkik serioski... Saskitara bat fruitu Jainkoari eskaintzea ez dik balio, denak ustelak badira... Hobe dik bakhar bat eskaintzea, bainan hura ona izan dadiela...

        Goazen beztitzerat!..

OIHALA