BIGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Kanpo bat, bizpahiru lastozko erle kofoiekin. Elur lama batzu ari ditu.

KATXO: (Azkarki griñatua, eskuin eta ezker dabila) Zoin hotz den... Hemen naiz, goizean goizik, Plumagaineko erle hauetarat jina... Usaiaz gure etxetan, nagusi xaharra hiltzen delarik, nagusi gaztea, hil biharamunean, goizean goizik, erleri agur bat egiterat badoa... Atzo, Plumagain xaharra, betbetan hil izan baita, ixtantean Bordaxuri, Plumagaineko nagusi berria, usaia xaharreko urratsak bete beharrez, erle hauetarat jinen da... Eta hemen nago haren beha... Bere etxean zangorik sartzerat haizu ez naizenaz gainean, hemen bederen mintzatzen ahalko dutala.

        Jakiten ahal duzue ez naizela bihotza alegerarik, ez eta ere nahiz, bainan bai beharrez naizela huntaratua... Ez enegatik, bainan preso den harengatik. Gaizo mutikoa!... Ikusi nuen herenegun... jujamendua etzi du... Nigarrez zagon... gaztigua igurikatzen duela... Hainitz eta etxekoak aintzinean dituela kondenatzale... Alde berriz guti... bizkitartean ez zaiola iduritzen halako krima izigarririk egin duela... nardatua haren erasi saminez, airerat tiro eman duela, aitaren ixil-arazteko bakarrik... haren hiltzeko demendren xederik gabe...

        «Zoazi, daut erran, aitatxirenganat. Errozu, hura bederen urrikal dadin nitaz... Bere besoetan maiz tinkatu duen semetxiak, nigarrez galdatzen dakola lekukotasuna (bera erdi nigarrez) mementoan kadenaz dela tinkatua... Zoazi, errozu ttipian bezala dei egiten dakotala...»

        Horiek xaharrari erran nahiz, bihotza daldaran, agian buruz-buru mintzatzen ahalko nuela, atzo hurbildu nintzen Plumagainerat... Bainan, xaharraren orde, semea nuen kausitu... Gaixo xaharra... Jainkoak duela bere lorian!... Eliza bidean lehen auzo gu baigira, eni da binar ehortzetako kurutzearen karreatzea. Halere, kargua ez dautate kendu... Izigarri izanen zen, alabainan, bertze bati kurutzea karrearaztea... Sekulan egiten ez dena... Auzoekin nahi bezain samur izanagatik... Kurutzearen karreatzea, samurgoen gainetik pasatzen da.

        Horra zertan giren... Ha, Bordaxuri, gizon dorpea... Ikaran nago, zer solasak ibili behar ditugun ixtantean... Deliberatua naiz, eztiki, arrazoinatuz, gizonki, mintzatuko naizela... Ez Bordaxurirengatik, ez, bainan gaizo preso den mutiko hartaz oroituz... Solastatze huntan da beharbada haren biziaren harat-hunata. Hartaz pietate har-arazten balin badiot aitari, semea salbu da... Aita bere hartan tematzen balin bada, etzi, Pabeko tribunalean, kondenatu handi bat gehiago izanen da... Ha, gorde gaiten, huna Bordaxuri...

BORDAXURI: (Kapa handi bat gainetik, emeki hurbiltzen da eletarat, eta bi aldiz, zíntzoki, zeremoniaz bezala, mintzatuz) Erle maiteak... Etxeko nagusi zaharra hil da... Ni naiz zuen nagusi berria...

KATXO: (Eztiki) Bordaxuri...

BORDAXURI: (Harritua) He... Nor da?

KATXO: Ni naiz, Bordaxuri...

BORDAXURI: (Idorki) Zer da, Katxo, lehenago aski behera ez delakoan, orai ihizi basen pare, sasietan abiatua?

KATXO: Bordaxuri, mintza gaiten zu eta ni lañoki, gizonki...

BORDAXURI: Gizon dena ez zukek bertzela mintza.

KATXO: Joan den igandean, gure jaun erretorak predikatu du...

BORDAXURI: To, aldi bat bederen elizan izan haizelako marka...

KATXO: Farisau eta Publikanoaren ebanjelioa aipatu ditu... Jende apaletarik omen zen publikanoa, eta handietarik farisaua... Eta, biak sartu omen ziren temploan...

BORDAXURI: Zertarat heldu gogo duk ele tetele horiekin?

KATXO: Jakin zazu, Bordaxuri, bihotza pisu jina naizela zure ikusterat... Uste nuen gisa hortako elek bertze estimurik izanen zutela elizako pabillunketariarenganik...

BORDAXURI: Errak zertarat heldu gogo dukan ele horiekin... Nik, jaun erretoraren predikua, aldi bat entzutea aski diat... Ez diat beretterren beharrik haren errepikatzeko.

KATXO: Holaxet predikua bururatu du jaun erretorak... Denak, handi ala ttipi, elgarren haurride ginela eta Jainkoaren estimuan berdin girela.

BORDAXURI: Ez hiza oraino hola bizian?

KATXO: (Kartsukiago mintzo dela) Huna zer erran gogo nauzun. Gure Jainkoak galdatzen daukun karitatearen izenean, Bordaxuri, zure semearen partez eta harentzat galdezka heldu naiz, egin duen hutsa barka dezozun... Ohean duzun hilaren izenean ere, segur horrek barkatuko baitzion.

BORDAXURI: (Ixilik dago ixtant bat) Zer haiz? Sendimendukeriez ene enganatzerat jina? Jakintzak, Bordaxuri, ez dela jaz sorturikako xitoa... Sendimenduak onartzen ditiat, sendimendukeriak ez...

KATXO: Zure burua, Bordaxuri, beti errespetatu eta ohoratu duzu... hortakotz kartiereko gizonek beren estimua erakutsi dauzute, herriko kontseilari hautatuz... herriko artzainek ere, elizan pabillunketari ezarriz. Uste dut estimu gehiago bertzerik ez zinezakela bil, zure adimendu zorrotz eta zuzena bihotz nasai batekin uztartua dela frogatzen bazinu, zure semea libraraziz.

BORDAXURI: Zuzen bideak zautak, dutan estimua merezitu... Nun nahi, nor zer zen kasurik egin gabe, zuzen iduritu zautan hura beti zaindu dutalakotz. Oraikoan ere semea bera duk makur bidean... Ez nuk ene biziko sailetik baztertuko, hura dela kasu. Izaitekotz ere, harentzat oraino bortitzago izanen nuk, deneri erakusteko Bordaxuri ez dela gizon alderdikaria bainan beti berdin fermua... Ez nuk ni haizeek norat nahi erabiltzen dituzten luma hetarik...

KATXO: Ez zirea beldur, zure semearen galtzeak zure omena ahul dezan?

BORDAXURI: Ene omenaren jabe ni nuk, ez eta ene semea.

KATXO: Gure omena, bertzetarik heldu zauku, ez eta guhauretik... Bertzeak dira gure omenaren jabe...

BORDAXURI: Gure omenak, abiadura gure baitan dik... Ez die bertzek gure omena airetik egiten, bainan gure baitarik... Gizonaren potreta duk haren omena...

KATXO: (Kartsuki) O, Bordaxuri, otoi, guri zaite... Zu eta ni, aitak baigira, frangotan, gure haur ttipiak nigarrez besoetan, entseatu gira heien kontsolatzerat. Orai, nigarrezz ari den haurra, handitua duzu. Horren oraiko nigarrak, haurrekoak baino pisuago dire, eta errespetua zor zaiote... Ttipian haurrari hedatu besoak, ez ahal dazkotzu orain hetsiko...

BORDAXURI: (Idor) Aski, Katxo... Debaldetan dituk hire fuñakeriak ene biltzeko... Ohartua nuk aspaldian, zuen mota urrezko ahoen jabe zireztela... Ez nuk estonatzen holako ahoekin, hire alabak ene semea bildu badu ere... Ez zakala pentsa, aita hik bilduko dukala... Hire ele legunak atxizkik emaztentzat. Berdin heietan irabaziak dituk hire biziko partidarik ederrenak...

KATXO: Ene biziko harat-hunatetan ez duzu sudurraren sartzerik... Hortaz lotzen bazira, banuke nik ere zutaz zer konda...

BORDAXURI: Hire erranak ala jazko haizea, berdin dituk enetzat... Axala kilikatzen zautaie, bainan ez dituk mamian sartzen...

KATXO: Ontsa urgulu handiz daukazu zure burua, eta Katxoteikoak ontsa zangopean lehertu nahiz zaude. Ahantzia duzu naski, ez hain aspaldi oraino, ene alabari egiten ziniozkan adio pollit heiek?

BORDAXURI: (Koleran) Zer derasak? Ni hire alabaren ondotik ibili naizela?

KATXO: (Errabiatuki) Ba, hori eta bera. Zu, ba, zu... Plumagaineko apostolu handia, zure burua norbaitentzat daukazuna, zu ibili zira ene alabaren ondotik...

BORDAXURI: (Ohuz) Fuera hemendik, fuera, lehen bai lehen... Zorritik ateraia, buhami asto zikina!...

KATXO: (Kanpotik orroaz) Bai, zuk, bai... Denek badakite berdin zuk nahi zinuela zure semeak bildu duen andregeia. Eta hortako zira jazar zure semeari. Bertze ibilpide eta ele guziak, estakuru txar batzu bertzerik ez dituzu, zure jeloskeriaren eta ene alabak errefusatzea egin dautzun afruntuaren gordetzeko. (Urruntzen da)

BORDAXURI: Nun da zakurra?... Te, te, te, ustel zikina! Xantza duk ez baita ondo huntan... eta hanbat gaixto zangorik ere sartzen baduk gehiago ene eremuetan...

KATXO: (Urrunetik) Aski dautazu beraz, bihar kurutzea kentzea, ez badut zure ontasunetan zangorik sartu behar...

BORDAXURI: (Betbetan gogoetatua, bakarrik) Hala duk... Arrazoina dik... hum... (Finki) Zer uste duk? Bordaxuri aski gizon ttipia dela gauza sainduen profanatzeko? Bego kurutzea bere bidean... Nor-nahi izan diten, Katxoteikoak dire Plumagaineko lehen auzoak eta beraz zuzenez kurutzeketariak. Ez da Plumagain, lege zaharreri bihurtuko den gizon hat... Nik ene eginbidea beteko dut... Bete beza Katxok berea...

        Zer gizonaren kopeta... Holako gizonari, zakurra gibeletik eta makila bizkarretik behera...

        Beharrik ene hortan tinki egon bainiz... Urrikarri dut holako biligarro baten menean erortzen den gizona. Hastapenean liliak eta ondarrean ziliportak...

        Gizon kakola... Goazen beti beretik... Gure Jainkoak ere ez du bertzerik egiten... Behar balu gizonen kapriza guzieri plegatu, ez litake Jainko, eta mundua laster errekan litake.

        Jende nahasiek kaprizak egiten dituzte, eta, saltsa aski mintzen zaiotelarik, jende zuzenetarat joaiten dire, otoizka ager diten heien kaprizen tapagailu...

        Hola gertatzen zaio ene semeari ere... Kaprizan, bereaz bertzerik ez entzun nahiz, aski behera erori delarik, orai, noizbait, oihuka, bere zilotik jali dezagun.

        Bere kaprizak eginez baizik ez baitzuen bizi nahi, orai berak peka eta paga ditzala kapriza horien ondorioak.

        (Berriz ere zeremoniaki erleak agurkatzen ditu) Erle maiteak... Etxeko nagusi xaharra hil da... Ni naiz zuen nagusi berria...

OIHALA