V
Olgetan-benetan

        Errokek dei egin eutseneko, beraganatu zirean Maripa ta beste biak. Maripak kontuz ibilteko esan eutsan Errokeri, umea iratzartu ezeian. Errokek baietz erantzun da gero, modu onetan iarraitu eban bere berbaldia edo iarduna: «Besarkada edo laztan bat emon daiogun Txanton ederrari, ezer adierazoten asi baiño lenago. Txanton, dart dart ago i; nik barriz ziur dakit, Txantonek ukabilkada bategaz Leberin zaarra Santi ta neu, irurok, lurrera eratsiko gendukezana. Entzun ondo guztiok.

        Pilipe Muitizko deritxan gizon gazte bati, oraindiño urte bi eztireala, sein edo aur makar makartxu bat iaio iakon. Urte ta erdi-inguruan, makal da erkin bai, baiña beste gora-bera baga bizi izan iako sein ori. Oraintxe amabost egun, egubakoitz edo bariaku-arratsalde baten, Piliperen emazteak, seiña lo itxita, Laizoletako errotara edo bolura iru zorrokada gari eiotera eroan ebazan.»

        Errokek iarduan artean, Txantonek Leberin zaarrari isil isillik «I, belarrira itandu eutsan, ni orretara nagoana egia da?» Leberin zaarrak barrea euki ezinik «baietz, gizona», erantzun eutsan.

        Errokek, Txantonen barruan zer ebillen igarrita, aunetara iarraitu eban. «Errotatik urten da etxean sartu zireanean, umea ondo-ezik eta artegaturik topa eban Piliperen emazteak; mosu bat emon eutsan bekokian, baiña ingiraz; beren besoetan artu nai izan eban gero, ta kaltz erpetik oratuaz geiagoko baga, garraisika ta alarauka asi zan umearen Ama. Beren alarauetara ainbeste auzoko batu edo batzandu iakozan: Ama errukarria ikara gorrian da izerdilarritan ikusi ebenean, zeri oratu ezekiela geratu zirean. Mari Andres, Maari Andres, deiadar egin eutsen; Mari Andresek (au eban Piliperen emazteak beren izena), begiak zabalik eukiarren, ezeutsen ezer erantzun al izan: adore bagakoa irudian. Nok esan, baiña, an gerta zan guztia? Emakumeak bildurraren oetik aldendu bai, baiña kanporatu nai ezik egozan; gizonezkoak, bata batera ta bestea bestera zabaldu zirean: Piliperen billa batzuk, beste batzuk osagillearen eske, ta enparauak Abadetan. Abadea iagi al izan balitz ordu-erdi baiño lenago guztia amaitu ta leneratuko zan: zorginkeriak ezeban geiago iraungo.

        —Erroke, arin amaitu eik; nik len bai len oeratu gura neuke.

        —Egon ai puskatxu baten, Txanton; laster atzena emongo dautsat asiriko arlo oni. Aurrenean edo lenengotan esan dot eta egia da: gaur emen Txantoni iazo iakona, angoaren aldean ezta ezer. Pilipe ta osagilleak, eskaratzean sartu ta gero, igarorikoa iakin ebenean, osagilleak sastada bat beren puntzetaz egin eutsan Mari Andresi; Pilipek barriz umea Amaren odolaz ez loitutearren besoetan artu gura izan eban. —Zer dabil emen? esan eban Pilipek arpegia zurbildurik, berunezkoa ala aragizkoa dot ene seme au? —Mari Andres ozta ta nekez beren senera etorri zan. Guztiak iarduen izketan, guztiak alkar aditu eziñik. Noizbait agertu eban beren burua sakristauak, eta guztiai isillik egon eragin da geldi geldi ta estulartean beren eretxia erakutsi eban: «Abadea ondo-eztxuaz oeraturik dagonezkero, Done Eufemiako eliz-zaiñagana umea eroatea izango da, ene ustez, osabiderik egokiena ta ironena.

        —Baiña ara-orduko gautuko balitzakigu? iragarri eban batek.

        —Eta zer?, erantzun eban sakristauak.

        —Zelan eroan umea? Astuna dago ori, araiño eroan al izateko.

        —Astorik ezaldako kortan?

        —Iru dagoz, esan eban Pilipek.

        —Goazan bada, erabagi eban sakristauak: alkarri begira egoteak eztakar atze onik. Andrazkoak begoz berton, Mari Andres zainduten; goazan gizonok.

        Euretariko bati entzun dautsat, Txanton, ekin eban Errokek; zazpi gizonek Done Eufemiako mendira-bidea artu eben, eurakaz iru asto ioazan, irurak bein banan da lepo-azurra arras minberaturik eroan eben ume astuna. Alango arratsik eta gaurik ezeidabe egundo igaro. Arratsaldeko bostak inguruan eldu zirean mendi-barrenera, etxean geldi geldi egon balitzaz!! Errukarriak! Eurai entzutea da bat, beste bat nik azaldutea. Uleak zutiñik edo zutunik eta gorputza ikarapean eukiten dauz Gizaburuagako gizonak, au gomuta izaten daben bakotxean.

        —Txanton: ezai larritu. Naikoa ezta izango, Erroke?

        —Ez, Maripa: egon bein. Ezeizan arratsalde atan eguna bestetan legez gautu. Norbaitek zartada baten odei-ganean estalki baltz da izugarri bat zabaldu-ta legetxez, etorri ei-iaken gaba euren begietara: bat batera, itsu-mustuan, iñok uste izan baga, siñistu ezindako moduan. Eta gero, ai gero! Ujuiak emendik, barre-santzoak ortik; argi bat emen, beste bat arantzago; ioan alde batera ta argia illundu, ioan bestera ta sasiartean arpegia urratu; alkarren barri ezekien; gorputza, berreun gizonek makillaturik legetxez euken. Gau guztian ibilten, nundik nora ezekiela: bilin balaunka, musturrez aurrera, buruz beera... ta zelan ez? Gau guzti guztian ibilli ta ibilli, Txanton, da auxe da arrigarriena ta beste iazoera guztien azkarrekoa!! eguna argitu iakenean (bat batera ta goizabar baga argitu zan orduan) zirririk edo zirkiñik egin ezpaleben antzera, zazpi gizonak, iru astoak eta zori txarreko umeak alkarren kontran euren buruak ikusi ebezan.

        Egon ai, Txanton; txarrena agertu dot eta egon ai; besteok bere ementxe gaiagozak eta ezai lokatu. Alkarri eskuak emonaz iagi bear izan eben, ain egozan eiota!! Astiro astiro, gora ta gora igon eben gero mendi-burura elduarte. Eliz-ondoan oles egin ebeneko, pekatu baga sortua esanaz, irurogei urte-inguruko gizon gordin andi bat aurkeztu iaken.

        —Zer dakazu edo zek zakaz, gizonak, onen goiz?, onetxek izan zirean eliz-zaiñagandik entzuniko berbaak.

        —Garatz arduratsu batek gakaz adiskidea; erantzun eutsan sakristauak.

        Onek, igaroriko guztia iragarritakoan, asto-ganeko umea erakutsi eutsan eliz-zaiñari. Ona emen onek emoniko epaia:

        —Zelango begiak daukazuz, gizonak? Umetzako au ezta umea, larogei urteko atsoa baiño: Sorgiña. Iaurti ta amildu eizu guztion artean ortik beera.»

* * *

        Ezeban geiago entzun al izan Txantonek: aldi gaizto batek adore baga itxi eban.

        Maripak, estu ta larri, olgetan asiaz damuturik, amantalaz beren senarra aizetu eban. Arik gerotxuago, guztien artean goiko gela batera eroan eben Mariparen senar eder galant kokot-gorria.

        Goian ebilzanartean, Txilik iru edo lau bidar ots egin eban bean; da iñok ezer erantzun ezeutsanean, sueteraiño ioan zan.

        Maripa geroago ta keizuago ebillen; ezeban iñok uste senarraren ondo-eztxuak alango zauskadea egin bear eutsanik. «Bein asi ta bertan au iazo bear, esan eban. Ordu txarrean ikusi aut, Erroke, etxerantz nentorrela. I ezaz Erroke, okerra baiño. Ai neure Txanton baketsua!! Kendu zakidaz, gizonak, emendik; ken ken. Begiratu eiozu bat edo batek umeari, ta ezer opa izanez kero, badakizu gauzaak non dagozan, da artu.»

        Au entzunaz, Erroke ta lagunak alik isillen beerantz etozan; Txilik euren oiñ-otsa belarriratu ebanean, bide-erdi urten da zer euken itaundu eban. Beren guraria ase ta gero, Txantoni adarra iotera igon nai izan eban, baiña besteak ezeutsen laketu.

        —«Guztion artean txotxolotu dozu Txanton. Nok gero tximista orri zorgiñik eztagoala siñistu eragin?

        —Gizona, erantzun eutsan Errokek Txili tximistadunari, nik uste izango naieuan au iazoko zanik? Neu bere siniskorra nok eta bildurtia, edozein gizon gitxi edo asko izan doan antzera; baiña orrenbestekoa...

        —Erroke, geldi geldi: gatozan arira. Ni enok gero Txanton. Bildur izan ai eu, gura badok: ezkaizak besteok bildurtitzat edo Txantontzat euki.

        —Ezaz i, Txili, bein ez bein da baten ez baten bildur izan?

        —Txili ez.

        —Gabaz bakarrik eta bakartasunean abillenean bere ez?

        —Ezta munduan neu bakar bakarrik bizi banintzok bere.

        —Izan leike... edo eztakit nik zer esan: orrelango epairik etxoat benetan diardun gizonengandik entzun. Neuk bere gizaseme indartsu ta barru sendodunak ezautu dodaz; arako neure aitaita, indar-arazoetan entzute andikoa. Berari ta beste askori (onek bere etzirean ustelak) bein baiño geiagotan entzun dautset...

        —Zer?

        —Gauaz bein edo bein Damuturen bat aurkituezkero, biotza taupadaka eukiten ebela.

        —Zer, Erroke?

        —Esan dodana, Txili.

        —Sinistu bere ezin dot ire aitaita sendoa, damutuak direala ta eztireala, ikaratu izatea. Damutuak!! Erdi billoizik, txikotaz edo idi-zillaz gorputza odolduten iarduten daben ero batzukaitik taupadaka biotza asi? Biotz txatxarra da, gizonak ezgauzakaitik taup egiten daben biotza.

        —Txili: eztau balio izango gero gauza bat esan da beste bat egiteak. Or gau-erdi-inguruan norberen gerizarik bere ikusten eztan gau illun baten, buru-utsik, ortozik edo orpo-utsik eta erdi-billoizik, erraldoia lango Damutu andi bat begien aurrera, eu bakarrik agoala, aurkeztuko balitzakik, ezintzake, Txili, bildur izango?

        —Ona, Erroke (ukabillaz maiari ots eragiñaz esan eutsan Txilik): ire aitaita baizen sendoa enok; onelan da guzti bere inpernuko deabrua bera Damutu-iantziaz agertuko balitzakit, eta iarraituteko esango baleust bere, enintzake bildur izango, eneuke atzera egingo. Zelango biotza da taupadaka dabillen biotza? Zanen batetik dingilizka edo esegita daukagula uste aldok?

        —Naiago neuan, Txili, aitatu dauan ori aitatu ezpaeu.

        —Ezai txakilla izan i bere, Leberin. Ekarri eik txakoliña, ta gaioazan gero geure Txantontxu ikustera.