IV
Txantonen barriraztasuna

        Aparia aoan eukela sartu zirean Mariparen txakolintegian Erroke, Leberin zaarra ta Santi amugiña. Euren etorrereari luze eritxala egon zan Txanton, apaldu ta gero semeari lo eragin eutsanetik orduxerarte. Txili beste irurakaz ez ikusirik, arratsaldeko eztabaidatxua gogoratu iakon, da berak egiteko eukan itaunea Erroken aotik entzun ebanean, asko geitu iakon beren keizura ta arrenkurea.

        —«Nun etedabil gaur Perrandesen aitagiñarreba izatekoa?

        —Nor? Txili? Aotik kendu daustak, Erroke; neu bere orixe itanduteko egon naz. Beste egunetan ordu onetako beti agertuten iaku. Ezer egin eteiako, bada? Badakit urrean zek atzeratu daben gaur. Astakeriak miiñean artuten dabezala esan dautsat arratsaldean, da nik barriz eztot bera mindutearren esan. Astakeriak edo... neuk badakit... arira eztatozan esakeraak lantzean edo noizean bein aitatuten dabezana, ezta egia, gizonak? Enaizu gero salatu.

        —Ezai umea izan, Txanton; ori baiño gora-bera ta lor geiago dauko ak biotzean. Eu gaur Elizara baga, e?

        —Ez niri errurik ezarri, Erroke, an dagoanari baiño.

        —Maripa, enekian orrelangoa intzanik.

        —Gogorik ezeukala igarriezkero, zer egingo neban, bada? esan eutsan Errokeri Maripak. Sutondotxuan bero berotan gelditu eragin.

        —Guzurra bere, berbea da, esan eutsan beren senarrak. Ez sinistu oni, gizonak: bazkal-ostean, goizetik etxeratuteko beronek agindu, ta orain ori esan?

        —Illuntzeko aize otzak ene senar epel oni eztautso on andirik egiten; arratsaldea zer edo zertxu artu baga igaroteak bere ez.

        —Zori txarrean eskatu neutsazan bein txakolin-txiztil batzuk eta ogi-apur apur bi. Ni baiño iatun da edari-zaleagorik ezpalego...

        —Ezakit, senarra, gorritu; antxiñatik etxekotuta daukaguz entzule onek; adiskide ta bezero zaarrak doguz, Erroke.

        —Zer, Maripa?

        —Txakolin-saltzaillea baintz, zer gurago izango euke? eure aurrean pitxerdi, ala atzetik eta ezkutuan pitxarkada osoa edatea?

        —Beste batek edateraezkero, zeinbat gitxiago naiago; baiña neuk edateraezkerokoan, betoz pitxarkadok. Nora oa, Txanton? Umeagana onen goiz? Itxi eiok orri lo egiten: bakean dagoanari...

        —Bakean itxi. Ori iiñoat neuk bere bada; auri, orixe, berori. Berak, Maridrogak, egia eztana iakin da bere, esan! Bakarrik gagozanean, Kristorenak esan daidazala; leporatu beidaz, guzur da bar, miiñak emonala ta geiago; baiña iñok entzuteko moduan... Iatuna ta edalea neu? edan-sarria batez bere? Nok ikusi etenau zabuka ibilli eziñik, edo tirlitorlo miiña moteldu-ta?

        —Olgetan aitaturiko destaiña mingarriak, benetan esanikotzat artuten dozak ik.

        —Olgetan-benetan esan beti, Erroke; olgeteak benetea ekarten dau gero.

        —O neure senar morrosko, gizon bana banako, kokotgorri, Txanton sendoa! Bedeinkatua ta onetsia izan dailla i onen ordu gitxitan luze ta mardotu, sendo ta edertu auan txakolin miragarria!

        —Ene San Antonio ta mutilla! Zek edo zek, gatx andiren batek io bear gauz, Maripa. Iñoiz ez, da gaur onelango zoraildia?

        —Txanton: txiki txikitatik, umetatik, Aita ta Ama esaten ikasi genduanetik, bata bestearen lagun izanarren, aspaldiko urteotan alkarregaz bizi izan da bere, ezetedogu, bada, alkar ezautu? Makarra ta eragiña intzan arte guztian, abegi ona egiten eustan; da orain, lodi ta galanta agoanean, abegi ta arrera txarra egingo daustak?

        —Baiña andia ezta au, Erroke? Gaurrarte ni txakilla izan nau ene emazte zoro onek, makala, barritsua, epela, ezereza; gaur barriz morroskoa, banabanako gizona, kokot-gorria, galanta, sendoa. Benetan diardun, Maripa?

        Eztakutsu, gizonak, nire senar, txalen begidun au?

        —Bai.»

        Guztiak baitez esan ebenean, Txanton erdi-siñistuten asi zan beren barriraztasuna; kokota ta arpegia igortzi ebazan gero esku bategaz, da beti langoxeak eukazala uste eban; gorputzari bere ezeritxan len baiño andiagoa ta mardoagoa. Ezbai onetatik len bai len urtetearren, Errokeri isilleko mandatu bat emon eutsan Txantonek; eta biak, besteak barrea euki eziñik egozanartean, subil-ondora ioan zirean.

        «Begiratu eik aurra, topiña-barrura, topiñeari zirkiñik ez eragin gero, ura geldi geldi egon daitean; urreratu kurtzelu ori.

        —Ta zer? esan eutsan Errokek.

        —Begiratu ondo: nik arpegia len langoxe makarra iruntzia ta azurtsua daukat; kokota, beti betiko zantsua ta tximurduna.

        —Ik eztaukazak, mutil, begi orrek zuur da ondo: nik, bai uretan da bai aurrez aur edo arpegiz arpegi, arratsaldean baiño andiago, lodiago, mardoago, guriago, ta galantagoa akust.

        —Egia eteda kontu ori? Baiña luzatu ta zabaldu banintzok, kaltzak eta txartesa estuago ta laburrago euki bear izango neukez nik.

        —Eure soiñekoak bere, eugaz batera azi ta nasaiturik iagozak.

        —Zorginkeria da au orretaraezkero, zorginkeria.

        —Ur bedeinkaturik ezetedago goian?

        —Bai zera! Egon balitzok, etzoan iñor i olan aldatutera etorriko.

        —Zorgindurik etenago bada?

        —Orretara zorgindutekoan, betorkidaz neuri bere zorgiñok.

        —Ezin izan leike au.

        —Ezin izan leikeala? Eztakik zer igaro dan amabost egun onen barruan, Gizaburuagako baserri-etxe baten?

        —Zer?

        —Au baiño barriraztasun arrigarriagoa iazo da an. Ago puskatxu baten, arei ots egin daioedan. Maripa, Leberin, Santi: zatorkiguz sutondora, or zagozanok.