III. EKITALDIA

(Lehenengo Gerta-lekua)

(Andia-Torreko sala bat. Bigarren ekitaldiaren asieran azaldutako Gerta-Lekua bera izan diteke, baiñan ornituagoa: Erdian mai aundi bat eta inguruan alki ta eser-lekuak, Batzarra biltzeko egokiak. Eriotzaren biharamona da. Oiala altxatakoan Ines bazter batean eserita kantari ari da, laud ereskiñaz lagunduta. Bat batean Andre Katalin eta Maixabel sartzen dira).

A. KATALIN: Arren! Inestxo! isildu zaite! Atzo gertatutako ezbear negargarrien ondoren, ez dago giro musikarako.

INES: (Xalo) Zergatik ez amatxo?

A. KATALIN: Korrejidore jauna etxean degu-ta zer esan bear duan ere!

INES: Eresia jo ta kantatzen ari nintzan. Ez det uste iñori kalterik egin diodanik.

A. KATALIN: Utzi zazu jostallu hori pakean eta ikas lezioa «De las Claras y Virtuosas Mujeres» liburua irakurriaz.

INES: Maisua ez zait etorriko-ta zertarako?

A. KATALIN: (Kopet-illun) Ez dezu aren bearrik. Aizpak lagun egingo dizu.

INES: Beorrek esan bezela egingo det, ama! Aditzen Maixabel?

MAIXABEL: Nik ez det bada zure maistra izateko gogo aundirik...

A. KATALIN: Gogoz ala gogorik gabe gaurkoz egizute esandakoa. Zoazte, isilik gora, zuen gelara. Emen erriko zaldun, errejidore ta agintariok Batzarrean bildu bear dute Korrejidore jauna buru dutela.

INES: (Aizpari) Goazen aizpa!.. (Berenkiko) Ganbaran jostatzen ibilliko gaitun. (Abitzen asiaz)

MAIXABEL: (jaramonik aizpari egiteke, amari) Egia al da Oxer eta lagunak iltzera, kondenatuko dituztela? Urkamendia zutik jarri dutela?

A. KATALIN: Ez zaidazu ezer galdegin, gauza ez da txantxetakoa-ta... Zoazte ta erreza zazute txarrena gerta ez dedin.

MAIXABEL: Goazen bada, Inestxo, ezin badegu ezer jakin...

INES: Aita jaunari erregutuko diogu, Agintari nagusiena bera bait da... zera, preso artutakoak laga itzatela...

A. KATALIN: (Ben) Olakorik ez! iñolaz ere! Zuek egin bear dezutena da isilik egon ta otoitz egitea. Zoazte, beraz goruntz; lanean jardun eta lezioak ikasteko garaia dezute.

INES: (Aizpari) Errezatuko degu, bai eta gero... ganbarako leiotik plazara begira egon ere bai, ea zer gertatzen dan (bijoaz).

A. KATALIN: Gazte izatea pozgarri da, naigabez beterik gaudenean batik bat. (alabak doazela begiratzen ari dala, beste ate batetik Korrejidorea ta Domenjon agertzen dira). (Agurtuaz) Egun on! Korrejidore jauna! Goiz jeki da? Ez al du bada ondo lo egin Andia-Torreko aterpean?

KORREJIDOREA: (A. Katalini eskuan mun emanez) Egun on Andre! Ez det nai bezin lasa lo egin, baiñan, tira! gorputzak atseden artu du ta naikoa da.

A. KATALIN: Oitura ezak egiten du hori: oeatza berria ta estalki gutxitxo agian?

KORREJIDOREA: Oeak ez zuan aitzekirik, ta are gutxiago Holandako maindire zuri leunak eta oe-azal bigun eta berogarriak. Bear bada, gau-txori ta kanpoko beste piztien orruak esnarazi naute. Isillean, ere, begiak itxiagatik olakotan, norberaren kezkak ez digu loa baretzen uzten.

A. KATALIN: Bartarratseko astindu ta zirradak dizu errua. Siestako lo kuluxkak on egingo dio, ordain zurrian...

DOMENJON: Bai, baiñan, orain gosari on batekin gure barruari indar eman dezaiogun.

A. KATALIN: Sukaldean gertutzen ari dira eta maniatu ta prest dagon ikustera noakizute.

KORREJIDOREA: Gipuzkoako etxekoandreak eder eta maratsak dirala ondo dakigu Gaztel Errian. Ain zuzen, orain urte gutxi (1457) gure Errege jaun Enrique Laugarrenak, Getarin ostatu artu zualarik, ango Torreko Damari, eskerronez mesede eta esku-erakutsi oparoak egin zizkion.

A. KATALIN: Eskerrik asko! Korrejidore jauna oso zaldun ao-zuri ta limurzale degu. Nik ez det orrenbeste merezi. Eskuzabal eta biotz-bera izan nai badu, premian daudenentzako izatea eskatuko nioke.

KORREJIDOREA: Gaitz izango litzake zure eskeari uzkur egitea. Eta Domenjonek benetan zoriontsu bear du emaztetzat onelako andre burutsu ta zentzuduna aldamean dualarik.

DOMENJON: Bai, jauna, bai, pozik nagola ezin ukatu. Paregabea det nere andrea, eta gure etxeko erosotasuna beorrek ere txasta dezan, lendabizi gosari mamitsu bat ar dezagun.

A. KATALIN: Beon losintxak lotsarazten naute eta banoa sukaldean diñako jakirik dagon ikustera. (abituaz) Laister otsegingo diotet maiera deituaz. (bijoa)

KORREJIDOREA: Bitartean, emen itxoin dezakegu, alkarrekin, adiskide antzean mintzatuaz.

DOMENJON: Ordo derizkiot, eta obeto oraindik, Korrejidore jauna, patxadan eserita jarriko bagiña...

(Aurrez-aurre eser bitez)

KORREJIDOREA: Berdin zait, ala nai badu.

DOMENJON: Beste batzarkideak etorri aurretik, biok buruz-buru itzegitea ez da alperrikakoa izango.

KORREJIDOREA: Zeintzuek diran etortzekoak jakin nai nuke.

DOMENJON: Bada, Alkate jaun, eskribau ta errejidoreaz gañera, aide-nagusiai ere dei egin zaie. Ba ezbada, ere...

KORREJIDOREA: Neurri zuzena da hori. Eta... nor geiago?

DOMENJON: Ez det betarik izan beste askori otsegiteko, baiñan Santa Maria Elizako Bikario jauna...

KORREJIDOREA: Eliz-gizonak ez dutela Gipuzkoako Batzarretan sarrerik izaten orok dakite jakin. Ez da ala?

DOMENJON: Ez Eliz-gizon eta ez lege-gizonak, letraduok, alegia! Batzar au, ordea, berezia degu ta Bikario jaunaren iritzia entzuteak ez liguke kalterik egingo, nere ustez.

KORREJIDOREA: Bat da, iritziak entzutea, eta bestea erabakiak artzea. Eta Errege jaunari egin zaion irain latza lehenbaitlehen zigortu dezagun, zuzen eta gogor, erabakiak artu bear ditugu. Otz eta motz!

DOMENJON: Zuzen bai, gañerakoak kontuz! Erru ta obenaren pisua arintzen duten zernola, ta zearrak kontuan arturik... Gaon doakabe orrek ez zuan zillegi Tolosara zerga-eske ta diru-billa etortzerik. Legez galerazita zeukan.

KORREJIDOREA: Nola diteke hori?.. Errege jaun Laugarren Enriqueren ordezkaria izanik?

DOMENJON: Erregeren ordezkoa ala bere borondatez jabetu diran beste zenbaitena...

KORREJIDOREA: Ez ahaztu D. Menjon jauna, Enrique Laugarrenak izendaturiko Korrejidorearekin itzegiten ari zerana.

DOMENJON: Ez iñolaz ere! Gogoan det. Eta Beorrena dan gure etxean dagon ezkero, naigo nuke, korrejidore jaunari baño Garcia-Franco adiskideari itzegin; gizonetik gizonera mintza... (A. Katalin atean agertuaz)

A. KATALIN: Jaunak: Gosaria maiean dute eta arren, ea oztu baño lehen datozen. Zerbait bero artzeak on egingo die... baraurik burua ere aul eta argal bait dago...

KORREJIDOREA: (jekiaz eta gero orobat Domenjoni) Torreko damak eskatzen digunez, jarduna etengo degu.

DOMENJON: Bai, bai, Gero ere beta izango degu... ta gaia gañezka.

(bijoaz barrura irurok)

(Unetxo baten ondoren beste ate batetik II. Mirabea sartzen da atzetik datorren Bikario jaunari bidea erakutsiaz bezela).

II. MIRABEA: Sartu bedi Bikario jauna. Nagusia ta Korrejidore jaunak gosaltzera joanak dira. Etxekoandreari dei egingo diot.

BIKARIOA: Bere lanetan ariko da ta utzi zaiozu. Ikusia da etxeetara ez ditekela goizegi etorri. Nere errezoak egiñez itxoingo det.

II. MIRABEA: Erreza bai, D. Permin, premian gaude-ta. Atzoko iskamil eta eriotzaren ondoren ez dakigu zer gerta bear duan. Batzuek preso artu ote dituzten, besteak, berriz, igesi joan ote diran... Ba al dakigu? Zer berri dabil kalean, Bikario jauna?

BIKARIOA: Onoko apaiz hau Elizatik dator eta ez du deus entzun, onuntz etortzeko gaztigua baizik, zuen Nagusiak bidalia... Ez dakit Andiako Torrean gaua pakean igaro dezuten ala ez.

II. MIRABEA: Ez degu lo aundirik egin beintzat. Nagusi ta Korrejidorea asarre zenbiltzela antzeman diogu. Etxekoandre ta alabak gelan negarrez... eta gu neskameok goizarte leiotik kalera begira.

BIKARIOA: Erri guziarentzat ere amets gaiztoko gaua bart arratsekoa. Ez da eguna nai orduko argitu, ta argizkilla ez det jotzen entzun. (Aitaren egiñez brebiarioa irakurtzen asten da) «Jam lucis orto siderius»: Otoitz egin dezaiogun Jaunari.

II. MIRABEA: Konjuroa bota beza bai, bikario jauna. Berori emen dagola etxekoandreari esatera noa. (Abituaz) Eseri bedi bitartean! (bijoa)

BIKARIOA: Otoitzak belauniko ala zutik obeto egiten dira. Zoaz nere kezkarik gabe.

(Batetik bestera ibilliaz brebiarioa irakurtzen darrai, noizik beinka «Aitaren» egin ta burua makurturik)

(Etxekoandre Dama Katalin sarturik)

A. KATALIN: Egun on Bikario jauna! Ez nenkien gure etxera etorria zanik. Barkatu!

BIKARIOA: Ez da ezeri, Jainkoak dizula goiz on, Andre Katalin. Mirabeak atea zabaldu dit eta doi-doi sartzea egin det. Eta brebiarioa esaten ari nintzaizun.

A. KATALIN: Korrejidore jauna ta Domenjon gosaltzen ari dira. Beorrek ere zerbait artu nai badu, garai ona da.

BIKARIOA: Eskerrik asko, Andre, Meza esan ala nere betiko aomena artua det. Eta eguardi arte ez det beste ezer artzeko oiturarik.

A. KATALIN: Nai duan bezela, D. Permin. Baiñan emen dagon ezkero galdera batzuek egin nai nizkioke... (larri) Estuasun aundi bat daukat barruan...

BIKARIOA: Erri guztia alatsu dago: estu ta larri, ta ni orobat. Ez da gutxigorako.

A. KATALIN: Izan ere, a zer nolako eguna atzokoa! Zer derizkio?

BIKARIOA: Ba... Jainkoari eskerrik bizienak eman bearko dizkiogula, gaurkoa ez bada okerragoa gertatzen.

A. KATALIN: Jainkoak eta Ama Doloretakoak lagun gaitzatela!

BIKARIOA: Batzuen batzuek igesi egiten lagun dituzte-ta. Zerbait da.

A. KATALIN: Noruntz jo ote dute doakabeak! Erruki ditut!

BIKARIOA: Urruti ez, nere ustez. Uzturreko mendi aldera agian...

A. KATALIN: Ez aldira eroriko Justiziaren atzamarretan. Galduak dira bestenaz. Arrapatzen badituzte, Ene!

BIKARIOA: Bai, Legea gogorra da iltzaille... ta estalkiñentzat. Auek ere, auzia zertan gelditzen dan ikusi arte obe dute urrun egon.

A. KATALIN: Justizia osoa: Alkate, Korrejidore, Aide nagusi, nere senar eta aguazillak oraintxe biltzekoak dira beorrek dakinez. Erriko-etxe dan leku ontan. Eta beldur naiz, naigabeturik nago...

(Barruko ateruntz so-egiñez)

BIKARIOA: Lasa zaite, Andre. Niri erri-gizon ez izan arren, Justizia bildu aurretik, epai-sententzia biguntzerik ba ote dagon alegiña egitea dagokit.

A. KATALIN: Jainko maitea! Olako zerbait lortuko balu.

BIKARIOA: Ez da nere egitekoa agintari auzietan sartzea, baiñan apaizok burruntzalia, nai ta nai ez, eltze guzietan sartu bear izaten degu, geiegi irakin ez dezaten. Kristauok ez al gaituzu munduko gatza? (Ateruntz begiratuaz, isilago) Gaonen auzia «gal-gal» dago, eta ur ots pizka bat bota bear zaio epeltzeko.

A. KATALIN: Beorri mintzatzen entzun ezkero, arnasa lasago artzen asi naizela esango nuke. Ai Ene! Bai ote? Barka bezait baiñan barrura noa, Etxeko jaunak nola gosaltzen ari diran ikustera. (Abituaz) Korrejidore jauna aurpegi garratzez jekia da goizean... Eta Domenjon nerea...?

BIKARIOA: Bada emaiezu ezti pizka bat talo-esneaz. Beazunaren kontrako erremedioa dezu.

A. KATALIN: Ala balitz... ontzi osoa ere emango nieke. (Bijoa)

BIKARIOA: Gero arte! ta animo! Ni emen gelditzen naiz... errezoak esaten pakean uzten badidate.

(Berriz brebiarioa irakurtzen darrai, noizik beinka Aitaren egiñez. Unetxo baten ondoren Alkatea agertzen da)

ALKATEA: (sarturik) Beorri dagonerako emen!

BIKARIOA: (Liburutik begiak altxata, berekiko) Bear genduena! (Alkateari) Egun on Alkate jauna!

ALKATEA: Apaizak beti goiztar...

BIKARIOA: Alicuando... Esaera zaarrak dionez Goiztarrai Jainkoak laguntzen omen...

ALKATEA: Baita gau-txori gaizkilleai ere, iñoiz Justiziaren eskuetatik iges egiten.

BIKARIOA: Ez dakit zer esan nai duan Alkate jaunak

ALKATEA: Onuzkero adieraziko zioten, bai (Bikarioari zorrotz begiratuaz) Gaon gizarajoaren iltzailleak, bart arratsean Justiziaren eskuetatik anka egin zutela. Baiñan eroriko dira. Eta orobat errian gordeta dauden beste su-emantzalle ta estalkiñak...

BIKARIOA: Erri guzia estalkintzat artzen badezu, Bikarioa ere tartean izango da noski... Eta emen naukazu Tolosaren alde jokatzeko.

ALKATEA: Apaiz jaun batek hori aitortzea arrigarri zait. Ez al da bada izan igingarri, ta lotsa aundi bat Gaon erailtzea?...

BIKARIOA: Bai, noski, gertakizun mingarria. Gizon guziai, naiz judua izan, bizia erespeta bear zaie. Eta il da gero «Requiescat in pace» esatea kristauok beartuta gaude. Eta erresponsoa ondoren, alkate jauna, arren, entzun bitza beste nere arrazoiak. Eser gaitezen, orretarako, lasago itzegiteko (eser bitez).

ALKATEA: Zutik ala eserita... berdin da. Gizon bat iltzen dutenean, eta areago Erregearen ordezkaria zanean, Jainkoaren legea zapaltzen dala, uste det.

BIKARIOA: Egia mardula! Alkate jauna, naiz Testamentu zaharrean eta naiz berrian. Ebanjelioak irakurtzea besterik ez dago. Ez da zillegi iñor iltzea gure lagun urkoari bizia kentzea, bostgarren mandamenduak agintzen digunez: Ez zazu iñor il!

ALKATEA: Sermoi gutxi, emen Bikario jauna, ez gaude Elizan-eta...

BIKARIOA: Elizan ez gaudelako eta bai Kontseju-etxean, esan bear diot, ordea, noiz, nola eta nun, beinik-bein Jainkoaren legea baztertu diteken: Norberaren burua defenditzearren eta Erriaren alde gogor jokatu bearra gerta dedinean...

ALKATEA: Hori Erriko agintarien egitekoa da. Guri dagokigu eta ez eliz-gizonai. (berotuaz).

BIKARIOA: (Jeiki ta ibilliaz) Ez det ukatuko. Baiñan... zeñek neurtu dezake agintari ta menpekoen erantzunkizuna?... Gure Elizama txit Santak. Aristotelesek eta gure Santo Tomas aundiak garbi erakutsi digute: «potestas populi». Almena errian dagola. Pakea Justiziaren alaba da eta ezbearra, liskarra ta eriotza sortzen diranean, aztertu bearra dago ea goikoak, ez ote diran bekoak aña errudun... katigu.

ALKATEA: (gogait eginda) Ba, ba, ba Erretolikak... Salamankan ikasitako liburuetan.

BIKARIOA: Salamanka, Paris, Bolonian eta nun nai.

ALKATEA: Nik ez det beorrek aña eskola, baiñan auxe da dakidana: Gaon Tolosan garbitu dutela, iltzailleak igesi joanez. Eta Erregearen Valladolideko Kantzillerian nik aurpegi eman bearko dedala. Eta aurpegia ez ezen ez nuke urkamendian nere lepoa arriskatu nai.

BIKARIOA: Bildur santua, birtute aundia da. Orregatik auzia zuritu aurretik ez da iñor kondenatu bear.

ALKATEA: Legeak eskatzen duanez, auzia bereala ikusi bearra dago. Eta emen biltzekoak gera Korrejidore jaunarekin, Domenjon, Errejidore, eskribau, aguazil, aide nagusi testigutzat. Ni nazu Justizia buru errian eta orain bertan asiko degu gure lana. (nardaz). Beorrek ez dezake parterik artu...

BIKARIOA: Hori esanez ni emendik bidali nai al nazu?... Joango naiz, bada, ez izan ardurarik, (abituaz).

ALKATEA: Nik esan bearrik ez du, jakiteko, apaizak ez dutela Kontseju etxean sarrerarik. Eta Santa Maria Elizako zaintzalle bakarra: «unica merelega» Tolosako Erria dala...

BIKARIOA: (Burua azkuretuaz) Ez daukat ahazturik. Ni etorria nazu, ordea, Batzarra-aurretik nere boza entzun araztera gerora... tolosarren batzuek urkamendin iltzen laguntzera joan bearrik izan ez dezadan. Tolosar guzien, aundi-ta txiki, morroi naiz. Aita Santu Pio Bigarrena ta Iruñeko Apezpikuaren urrengo Erria da nere nagusi; ta Jaungoikoa jaun eta jabe. Nere iritzia entzun dezu ta... banoa. (abituaz)

ALKATEA: Amen! Orain Auzitegia asi diteke bere lana egiten. (Apaizaren ondotik kaleko atetik irtenaz kanpora otsegiten du). Deia jo zatela danbor eta txistuak Aurera! Eskribau, Errejidore, Aide nagusi ta aguazillak!

(Danbor eta txistu otsa entzun bedi eta bereala Eskribaua ta bi aguazillak sar bitez, gero aide nagusiak eta azkenik Korrejidore Donemenjon Alkatearekin.

Korrejidore mai-buru dutelarik eskubi-esker eser bilez Domenjon, Alkatea, ta Aide nagusiak. Ertz batean Eskribaua ta zutik bi aguazillak).

ALKATEA: (Jeikiaz) Juanak! Justiziaren batzarrari asiera ematera goaz, Korrejidore jaunaren baimenaz. (Eseriaz)

KORREJIDOREA: (Zutituaz) Tolosako agintari ta aide nagusiak: Gure Jaun Errege, laugarren Enriqueren izenean baimena ematen dizuet Justizia egin dezazuten. Eriotz lazgarria gertatu da erri ontan guziok dakizutenez. Gizon leial bat Erregearen mandataria zana itsuski erailla izana da Tolosako kalean. Isuritako odolak zigor gogorra eskatzen du, legearen arabera. Eskribau jaunak irakur ditzala, beraz Fuero liburuaren aginduak. (Eser bedi)

ESKRIBAUA: (Zutik irakurriaz) Ogeita amargarren Tituloa: «Por ser tan abominable el vicio de la alevosía, con que en desprecio de la Fe pública se cometen muchos maleficios, cuando por la seguridad que debieran tener los hombres en virtud de la promesa de sus enemigos, o por pacto otorgado por ellos y con autoridad de la justicia, viven descuidados de que pueda sucederles alguna cosa mala; y porque en casos semejantes aya pena condigna a tan feo delito para el castigo de los malechores con publico exemplo. (Ozen eta sendo) ORDENAMOS Y MANDAMOS: Que cualquiera que a otro feriere o prendiere o lisiare, o por él corriere con arma para lo ferir, o matar, sobre tregoa, puesta, otorgada por las partes, o puesta por el alcalde, o mandada otorgar por las partes, aunque ellas o cualquiera de ellas no la otorguen: iQUE MUERA POR ELLO!» (bi aldiz irakur beza)

(isil unea)

KORREJIDOREA: Eskribau jaunak irakurketa eten dezake batzarkideok ala nai izan ezkero.

DOMENJON: (jeikiaz) Nik ere ala uste det. Guziok ondo jabeturik gaude gai ontan Fueroak erabakita daukatena. Luze litzake jarraitzea. Emen, ordea garbi ikusten ez dana iltzailleak nortzuek izan diran eta nola gertatu zan eriotza. Ontan dago auzia. Illunpe artan, erriko jendea, baserritar eta kaletarrak naspillaturik, zalapartan, batak eta besteak zer ari ziran ez zekitela, gaizkillea nor izan zan, erabakitzea gauza gaitza da guretzat.

        Ez du iñork bere burua, (gaizkilletzat) iltzailletzat aitortu. Au da lenengo zuritu bear degun gauza. Orobat, esan bearra dago, Gaon juduak Gipuzkoako Hermandadearen aginduz, Probintzi ontara zerga-eskabidea egitera etortzea galerazia zeukala. Epai-setentzia eman aurretik xehetasunok gogoan artzekoak dira.

        Azkenik, lekuko testiguai dei egin bear zaie Justiziak eskatzen duan arabera. Orregatik, batzar au gerorako uztea obe dala derizkiot eta bakoitzak bere iritzia adierazi zala.

(Eser bedi)

KORREJIDOREA: Itzegin bezate txandaka batzarkideok, zaharrentatik asi-ta. (Zaldibi aide nagusiari begiratuaz).

J. ZALDIBIA: (Zalantzan jeikiaz) Zaharra nazute, bai, eta zigorra zer dan ezagutu det. Nere larrutik ordaindu, gañera, zenbaiten bidegabekeriaz... Alare, mendekaz, ez diot iñori kalterik egin nai. Eta are gutxiago gaitzetsiko... Ez da nere egitekoa. Domenjon Andia Torreko nagusiaren asmoa ontzat artzen det: bat nator, Auzia ondo zuritu dedilla. (eser bedi. Korrejidoreak beatzaz Yartza siñalaturik)

S. YARTZA: Iritzi berdiñekoa nazute ni ere. Ez da nola nai gizonik zigortu bear, naiz jende xehetakoa izan. Lenago auek gure bizkar par egin bazuten ere. Bear bada, errudunago dira beste batzuek...

KORREJIDOREA: (Aide nagusiai) Beok kalean ziran eta ez al zuten ikusi iskamilla nola sortu ta bururatu zan? Ez al dakite Gaonen iltzaillea nor izan zan?

S. YARTZA: Iskamilla sortu zanean alde egiñak giñan leku artatik.

J. ZALDIBIA: Ala izan ez baledi ere ez gaituzute salataritzako jaioak. (arro) Aide nagusiak egoskogorrak izan bagiñan ez gera aguazillak.

KORREJIDOREA: Ontara ezkero, Justiziaren buru dan Alkate jauna degu itzaren jabe.

ALKATEA: (Zulik) Ez itzaren jabe... eta are gutxiago, ikusten danez, Erriaren jabe. Guziok beren buruak garbitu nai dituzte... Bikario jaunarengandik asita, txalma nere bizkar gañera botiaz. Beraz, Justiziaren zigor-makilla bestek ar dezala.

KORREJIDOREA: Ez, Alkate jauna, esku onetan dago ta azken arte eutsi bear diozu, ondo dantzatuaz. Justizia ez diteke utzi errekan, ez kale bazterrean erorita. Gaizkilleak gogor eta zuzen zigortu bear ditugu: «¡Que mueran por ello!». Legeak agintzen digun bezela. Urkamendia gertu euki bear da beti, naiz lanik egin arazi ez auzia zuritu ta garbi ipiñi arte. Buka zagun gaurkoz batzarra ta biar jarraituko degu testigutza berriak entzun da gero.

ALKATEA: Emen degu bat zerbait ikusteko obligazioa zuana... (Aguazlillari ots egiñaz) Zuk zer ikusi zenduan!

AGUAZILLA: (izu-ikarez) Badaki alkate jauna, ez nuan ezer ikusi gosari txikia egitera joan nintzalako. Nik... zera... urrutira leloa besterik ez nuen entzun:

                Gonzalo Moro Tati, Tati

                Gaon Judua kali, kali!

ALKATEA: (Asarre) Zure egon lekutik anka egin zendualako bi illabeteko kartzela; ogi utsa jan eta ura edanaz. Eta besterik ez badago, jaunak, Batzar au amaitua degu.

(Guziok beren lekuetatik altxatzen dira: Lenengo Aide nagusiak eta gero Alkate, Eskribau ta aguazillak kanpora ateratzen dira. Domenjon eta Korrejidorea bakarrik gelditurik. Kanpoan danbor eta txistu otsa entzun bitez asieran bezelaxe).

DOMENJON: Obe degu Batzarra eten degula, Korrejidore jauna. Justizia ez bait diteke laisterregi ta itoka bururatu ahal izan.

KORREJIDOREA: Geiegi luzatzea ere ez da bada onuragarri. Legea da Lege; eta Erregea, Errege. Odola isuri izan danean beste odolez garbitu bear da... Agintaritza errespetatua izan dedin.

DOMENJON: Beorri letradu jantzia da ta Lopez de Ayalak ixkiriatu zuana, badaki noski:

                «Clemencia es en los Reyes

                muy loada bondat».

KORREJIDOREA: Baiki Domenjon jauna, baiñan adiskide zaitudanez, esan bear dizut Gure erregek inguruan aolkari ankerrak dituala. Eta egia garratza, zoritxarrez...

DOMENJON: Bakarrik gauden ezkero ta mintza nai didazunez, eserita erosoago ariko gaituzu jardunean...

KORREJIDOREA: (Eseriaz) Ain zuzen, ere Valladolidtik datozen berriak edierazi nai dizkiot. Zerbait entzun al du? (Erabat bigunduaz).

DOMENJON: Kortean susmur txarrak dabiltzala gauza jakiña da. Ondarrabin ere atzo entzun nituen. Enrique Laugarrena, gure Errege doakabea, Villena, Beltran, Lopez de Haro konde eta beste jauntxoen mende dagola eta Guyenako Printzearekin Juana, sasi-alaba, jaio berria ezkondu nai lutekeala. Guri ezkon-saria kenduaz. Ez da ala?...

KORREJIDOREA: Orretara joan da nunbait Urtubira Luis Amaikagarrengana, ezkontza-tratua egitera...

DOMENJON: Obe litzake guretzat, Laburdin, lenago bezela Enrique Plantajenet Inglaterrakoa agintzen balego. Bestela Prantzesak zapalduko gaituzte. Naiko gose ta samindurik dago jende xeha, bai Gipuzkoan eta baita Bizkaiaen ere.

KORREJIDOREA: Eta orobat Gaztelan ere. Beorri uste osoko adiskidetzat daukat, eta aitortu bear diot Erreinu guzian, aitorseme danak, naiz iritar eta orobat nekazaria asper-asper egiten asiak dirala. Eta (isillago) gurekiko... Gure D. Enriqueren erregetza ez dala pakean bukatuko.

DOMENJON: Gaztela-Errian ala baldin badaude, artalde, bei ta zamariz aberats diran lurretan; ardo, ogi ta olioz naro dituen zelaietan. Pentsa, nola arkituko diran arkaitz ta mendi arteko bizilagun beartsuok. Gure maizterrak mandioak utsik dauzkate. Eta Itsasoarengatik ez balitz goserik ilko giñake...

KORREJIDOREA: Andia-Torre ontan ez det, bada urritasunik arkitu. Etxekoandre Dama Katalinek oparo ase gaitu.

DOMENJON: Gure etxekoandreak, arrotza, alik eta ondoen, artzen daki. Eta are geiago beorri añako jaun altsu bat. Nik ez det gure ondasunez esparik... Jainkoak eta Erregek bear baño aberastasun geiagoz ornitu naute. Semeak Bristolen ditut, itsasoratuak, burni-karraio. Gipuzkoako erri xehe ta langillea da urri ta beartsu dagoana.

KORREJIDOREA: Batzar nagusiak dira Erriaren alde leia bear lutekeanak.

DOMENJON: Ortan diardugu, Jauna. Erregek neretzat eman zidan sakel-alkatetza, pozik Probintziaren esku utzi det, bere onerako, Gipuzkoako Anaiartei (Hermandadea) sendo dedin. Goseak liskarra bait dakar, berekin eta Ondasunak pakea. Bestalde, Korteko jauntxuok, petxa ta zergaz josi ta gure marabedis apurrak zurrupatzen badizkigute... (Bekozko illunez) beldur naiz, Korrejidore jauna, ez dala izango Gaonena azken isuriko dan odola.

KORREJIDOREA: Zemakuntza bat al da hori?

DOMENJON: Ez da iñondik, ere, aolkua baizik. Adiskideari egia zor zaio, ordea, ta emengo egoera entzun arazi nai izan diot Gaztelako agintariok jakin dezaten.

KORREJIDOREA: Lenengo eriotzaren berri txarra eman bear diet: Justizia gogorra eskatzen duan gertakizun latza. Zigorra betetakoan, gañerako espak bear dan lekuan adieraziko ditut.

DOMENJON: Bertatik bertara egia ikus dezan, kaletatik zear, alkarrekin itzuli bat egin genezake.

KORREJIDOREA: Atsegin aundiz. Eguardi aurretik egurasteko gogoa daukat buruaustea aizetzeko...

DOMENJON: Goazen, orduan, Gaztelako Atetik kanpora arnas artzera (Abituaz) Andik oi dator ego-aize.

KORREJIDOREA: Ekaitzik ez balu ekartzen...

(bijoaz)

(Bi mirabeak Atetik zeletan)

I. MIRABEA: Nagusiak joan ditunan. Ez den iñor gelditu. Au lasatasuna! Ez ahal dituan laister itzuliko.

II. MIRABEA: Ez zekiñat zer gerta bear duan emen. Nun ote ditunan gure mutillak?

I. MIRABEA: Mutillak mendian, ta neskatxak lanean. Etxekoandreak esan zigunan, batzarra bukatu ala, mai ta alkiak jasotzeko ta baztertu egin bear dizkiñagu. Eutsi, bada...! (Bien artean mai ta beste puskak jasotzen diardute barnera eramanez arrastaka) Pisu ederra diten!

II. MIRABEA: (olgetan) Astunago ditunan urkamendiaren abeak! (banan-bana sartu ta gero aundiena azkenerako utziaz) Ea! orrela! tajuz! atzekoaldera!.. (Guziak sartu ondoren berriz agerturik). (Une ontantxe plazan urkamendi zutitzen ari diran arotzen danbateko ta maillu-otsak entzun bitez mirabe biak izutzen dituanak).

I. MIRABEA: Kaleko atean norbait ote dan iruditu zaidan... (Ateruntz begiraturik) Ara! Orratx, Mantoni!

II. MIRABEA: Bera besterik ez baldin baden, gaitzerdi!

I. MIRABEA: Sar zaite Mantoni! Ez dago beste iñor gu baizik.

II. MIRABEA: Onek emango zigunan kaleko berri.

(Mantoni erdi-negarrez sarturik)

A. MANTONI: Jainko maitea! Berri txarrak! Aguazilla ere preso sartu dute-ta. Pentsa, besteak nola artuko dituzten! Urkamendira eramango dituzte guziak!

II. MIRABEA: Ez dezu hori esango zure senarrarengatik?

A. MANTONI: Nik al dakit bada. Beste guziekin igesi joana bait da!

II. MIRABEA: Nora, ordea?..

A. MANTONI: Asma zazu! Etxean ez ezen Elizan ere ez da agertuta. Bikario jaunak dan azkarra izan da ere ez daki-ta (Malkoak dariela) Goizeko argizkillarik ez du jo!

I. MIRABEA: Igesi joana bada nola joko zuan bada?... Ez larritu, mendian ibiltzeko sasoi ona dute.

A. MANTONI: Gazteok bai, baiñan nere Perutxo anketatik motela dago ta erraz arrapatu lezakete.

II. MIRABEA: Ez uste izan! Urkamendiaren beldurrak ankak arinduko zizkion. Ez zan atzean geldituko, ez!

I. MIRABEA: Ez naski, menditik nabaitzen badute plazan tramankuloa jarri dutela...

A. MANTONI: (zingurinka) Ezer okerrik egin al du bada gizarajoak! Kandelak piztu, mezak lagundu ta kanpaiak jo gaur ez ezik.

I. MIRABEA: Atzo sua danean jotzen dan dandara larria genuen, gero ildakoen kanpaia. Ordez aingeruen «txintxiña» jo izan balu bederik.

II. MIRABEA: Atzo geiegi, gaur batere ez! Errua txikia da hori!

A. MANTONI: Domenjon eta Dama Katalin jaunandreari barkazioa eskatuko nieke belauniko jarrita.

II. MIRABEA: Isillik zaude emakumea! Erritan, guri egingo digu, goiz guztian ez degu lanik egin eta. Oraintxe, sala txukundu ta puskak baztartzea egin degu ozta-ozta.

I. MIRABEA: Leiotik begira egoten eta ate atzean entzutzen aski lan ez al genduen bada?

II. MIRABEA: Orregatik lanean jarrai bear degu, ta bagoaz, Mantoni. Geldi zaite emen, Etxekoandrea laister agertuko bait zaizu.

(Azken puskak eramanez barnera bijoaz mirabe biak)

A. MANTONI: Emen itxoingo det... errezatuaz. Etxe ontako nagusiok beti izan oi dira eskuzabal eta biotz-bera neretzat. Errukituko al zakizkit oraingoan ere. (malkoak-txukatuaz)

BIKARIOA: (Bat batean azaldurik) Zertan ari zera, emen, Mantoni? Bakarrik al zaude?

A. MANTONI: (Izuturik, itz totelka) Ikarez, dar-dar nago Bikario jauna. Pentsa beza...

BIKARIOA: Mingaiña toteldu zaizula, antzematen diot, baiñan bai zure buru ortan pentsametu ta gogoetak egan darabilkizula ere. Gutxienez alargun nabaitzen dezu zere burua.

A. MANTONI: Ez bezait aitatu Bikario jauna! Atzotandik ez det lan, ez jan eta ez lorik egin ahal izan. Bear bada horixe berbera gertako zaio beorri ere...

BIKARIOA: Nik?.. jan eta lo gutxitxo, baiñan ibilli? gelditutzeke; bat ikusi, besteari entzun, familiak lagundu ta malkoak txukatuaz. Eta Elizako lanak, mezaz gañera neronek kandelak piztu, kanpaiak jo... eta abar. Ai! ene! Sakristau Perutxo! Perutxo!

A. MANTONI: Beorrek jakingo du nun dagoan kokatua (gordeta)

BIKARIOA: Ori Konfesioko Sekretua da, beraz ezkutuko gauza.

A. MANTONI: Preso?...

BIKARIOA: Eliza aterpea da ez kartzela...

A. MANTONI: Urrena ere beorrengana konfesatzera joan araziko det, Perutxo, Justiziaren eskuetan katigu erortzen bada.

BIKARIOA: Geldi itzazu mingain eta irudimena. Turmoi-ostotsa agian lertu gabe pasako da. Ez nuke konfesiorik entzun nai datorren urteko Paskoak arte.

(Kaletik datorren zarata entzun bedi zaldi-perra soñua ta jendearen otsa. Bat balean etxe barrundik I. Mirabea agertuko da arnas estuan).

I. MIRABEA: Zera!.. Zaldizko bat etorri omen da Erregeren mezu batekin... Eta gañera...

GUZIOK: Zer? Zer?

I. MIRABEA: Berri txarrak!

BIKARIOA: Zer ordea? Jakin al diteke? (Txukumutxu alkarren artean)

I. MIRABEA: (Bikario jaunari) Sakristaua arrapatu dutela.

A. MANTONI: (Zerbait nabaiturik) Nere gizona il dutela! Peru! gizarajoa! Ai ene! Ama Doloretakoa! (Naigabea emanik lurrera erortzen da) Galdua da!

BIKARIOA: Emakume! ez da orrenbestaraño (Bikarioa ta Mirabeak Mantoni altxatxen dute ta baztarrera eramanez esertokian jarriaz)

BIKARIOA: (Mirabeari) Nundik jakin dezu, ordea berri ori?...

I. MIRABEA: Leiotik begira nengola ta kalean zabaltzen ari diran berriak entzunez...

BIKARIOA: Or dezute zuek sasi-eskola. Ez da naikoa, egia dan jakin bear degu. Sakristaua arrapatu? Nola eta nun ordea?

I. MIRABEA: Isillago esango diot Mantoni esna ez dedin. Amarrandegin gorderik omen zegon, konfesionario barruan sartuta.

BIKARIOA: Gizarajoa elizaren seme leial beti, goseak errendituko zuan. Au da lanbidea!

I. MIRABEA: Kontuz! (Mantonirengana urbilduaz) Begiak iriki nai dituala dirudi. (Andre Kataliñ barrendik agertuaz)

A. KATALIN: Baiñan zer gertatzen da? Kalean istillua dabil eta emen karraxi egin dutela sumatu det.

I. MIRABEA: Bai etxekoandre! Mantoniri txorabioak eman dio eta or dago korderik gabe.

A. KATALIN: (Mantonirengana joanez eta eskutik elduta burua altxa araziaz) Mantoni! Ondo ezik al zaude? (Mirabeari) Ea sukaldetik zerbait bero ekartzen diozun.

I. MIRABEA: Ez du ezer artzeko gogorik, naigabeak eman dio ta...

BIKARIOA: Ez da arritzekoa Dama Katalin! Senarra arrapatu dutela entzun du, naiz gorra izan eta zerraldo erori zaigu, gaixoa

A. KATALIN: Zer gertatzen ordea? Ez naiz jabetzen.

BIKARIOA: Ez ni ere, (Mirabearengatik) Onek esango dizu.

I. MIRABEA: Kalean zabaldu da berria... Sakristaua arrapatu dutela.

A. KATALIN: (Aitaren egiñez) Jesus milla bider! Ez degu gaurko eguna ondo amaituko (Mirabeari) Zoaz sukaldera ta kamomilla beroa ekar zaiozu (Mantoni ri eskua artuaz) Biotza sendo dabilki ta zerbait artuaz laister etorriko da bere senera. Zoaz.

I. MIRABEA: Bai andre! (Etxe barrenuntz abiaturik)

BIKARIOA: Patar pixka bat naasten badezu, lenago piztuko da oraindik.

A. KATALIN: Bikario jauna nere etxean eta nik jakin ez! Mirabeai esana daukat onelakoetan dei egin zaidatela. Baiñan, bai zera! gaur etxean baño, burua kalean eta plazan zer gerta jarria dute!

BIKARIOA: Ez da gutxigorako Andre Katalin. Tolosako Erriaren pakea, izen eta omena gaur plazan bait daude. Zerbait da orain ere!... (Bat batean etxe atarian zalaparta sortzen da ta atetik albatan itxumustuan Eskribau jauna agertzen da)

ESKRIBAUA: (Estu ta larri) Egun on etxekoak!, eta barkatu baimenik gabe sartu bait naiz.

A. KATALIN: Eskribau jauna berriz emen? Ez da gauza onik.

ESKRIBAUA: (totelka) Bai andre... Ez andre!... Nun dira Domenjon eta Korrejidore jauna?... Erregearengandik presako parte bat zaldizko batek ekarri berria du.

A. KATALIN: Laskorain aldera egurastera atera dira...

ESKRIBAUA: Banoa bada. Bereala ikusi bear ditut. (Agerraldi au guzia dramakizunaren giltza izanik bizi ta joku larriz azaldu bear da alik eta izuikara ta patetismo geiena emanez).

BIKARIOA: Oraintxe eman digute berria igesi zebillen sakristaua arrapatu ote duten. Ez da ori izango?

ESKRIBAUA: Ori besterik ez balitz! Askozaz txarragoa!

A. KATALIN: Mesedez, eskribau jauna, itzegizu isilago, Mantoni or bait dago baztarrean naigabeak maskalduta...

ESKRIBAUA: Ori ez da ezer!

(Une ontan I. Mirabea atetik sar bedi eskuan kamomilla bete katillua daramakila)

A. KATALIN: (Mantonirengana joanez) Ea artu arazten diogun.

(Iru emakumezkoak an bazterrean biltzen dirala Mantoni erdian dutela, Bikarioa ta Eskribaua bestealdean jardunean ariko dira)

BIKARIOA: Andre gaixoa nola dagon ikusten dezu, egia al da ordea Justiziaren eskuetan erori dala?

ESKRIBAUA: Orrek ez du alako ajolarik. Alkatearen egitekoa da ta ez nerea (ozen) sakristaua arrapatu dutela ta zer? Bada okerragorik...

A. MANTONI: (Txurrut bat artuta esnaturik) Nere senarra! Ai ene! galduak gera (Eser lekutik altxa nai du ta A. Katalin ta I. Mirabeak eusten diote)

A. KATALIN: Zaude geldirik Mantoni. Lasa zaitez. Ez zaio ezer gertatuko. (Mantoni indar egiñez jekitzen da gizonezkoengana joanez!)

A. MANTONI: Eskribau jauna! Arren, eta arren Jainkoagatik esaidazu, ea nere Peru kartzelan al dagon?

ESKRIBAUA: Presondegia baño toki txarragoak badituzu.

A. MANTONI: (Negarrez) Egia da orduan, ez du ukatzen (Intzirika) Ai ene! Doloretako Ama maitea! (Bikario jaunari) D. Permin Bikario jauna lagun bezait! Nere senarra iltzera emango dute-ta.

BIKARIOA: Ori iñundik ez Mantoni, ni jarriko nintzake aren lekuan. Ez izan kezkarik.

A. KATALIN: Ikusten, Mantoni, zaude trankil eta eseri zaitez, ez zazu larritu orrela zure burua. Alperrik!

A. MANTONI: Azkenerako, betikoa, pobreak izango gaituzu pagatzaille. Errian ezbearra gertatu dala-ta aberaskumeak libre dabiltza ta katigu bakarrak sakristau ta aguazilla. (Negarrari emanez).

A. KATALIN: (Besotik arturik bazterreko eserlekura eramanez) Ez emakume, isil zaitez, ez dakizu zer esaten dezun ta. Emen gaude gu, laguntzeko. (Iru emakumezkoak berriz bilduaz)

BIKARIOA: Adierazi zaidazu garbi, Eskribau jauna, dakizun guztia. Zer berri ekarri du mezulari orrek?

ESKRIBAUA: (Papera erakutsiaz) Agiri ontan dago baiñan beorri esango diot. Naparrotik soñuak datozela. Gipuzkoako muga aldera soldaduak datozen susmurrak...

BIKARIOA: Ez dut sinistatzen Eskribau jauna. Naparro aldetik etorri berria nazu ta ez dut uste andik ezer txarririk oraingoz sortu ditekenik...

ESKRIBAUA: Bikario jauna! (Papera berriz erakutsiaz Bikarioari) Erregek bidalitako agiri onek diona ez det irakurri, baiñan mezulariak esan didanez Tolosan bereala guda-prestaerak egiteko agintzen omen du. Ta sasoiean dauden tolosar guzioi deia egin bearko zaie.

BIKARIOA: Eta auzipean igesi joan diranai zer?

ESKRIBAUA: Gerra arriskoa danean, guzien bearra dago soldauzkarako eta ez da iñor zigortzen.

BIKARIOA: Zure berriak ez ditugu orduan ain txarrak...

ESKRIBAUA: (Urduri) Geiegi itzegin det, Bikario jauna. Ez niteke emen luzaroan egon Korrejidore ta Domenjon jauna arki bear ditut oraintxe bertan. (Agur egiñez) Barkatu, etxekoak. Noan nagusiengana. Lanbide gaitza datorkit buru gañera! Ala fede! (bijoa laisterka)

BIKARIOA: (Emakumezkoai alaikiro) Entzun al dituzute? Albisteak ditugu, albisteak!.. Gora biotzak Jerusalemgo alabak!

II. GIZASEMEA: Ez det ondo aditu. Beorrek ez bait digu garbiago esaten. (Bikario jaunarengana urbilduaz).

BIKARIOA: Garbi ta argi eguzkia bezela... Ar zagun arnasa lasa. Ez beldurtu. Erregeren agirian gerrako arriskoa aitatu arren poz artzeko zorian gaude.

A. KATALIN: Nolatan diteke, ordea, gerra susmurrak badira.

BIKARIOA: Oriek urrutiko intxaurrak dira. Eta orain begiratu bear diogu bertakoai. Alegia, igesi joan diranak, (abotsa goratuaz), auzipean daudenak eta kartzelan sartu dituztenak bat batean libre geldituko dirala. Eup! Mantoni! Esna amets txarrik egiteke!

A. MANTONI: (esnatu ta begiak zabaldurik) Nun nago? Meza nagusian?

A. KATALIN: Ez, Andiako Torrean... Peru azaldu omen da.

BIKARIOA: Bazoazke zere etxera, antxe arkituko dezu senarra.

A. MANTONI: Bizirik?... (altxa ta ibilliaz) Nun da? Nun?

BIKARIOA: Guziok libratzeko agindua etorri da.

A. MANTONI: Au arintasuna nabaitzen det! Ez da sinistekoa.

A. KATALIN: Ori bera gertatzen zait, eta Domenjonekin itzegin arte gaitz egiten zait...

BIKARIOA: A! fede gutxiko emakumeak! Ikusitakoa edozeñek sinisten du. Errege mezulariak ez zuan gezurrik esango.

A. KATALIN: Ala baldin bada Jainkoari eskerrak eman bear dizkiogu gure otoitz eta opariak eskeñiaz.

A. MANTONI: Ni kandela piztutzera noa aldareko sakramentuari; eta gure auzoan berri ona zabaltzea. (abiturik)

BIKARIOA: Gure Mantoni piztu zaigu.

A. KATALIN: (Mirabeari) Etxeko alabai adierazi zaiezu ta datozela!

I. MIRABEA: Bai andre (bijoa)

A. MANTONI: (Pozez malkoak dariela) Utz zaidazu eskuan mun ematen etxera joan aurretik. (A. Katalinen aurrean belaunikaturik)

A. KATALIN: Altxa zaitez eta zoaz Jaungoikoarekin.

BIKARIOA: Eta mokau gozo bat mania zaiozu Peruri gosetuxea etorriko zaizu gizarajoa. (Bijoa Mantoni eta A. Katalin ta Bikario jauna gelditzen dira jardunean).

BIKARIOA: Nik ere Elizara joan bearko det zer gertatzen dan ikustera. Artzaia, artaldea zaintzera.

A. KATALIN: Bego pizka batean D. Permin! Gu ere irrikitzen gaude zerbait jakiteko ta alabek ere, zer esanik ez, joan naiko dute. Nik Domenjoni itxoin bearko diot.

(Maixabel eta Ines burrundaran sarturik)

MAIXABEL: Ama! ama! Zer gertatzen da errian?

INES: Plazan jende asko biltzen ari dala goiko ganbaratik ikusten da.

A. KATALIN: Ez bildurtu ez da ezer txarrik. Erregeren zaldizko mezulari bat etorria dala...

BIKARIOA: Berri onak ekarriaz. Gaonen auzia gelditzeko esanez.

MAIXABEL: Eta igesi egin dutenok zer?

A. KATALIN: Etxeratu ditezke nai dutenean.

BIKARIOA: Orretarako deia alkate jaunak laister botako duala uste det.

MAIXABEL: Guzti-guztiak?

INES: Eta Oxer nere maisua ere bai?

A. KATALIN: Bikario jaunak adieraziko dizute.

A. MANTONI: Induljentzi ta absoluzio osoa (Eskubiko eskuarekin bedeinkapena emanez) Batzuen batzuek merezi ez badute ere. (Gazte biak dantzan eta jausika asten dira) Au poza! Gaur egingo degu jai! Aufa! D. Permin!

A. KATALIN: Ortarako edozen aitzeki on da. (atean Mirabeak agertzen diralarik)

II. MIRABEA: Etxekoandre? Kalera irtetzeko baimenik emango al digu?...

S. YARTZA: Goiz guztian ez dezute ezer egin.

II. MIRABEA: Egia dio Dama Katalin, baiñan eguardirako bukatuko ditugu lan guziak.

MAIXABEL: Neskameak baldin badijoaz gu ezin geldituko gera etxean.

INES: Ni ez beintzat, Amatxo. Naiko lezio ikasi ditut! Musika nai det.

A. KATALIN: Zoazte! zoazte, baiñan aguro itzuli. (Bikarioari) Gazteok laister aztutzen dituzte naigabeak. (Mirabe ta etxeko alabak bijoaz ain txintxika)

(Une ontan Elizako kanpai otsa entzun bedi)

BIKARIOA: Onela da mundua. Onuzkero Tolosako erri guztian berria zabaldu da. Goibelaren ondoren eguzkia...

A. KATALIN: (Malkoai ezin eutsiaz) Ala da!

BIKARIOA: Trixte zaudela dirudi? Dama Katalin!

A. KATALIN: Semeok etxetik urruti dituan ama batek beti dizu kezka barruan. Atzoko naspillan ez emen izateak ez nindun goibeltzen, baiñan gaurko pozak gogorazten dit itsasoko arriskoen dabiltzala Inglaterrako Bristol bidean...

BIKARIOA: Jainkoak gordeko al ditu, gu gorde gaitun bezela.

A. KATALIN: Gaztetasuna zeñen eder eta zoriontsu dan! Gazteok ez jakiñean, ajolakabe; zarrok jakiñez illunbe. (Berriz kanpaien dandara jai bezperakoak bai liran...)

BIKARIOA: Poza zabaltzen ari da. Goruntz biotzak, Etxekoandre! Trajeria uxatu degu konjuruaren indarrez. Gauza motza izango zan mengantza!... Jainkoagan Fede ta Maitasun daukagunontzat saria da Esperantza... Gizonok sortu al dezakete izen gozoagorik?.. Esperantza!!

(Kanpai otsa darraiola astiro-astiro oiala erortzen da).