V

        Udara ondorean, berriro ere asia zegoan futbol-aldia. Jendea, erruz zetorren illuntze-aldean, kaleak beteko ibaia iduri.

        Baiñan beribillak, iraduzko izurriteak joak ziruditen, eta lagun-artetik igespidea aurkitu naiean, beuren turutak jo eta jo ari ziran, izugarrizko naasmendua sortuaz. Zaarrak, bildurrez bezela sartzen ziran atadietan, eta aurren arduratan zeuden umezaiak, gurasoak eta senideak. Millaka automobillek egin zuten bai atseden-aldi, inguruko lau kaleetan eta baita alderdi artako beste zenbait kale luzeetan ere, eta alaber, motxetan.

        Adiskide batzuekin zioan Serafin, Araibar-en apoderadu zintzoa, eztabaika, partidu bukaeran tar itxuak eta etsaixkak oi duten joran, beroaldi eta berriketa miñez. Alegia, jokaldiko zerak, bakoitzak besteak baiño obeki ikusi, ulertu ta mamitu zitualako. Iruzkin oiek igandean asi oi ziran, obeto esan, aurreko ostiralean eta urrengo ostegunerarte jarraitzen zuten egunerokoetan, kafetxeetan, eta are lantokietan ere, nagusien eta ugazaben amorruz eta madarikazioz.

        Buztinkoloreko popo bat gelditu zan aren alboan, Serafin zioan kale-munan bertan.

        —Serafin! —otsegin zion popo barrutik emakume aotsak.

        —Aizu, Serafin, zure galde egiten dute emen eta zu erdilo, beti bezela!

        —Kontxo! —orduan Manuren ogipekoak arriduraz—. Nor, eta ona emen Matilde bera, eta ez bakarrik gaiñera.

        —Serafin —zion neskatxa ongi apaindu batek, irria ezpaiñetan, betilleak medar eta zorrotz, begiak birakari—. Ez zera merkea ikusteko, orraitio, mutil!

        —Matilde! Aspaldikoa... nundik nora ibillia zaitut?

        —Kanpoan. Esango dizut urrengo batean. Toki askotan ibili naiz.

        —Idatzi ere gabe.

        —Ixilik! Orrekin bait nago. Zera... au nire senargeia duzu, Serafin. Aurkeztu ere ez dizut egin eta, Larrunbe-tar Joseba, inginadorea. Ori, nire adiskide ona izandakoa, Serafin Gezala.

        —¿Zer modu? Asko poztutzen naiz.

        —Berdin esan bear dut, Larrunbe jauna. Eta noizko duzute... zera?

        —Laister, Serafin. Zuk ez duzu nai izan eta, nik ezin beti zai egoterik gura.

        —Badakizu, ba, amaren seme bakarrak zer izan oi duan.

        —Bai, alaxen da.

        —Eta nun biziko?

        —Or, Euskalerritik ez irten bai irten. Batzuetan, Iruñan, eta besteetan Zaragoza-n.

        —Zoroak ere, antxen ziran leenago.

        —Zu beti narritari. Serafin.

        —Zerbait bear dugu, umore apurtxoa edo. Emen al duzu, Matilde, oraingoz egotea?

        —Bai, ba. Nik deituko dizut egunen batean, itz-aspertu bat izan dezagun, gure kontuak esateko. Eta ea zer erregalu egiten didazun, Sera?

        —Bai, bai, ongi dago diozun guztia. Agur, ba, Larrunbe jauna.

        —Agur!

        —Agur, Matilde!...

        Andara gorrian aldegin zuan beribil azkar arek, beste millaka aien artean, iriaren biotzaldeko kaleak iritxi bearrez.

        —Aizu, Serafin! Ez dituzu nolanaiko ezagupideak, e? —zirikatu zuten aura, adiskideak.

        —Emakumeengandik askatua dan bizitza dala esango digu, gero, onek, mundu ontako zerik ederrena. Esana bat, eta egiña bi...; ez siñistu ezer mutil zaarrari.

        —Ez dakit, ez dakit... —gaiñeratu zuan irugarren adiskideak.

        —Geldi, lasai, gizonak! Ori, aintziñako neskatxa ezagun bat baiño ez da.

        —Ezaguna soil soillik?... Baiñan nik, denduan utziko dut zure ele ori.

        —Nai baldin ba duzute... zerbait aparteko ezaguna; adiskide aundia, garbi esateko.

        —A!...

        —Urte mordoxka izango da neskatxa ori ezagutu nuala. Orduan, jakiña, orain baiño pertxentago zan.

        —Orain, eztakigu, ez du popotik zirkiñik egin eta.

        —Ez da, beraz, egun bateko edo biko ezaguera ori, e, Serafin? Onek oraindio emango digu guri egun on bat, gutxien uste dugunean.

        —Ez da erraz izango. Amarekin ongitxo bizi naiz eta, al dantxoan aren kontura irautea zer bikaiña da, mutillak. Ama bezelako emazterik ez zegok!

        —Ez da berdin, ordea. Amarekin, beti seme izango zera, eta emaztearekin, alegia, izan bear dana, orain badaezpadako ipuirik ugari entzuten dan arren.

        —Zer diozu, bada? Adar kontu oriek, ala?

        —Orrelakoak beti dute giro. Baiñan, beste... bizkar-zale oiek dute orain entzute aundia; txarra badere. Orain ere, or ibili dira ertzaiñak eta artu dituzte... zenbat esan zuten? Zensu galanta omen dute emen ere.

        —Ezta egia izango!

        —Ez, zera, auntzaren gaberdiko eztula!

        —Baiñan, utzi dezaiogun orain zer orri. Zuk zer asmo duzu, benetan, Serafin?

        —Oraingoz ezer ez. Matilde orrekin ezkondu izango nintzakean ni pozik ere; baiñan ama dala, eta zerean... bestek eramaten utzi diot.

        —Eta beste neskatxarik ez al da ba irian?

        —Oiek, orren ugazabarentzat izango dira guztiak. Orain ere, entzun dut nik zerbait... Araibar gora eta Araibar beera.

        —Tira, tira; emen ez dagoanagatik ez dugu gaizki itzik egin bear.

        —Onek dion bildurra ugazabari!...

        —Begirunea eta esker ona ere bai, batipat. Lanik gabe nengoanean, badakizute zergatik, aretxek eskeiñi zidan lanbidea, eta gero, ez duzute azturik noski, sari polita eta kargu atsegiña ere eman dit. Ez al da egia?

        —Bai, bai, gizona, ez asarratu orregatik. Baiñan, esan nai nuana, guk guztiok ongi ulertu dugu.

* * *

        Ez zan, bada, ogei urteko neskatxa, Serafin-en adiskide aundi agertzen zan Matilde. Arpegiz mee xamarra, zango politak eta azal guri ta leguna zuan. Illeak, beti bezela, gusto egokiz orraztuak, gaztaiña kolorekoak. Aren begiak ez ziran ederrak, ez; kolorez eta neurriz ez zuten batere ezer aipagarririk, baiñan apaiñean, ezpa-ziran ere, jakituriaz eta zorroztasunez ornituak zituan, egiazki. Ogetamar urte ingurukoa zan orduan, eta latin zekiala esan ezkero, larregikeri izugarririk aitortu ere ez.

        Ez zuan, noski, aren garriak amar bat urte leenago izandako liraintasunik ez zume-tankerarik. Ba zituan, baiña, gorputzean, adin artan izan ez zituan beste doai erakargarri batzuek, batipat, gizonei oles-egin oi dietenak.

        Uraxe ikustera joan zan Serafin, leenago ainbat bider joan oi zan bezela.

        —Matilde! —ziotsan mutillak, ark atea idiki eta bakarrik geratu ziranaz batera. Gustagarri aurkitu zaitut.

        —Egitan, Serafin? Auxen da barregura! Eta orain arte zeri begira bizi izan zera, ba?

        —Joana joan, gaur egia bat azaldu bearra sentitu dut barruan eta, orra, ba, argi ta garbi adierazi. Ta zuk, esker txarra besterik ez.

        —Aspaldion ikusi ez nauzulako ez ote da zure iritzi ernagarri ori?

        —Baliteke. Orain bestean, ostera, eztakit ba... Goseak ere, asko eragiten du-ta.

        —Lotsagabea! Bai, bai; argi ageri da zuri zaiñak bizitzen uzten ez dizutela. Iñoiz agertu al didazu benetako ezkon-guraririk? Zu, bakarrik bizitzeko sortua zerala esango nizuke, bein eta berriro. Zuk, ez duzu nai lekukorik ez zure irabazietan ez zure logelan. Bakarrik, beti olaxen. Puritanu tajua ez al duzu, ba?

        —Oiek dituzu erasoaldi edentsuak! Ni... lotsagabea. Ongi dago, ongi. Baiñan, ez ordea. Ni, betikoa naiz eta oraindio ez naiz aldatu. Eeta badakizu; edota zurekin edota... bakarti.

        Eta ori azalduaz batean, muin-egin zion laztankiro esku-gaiñean neskatxari Serafin mutilzaar-gaiak. Matilde-ri dirdaitxoa aterarazi zion egitada orrek, bere begi zolietan. Silla batean eser-arazi zion mutillari, eta bera, divan gorri zabalean jarri zan. Soiñekoak ez ziran, noski luzeegiak, eta belaun gaiñetan —neskatxaren esku fin ekurugaitzak, zerbait egin bearrez edo— tiraka eta tiraka asi zan emakumea. Serafin-ek irriparre makurra egin zion.

        —Dendariak tela-ezunean al dabiltz?

        —Beti biurria izan bear al duzu, Serafin?

        —Eta zu beti itxuratia, ala? Tira, tira, utzi ezaiozu gonabarrenari pakean, gomazkoa ere ez da-ta. Gaiñera, badakizu zure belaunak ikusi arren, aztoratuta koloregorrl jarriko ez naizena. Aspaldi ikusi nizkizun nik zuri belaunak eta... biotza ere.

        —Zu koloregorri jarri? Ezta, ezta!... Eta azkenengo esan duzun ori esateko kopeta duzu? Zuregatik, neska zaar, zimel eta lerindu izango nintzakean. Agian, orain nai izango duzu nirekin ezkondu. Beste bateri itza eskeiñi diodaneko abagune ontan bertan. Ai, ez, maitetxo, berandu da. Martintxo illedun zanak bere maitatzakoari kantatua berresan bearko emen:

                «Julitxo, berandu nator;

                Julitxo, berandu da...

                Adi ezazu, kupida zaite,

                bestelan, ai, ni, galdua...».

        —Zenbakarrena izango ote da senargai ori, Matilde?

        —Lendabizikoa, maite, lendabizikoa. Beste guztiak, zuk dakusazu, utsaren pare izan dira.

        —Ni ere bai?

        —Zu aparteko lekuan eduki zaitut beti. Eta oraindiño ere, badakit ongi zuregan nolako barru ona dagoan. Sentimentu geiegiz bizi izan zera zu beti, eta ezin izan duzu zure toki bedegarra aurkitu, bear zan denporan. Orrek galdu zaitu eta... Onezkero gu, zu eta ni, kemenik aski izan ba zendu aldi artan, aurtxo poxpoliñen jabe izan gindezkean. Ai!... Baiñan, egitasuna besterik da eta, alkarrengandik oraingoxean banandu bearra dugu. Zure kulpaz, e, zure erruz. Esan bezela, ni ezin ba, geiagorik onelan deslai eta soil egon beti. Ulertzen?

        Arro arro jarri zan Serafin, neskatxa maitesarredunaren itz labanok entzunik. Eserita zegoan lekutik aren ondora joan zan, eta divan artan bertan eseri. Matilde-ri eskuetarik eldu, eta an egon ziran biak unetxo batean isilik, eta alkarri begira. Zalantzako ta ezbaiko izakerak dakarren ondorena ager-arazten zuan Serafin-ek. Ez zuan bere gazte denporan adore naikorik izan eta, artean ez zaarrak ziralako, baiñan, nagi eta atzerakor biurtzeko giro egokia sortua zuten. Alkar maite izan eta ezkontzara joateko bildur; beste iñor baiño atsegingarriago izan alkarri buruz, eta aurrera sasoi egokian oiña botatzeko azku ta indarrik ez izan gizasemeak. Eta Serafin-ek, tamalez, bere inguru ta sasoian orrelako asko ta asko ikusten zuan. Diru-urritasuna edota bizimodu jasoan bear diran eskuarte eta zerak, edonork ere ugari ta parrastaka izan nai dituan aldian, alaba ugari dutenak, eta apalago eskas dutenak ere, beuren buru-auste, ebazkizun eta koxkak inguruan oi dituzte.

        Aspaldiko maitetasun zaarraren gar zarkilduak oraindio ere, distira berri berriak atera zizkien biek bietara maite-urruma antzekoz ari ziran gazte egin aiei. Mutillaren burugintzak ekarri omen zituan ein artara; gizonezkoaren norberekoikeriak.

        —Utz ditzagun kontu itunak, Serafin! Akeita ekarriko dizut, oso ona. Orain gertu gerturik izango dugu berealakoan. Ementxe dut tubotxoa, ikusten? Lagun birentzat oso egoki izango zaigu. Orrela izango dugu gure azkenetariko askaritxoa.

        —Tira, ba; gaur beintzat izango ditut gauza bi. Neska eta akeita.

        —Neska teoriz, e? Akeita, benetan.

        —Ez, biak batean. Ez al dio or neska-kafe?

        —Txoroa!

        Bere ibillera jatorrez tiki-taka joan zan neskatxa liraiña sukalderantz ur irakiña ekartera. Bea ta bea egon zitzaion mutilla joakeran, eta itzuli-arteko aldiari luze iritzirik, zerbait egin bearrez zegoan ekurugaitz.

        Maitxo baten gaiñean neskatxaren kartera beltza artu zuan, eta etxekotasun aundiz idiki ere egin zuan, eta barruko zerak ikusten asi.

        Zapitxo bat, txanpon batzuek, ezpaiñetarako gorrimiña, ispillu bat, beste zapitxo bat, eta libutxo antzeko zertxo bat, zeuden kartera-barruan.

        Urduri ta jakin-miñez atera zuan auxe, eta iriki ere bai. Lendabiziko orrietan izenak, kale izenak, eta abar. Asko eta asko. Auek ez zituan irakurri ere egin Serafinek. Ba zekian bere adiskide laztan arek jendeen aipamen eta ezagupidean izaten zuala bere argaltasuna, auleria. Geroago, orrialde bakoitzean argazki bat agiri zan, foto bat. Gazte eder, ondo jantzi, apain itxurakoak ziran geienak. Guztiak pasatu zituan, eta an ez zegoan ez Larrunberenik, ez bererik, Serafin-enik.

        —Zertan ari zera, ausart ori? —galdetu zion garraixi antzeko oiu mintzoz, baiñan gazi-geza, asarrekuntza izpirik gabe—. Nork agindu ote dio oneri orrelako azterketak egitekorik? Ona nago ni, neure isilpekoak onen esku-urbil ba nitu!...

        —Zure isilpeko asko jakin izan ditut nik.

        —Oraiñarte bai, baiñan emendik gorakoak, zuretzat, baterez. Naikoa izango al duzu katillutxo au? Opil goxo auek ere zuretzat ekarri ditut. Tamalez, laister joan bear dut, arengana. Gaur zazpi ta erdietan adierazi dit, eta... ezin utsik egin ba.

        —Niri egiten zenizkidan ba...

        —Zu orduan, nireganago zeunden au dagoan baiño. Alaz ere, ez zazuila uste izan, atsegin ez zaidanik eta nire joera alde ez duanik. Zuk, badakizu zer adierazi nai dizudan.

        —Beroa dago,arranotan! Ia erre naiz.

        —Ez zera beingoan erreko zu. Entzun, zera aztu zait. Edaria ere edango duzu, ez? Ekarriko dizut.

        —Ez, niregatik, aski duzu. Zure itzak naiago ditut, edari beroak baiño.

        —Sasoi oneko arrantzak!

        Neskatxa urrutiratu zanean berriro ere, ekin zion argazki aiek ikusi ta ikusi. Geroago esan ere bai

        —Zertarako duzu albuntxo au, Matilde?

        —Ortxe bildu nituan apurka apurka zer oiek, eta gogoangarri diranez, beude alkarren ondoan atseden betean.

        —Eta guzti oiek izan al dute aukera zurekin maitetasuna banatzeko?

        —Bai zera! Ezagupidea, eta naikoa da konturik. Beti batera ta bestera bizi bearra izan baitut, nik umezurtz onek, detua izan dut oiekin eguneroko nolabaiteko ori egiteko. Orain erreta ere, berdin samar izango litzake, baiñan.

        —Au bai, polita arpegiz.

        —Orrek? Txori politaren lumak izan zituan orrek. Bai nik aguro asko ezagutu ere! Bigarren egunerako galde, eske asi ez zitzaidan ba?

        —Zeren eske?

        —Edozer nai zuan, txankame orrek. Esan nion bilbotarra nintzala, eta kontuak ateratzeko. Eskuan izan nuan aterkiñak, puxka bategatik, a zer nolako maasti-jorratzea egin zukean aren bizkarrean!! Ba dira or, ordea mutil onak ere. Baiñan onenak, nik zera izandakoak, ortik kanpora daude.

        —Bat nor?

        —Orixe entzun nairik zaude, ezta? Ez duzu entzungo ba, sugetzar orrek!

        —Nire poza aundia da, oraiñarte zintzo ikusi izan zaitudalako. Orain, ba zoazela somatzen dut, eta betiko joan ere.

        —Zuk ere zerbait egin bear zenduke. Ez al daude emen millaka neskatilla eder eta on, gizon bateri ezin esan alako poza eta atsegiña emateko?

        —Bai, gure aldrako batek esan oi du, ez dirala berdiñak izaten emakumeak, ezkondu baiño leen eta ezkondu ta gero. Aurretiaz, laztana itz asko, eta andik aldi laburrean, kirtena, astoa, eta ortik gorako goxoki litxarrak. Ai, ai, ai!

        —Asteak guztiak ba lira jai! Ni bezelako alperrak orixe nai.

        —Gure amak daki ori esaten.

        —Baita gure amonak ere bazekian. Eta orain ere, orixe gertatzen da. Gizon alper asko dagola eta emaztea ta seme alabak azteko ta zertzeko lanean jardun baiño naiago dutela bar txairoan sartuta egon, eta...

        —Bear izanak ere izaten dituzte ta, ezta guztia osoa.

        —Orduan, lotsagabeki or ibiliko dira bazterrik bazter nai duten inguma edo julis itxurakotxo baten billa. Eta aurrera! Ezagutuko ezpa genitu ere...! Mutil zaar santutzako askok, aldarea falta sasoia danean.

        —Nola dakizu zuk orrenbeste erretolikarik? Gizasemeak, emakumeak baiño lotuago ta gurbillago izan oi dugu mingaiña, gure zerak gordetzeko-ta.

        —Ez! Baiñan, azkenerako ere, esan egiten dituzte gizonak beuren abilkeriak, bestelan jakin ezik, ezerezean gelditzen omen dira-ta.

        Txikare urdiñetara ateratako kafeari lurriña urriagotzen zioakion.

        —Onezkero, onik egongo da, ez otz ez bero. Ederra dago! Etxekandre atsegiña izango du Larrunbe jaunak.

        —Mermelada puxka ere dastatuko duzu, ezta?

        —Esku oiek ematen dutena izan ezkero, nola ez ba?

        Eta cake goxoari zati meeak ebaki zizkion neskatxak. Pastel mizkea ere atsegin izan oi zaio gizonari, eskain samurra danean. Eta antxen zeuden aspaldiko kontuak oroitu eta oroitu.

        —Matilde, oroitzen al zera noiz egin nizun lenbiziko musua masail guri ortan?

        —Ez, ez dakit. Aoan ordea, ez dizut beiñere utzi. Egia ez al da?

        —Bai egia. Kanpoan, ordea, gazteak beti musuka aritzen dira, entzun dudanez, eta pelikuletan ikusten dugunez.

        —Euskaldunok ez gera lar musu-zaleak izan. Ortik entzuna izango duzu bein baiño sarriago arako esana: «musumerke». Bertzalde, kanpoko gauza asko emen ez dira atsegin.

        —Esaterako?

        —Esaterako... Emen ez duzute nai gizonak dendetara joan etxerako gauzak erostera eta gero besoetan ekartzeko. Aurren kotxeak ere, atzerrian sarri askotan aita diranak erabiltzen dituzte kalerik kale, eta ama begira dagoan artean. Emengo gizonak olakorik egin! Aizu, eta are geiago. Igandeetan, toki askotan gizonak etxeko lanak egiten omen dituzte... sala argizagitu eta, marruskatu eta, brotxatu, alegia, eta aurren piz-oialak garbitu ere bai. Eta emakumeak, ere, musuak eta laztanak erraz eman bai, baiñan gero senarra bere zerean dan artean, beste... prakadunen batekin dantzatu eta... Eta! Kanpoko gauza asko ez ditugu nai emen, ao-miietan beste esanaldiak izan arren...

        —Zer somatzen duzu nire bizkar aldean, maite? Etsairen bat al dut.

        —Bai, Serafin, etsai bat duzu. Ez naiz konturatu ain belu danik, eta orduari orrek errai ankerrak ditu, azkar dabil eta gure gaurko batzartxoa bukatu bear dugu. Iruña-kafetxean itxarongo dit laister zerak. Baiña, askaritxoa amaitzeko beta izango dugu.

        —Askaritxoa bakarrik?

        —Zer duzu ba, zer? Gure artean esiak izan dira eta oraindio ere ba dira. Ezin ba, besterik ezer eskaiñi. Gaur, zinera ere ezin joan, bear ba da, azkenengo aldiz. Muin egingo dizut, bat kopetan eta bestea masaillean. Anai-arreba bezela izan gera gutxigorabeera orain arte, eta gero ere, olaxen bearko. Egun gogorretan alkar ezagutu genduan, gogoratzen? Serafin, zu zuen aitarengana eta ni gure osabarengana joaten giñanetan? Aiek orduan, arrisku gogorretan bizi izan ziran, eta arnasa batek arnastu ginduzan orduan. Geroztik, munduak beste biderantz eraman gaitu eta...

        Negar-malkoak erten ziran neskatxaren begi-leiarretara. Gozoki ma egin zion, esan bezela, mutillari bi aldiz, eta onek ere, arnasa bakan izan zuan une artan.

        Orrelaxen agur egin zioten alkarri maite izaniko gazte ez-gazte bi aiek. Izaki bakoitzak barruan daraman zadorrik ezagutzerik ez da izaten ordu-ordu danean.

        Albiako arbola luzeen babesean, ba dira an eserlekuak ugari. Oietako batean zegoan eserita, geroxeago, arratsaldeko egunkaria irakurten bai legoan, beste askoren artean, zalduntxo bat. Noizean bein, Larreategi kale aldera beatzen zuan adi-adi. Serafin zan, eta zerbait berriro ikusi naiak eraman zuan eraman, toki artaraiño.

        Ez zan, ordea, ikusgurea bakarrik. Barruan sortzen asi zitzaion espa eta bekaizkeri-sustertxoa ere ba zan, iñolare. Aspaldi ez zuan Matilde ez ikusi eta ez geiegi gogoratu. Orduan, alegia, lasai bizi zan, eskuarki bait zuan eta eskurakoi errez ere bai, aren ustez. Baiñan, osasunaz gertatu oi dana gertatuko zitzaion nunbait, Serafin-i ere. Danean, bonbon; eztanean egon. Gorputza, bere zer guztiekin egoki, jator eta indartsu dabilleno, ez du iñortxok ere batere kezkarik izaten. Osasuna, saltzeko ere izan ba-ta, saltzeko lain ere...! Gero, muturrak estu dituan mamarro urbiltzerakoan, orduan kontuak.

        Eta Serafin-ek ere orixe ikusi zuan orduan. Otsoaren belarriak urbil. Eta kezka ta bildurra baiñon ere, zuana edota zuala uste zuana eskuartetik irrist egiteko gal-urren ordua somatzean, barrena larritu ta arbindu egin zitzaion. Matilde zoragarria, ainbestean laztan izaniko emakume kutuna, beste batek eraman bearra!...

        Eta ikusi ta obeki siñistu eta egokiroago etsiko zualakoan edo, antxen zegoan gure gizona bere barruko zeraz mingostasuna gustorago milizkatzen, oiñazepean bere gogorapen-eiotzen. Samiña, samiñagotzen; nekea laztantzen, agian.

        Antziñatik ezagutzen zuten alkar. Ezagutzenago ta laztantzenago eraman izan zuten aldi batean, biitza. Geroago, tokiz banantzeak eta joerak zerbait aldetzeak, otzagotu eta erkiñagotu zituan aien alkar-aiumak. Inguruko jende askok bestera uste izan arren, ez ziran, nunbait, alkarrentzako sortuak izan aiek...

        Serafin-ek bildurra omen zion ezkontza-bizitzeari. Egia esan, ama bizirik zuan eta onen begiko ninia zan, beste anai-arrebak illak baitziran. Orregatik esaten zioten uztarriak, ez zirala aren bizkarrerako edo sorbaldarako egin. Gaiñerakoan on utsa zan, gizarajoa.

        Inguruko dendak asi ziran beuren argiak estaltzen, ateak bilduaz. Azken jolasak bukatuaz, aurrak eta beuren zaitzailleak ba zioazten etxeetarantz. Eta beste azitxoago batzuek eskolatik eta ikastetxeetatik, liburuak besapean, iragaiten ziran jardin aietan zear.

        Alako batean ikusi zuan etortzen neska pertxenta, ogei urteko neskatxa askok ez duten ibilkera eta garri-eragiñez. Zapata-adarrak luxeak zituan, eta soiñekoa arro arroa, azpiko kan-kan gogorrak ematen zion zabalkeraz, ballet antzeko iduri meekor burduntzia gogoratuaz. Polita zan, eder zoragarria ezpa zan ere! Gatza zuan, beiñepein, beste batzuek mami zardaituak baiño ez dituen ondoan. Atsegingarria zan, eta ordurarte ez zuan ainbeste pentsatu Serafin-ek.

        Galdu-bearraren beaztun-ordua! Ura, ezkonduko zan, eta mutilla... Txirrita-ren bertsu zati ezten au bururatu zitzaion:

                «Allegatu naiz irurogeita

                amaseigarren urtian;

                ze lastima dan ezkondu gabe

                sartu bearra lurpian...».

        Ez zuan, noski, ainbeste urterik; urteak txirimara, uste izan gabe ugaltzen diran arren.

        Matilde azkar eta bizkor, sartu zan «Iruña» kafetxean. Eta bizkitartean, an zegoan Serafin, Shakespeare zoliaren txotxa zutitu ala etzin bearrez. «Ba gaituk, ala ez gaituk». Orra or koxka.

        Nork eramango zuan zera zerera? Serafin-ek ala besteak? Goiz gorrian jeiki arren, ez-paita eguna leenago zabalduko.

        Egundoko masaillekoa eman nai izan zion Serafin-ek bere buruari. Txoriak iges egin ta gero zebillen kaiola egokia nola billatuko.

        Albia-ko zugatz tantai aietan, besoak utsik eta billoiz geratzen zioazten. Orri panpoxa izaniko zer orlegi ta biziak, orduan, orbel biurturik, xirxir isilean zetozten lurrera, apal-kutsuz, azken-galdez, deusezaren eske. Adar maiteetatik erauziak, antxen sorturiko aur panpiñak. Durundu egin zioten arako neurtitz aiek, espa eme ta makalez.

                «La feuille d'automne

                emporté par le vent

                en rond montone

                tombe en tourbillonnant.

                Colchiques dans les prés fleurissent;

                Colchiques dans le prés,

                C'est la fin de l'été...».

        Udazkeneko orbelak noren irudia, urrun xamar bederik, gogoratzen ote zion? Kemenik gabeko gizonaren kantu motela zebilkion barruan, adur biurriz, gun-gunetan, muiñetan, maitale-nai eta maitale-erdira ere eldu etzan Serafin gizarajoari.