Ibañeta
Junes Casenave

Jakin, 1978

 

 

HIRUGERREN ZATHIA

 

 

Lehen jelkhaldia

 

Jelkhi Iñigo, Jimeno, Handigei, Borthitz, güdükarien aitzindariak.

 

        Jimeno

Orai egiazki ordü da

gure agintzaliaren

Otso Zantxezen hitzaren

egitia arrunt xüxen.

 

        Iñigo

Haiñ sarri Frankuen bidia

bortian behar dügü muztü,

Armada osua ere

gure indarrez lehertü.

 

Haiñbeste min egin deikie,

eztitzagün ütz juaitera,

Erhaust ditzagün osoki

gü heben nausi beikira.

 

        Jimeno

Iruinea Hiri Nausia

die itxuski erabili,

Harhesi azkarra ere

oso zolatik meskabi.

 

        Handigei

Egün oroz ari dira

ebasten üzta, muzkinen,

Aberien eramaiten,

urthukitzen gure etxen.

 

Iruineako harhesiak

gure etxeen mürriak,

Beitirade egotxirik,

joik gira ahalkiak.

 

        Borthitz

Eta zunbat tzarkeria

eztie egin orotan,

Zahar, emazte ta haurrak

ezariz izi handitan.

 

Ahal güziak gorderik,

oihan, botxe, arphepetan,

Eztie gure herritarrek

esperantxarik deüsetan.

 

        Jimeno

Karlesek nahi güntüke

bestiak bezala mügatü,

Gure gaiñtarzüna elkhi

Uskal-Herria beretü.

 

Ezeztatü nahian da

gure jakitatiaren,

Beste herrietan bezala

ezarteko Frankuenaren.

 

Gal-erazi beharrez da

gure mintzaje ederra,

Aitzineko ohidürak

lezialat ditin Ierra.

 

        Iñigo

Zaldüban ta Iruinean,

etsaia da ahültürik,

Aisa dügü tinkatüren

bortü hegietan bildürik.

 

Aspaldian nüntian nik

egünko egün huntara

Ene hasperen handiak,

guatzan botzik güdükara.

 

Horiek oro ez dütügü

egartüren lüzazago,

Egitekuaren arau

borroka azkar, Iñigo!

 

 

Bigerren jelkhaldia

 

Jelkhi Iñigo, Zanpazale, Marti fraidia, eta Hartza.

 

        Iñigo

Adixkidiak, arte hau

eztezagün ütz juaitera,

Frankuen joiteko dügü

heben aldarte ederra.

 

Iruineatik Ipharrialat

Karlesek beste biderik

Eztezake ihulaz har

bixkar zaldünbidia baizik.

 

Ozte handia delakoz

eta ere desgünia,

Errex dateke guretako

etsaien llabür joitia.

 

        Hartza

Heben zien igarangia

aitzineko gure etsaiek,

Lehenekuek bezala

txesta gitzen oraikuek.

 

Errozabal ordokitik

Ibañeta lephua gainti,

Ta Bentarteko lephotik

hartzekotan dira goiti.

 

Bortxaz herroka hersian

ebili beharko die,

Zunbait mila khana lüze

armada eginen zaie.

 

Gizun haboroenekin

Karles date aitzinian,

Bestiak, segürtatzeko,

jarraikiko gibelian.

 

Hor dirate, armadaren

Gizun kunte handienak

gaiza ta hatiekilan,

Zaldieliarekilan.

 

        Marti Fraidia

Fraide aurhidek dütie

bazterrak untsa ezagützen,

Uskaldün bakhotxa nun jar

deiziegü xüxen erranen.

 

Heben gira ere zier

Lagüngua ekharteko,

Bethi hor izanen gira

zien beharrünentako.

 

        Hartza

Behar dügü baliatü

Urkulu phünta gorena,

Uskaldünek han beitügü

arbasuen orhitzapena.

 

Igortez lehen bezala

bühürtzeko seiñaliak,

Hantik egin ditzagüla

Khe ta mihise kheñiak.

 

        Iñigo

Uskal-Herri orotarik

beitirade indarrak jin,

Eztezagün denbora gal

ikhus bakhotxak zer egin.

 

 

Hiru-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Iñigo, Etxekopar, Harbeltx, Bihotzdün,

Zanpazale, Borthitz, Thalaba eta Matruh.

 

        Iñigo

Eskerrak Uskal-Herriko

gure anaie güzier,

Ziek arrunt beitüzie

ihardetsi gure deier.

 

Ene ondotik dirade

saldo handian Nafarrak,

Beste probintzientako

esküzüzi izan beharrak.

 

        Harbeltx

Zien oihia gük ere

Ziberuan entzün dügü,

Xahakotarrak dirade

Larraiñtarrekin abiatü.

 

        Etxekopar

Jauregizarreko eta

Errozateko lephuak

Dütügü zalüe igaran,

beikira zankho arhinak.

 

        Bihotzdun

Gük, Urtaraiko lephotik,

Lezitano Kaskuatik,

Errozabale jo dügü,

bidia laster eginik.

 

        Zanpazale

Gaiñeko bixkar ta sendak

beitütügü ezagützen,

Gü Lüzaidiarrak berhala

gira orotan jarriren.

 

        Borthitz

Arnegi zolatik huna

jinik Gaxkuiñ zunbaitekin,

Peko olha igarangietan

girateke algarrekin.

 

        Thalaba

Uskaldünen lagünguak

bihotza zinez hunkirik,

Ezagütza handireki

nago zien ganat jinik.

 

        Matruh

Iñigo aitzindaria,

heben niz Thalabareki,

Ene aita zük beitüzü

Karlesen eskütik elkhi.

 

        Iñigo

Hezgaitzeko adixkidiak,

emeki egon zitaie,

Behar dena egürükiz

anhu franko beitüzie.

 

Ibañeta, Ibañeta,

Lephua gainti gorda eta,

Ditzagün arren guaita:

jo Karles, etsaia beita.

 

 

Khanta

Ibañeta

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Oihü ta intziri handi heltzen Iruineatik;

Karlesék tü harhesiak jauz-erazi errotik

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Haur, gizunak, emaztiak, galtzen basherritarik,

Etxetan egon direnak gaizki erabilirik.

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Frankuen armadak oso üztak tü eramanik;

Kabale ta huntarzünak ez dütia hartürik?

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Uskal-Herriaren arrunt zen jabetü nahirik,

Hiltzez gure izatia, bethikoz zaphatürik.

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Uskaldünen odola zen ordin sütan jarririk,

Karles, mendian, zaflatü, ihes juan zedin hantik.

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

Ibañeta, zer dabila hire lephua gaintik?

Uskaldüna da goratü, etsaia aphaltürik,

Aripen handia beitü heben harek eginik.

Ibañeta, Ibañeta, hire lephua gaintik!

 

 

Lau-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Jimeno, Iñigo, Etxart, Zanpazale, Hartza, Unhai.

 

        Jimeno

Orai gütarik bakhotxa

berhala planta dadila,

Karlesen armada oro

xahatü behar dügüla.

 

Igaranen beitirade

mendien saihetsetarik

Ta oihan bazterretarik,

egon gitian gorderik.

 

        Etxart

Beude aitzinatzera

akhitüren dira zalhe,

Bürdüñ-zathizko arropak

dütükie izerdiz alhe.

 

Erredolak ezin etxek

armetz phezüz kargatürik,

Beruak ezariren tü

hatsalbo ükhüratürik.

 

        Hartza

Suiñetako arhinekin,

handaillo edo abarkekin,

Guriek alde gaiñetik

badakike nuiz zer egin.

 

        Unhai

Arrasti ekhi gorrian,

hantik tanpez, binbi-banba,

Hasiren gira igorten

gaiñ-behera ziripista.

 

        Jimeno

Utz aitzineko armada

jarraik dezan Karleseki,

Gibelekua dezagün

lehert herabe gabeki.

 

Zaldielia galdürik,

orgak bürüzphiko junik,

Zaldündiak ilhertürik

Karles ere date joik.

 

        Zanpazale

Holaz güneka bildürik,

zanpa ditzagün zerraka,

Ta herroka deseginik,

dirate ütsümandoka.

 

        Iñigo

Unkhü ta harri phiñekin,

asta eta habalekin,

Gaiña gitzaie jauziko

tarrapata handiekin.

 

Aldepian nahasirik

etsaiak gure gaitzaz,

Aixkora, tzistarekilan

mutz, lehert ditzagün ziuntaz.

 

        Unhai

Ulhüntziala artino

behar die zirikatü,

Ezar ditzagün añigo,

behar tügü ürixkitü.

 

Ihes juanen direnak

izanen dira arruntaz

Jarraikirik, atzamanik,

degoillitürik guretzaz.

 

        Iñigo

Leizartetik igaranik

Iratzegüne ordokilat,

Karles, hire destorbian,

ez so egin gibelilat!

 

Dantza Satanak.

 

 

Bost-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Erroldante, Egiharte, Anzelme, Turkak.

 

        Erroldante

Karles azkorri eztian

abiatü beita aitzina,

Gük orai mendilat gora

hütsik dügü bidé huna.

 

Güdüka gaitzak izanik

girade orano azkar;

Uskaldünak harritürik,

ikhusiz haiñ-beste indar.

 

Jateko ta hatü franko

badügü gure orgetan;

Segür ezkütü gosiak

janen hebenko phaitetan.

 

Gaizak juaiten dira xüxen

nahi günian bezal bezala;

Guri bühürt leitian bat

bidian eztatiala.

 

        Anzelnie

Karles dügü bizkarretik

harat goiti gaintitzera;

Bertan armadak eztüke

bazter so egin beharra.

 

Gure aberastarzünak

dirate güne hunian,

Edergailliak, añañak,

igaranik ixilian.

 

        Erroldante

Ihuntik ere hebenko

herritar basherritarrak

Eztirade igitüko,

hüstü beitütie phatarrak.

 

Lotsatürik, oihan zolan,

gorda zite, Uskaldünak,

Edo gal arphepetarat,

hala nula haxeriak.

 

Jelkhi Iñigo eta Khirixtiak.

 

        Iñigo

Ez uste dian bezaiñ lüzaz,

Erroldante, ürgüill-untzia;

Presta hadi orai danik,

ützi nehar dük bizia.

 

Hire gizunek eztie

guri aitzika ahalik,

Zeren etzide elkhiko

Uskaldünen eskü-petik.

 

Ez dütüka hor ikhusten

lagünak leher eginik,

Armen pheziarekilan

dütük beroz aphotürik.

 

Gizun phozua hüiUan hadi

hunat ene etziala,

Ene eskiaz hebentxe

eho behar hait berhala.

 

        Erroldante

Bethi bardin Uskaldünak!

saihetsetik güdükatzen,

Uste gabe bat-batetan

beren etsaiak trenkatzen.

 

Bena Karles Handia dük

aldi huntako etsaia,

Eta orano aitzina

hura dükek bai nausia.

 

Ezpata hunek deizie

bertan büria muztüren,

Ta haitxarte horietan

ziek briu-brau xehekiren.

 

        Iñigo

Iruiñea Hiriari,

eta Uskaldün orori,

Egin beitüzie zaphaldi,

behar zütiegü üzkailli.

 

Gütan den bürüzkingua;

Arrunt düzie gozatüko

Apho hügüngarri tzarrak

üstio zide hiotüko.

 

Jelkhi aingüriak. Khanta.

 

 

Karles da zien etsaia:

Ez ütz horri azken baia,

Herriari beitü gaia

Ekharri nahi nasaia.

 

Iñigo ta Uskaldünak,

Eman itzatzie indarrak;

Zunbat zideien azkarrak

Boroga dezan Frankuak.

 

 

Deiziegü zelüko hitza:

Güdüka dateke gaitza,

Etsaientzat egün latza,

Uskaldünentzat garhaitza.

 

Egin güdüka. Frankuak ehorik.

Erroldante zauritürik.

 

        Erroldante

Zuiñen ütsütürik dügün

Karles Handia jarraiki!

Heiñ huntara erorteko

gütia etxetik elkhi?

 

Ni Karlesen zerbütxian

nintzan xahü harrotürik,

Uskaldüna uste nian

zela ihabalatürik.

 

Uskaldünak etxekitzez

abürüpen ttipiñian,

Ta soberaxe aphaltzez,

zentzia galdürik nian.

 

Khanta (aphalago eta baraxñi).

 

Botxü handien artian.

ützirik heben txilintxau,

Desara llabürrez die

goithü zalhe armada hau.

 

Ezpata ehaile batez

aldez-alde bulharra joik,

Haitzarte horietan niz

arrunt hedaillo etzanik.

 

Erroldante hil.

 

 

Sei-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Satan, Beelzebuba.

 

        Satan

Erroldante, uste hian,

hire gaixotarzünian,

Karles jinen zela hunat

hi ürgaiztü beharrian.

 

Bena Uskaldünek haie

aide gaitzian egotxi;

Beharko zitzek arruntaz

eskerrak eman gük exi.

 

Beelzebuba, gure dük

orai boztariatzia,

Hau diagü hau akei huna

Erroldanten aragia.

 

        Beelzebuba

Jadanik ikhusten diot,

larria dü tximaltürik;

Han hor khorpitzian ere

eltxarrak titzü eginik.

 

Beruak untsa huntürik,

dügü marddotzen hasirik,

Eta handizki hantürik

nun ezten izorratürik.

 

        Satan

Ifemialat eraman

dezagüla gurekilan,

Badikeiagü segür han

gü bientako franko lan.

 

Satanek eraman.

 

        Beelzebuba

Erre-eraziko dügü,

zokhartüko heiñ hunian,

Gero gütüzü aseren

okhel zunbaiten jatian.

 

        Satan

Asetzen hizan aldikal

gaixkitto dütük erxiak;

Kasü emak, zeren dütük

hunen okheliak zaillak.

 

        Beelzebuba

Hüniala artino ditzat

üxtiatüko ezürrak,

Behar batüt ere egari

jan onduan bethaldiak.

 

 

Zazpi-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Iñigo, Borthitz, Hartza, Zanpazale.

 

        Iñigo

Lagün harrigarrikuak,

zer izan dira güdükak?

Eman itzadatzie bertan

ororen xehetarzünak.

 

        Zanpazale

Larrondo eta Abaki-n

ditzat ützüligaiñkatü,

Oillaskuan gizonekin

untsa harrikhaldüstatü.

 

Elizasar oihanetik

eta hanko üthürrütik,

Lephoeder, Bentartetik,

ezta haboro herotsik.

 

Errozabal ordokian

dütü gaiko ülkünpiak

Thapatü bere ixilian

gizon, orga, kabaliak.

 

        Unhai

Zunbait, Iribürietarik

nahi beitziren eraitsi,

Hergaraiko ordokila

eztütügü heltzera ützi.

 

Etsaiak ere dütügü,

Xangoako oihanian,

Zühaiñ petan sarraskitü

beitziren deüs ezinian.

 

        Borthitz

Naban tügü egürüki

aldepilat ohiltiak,

Axantoro oihan eta

errekatik eraitsiak.

 

Arbantero bixkarretik,

Besareko bordetarik,

Luzaideko arróllala

bestiak ziren jauzirik.

 

        Iñigo

Erredoraia phasian

eta naban haitzartetan

Ziek tützie atzaman

eta eho bat batetan.

 

 

Khanta

 

Bagira zazpi eskualde

Oro Uskaldün girade

Ezkitin ebil debalde

Nafarroa zuri gaude.

Bagira zazpi eskualde

Oro Uskaldün girade.

 

Bizi nahian girela

Etsaiak jakin dezala,

Nafar-jentiak diala

Bero zaiñetan odola,

Bizi nahian girela

Etsaiak jakin dezala.

 

Nafarroa, zü gure zaiñ

Egon zite lehen bezaiñ;

Aspaldi danik zure gaiñ

Orai arte düzü iraiñ.

Nafarroa, Zü gure zaiñ

Egon zite lehen bezaiñ.

 

 

Zortzi-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Karles eta mezülaria.

 

        Mezülaria

Enperadore handia,

horra nitzaizü erraitera

Mendi tzar hoitan zaiküla

armada jun gaiñ-behera.

 

Milaka hantxe dirade

lürrialat urthukirik,

Ehaite handi izan da:

Erroldante ez bizirik.

 

Mezülaria erretira.

 

        Karles (bera)

Armada ta Erroldante

galdürik Uskal-Herrian!

Zerk arren hunartinokan

ekharri behar nündian?

 

Uskaldünak orotarik

beitirade jauzi nahi,

Nihauk zalhexko behar düt

orai hebentik ezkapi.

 

Lekhia hüts dezagüla

berria hel gabetarik,

Akitanokuak dira

oldartzeko prestatürik.

 

 

Bederatzü-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Jimeno, Iñigo, eta beste zunbait.

 

        Jimeno

Nahi bezala etsaiak

berehala lehertürik,

Libratürik gure lürrak,

lana dügü ürhentürik.

 

Badügü gure esküpian

aberastarzüna franko,

Eta orgetan bildürik

edergaillü guretako.

 

        Iñigo khantan

Bortian zer sülübita

orotan zen hedatia!

Gük ezkünian herabe

kolpü handi emaitia.

 

Uskal-Herriak ahal dü

orai danik hatsa hartzen,

Ohiko etsaietarik

handiena beitü galtzen.

 

Garhaitza guretako zen,

etxek gütan orhitzapen!

Uskaldün güziak heben

gure gaiñ bethi egonen!

 

 

Khanta

 

Uskal-Herrian gü girade nausi,

Bena bestek dütie bazterrak nahasi;

Behar ükhen dügü borrokatzen hasi;

Etsaien zanpatzia etzaikü itxusi

Etzaikü itxusi.

 

Ibañetako naban garhaitziak

Boztaria gitzala Uskaldün güziak;

Frütü ekharri dü haien bühürtziak

Hola ziren salbatü zazpi probintziak

Zazpi probintziak.

 

Jei hunen geia zen aspaldikua

Bena Uskaldünentzat bardin oraikua;

Hau ere günian oihüstatzekua:

Bizi nahian déla gure Xiberua,

Gure Xiberua!

 

 

Ibañeta
Junes Casenave

Jakin, 1978