Ibañeta
Junes Casenave

Jakin, 1978

 

 

BIGERREN ZATHIA

 

 

Lehen jelkhaldia

 

Jelkhi Karles, Erroldante Britanako mügaren kuntia,

Zulaiman Barkinoko Walia edo gobernadoria,

Abul-Aswuad Gerunako Walia, Alawis sühia

eta Elizaxar Uskaldünen saltzale Tolosakua.

 

        Karles

Barkino düt aisa goithü

zure lagünguarekilan,

Eskiala deitadazü

bai zük ezari, Zulaiman.

 

Zuretako, Abul-Aswad,

nüzü ni khexü handian,

Geruna behar zeneitan

arrunt ützi esküpian.

 

        Abul-Aswad

Frankuen nausi handia,

ez eman eni ogena,

Zulaimaneki dizügü

biek egiten ber lana.

 

Aitzina juan gitian

ta har dezagün Zaldüba,

Gerunan gira sarthüko

hala nula Ali-Baba.

 

        Alawis

Har tü ginizün xedia

arrunt behar güniala

Abd-ar-Rahman jauz-erazi

egitez gure ahala.

 

        Zulaiman

Karles, izan zite segür

Barkino garhaitüz geroz

Ezkirela lo bezala

egonen gü orozbatkoz.

 

Orhit zira Paderbornan

zurekin egin tratia:

Gük Zaldüba zuri eman

edo gal gure bizia.

 

        Karles

Bena, ornen, horra dira

Zaldübarat Uskaldünak,

Ekharriz hiri hortara

saldoka beren gizunak.

 

Nula izaten ahal da

gaizen heiñ hortaratzia?

Ala Otso-Zantxezek ere

eztü hor xahü eskia?

 

        Elizaxar

Bai, Otso-Zantxezek zütü

Jauna, gibeletik saltzen,

Zien gal-erazi nahiz

dizü Jimenez mezützen.

 

Bena Otso-Zantxez dago

Akitanian baratürik,

Mendietako lagünak

ezin süstengatüz hantik.

 

        Erroldante

Horra zer gatik diren hoik

gorde basabazterretan,

Zure armada güzia

barreia dadin denetan.

 

Arren zuaza aitzina:

Zaldüba düzü zuria,

Otso-Zantxez düzü joko

bai eta Uskal-Herria.

 

 

Bigerren jelkhaldia

 

Jelkhi Abd-ar-Rahman Kordobako emirra,

eta Thalaba güdükarien aitzindaria.

 

        Abd-ar-Rahman

Iberiako lürretan

Kordobako emir beniz,

Mauro aitzindari zunbait

dütüt ene saldü nahiz.

 

Horietan Abul-Aswuad

Alawiz eta Zulaiman,

Hor ari dütük tratian

sar dadin Karles Zaldüban.

 

Orai badakik xeheki

nur den saltzale, Thalaba,

Hire dük horien heztia

begira ezak Zaldüba.

 

        Thalaba

Horiek dizie deithü

Karles Hebro gaintialat,

Zü goithü-ta nahiz izan

nausi nur bere altilat.

 

Banuazü printze horien

elkhitzera Zaldübatik,

Ditzat nik bai ohiltüren

zure hitzaz azkartürik.

 

 

Hiru-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Thalaba jartera, Zulaiman, Hüzain, Türkak.

 

        Thalaba

Nik dit eginen Emirrak

eman deitan egitekua,

Zaldüba begiratzeko

ezariz ahal osua.

 

Jar.

 

        Zulaiman (Turkeri)

Ixil ixila sar zite

tinka zazie azkarki,

Untsa iharraus alkhütsak

eztiki dadin jarraiki.

 

Turk bat.

Deüs borogatzen diala

etziküzü üdüritzen,

Bere oihal etxolatik

aisa dizügü elkhitzen.

 

Sar eta Thalaba eraman.

 

        Zulaiman

Hor hiz ene eskietan

Abd-ar-Rahmanek uste zian

Güntiala degoillitüren

hi üztez hiri barnian.

 

Nula bilhoko kazaldak

gük dütügün gal-erazten,

Utziren haigü abürreill

ta Karlesi eskentüren.

 

Hüzain egon. Bestiak erretira.

 

        Hüzain

Zulaiman Thalabareki

hebentik hürrün juanik,

Ni niz Hüzain heben nausi:

zer hobe düt nik eginik?

 

Nahi ala ez, diagü

Abd-ar-Rahman Emirra:

Aitzindari gaitz horreki

eztezagün egin llellua.

 

Enetako hoberena

jartia hunen altheko,

Heben düt egürükiren

ta Zaldüba etxekiko.

 

 

Lau-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Hüzain eta Mauruak, Iñigo eta Uskaldünak.

 

        Hüzain

Karlesek diküzü oro

hiria üngüratürik,

Indar handiak dititzü

bazterretan hedatürik.

 

Gure Printze zunbaiteki

eginik dizü tratia,

Haiekilan hitzartürik

batetan gure joitia.

 

Bena zaltzalek eztie

untsa eginik haitia,

Utsütürik berentako

hartü nahiz bürüpia.

 

Iñigo, Uskaldüneki

zira hüillantü gutara,

Zure lagüntza hunaren

guri arrunt emaitera.

 

        Iñigo

Uskaldünek beteitaie

eman bürüzagigua,

Algarreki dügü entzün

egin deiküzien galthua.

 

Badakigü aldi huntan

gure etsai gogorrenak

Direla Franko indarrak

ipharretik jin direnak.

 

Horra zeren gütützien

ikhusten zien khantian,

Gure izatia dügü

etxeki nahi Herrian.

 

Santa Grazi dügü bethi

Zaldübaren zaiñtzalia,

Uskal-Herriko jentiaz

izan bedi othoiztia.

 

 

Khanta

 

                Errepika:

        Oren latza, oren beltza,

        Jinko Hunaren lagüntza

        Ukhen beharrez gabiltza,

        Bai, oren latza, bai, oren beltza.

 

Egün da gure Herria

galbidetan ezaria,

Gaitzeko ezinbestia

galtzen badü izatia.

 

Zü zira guretzat, Grazi,

Zaiñtzale handia bethi,

Lagüngua zük eman guri

Eta ere indar berri.

 

 

Bost-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Karles, Zulaiman, Thalaba, estekirik bi gizunen artian. Türkak.

 

        Karles

Zer othe da hau, Zulaiman?

Mauruek eztieia hitzik?

Ehiza orhit zer heikün

Paderbornan hitzemanik?

 

Gogua ttipitü zaika?

Ahabero hintzan ordian:

Behar nian hegualdilat

hedatü ordü berian.

 

Ikhusiz zer igaraiten den

odola zitak ützültzen,

Batere nahi bezala

eztütük gaizak juaiten.

 

        Zulaiman

Enetako othoi ükhen

eztezazüla mardarik,

Hüzainek gitizü oro

gü bat batetan saldürik.

 

Untsatto estekirik

Thalaba aitzindaria

Zure gana dit ekharten

ene hitzaren bahia.

 

Segür eztizü balio

hortan hola izkintzia,

Hüzain hartüko dizügü

ezariko laurdenkatia.

 

        Karles

To, hau diagü garratzena!

guri hire tzarkerian

Eta ezdeüskerian

hiz ezabatü nahian.

 

Ageri dük enauki diala

debrü gezürter hiotia,

Zertako Thalaba ekhar?

eman behar heitan hiria.

 

Bartxa beno txarrago hiz;

Thalabarekin batian

Egonen hiz karzeatürik

behar ordüko tinkian.

 

Türkek har.

 

Orai berehala, Hüzain,

eta hi bezalakuak,

Ikharaziko ditiagü

joitez Zaldüban etsaiak.

 

Dantza Satanak.

 

 

Sei-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Karles eta Türkak, Hüzain, Iñigo eta khirixtiak.

 

        Karles

Nun zide, Hüzain, Iñigo?

eni zideie bühürtzen,

Bena bertanxko düzie

ziek lekhia hüstüren.

 

        Hüzain

Holako saldükeria

bester zaie phetxatüko,

Saristatü beharko ziek

hilik dütükek biharko.

 

        Karles

Khordoka-eraziko zütie

errotik ene indarrek,

Hatsa galdüko düzie

egün berian ziek biek.

 

        Hüzain

Hi beno azkarrago dük

Mauruen güdükaria,

Zalhe dük borogatüren

gütan den nahikeria.

 

        Iñigo

Uste hian Zaldübaren

kolpü bakhotx jauz-eraztia,

Orai hiretako hasten

egiazko aphaltzia.

 

Ezari nahian hintzan

Zaldüba hire menpian,

Ubel hiz ez khausitürik

Ata espantü bahian.

 

Aigü, aitzin hadi hunat

Uskaldünak hor dütükek,

Esperrekatüren zide

aphottekatürik gurek.

 

        Karles

Mauruak eta üskaldünak

zütiegü gük trenkatüren,

Segür zaizie oroer

azkarki ürrikitüren.

 

        Iñigo (güdükarier)

Ene adixkide hunak

etzitela erreüs izan,

Zien indarrak ez erresi

gaiñia ükhen artinokan.

 

Etzitela ürri egon

bena ahal oroz agüelo,

Argiübeltzia gabe

tützie ohiltüko kanpo.

 

Egin güdüka.

Türkak obiltürik eta lasterkatürik.

 

 

Zazpi-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi mezülaria eta Karles.

 

        Karles

Zer deitadazü mezützen

egün huna artino jitez?

Zer dabila erresuman

ni hantik hürrün izatez?

 

        Mezülaria

Berriago badizügü:

arruntaz huna jin nüzü

Zuri zalhe erraiteko

Satsunak direla oldartü.

 

Bertan hedatü da fama

zü gibeltürik Zaldüban,

Karles Handia bazira

etzira ezin-goithian.

 

        Karles

Mauro traidore zunbaitez

izan niz inganatürik,

Arra-ützüliren nüzü

Zaldüba bazter ützirik.

 

Bena aldi huntan nüzü

juanen ekhi-itzalgiatik,

Aski niz hürrün egonik

sar-ordü dügü hebentik.

 

Igaraitez gaiñialat

Uskal-Herriaren gaintik,

Iruiñea düt ebakiko

Uskaldünak harritürik.

 

 

Zortzi-gerren jelklialdia

 

Jelkhi Zulaiman, Thalaba estekirik eta Türkak Gillaumekin.

 

        Gillaume

Biak etzide berhala

hebentik libratzekuak,

Badügü zien beharra

egiteko khanbiuak.

 

Karlesek gure eskietan

zütie arren ezari,

üntsatto begiratzeko

zütiegü hunai ekharri.

 

Sar Matruk eta Aixun, Zulaiman Semiak, eta Iñigo.

Eho Begirazaliak.

 

        Iñigo

Tudelarik hunat dügü

Uskal-Herria orotan,

Ziek bezaiñ bestek die

borogatüren frankotan.

 

Libra Zulaiman eta Thalaba.

 

 

Bederatzü-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Karles, Kuntiak eta Türkak,

Liliola Iruineako aphez-gehiena,

eta khirixti zunbait.

 

        Karles (kunter)

Briuntaz heltürik gira

Zaldübarik Iruineala,

Aldi huntan düda gabe

Hiria gure datiala.

 

Khirixtier.

 

Zien gatik da Zaldüba

bühürtü ene indarrer,

Behar deiziet nik orai

untsa phaka-erazi zier.

 

Ta Uhalde bigerrena

harrista-erazi balin badüt,

Otso-Zantxez hori düt ere

lahardeka-eraziko txüt.

 

Uskaldünak bethi danik

beitzinden zien gaiñ sentho,

Arrunt ezariko zütiet

ene esküpian mantxo.

 

Zolatik düt urthukiren

zien Hiria berhala,

Jakin dezen gero ere

Karles hunkitzen eztela.

 

        Liliola

Iruineako aphez-gehien,

Jinkuaren ordaiñ, diot nik:

Hori egitez eztüzüla

khirixti izena baizik.

 

Iruineak aspaldian dü

Jesü Krixtoren legia

Jarraikitzen bihotzetik,

maite dü ere bakia.

 

Ornen khirixtigua da

zureki düzün asmia,

Lotsa niz handikeriak

deizün manhatzen xedia.

 

Karles jar, Eskietan büria.

Satan sar, zankho phünttetan.

 

        Satan (Karlesen beharrietara)

Aisa dük orai artino

inganatü bai mündia,

Printze ta aitzindariak

halaber Aita Saintia.

 

Karles, aphezküpü hunen

aitzinian ezaririk,

Hortxe hiz pikarrai-gorri

denen bixtan agertürik.

 

Europa aldian hintzala

sinhestiaren zaiñtzale,

Estakürü hoi galdürik

bardin haite irabazle.

 

Karles Jeiki, Khexü.

 

        Karles

Aphez-gehiena edo ez,

ni niz Frankuen erregia,

Hortakoz eztüt hun-hartzen

seküla besten nahia.

 

Iraiñ handi ziek eni

deitadazie egin berri,

Zulaiman eta Thalaba

ene eskietarik elkhi.

 

Ordian ene goguan

hartürik düdan bezala,

Harri bat eztüt ütziko

lothürik Hiri enphaiala.

 

        Liliola

Hola badüzü egiten

segür herra da sarthüko

Uskaldünen bihotzetan

orai beno azkarrago.

 

        Karles (Türker)

Hiri eta basherraik

zapha zatzie orotan,

Har ürhe, edergailliak,

ebatsiz etxe barnetan.

 

Zier bühürtüko dena

zanpa zazie bertarik,

Xaha detzatzien bazterrak

Uskaldün bürkhoietarik.

 

Güdüka, Uskaldunak ezkapa.

 

 

Hamar-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Iñigo.

 

        Iñigo

Zer itxesa hedatü den

Iruineako Hiriala!

Uskaldünen Hiri Huna

oso zaphatü deikiela!

 

Gure Hiria trüf atürik,

dirade joik Uskaldünak,

Holako aphal-aldiak

hertzen tü gure bihotzak.

 

Jelkhi aingüriak. Khanta.

 

 

Khanta

 

Eujeniaren semia,

San Fermin gure Saintia,

Begirazale handia,

Entzün gure othoitzia.

 

Ulhünpetik da elkhiko

Iruiñea Hiri Nausia,

Nafarro erresumako

Ta Herriaren argia.

 

Iruineak beitü orai

Nafarroa zaiñtzen oso,

Bat eginez bil ditzala

Beste probintziak oro.

 

 

Hameka-gerren jelkhaldia

 

Jelkhi Karles, eta Erroldante, Egiharte, Anzelme Kuntiak.

 

        Karles

Nula mendekirik giren

Iruinea hola joitez,

Zer lana egin düzien

harhesiak urthukitzez!

 

Iruinea Uskal Herriko

ürgüllürik handiena,

Egonen da zabaltürik

bethikoz bühürt ezina.

 

Ene Kuntiak baguatzi

nur gure herrietara,

Iruinea hartü eta

aberastürik beikira.

 

Guatzan iphar-aldialat

ni aitzin armadarekin,

Lehenik mendiak gora

ziek beste indarrekin.

 

Erroldante, zük deizkützü

gibelekuak bildüko,

Aitzineko güdükarien

hobeki segürtatzeko.

 

        Erroldante

Güdükari bortxazkuak

gureki dira egonen,

Beren lürren ez galtzeko

lotsaz zaizkü jarraikiren.

 

Errozabal ordokitik

Ibañetako lephulat,

Ditzat gure indar güziak

hedatürenko goitilat.

 

Zaldi, orga ta gizunak

dirate beren herrokan,

Armada güziarekin

juan zitian gustian.

 

        Karles

Badakit, zük, Erroldante,

gaizak untsa plantatürik,

Arrankürarik ükhen gabe,

elkhiren girela hebentik.

 

        Egiharte

Nik aldiz hatiak dütüt

adela türik nasaiki:

Bihi, ogi, aragiak;

ezkirate gosiareki.

 

Nafarroako bazterretan,

bihitegi, behitegi,

Arthegi güziak ere

tüt üxtio hütsik ützi.

 

        Anzelme

Nik zilhar eta ürhiak,

beste aberastarzünak,

Dütüt bildürik atheka,

untsatto barroillatiak.

 

Zure errege-etxia

dit eijerki aphaintüren,

Zure aitzinian dira

erregiak aphaltüren.

 

Zük badükezü abala

bazter oroen thüstatzeko,

Eta ürhia eskentüz

gizonaren erosteko.

 

Karles Handia zirela

dizie bogatürenko,

Bai Satsunek eta bestek

zütie gozatürenko.

 

        Karles

Ene kunte hitzekuak,

zier deitziet eskerrak,

Zien enperadorari

beitützie lagünguak.

 

Satsunak hezi onduan,

ützüliren gira hunat,

Mügak azkartüren tügü;

hots orai Erresumalat!

 

Dantza Satanak.

 

 

Khanta

 

Maitiaren ganat goizian düt nik

Bi ürhats egiten sorhua gaintik,

Ene aitzinian lürra bustirik

Eta zerraillia lili delarik.

 

Zuiñ aisa dütügün oro nahasten,

Deseginak nekez arra-egiten!

Ez othe dügia gük ahal heben

Bizitze güzia irus igaiten?

 

Zelü eta lürrak zuiñ argi diren!

Bihar eztakigü zer zaikün jinen;

Egünko lanari gira lothüren,

Ta bake goxua arauz gozatüren.

 

Dantza Satanak.

 

 

Ibañeta
Junes Casenave

Jakin, 1978