TRAJERIAREN LEHEN PHARTIA

(Erretira. Sonu. Jin postillüna, karrera bateki,

asto bat thirazale. Egin paseiü eta postillüna mintza lürreti.)

        Postillüna

Jente hünak, badeia heben

ihür aizinatürik?

Ezi badügü heben

ekipaje propirik.

Jaun-andere batzü dira

enekin bidajatü,

zuiñ beitia ollaltegiko

haga bezaiñ xahü.

Eginik dira deja

tapaje handirik.

Gizun bat badügü heben

kolpüz lapidatürik.

Emaztia hartü ükhen balü

bere eskü-peko,

egün etzükian, heltü bada,

barbera beharko

Orai karrosa hortarik

jalkhi zitaie bertan:

nik iganen zütiet

trionfa handitan.

                Orain karruxatik elkhi eta igan

                trionfan triatiala, postillünak

                bandera etxekiz, paseiü bat egin

                eta gero erretira. Sonu. Hirür satanak jalkhi.

        Satan

Behadi hünat, Jupiter.

Egin düka errefletzione?

Behar nikek jakin

denborarik galdü gabe.

        Jupiter

Bai, jauna, egin tizüt,

eta soberaxe merke.

Oürthian behar nikezü

bi sakolen bethia ürhe.

        Satan

Sakolak aski xipi badütük,

horrez akort gütük.

Eta hik, Buljifer,

zunbat beharko dük?

        Buljifer

Sira, ni gütiagoz

kuntentatzen nüzü;

bi milla libera, aments.

Behar nükezü.

Behar nikezü haiegati

hamar neskatila phüntzela,

güstü düdan oroz

libertitzeko hariekila.

        Jupiter

Aiei, nik ere, jauna, banizün

bizpahiruen beharra.

Etzitazü ohartü, adesa,

horren erraitera.

        Satan

Neskatila phüntzelak aurthen

arraroxe dütük;

plaza huntan orotan dena

hantxeko hüra dük.

        Buljifer

Jauna, berzale zünbait düzü hura

bizkarraz alde hüntarat.

Gero zük ikhüsten dütüzü

haren bertz iphürdiak.

        Jupiter

Ez tüzü ez mündü huntan

halako neskatilarik,

seküla balinda sorthü

emaztiaren üzkü-zilotik.

        Satan

Ago hi, Jupiter.

Mintzo iz korteski.

Orizie ene larga-bista

eta so egin hobeki.

                (Eman larga-bista eta biek so egin)

        Buljifer

Aiei, jauna, hura düzü

mustro ikharagarria.

Begiak berak baditizü

bi xaskiren bethia.

Aho bat ere badizü

labia bezaiñ handiko

eta ezpaiñak propi

zaldari biltzeko.

        Jupiter

Hura phüntzela izanik ere

eztüzü estonatzeko;

nik ja eztit nahi;

atxikazü züretako.

        Buljifer

Hura kapable düzü

gizunaren joiteko,

eta orano bestalde

osorik iresteko.

Eztakizia egün ere

zertako giren heben?

Ifernialat eramaiteko

emazte gizon joiten.

        Satan

Jaunak, ez, aren, xerkha

neskatila phüntzelarik,

zeren eta ezpeita

ohakuetan baizik.

        Jupiter

Satan, ezpadüzü guretako

batere phüntzelarik,

ezar itzazü horiek oro

üzkü-ziloti sarthürik.

        Buljifer

Eta gero zuaza

zihaur Zarabozalat,

galdeginik baitzira

erhuen palaziulat.

        Satan

Ezpalin bazinezte

zien zankhuer fida,

ez ahal zintake

eni hola mintza.

        Jupiter

Ezkütüzü zure beldür

haboro ezi ez ülü baten;

laurdenkatüren zütügü

ezpazira untsa mintzatzen.

        Satan

Ale, kanailla salduoak,

maradikatü debriak,

orai nahi deitziet

bier idoki erxiak.

                (Sonu. Batailla. Mithilak ezkapa.)

        Satan

Bazuazte, jaunak, bazuazte,

adiorik erran gabe;

sarri ere, balinda, nünbait

heltüren girade.

                (Kaniko sar. Xaribari.)

        Kaniko

Hünen beste jente

egün heben badügü,

zien uhuretan nahi dit

billart bat plantatü.

Herri huntan ezpeita

egündano jokhatü,

beste aire batian behar dizügü

egün libertitü.

                (Satan jalkhi herritatzera)

        Satan

Ai, urde asto pürrua,

fantesiaz bethia,

hire bizkarrian dük egünko

libertitzeko lekhia.

Zer tresnak dütükan

billart baten egiteko

beste lanik badik, bai,

hire emaztiak hiretako.

        Kaniko

Ene emaztia eta hi,

biak algarreki,

ezarriko zütiet

hortxe zankhoz goiti.

        Satan

Hobe hüke emaztiaren

nausi izatia,

eta hüra nausitü onduan

besten desafiatzia.

Jinen tük, bai, berhala,

hire zorigaitzian,

bi gizon bohor bederetan,

ari nahiz tratian.

Hire emaztia gero

buillta baten bürian;

hire bizkar handi hortan

ariko dük billartian.

        Kaniko

Ezpiritü gaixtuoa,

khen akit aitzineti,

ala, aments, akort iz

ene emaztiareki?

                (Satan erretira. Sonu. Sabant eta Salha

                tan zamariz jin eta paseia triate aitzinian;

                Kaniko jalkhi eta mintza.)

        Kaniko

Nürat ari zira

künpañarekin, Salhatan?

Nahi zira ari gitian

güre bohorrez trükadan?

        Salhatan

Nula ez gira ariko

tratian ere, Kaniko?

Zunbat emanen düzü?

Errazü gañeatiko!

        Sabant

Hamabost libera balio tizü

züriak haboro, Kaniko.

Bütilla bat ardu idok ezazü,

tratiaren egiteko.

        Salhatan

Ützi nezak ene gisa

egiteko hortan,

ala hi kunprenitzen iz

behorren tratian?

        Kaniko

Jaunak, aren, banua

arduoaren xerkha.

Jar zitie arten hüntan.

Hebenxe da mahaiña.

                (Sonu. Ekhar arduoa eta hiruak mahai ñia jar.)

        Kaniko

Nahi düka egin dezagün

jaun hunen erranetik?

Ezi hamabost libera

eniak hiriak beno haboro balio tik.

        Salhatan

Eztüzü ez batere

hunen errana balable;

hamabost libera behar tit

eta ene behorra züre.

        Sabant

Behar derozü, Kaniko,

eman hamar libera,

eta tratia hortan finitü.

Dügün edatera.

                (Edan)

        Kaniko

Jaunak, eginen dügü hortan,

bena behar dügü thermaño;

bost libera eginen dit Bazkoz,

eta beste bost Phentakosteko.

                (Jan eta edan.)

Alo, aren, jaunak

akort girenaz gaiñan,

beste botilla bat ardu

phakatzen ahal düt konpañan.

Eta lehenik pipatü,

jaunak, ziekilan;

ardua erakharriren düt

gero mementian.

        Salhatan

Ez presa batere;

pipa ezazü, Kaniko.

Ala eztüzü, aments, emaztia

ere zure manüko?

                (Orai pipatzen has Kaniko;

                argiarekin pipatzen. Gero mintza)

        Kaniko

Nun ago, Belxitin?

Barne hortarik aigü hunat,

idok ezagün mementian

ardu butilla bat.

                (Belxitin jalkhi eta mintza, südürriala juoanik Kanikori.)

        Belxitina

Ale, ürde gormant,

zorriek jan-beharra!

Hüntarzünaren igorteko ere,

behar düka neskatua?

Oürde auher zarrak!

Eztüzieia jeiki ordü?

Ala nahi düzieia

barrika oro hüstü?

                (Ferragus zamariala. Kanikok har botilla

                eta abia balenzan. Belxitinak urthuki

                mahaiña eta argia; gero loth Kanikori;

                joiten dialarik, pipa urthuki.

                Kanikok ostiko eman nahi eta ezin atzaman.

                Sabant eta Salhatan loth.)

        Sabant

Ale, milla debria! Eta horik?

Zer jesto dütüzie?

Gü girela kausa, lehen aldian

hasi othe ziradie?

        Salhatan

Ez, debria baliz ere ez,

orai odol hotzian:

Ale, itxüsi zarrak!

Gorde zitaie mementian.

                (Oro erretira. Sonu. Ferragus jiganta

                zamariz jin, üzkialako aldialat delarik.)

        Ferragus

Ha! Ha! Khiristiak,

nürat gorde zirie?

Ni ikhüsi naizienian

laster egin düzie.

Hatzeman bahündüt, Belxitina,

senharrari jokaz,

janen züntiedan biak,

zabaltürik ene mailliaz.

Bena balinba, zunbait

atzemanen zütiet.

Arrakuntratiak oro

zedi-eraziren beitzütiet.

Apetitü hun bat badüt

Khiristien jateko;

eznütüke hamabost

sobera apairüko.

Olandako landetan

bizi nintzan orai artino;

han ere ezdüt orai

bizigarririk haboro.

Iretsi dütüt hanko

zamari eta aberiak,

bai eta artzaiñer ere

bortxaz bere ardiak.

Mahaiñ huntan nahi niz

orai bertan plantatü,

eta maillü handi hunez

khiristiak oro zaphatü.

Ez da mündian sorthü

ni bezaiñ gizün handirik;

khiristiak xahatüren dütüt

ene maillü handiaz nik.

Orai mahaiñ huntan

gaiña igaraiteko,

lagün bat hün nüke

goiti thiratzeko.

                (Jaitsi zamariti. Satan jalkhi.)

        Satan

Hau naiala ni orai

hire lagüntzera jiten;

khako hün bat ere badiat

hire thiratzeko heben.

Aigü hunat bertan;

ekharrak eskia.

Nik thiratüren ait

khako hunekila.

                (Thira eta Ferragus mintza.)

        Ferragus

Ja, Satan, ja, emeki,

enezala hola thira.

Khako xar horrez

xilatzen deitak larria.

        Satan

Igan adi, aren,

animal handia;

üdüri dük badiala

hamar kintaleren phezia.

        Ferragus

Ale, debrü mithiria,

ützi ezadak larria.

Igaten baniz horra

idokiten derat bizia.

So egin ezak hunat,

ene maillü handiari;

hünek aphua bezala

lehertüren behai.

        Satan

Igan adi, aren

triate huntan gaiña;

ikhüs dezagün bertan

nula zaphatüren naia.

        Ferragus

Nahi düka ikhüsi othian,

ene müstra orriblia,

igaiten baniz horra,

zer lasterra eginen dia?

        Satan

Ale, animal handia,

eztiat lasterrik eginen,

bena bai khako hünez

hi therresta eramanen.

                (Igan triatera)

        Ferragus

Alo, Satan, orai

behar diagü kunbatitü;

küküso bat bezala

nahi ait zaphatü.

                (Batailla. Satan ezkapa.)

        Ferragus

Ha! Miserable ülia,

ihesi juoan iza?

Hik zer eginen hian,

nik phentsatzen nia.

Bena jiten bahitzait

harzara herritatzera;

lehertüren ait hebexe

karakoill bat bezala.

Ni orai banua

aphür bat errepausatzera.

Sarri ützülien niz

khiristi zunbaiten jatera.

                (Sonu. Erretira.

                Kaniko jalkhi eta mintza)

Ha! Ezteia malerus

mündian ene zorthia?

Behar düt desesperatü

edo galdü bizia.

Zerentako abiatü niz

berritan ezkuntziari,

emaztia ükheitekoz

nihauren bürüzagi?

Hobe lüke gizunak

bere büria ithotzia,

ezi ez eta emazte

gaixto baten hartzia.

Ikhüsten düzie, jente hunak,

nüla agizü zaitan;

bai, eta orano ere

ni bardin arriskian.

Arduren idokitzera

hura manha nezan,

arrazuiñ bat zena othian,

olhuoak ükhen nitzan?

Bena daigün aldian

ezin badüt garhaitzen,

xahüki errabiatürik

naizie ikhüsten.

Ale, perfida traidoria,

maradikatü debria,

kostümaren üzteko ere

sobera iz trebatia!

Jente hünak, banua;

eniz batere fida,

ükhen eztezadan, aments,

püblikuoan deshuhuria.

                (Erretira. Sonu. Belxitinatina jalkhi eta mintza.)

        Belxitina

Nürat othe zait

ene senharra Kaniko?

Naski beharko dü harek

orano zünbait phanpako.

Ala sobera kolpatü

othe düt azken aldian?

Aleta, ükhenen tü bai

lehen errekuntrian.

Hanitx emazte ikhüsten tit

senharrak bürüzagi;

brida laxuegi üztiak

egiten dü hori.

Emaztekiak elüke behar

izan sobera astaiña;

jo behar die gizunek

bizkarreti behera

                (Satan jalkhi eta mintza)

        Satan

Arrazu dün, Belxitina;

behar dün lahardekatü;

gero, hura hil denian,

beste bat xerkhatü.

Ordian irabaziko dün

bentüraz zerbait tratian,

eta gero gureki

erreren ifernian.

        Belxitina

Ifernian erreik edo gabe,

eztiat ja sofritüren;

hünen beste nizano,

petik diat etxekiren.

                (Belxitina erretira)

        Satan

Trüblamentütan nago,

ezpiritia nahasirik,

ene mithilak nün diren

ezpeitakit berririk.

Bügre hürak, aren

nünbait lo dütüt,

ezi bi oren hüntan

ezin edireiten dütüt.

Buljifer, hiri ziuoat:

Aigü hunat fite,

bai eta haiñ üntsa

Jupiter aphua ere.

                (Buljifer jin eta mintza)

        Buljifer

Jauna, zer othe düzü

hainbeste azantzekin?

Ala uste düzü egonen

girela bethi zurekin?

                (Jalkhi Jupiter)

        Jupiter

Zer düzie, jaunak,

hainbeste azantz egiteko?

Haur naiziela Jupiter,

eta zer düzie erraiteko?

        Satan

Eztiat erraitekorik

zientako batere,

bena nün egon zirien

bertan errazie.

        Buljifer

Jauna, eztüzü propi

orai erraiteko züri;

hartakoz pazentzia

har zazü arranküra gati.

        Satan

Propi ala ez propi

erradazie fite;

bestela aldiz, kanpuoa

biek har ezadazie

        Jupiter

Jauna, atsülütoki

jakin nahi badüzü,

hortxe, etxe gibelian

khaka egiten egon gütüzü.

Lan hori gük

zure zerbütxüko egin dügü,

eta satisfet güntükezü

hala kuntent bazina zü.

                (Satan mintza khexatürik)

        Satan

Beste manerarik ehiana

arrazu horren esplikatzeko?

Ziauzte, badiat nik xarpa

zier üzkiaren xahatzeko!

        Buljifer

Lan hortako, jauna

eztüzü aski ezti hori;

egitekoz, egin itzagüzü

zure mihi lüziareki.

        Satan

Errespetiak oro

nürat ützi dütüzie?

Alo, untsa mintzatzen

ikhasi behar düzie.

Defenda zitaie eni,

edo goguoa emazie;

bestela biek biziak

galdü behar dütüzie.

        Buljifer

Koraje, to, Jupiter,

loth akio Satani;

larrütü behar diagü,

ene fedia, oraikoti.

                (Batailla. Mithilak belharika.)

        Satan

Eztü deüs egiten orai

heben belharikatziak.

Alo, eni eraküts etzatzie

xahü tüzienez üzkiak.

                (Batailla. Ezkapa mithilak.

                Satan dantza; gero erretira.

                Belxitina, erhatz bat bizkarrian, jin.)

        Belxitina

Ene senharra naski

oraikuan galdü dit;

ithürria ere nihaurek

xahatü beharko dit.

Areta, baliatü zaio,

zeren den eskapatü;

bestela beharko zükian

latsagia xahatü.

Gizunari etzaio behar

deüsere pharkatü;

emaztia malerus da,

gizunak gaiña hartzen badü.

                (Erretira ezker. Sonu. Sabant eta

                Salha tan jalkhi eta khanta paseiüz)

        Biak

Biba la liberte, egalite,

Frantziako errepüblika,

nahi bada ükhen dügü

herrian erreboilta. (Sonu.)

Parisen erauntsi die

aberatsen kuntra;

heben aldiz emaztia

senharrari joka. (Sonu)

Parisen erauntsi die

hanitx diharü gatik;

heben aldiz botilla bat

ardu futüte gatik. (Sonu.)

Parisen erauntsi die

Frantzia oro gatik;

heben aldiz emazte batek

porra pasatzia gatik. (Sonu.)

Dügün, ene lagüna, egin

bazkari bat handirik,

eztügülakoz etxian

haiñ emazte gaixtorik. (Sonu.)

                (Orai mahaña ezar eta biak jar.

                Jaten ari; Kaniko ager bistara

                botilla bat ardureki.)

        Kaniko

Zer diozie, jaunak?

Badeia apetitü?

Nik ere hau badüt,

nahi banaizie khümitatü.

        Sabant

Aigü, aigü hunaxe,

nahi bahiz, Kaniko;

gü bezaiñ hun iz, bai,

phartiaren thiratzeko.

        Salhatan

Har ezak kaidera hori;

nik phartitüren diat orori.

Hobeneti idoki düka

botilla ardu hori?

                (Orai Belxitina jalkhi ezkerreti,

                erhatza bizkarrian; Kaniko erretira berhala eskuiñ.)

        Belxitina

Egündanoti ez da ihun

eni lana falta;

orain ere behar düt juan

xermendien biltzera.

                (Belxitina erretira eskuiñ;

                ützi erhatza. Kaniko jalkhi eta juan

                mahaiñera, borthan erhatza hartürik.)

        Kaniko

Jaunak, ez erran eztüdala

seküla deüs ekharten;

erhatza ere badükegü

xahatzeko barnen.

                (Jar mahaiñian; jaten has.

                Belxitina jalkhi eta juan mahaiñera.

                Khexatürik mintza.)

Ale, mila debria!

Zerk ekharri hai hi hüna?

Ni erhatzaren onduoan

eta kasü ere heben düka?

Ala ekharri dük, aments,

bizkarrian zerbütxatzeko?

Ezpadük hala ekharri ere

etzaik faltatüko.

        Kaniko

Emazte mila debria,

khen akit aitzineti!

Aiher nün bi ostikataz hezadan

zankhaz gora urthuki.

        Belxitina

Ale, koki bugria,

hik bahia eni ostiko?

Ükhenen tük, bai, erhatzaren

giderra hauts artio.

                (Belxitinak erhautzaz jo;

                Kanikok ostikoz atzaman nahi.

                Sabant eta Salhatan lot.)

        Sabant

Aiei, debrü emaztia,

gizuna hilen dün;

eta gero beste bat,

nün atzeman dün?

        Salhatan

Holako emaztiaren, badük

segürki gizun bat franko.

Miserable tristia

phena ikhusteko!

                (Erretira. Ferragus bera jalkhi eta jar

                pipatzen.)

        Ferragus

Ha! Zer plazera

piparen zihikatzia!

Neskatilak, erradazie.

Ezteia hori egia?

Miserabliak, ardüra

hütsik pipatzen düzie;

halere zien mihian

arrakastak handi dütüzie.

Nik pipatüren düt;

batüt arnes güziak.

Bena hantxeko mithil haiek

dütie zien pipen ziriak.

Soizie, soizie, hantxeko hüra,

begiak ürratürik,

ene bereki eraman nahiz,

ahua zabaltürik.

Areta, enai ükhenen

zeren tian begiak gorri;

bat beitüt hitzartürik

hogei mila liberareki.

                Jaiki eta pase(ia.)

Ha! Zer plazera egün

heben paseatzia!

Üntsa aserik denak

desiratzen dü lotzia.

Ni ere arrigolatürik niz

itxain bat bezala;

idi bat jan düt bere larrü

eta aztaparrekila.

Orai nahi nintzate

aphür bat errepausatü;

ixil egon zitie, mement bat

behar beitüt lothü.

Bena othoizten zütiet

enezaziela interrunpi;

bestela lehertüren zütiet

maillü handi huneki.

                (Etzan eta lo.

                Satan bera jalkhi.)

        Satan

Ha, ha! Hor intzana,

animal handia?

Aigü, jaik adi,

behar dük jin enekila.

Alo, bertan, aren,

iratzar adi berhala;

bestela khako hünez

eramanen ait therresta.

        Ferragus

Zeitera iz hüna,

debrü Satan xarra;

khen akit horti,

eta ni ützi lotara.

        Satan

Ehait nahi ützi,

maraut urdia;

behar dük orai phakatü

eni egin afrüntia.

Aurkhi, lasterkatü naik

lehü bat bezala,

bena orai nahi ait eraman

iferniaren erdira.

        Ferragus

Ene eramaiteko

iferniaren erdira,

behar litikek, aments,

hi bezalakorik sei mila.

        Satan

Aski ni nihau

hire eramaiteko;

jaiki adi bertan

eneki künbitatzeko.

        Ferragus

Khen akit hebeti,

eta ni ützi lotara;

bestela lehertüren ait

apho xar bat bezala.

        Satan

Enük khendüren

seküla, hi jeik artino;

nahi diat ikhüsi

hire tailla oro.

        Ferragus

Nahi düka ikhüsi,

ene mustra handia?

Bena laster eginen dük,

leheneko aldian bezala.

        Satan

Eztiat eginen, ez,

hire gatik lasterrik,

bena bai hi eramanen

bizkarrian hartürik.

        Ferragus (Jaikitiarekin).

So egin ezak hünat,

ene maillü handiari;

hünek aphua bezala

lehertüren behai.

                (Batailla. Satan ezkapa.)

        Ferragus

Baliatzen zaik, Satan,

arhin baitük aztala;

bestela lehertüren ait

sagü-hüme bat bezala.

Bena jiten bahiz

berriz herritatzera;

ehiz eskapiren,

oraiko bi aldietan bezala.

Orai behar düt erretiratü

zerbaiten xerkhatzera,

idi bat ahal badüt ediren,

gero haren jatera.

                (Erretira. Sonu.)