LEHEN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Erretor etxeko sala, sar ate bat.

        Oihala idekitzean, jaun erretora, gizon bat urrikiz hautsia, kofesatzen ari da. Biak xutitzen dira.

GANIX: Zertako hil dudan Mixel, zertako hil-eta, erre dudan lastoz eta petrolez, ez dakit, nihaurek ez dakit... Arratsean, ardi bat eskas nuen bordan... Mixelen artaldean zitakela, jo dut haren bordarat... Mixel ez zen han... Haren arditegian sartu naiz, ardien ikusteko... Barnean nintzelarik Mixel agertu da nonbaitik. Ez zuela balio ene burua erakus nezan, gorde nitzaio... Bainan, ohartu da han bazela norbait eta makilarekin eman daut burutik behera... Orduan erotu naiz... Ez nintzen gehiago ene zainen jabe... Han baitzen aizkora bat, harekin garbitu dut gizona... Eta, ondotik, ene egitateaz ikaratua, behar nuela gorputz hura suntsitu betikotz, su eman diot, lastoz eta petrolez inguraturik.

ERRETORA: Badu nehor familiakorik?

GANIX: Ez... Nonbaitik jina zen...Nehork ez dio behin ere askazirik ezagutu... Beti bakartasuna bizi izan da artzaingotik.

ERRETORA: Jainkoarekin zorretan izanen zira, ba eta ere haren arimarekin.

GANIX: Kontzientziaz bortxatua niza, jujeri ene krimen aitortzera?

ERRETORA: Gure Jainkoak holakorik ez du galdatzen. Erreparatu ba, behar duzu, Jainkoari eta gizoneri, bainan aitorra, kofesioan dugu bakarrik zor, Jainkoaren ordainari.

GANIX: Bainan jujek galdatzen badautet ni nizan krimaren egilea, ukatzen ahal duta? Ez dea hori gezurra deitzen?

ERRETORA: Ez du Jainkoak galdatzen denen aintzinean zure bekatua aitor dezazun... Aitor hori, beren ofizioaz, zureganik atera nahi dutenek, beren lana egiten dute... Bainan, jujek beren dretxoa balin badute zuri galdeen egiteko, zure dretxoa ere da, zure hobena denen aintzinean ez aitortzeko...

GANIX: Bainan, ez dea katiximan, egia behar dela beti erran tribunalean?

ERRETORA: Lekukoek ba egia zor diote gizonen tribunalari... Hobendunek aldiz Jainkoaren tribunalari bakarrik... Hobendunak, Jainkoaren tribunaletik entzun sententzia konpli beza, eta kito da Jainkoarekin eta bere kontzientziarekin.

GANIX: Bainan, munduari egin eskandala, ez dea munduaren bixtan erreparatu behar?

ERRETORA: Egin ditakena da, bainan Jainkoak ez gaitu hortarat bortxatzen... Maiz ere, munduari egin eskandala, munduko tribunalek ez dute erreparatzen, bainan saltsatzen eta berduratzen.

GANIX: Dakizun bezala, auzoko Anton preso altxatua dute hobendun gisa... Kontzientziaz, hura zikintzerat eta kondenatzerat uzten ahal duta?

ERRETORA: Zure burua garbi-azu, nehor akusatu gabe... Antonek, bere malura, zuregatik badu, ez dezala izan zureganik... Nahi baduzu Anton salbatu zure hutsa jujeri aitortuz, haizu zira, bainan ez zira hortaraino kontzientziaz bortxatua.

GANIX: (Jalitzen bezala da, bainan berriz sartzeko) Ha, eta ena alaba, gure Margo, zer bilakatuko da?... Dakizun bezala, banak igandean dituzu.

ERRETORA: Ba, hori bera gogoan egona naiz.

GANIX: Ene haurraren malura egiteko dretxoa baduta, ixilik egonez?

ERRETORA: Uste duzuia, mintzatuz, zure alaba hobeki zerbitzatuko duzula?

GANIX: Ho kolera... Zertako kolerakorra naiz?... Ha, ondorio izigarriak...

ERRETORA: Kolera, bekatu kapitala, bertze hainitz bekatuen iturburua.

GANIX: Eta orai, kofesatu-eta, kito niza beraz?

ERRETORA: Ba, jada erran dautzut, erreparatu-eta.

GANIX: Uste duzuia gero kontzientzia bakean sendituko dutala?

ERRETORA: Ez, ez duzu egitate hortaz sekulan kontzientzia bakean sendituko.

GANIX: (Asaldatua) Zer nahi duzu erran? Jainkoak ez dautala barkatuko?...

ERRETORA: Ez... Jainkoak barkatuko dautzu. Bainan gure egitatek segitzen gaituzte... Zure bekatuaren zauriak beti min eginen dautzu... Gizonaren kontzientzia da gordetegi bat bezala, bere egitateen oroitzapenez betea... Oroitzapen horiek, on edo gaixto, gordetegi hortarik jalitzen dira noizean behinka, gu kontsolatzeko edo minberatzeko... Atzarririk, berdin lotarik, kontzientziaren danga ilun zorrotzak, bihotza penatuko eta zilatuko dautzu... Eta urtek ez dute kontzientziaren danga hori eztituko, bainan hobeki bortiztuko eta pisutuko.

GANIX: Hau, zorte malurusa!...

ERRETORA: Ba, presundegi eta amandak zerbait badira, bainan heien gaztigua baino segurago eta latzago duzu, kontzientziaren danga ezin ixildua.

GANIX: Jauna, otoitz egizu enetzat. (Bihotza joa, jalitzen da)

ERRETORA: Ba, otoitz egin dezagun elgarrentzat. (Bakarrik, gogoetatua, harat eta hunarat dabil... Mahain gaineko gurutzefika tinkatzen du eskuetan. Gero, bizarra egiteko pusken apailatzen lotzen da. Bainan, atea jotzen dute, idekiz)

ERRETORA: To, gaizoa, hi hintzena, eskoletako adixkide zaharra! Nun habila hemen gaindi?

POLIZA: Bordaletik heldu nauk, xuxen xuxena... Pentsatzen ahal duk zertako?

ERRETORA: Ez amesten ere.

POLIZA: Ez dakika poliza buru naizela Bordalen?

ERRETORA: To, banakian polizgoan hintzela, bainan ez nun eta zer gradutako. Zer heldu hiz beraz?... Krima horrentzat?

POLIZA: Ba, hala heldu nuk... Euskara dakidalakotz, hemen gaindiko krimen argitzale ni nauk.

ERRETORA: Ez ahal duk usu, hemen gaindi, holako lanik.

POLIZA: To, ez duk beharbada sinetsiko, bainan egia hauxe duk: Euskal-Herrian, bertze edozoin eskualdetan bezenbat gizon hiltze gertatzen dela.

ERRETORA: Ba zera!

POLIZA: Egia hola duk. Erranen duzue, zuek, apezek: Euskaldun fededun... Bainan, berdin berdina, erran zukek: Euskaldun herradun... Odol bortitzekoa duk euskalduna, kasko gogorra eta tematsua. Eta, herran sartuz geroz, ez die debru batek hartzen euskalduna, bainan hiru debruk.

ERRETORA: To, ez nian holakorik uste.

POLIZA: Euskaldunak, bertute jabe gituk, bainan bertute heien infrentzuak, maiz hor ditiagu: Itzal handiak... Errak, hor baditek jendarmek mutil bat arrastatua. Kasik segurtamentua badiagu hori dela gizon hiltzalea... Artzainek baino hobeki nehork ez baitu ezagutzen artaldea, zer mutil duk to, Anton hori?

ERRETORA: (Zintzoki) So egizak, hi... Nahiago diat hire galdea ixilik utzi... Ni hemen, denen aita nauk, eta, ez duk gomeni, aita bat ari dadien bere haurren salaturietan.

POLIZA: Egiazko euskaldun apeza haiz ba hi ere... Prediku lekutik berdin zernahi burutik behera erranen diozuete zuen artaldeari, bainan sahetsetik norbait jazar ikusten baduzue artalde berari, ordu berean mutu bilakatzen zarete zuen artaldearen itzalez, eta hau zuen gerizan hartzen duzue.

ERRETORA: Ez ahal zaik hori gaizki!... Artzainaren eginbidea ahal duk, batetik artaldea akulatzea, bertzetik haren zaintzea otsoetarik.

POLIZA: Zer nauk, ni, otsotzat hartzen?

ERRETORA: Ba, nahi dukan bezala ene errana hartuko duk, bainan hire ofizioko gizonak ez zaizkiat laket, eta nahiago ditiat etxean baino auzoan, eta ahal bada auzo urrun.

POLIZA: (Bizi-bizia) Ez ahal zaik gaizki gaxtaginen harrapatzea eta punitzea?

ERRETORA: Ba ba... Bainan eni iduritzen, gaxtaginak atzeman estakuruan, aisegi dituzuela jendeak funditzen, sobera saltsa zikinak muntatzen, batzuetan hobengabeak kondenatzen.

POLIZA: Zer dituk hik ere, erran-merran batzu egiatzat hartzen?... Pleini haut kazetak badauzkak katiximatzat... Bixtan duk, gure ofizioan ere izan zituzkek, bertzetan bezala, gizon ustelak... Bixtan duk ere, batzuetan aztaparrak pixka bat pisuegi hedatzen ditugula gure menerat bildu ihizieri... Bainan, asko mandoren hezteko bezala duk, asko jenden hezteko ere. Zaharoaz bakarrik dituzkek bentzun.

ERRETORA: Zaharoa gauza itsua duk... Gaxtaginen aitorrak dituzuela hari esker ardiesten, zonbaitetan ba. Bainan, berdin hobengabeak zafratzen, eta, beldurtieri hala direnak eta ez direnak aitor arazten.

POLIZA: Zer nahi duk... Ez dik guriegi behar gure ofizioko. Atrebentzia behar dik izan desmasia pixka bat egiteko, hartarik zerbait on jalitzeko esperantzan.

ERRETORA: Zuen ofizioko ez dela guriegi behar, diok, eta nik zioiat: Ez eta ere kontzientziaz kilikegi... Hik eta nik, katiximan ikasi ginian gaxtakeria ez dela haizu, egina bada ere handik zerbait on jaliko delakoan... Itsurat punitzea ez duk haizu, nonbrean hobendunak barne izanen direlakoan. Ez ibil gaztigurik, gaxtaginak atzeman artio eta hek punitzeko baizik.

POLIZA: Ez gaituk airerat nornahi zafraka lotzen... Frogak eskuratu ondoan, aintzinat ukatzen ari direnak ditiagu hezten... Dena den, ez duka beraz hire iduripenik, nork egin duen hemengo krima hori?

ERRETORA: Ez den gutienik ere.

POLIZA: Bon, hago beraz mutu... Atzemanen ditiat mintzatuko direnak.

ERRETORA: Agian zuzenetik mintzatuko zaizkik. (Atea joiten dute) Aitzina...

TARTALET: (Sartu ordu, ezin atertuzki mintzo) Jaun Erretora, azkenean gertatu da gertatu behar zena... Segur baino segurago naiz, hek, bai hek egina dutela krima hori.

ERRETORA: (Fermuki) Tartalet, otoi zaude ixilik.

POLIZA: Zer ixilik?... Mintza zaite garbiki, jauna... Zer dakizu?

TARTALET: (Dena sinu, Polizari mintzo) Ba, jauna... Hori buhamen lana da dena... Joan den aldian ikusi ditut nihaurek hor buhameak pasatzen. Eta gero, gure auzoan oiloak eskastu ziren... Eta, bat, oilo koloka... Ba, horiek jaten dituzte oro... Eta, ez duzu gero luma bat ere atzemanen... Gordetzen dituzte-eta lurrean... Ba, ziloan sartuz... horiek guziak behar litezke kasatu hemendik... kasatu, entzuten duzu... kasatu.

POLIZA: Bainan, nork hil du gizon hori?

ERRETORA: Oren baten buruan, orai bezenbat jakinen duzu.

TARTALET: (Tirahala mintzo) Nork daki nundik heldu den arraza hori... Beren asto eta pottokak nundik biltzen ote dituzte... Eta horiekin kasu eman behar da gero lapintegieri ere... Guri ere ereman dauzkute bi lapin... Arra eta emea... Oraino bat utzi balute... ez... biak ereman dauzkute... Emea utzi balute bederen... Haren umeak hor izanen ginituen... Joan den aldian egin zituen zazpi... (Beti aintzina mintzo dela)

POLIZA: Zer da?... Teilatutik arras harrotua?

ERRETORA: Juja zuhaurek.

TARTALET: Horien atso horiek ibiltzen baitira beren zaia handiekin, hola beztitzen dira, gauza ebatsien hobeki gordetzeko. Nork daki zer ez duten gordetzen zaia horien azpian... Eta, zorte tzarrak ere botatzen dituzte... Lanjerosenak dira atso begi gorriak... Azken aldi batez, holako batek gure artaldeari so egin-eta, in nomine santian hiru ardi hil zauzkigun... Ba, hiruak ernari ziren... Ez zuten ez trefla beroegitik jana, erran izan duten bezala... Haren begi kolpe gaxtoa zuten ukana.

ERRETORA: Errazu, Tartalet.

TARTALET: (Beti bereari) Eta, horiek baino gaxtoagoak, gure artean bizi diren batzu dira... Horien odol berekoak. Hasteko, Etcheberry eta Salaberry deitzen diren guziak horien arrazatik dira... Badakit nik hori... Eta horiek denek elgar aditzen dute, oilo eta lapinen ebasteko... Eta gero, partzuerkoan jateko.

ERRETORA: Errazu Tartalet.

TARTALET: Bantzut, jauna.

ERRETORA: Ohartzen naiz zernahi berri baliosen jakintsun zarela... Otoi zoazi berehala denen salatzerat jendarma xefari... Zerbitzu gaitza eginen diozu.

TARTALET: Ba, banoa... Banoa berehala... Jakinen ditu oro... Eta ez ditut oraino oro aipatuak. (Jalitzen da)

POLIZA: Zer euri elementa, to, gizon hori.

ERRETORA: Ba, horrek hire baratzea arrosatuko dik nahi dukan bezenbat, bainan lili guti han pusaraziko.

POLIZA: (Irriz) Hobe diat beraz aldaratzea hemendik. Lekuko bat arras idorra, bertzea ezin atertua, biek ere ez ditek ene baratzea biziki onduko. Bainan jinen nauk oraino, hi konbertitzerat ez bada, bederen edari on huntarik jastatzerat.

ERRETORA: So egizak... Plazer bat egin behar dautak... Ene etxeko sar-jalitzeak beti eta bereziki egun hautan zainduak baitira inguruko begiez —eta ez baitut nahi krima horren saltsan barne— otoi, hemen, afera hunek dirauno, guti agert hadi... Hau bururatu-eta, orduan ba, nahi dukan bezenbat gurutzatuko gaituk.

POLIZA: To, ez haut gehiago ezagutzen ere... Hi, eskoletan ginelarik hain irriskorra, hain axolarik gabe baihintzen, hor hiz Salomon zaharra bezain zuhur eta zintzo bilakatua.

ERRETORA: Trufa hadi nitaz, nahi baduk, bainan ez gaituk batere biak kasu berean... Hik ez duk hemen pitz galtzeko, ez baituk hemen pitz bildurik. Nik, jendeen konfientzia eta errespetua, bilduak ditiat eta ez ditiat nolanahizka saltzekoak, hainitz lan eta urratsen ondorioak baitira... Hi, zonbait egunentzat hiz bakarrik hemen... Hire ziliportak hirekin joanen dituk... Eneak aldiz enekin geldi litezkek, hemen egoitekoa bainiz.

POLIZA: Bon, bon, ontsa duk... Goazen beraz bakotxa guretik... Hi ixiletik eta ni burrunbatik.

ERRETORA: Ba... Haatik, ikasak, hik, ixiletik maiz lan baliosagoa egiten dela burrunbatik baino.

POLIZA: Ontsa duk, Salomon zaharra hi... Eta bertzaldi bat artio. Eta, atxik-atak edari hortarik xorta bat, bertzaldiko ere... Hauta baituk hori.

ERRETORA: Hitzematen diat, gormant tzarra, hi ere... (Berexten dira. Bakarrik) Hola hobe duk, erretor... Ez hadila sobera eskuz esku ager munduko buruzagiekin... Oroit nola den erran zahar: Jainkoa eta Zezar —biak parrean par— errespeta eta maita elgar —ez elgarri jazar— ez eta ere elgarrekin sobera barna sar... Hola gobernatuz ba Jainkoaren eta ba Zezar-en alderdia hobeki jaliko baitira munduan. (Berriz ere, bizar egiteari apailatzen da... Atea jotzen dute) Nor da hor, berriz ere?... Aintzina...

GANIX: Agur, jaun Erretora.

ERRETORA: Agur, Ganix.

GANIX: Jaun Erretora, hemen naiz berriz ere... Arrazoin zinuen. Kontzientziaren danga baino gaztigu izigarriagorik ez da. Kofesioan penitentziatzat erran dautazu, lau meza urtean eman arazteko hil dutanarentzat, eta gainerat harentzat hiru «Agur Maria», egun bakotx egiteko. Bainan kalte ekarri diotet ere ene alabari, hor baitago nigarrez bere ezkontzeko laguna preso altxaturik... Kalte ere egin diot Antoni, preso baita eta naski zafraka baiterabilkate enegatik. Horieri egin kaltea nola behar dut erreparatu?

ERRETORA: Hortarik ari bazira, kalte egin duzu ere bertze asko jenderi: Lekukotzat deituak izanen direneri, pazka eman diozuten mihi gaxtoeri, hetaz jorratuak izanen direneri. Eskandala, iturri bat bezala duzu... Iturria idekiz geroz ez du balio ibiltzea handik jali uraren ondotik... Penetan ezarri dituzunentzat egin-azu, behin nik eman penitentzia, eta gainerat, bertze ahal dituzun guziak... Eta, zaude deskantsuan.

GANIX: (Bihotza joa) Horiek guziak, ene faltaz... ene falta handiaz... Ha, ez naiz sekulan salbatuko. Gisa huntako bizia ez da zakurrentzat ere on. Hola bizitzea baino hobe da bere burua garbitzea ere.

ERRETORA: Errexago da arbol kolpatua, sendatzea baino pikatzea. Bati koleraz bizia pikatu diozula-eta, ez ahal diozu orai, zure buruari, etsimenduz, gauza bera egingo? Jainkoa ona da eta haur prodigoari beti besoak zabalik dauzka. Behazu otoi Jainkoaren oneziari eta ez haren azoteari, eta otoi orai, zoazi zure lanetarat... Zure gogoa alha dadiela ez zu baitan, bainan inguruko alhapidetan.

GANIX: Errexago da erraitea, obratzea baino. (Jalitzen da)

ERRETORA: (Bakarrik, bizar egiteari berriz ere lotuz) Ha, zonbat mota giren mundu huntan. Batzuk zetabe larriegia hartzen beren kontzientziaren ikertzeko... Bertzek aldiz, xehegia. Izariko zetabea emaguzu, izarikoa, Jainko maitea... (Atea joiten dute... erretora kexu) Aintzina...

GANIX: Berriz ere, ni naiz.

ERRETORA: Bon... Zer duzu oraino ere? Ez duzuia aski argitasun ukanik?

GANIX: Barkatuko duzu, jauna, bainan betbetan oroitu naiz... Nago kofesio ona egin ote dudan... Urrikia behar da izan Jainkozkoa... Nik aldiz krimaz urriki dut, ez baitezpada Jainkoarengatik, bainan ekarri dauzkidan ondorio gaxtoengatik... Beraz, urrikia ez dut Jainkozkoa, bainan enezkoa, eta ene kofesioak ez du deus balio.

ERRETORA: (Bizi-bizia) Ba... Zure kofesioa bali da, eta hura berriz eni ez aipa... Jainkoaren ordainarenganat jin zirenaz geroz, hortarik ageri da Jainkoari nahi ziniola barkamendu galdatu... Kontrizionezko aktan ere hala erran duzu «Ene Jainkoa, handizki damu dut zu ofentsaturik»... Aditzen duzu: «Zu ofentsaturik»...

GANIX: Ba, eta urrikia da, berriz ez erortzeko xede fermu bat izaitea... eta nik aipatu dautzut, hura hil-eta, orai ene burua behar dudala garbitu... Beraz ez nuen xede fermurik berriz ez hasteko, ene burua hiltzea aipatu dudanaz geroz.

ERRETORA: Bi dira erraitea eta egitea... Erran baduzu, garbituko zinuela zure burua, bainan barne barnetik bertzerik pentsatzen zinuen... oraino bizi zirenaz geroz... Eta orai, zoazi otoi hemendik eta lot zaite zure egun guzietako laneri.

GANIX: Ontsa da, jauna... Ontsa da... (Jalitzen da)

ERRETORA: Zer debru... Ez duta ene kokotsari bizarra kentzeko astirik ere ukanen, etxe huntan... Pazientzia behar dela bekatorosekin, nahi dut. Bainan, pazientzia soberakina ez ote da ahulezia. Hasteko, gisa hortako izpirituak, izpiritu eri batzu dira... Mirikuen da horien sendatzea, apezen bezenbat. (Atea jotzen dute... Kexu) He... Oraino ere... Bera balin bada, igortzen dut ba airez aire antzara ferratzerat. (Idekitzen du eta eztitzen da) Ha, zuek zineztena?... Agur, andereak... (Sartzen dira Jana Mari eta Margo)

BIAK: Agur, jaun Erretora.

ERRETORA: Jar zaitezte... Zer zarete? Denak airean auzoko gertakariekin... Oraintxet, jalia da hemendik zuen Ganix.

JANA MARI: Ba, jauna, atean gurutzatu gira... Badakizu, dudarik gabe, hiltzalea itzalean dela.

ERRETORA: Ha ba... Nor da?...

JANA MARI: Anton, gure suhi behar zen xarmant hori.

ERRETORA: Segur zirea?... Aitortu duia?

JANA MARI: Nor nahi duzu izan dadien? Engoitik libratua behar zuten, ez baliote deus itzalik atzeman.

ERRETORA: Ezkont banak igandean emaitekoak bainituen, hobeko ditut beraz luzatzea.

JANA MARI: Alabainan... Ez dituzu luzatu behar, bainan betikotz urratu. Hunek eta Ganixek kontra egiten zautaten... Bainan ez zen ezkontza hori ene gostukoa.

ERRETORA: Eta zuk, Margo, zer diozu? (Margo ihardetsi gabe, nigarrez lotzen da)

JANA MARI: Ez enea delakotz, jaun Erretora, bainan ene alaba ez duzu gero edozoinetarik... Gisa hortarat altxatua ere dut... Ez du hunek kurriada faltsorik eta kontzientzia garbi hartuko du hau, hunekin ezkonduko denak... Etxea, etxeko lanak, igandetako ateraldi hori elizarat, horra hunen bizia. Ez dut bertze nehorat alhatzerat utzi. Hortako, ez nuen mutiko hori, biziki ene gogokoa... Laxoegi baita hori, jaun Erretora... Erretirak hala hola... Noizean behinka igandetako meza ere karrika egiten... Eta puxka bat, bere molde eta solasetan, larria... Gure hunek, horrekin sofritu behar zuen... Hortako ez nintzen ezkontza horren alde.

ERRETORA: Bon, ontsa da, Jana Mari... Zu mintzo zira, bainan alabari da bere gogoaren agertzea. Adinerat heldua duzu... Horren barneko berri nahi nuke jakin, bereganik.

MARGO: (Erdi nigarrez) Ez dakit zer erran.

JANA MARI: Ba ahal dakit, nik, jauna, ene alabaren berri. Emazterik etxean ez zutela-eta, aita semek hau ontsasko enganatua zuten, beren etxean sartzeko... Emazte bat, edo hobeki sehi bat beretzen baitzuten... Ikusten duzuia gaixo haur hau, han bakarrik, bi gizonen zerbitzari.

ERRETORA: Bon, beraz, banarik ez dut emanen.

JANA MARI: Alabainan, jauna... Ez ahal zinuke nahi ene alaba krima egile baten emazte bilaka dadien.

ERRETORA: So egizu, Jana Mari... Zuk diozu Anton dela kriminela... Nik, oraino segurik ez dut holako segurtamenik... Bertzalde, zure alaba kontseila dezagun, ba zuk eta ba nik... Bainan berari da deliberamenduen hartzea bere geroari buruz... Mementokotz, ez daki berak zer egin... Ez dezagun bortxa... Utz diezogun gogoen egiteko epea... Eta, berak hautatu bezala izan dadiela horren harat-hunata...

JANA MARI: (Pindartua) Ho, jaun Erretora, uste nuen, hola altxatuz geroz bere haurra, solas goxoagorik hartze zuela ama batek, zureganik.

ERRETORA: Ez dautzut errespeturik galdu, bainan erakutsi. Norbaiti errespetua erakusten baita hari egia erranez, eta ez solas lausenkari eta zilinga batzu hari adieraziz.

JANA MARI: Ontsa da, jaun Erretora... Ez da zure erakaspena ahantzia izanen... Zato, Margo. (Jalitzen dira, mutur)

ERRETORA: (Kexu, berriz ere bizarrari lotuz) Hanbat gaxto ez bada kontent... Emazte hori profeta bat bezala mintzo zautzu... Bere alaba saindua duela... Uli bat ba hobeki... Ez da ontsa alabak sobera laxoegi altxatzea, bainan ez eta ere tinkiegi... Laxoegi utzia harrotzen da eta galtzen... Tinkiegi altxatua berriz, edo eñul bat bilakatzen edo azpiz eta gordeka ditu hartzen ageriki har ez dezazken libertateak... Horren alaba ez dakit, funtsean, batere zer den... Uli bat iduriz... Nun ez den: Kanpoz ur geldi, eta barnez, erakitan ari. (Atea joiten dute... Izigarri kexu, ahapetik) Bon... Debrua sar... Ha, barka, Jainko maitea... (Idekitzen du) Te... Zu hemen Luix?

LUIX: (Hotzki) Ba, jaun Erretora, bertze askoren ondotik, ene solasek ere izanen ahal dutela entzule, zure etxean...

ERRETORA: Zertarat heldu gogo duzu?

LUIX: Ene semea ez omen da bakarrik preso altxatua, bainan hemendik jali berri den andere horrek dionaz, hura bera omen da gizon hiltzalea... Zure ahotik hala ikasia omen du.

ERRETORA: Ez dut nik holakorik aipatu... Saltsa egileri jazar zaite eta ez eni.

LUIX: Agian, jauna, agian... Bainan, denenak entzun behar baitira, jakin-azu, Mixel Larralde, gure etxetik afaldu-eta urrundu delarik, ba semea eta ba ni oherat sartu gira... Eta, gure etxetik, nehor ez da goiza artio higitu... Horra egia...

ERRETORA: Eta, zertan da Anton?

LUIX: Anton, jandarmek berekin hartu eta joan dutela badakit. Zafraka ibili dutela ere, fama jali dute. Aitortu ere duela. Funtsik deus ez dakit... Bainan, ni segur naiz, ene bortz eriak esku muturrean ditudan bezain segur, ene semeak ez duela pits ikustekorik krima hortan, pits.

ERRETORA: Jakin-azu, Luix, zure semeari ene estimua begiratzen diodala. Akusatua dena ez baita baitezpada hobendun. Ondoko egunek eginen ahal dute argi...

LUIX: Ba... argia... Ez dut, nik ere, bertzerik galdatzen.

ERRETORA: Anton ikusiko duzuia?

LUIX: Ahal badut ba, eta lehenbailehen.

ERRETORA: Errozu Erretora maiz harekin dela gogoz eta harentzat otoitzean ari dela.

LUIX: Milesker, jaun Erretora. Estimatzen dut zure egitatea... Eta laster izanen ahal dut harekin buruz buru egiteko padara.

ERRETORA: Agian, agian, Luix.

LUIX: Agur, jaun Erretora.

ERRETORA: Ba, agur Luix... (Jalitzen da... Bakarrik) Ha, zer behar ote daukute jali tribunaleko gizonek? Mihi gaxtoek jada egina dute beren jujamendua... Anton eta Anton daukate hobendun... Ha, mihi saltsa... saltsa ikaragarria... (Atea jotzen dute... Kexu) Hee... Batere ez diot idekitzen... Ez da hau bizi bat: Beti norbait atean. Aski du joileak bertze tenore batez jitea.

GANIX: (Sartuz) Jauna, sartzeko erran duzuia?... Ez dut pitsik entzun.

ERRETORA: (Idor) Ez... Ez dut sartzeko erran, bainan orai barnean zira.

GANIX: Barkatu jauna, kofesatu nahi nuke.

ERRETORA: Ez... ez zaitut kofesatuko... Errana dautzut zure bekatuak barkatuak dituzula. Aditzen duzu: Azken absoluzioneaz barkatuak... denetaz kito zirela.

GANIX: Beraz ez du balio penitentziarik egin dezadan, denetaz kito naizenaz geroz.

ERRETORA: (Fite eta samurki) Bekatuak baditu bi ondorio. Samur ezartzen zaitu Jainkoarekin, eta zordun... Absoluzionea ukanez geroz, ez zira gehiago samur Jainkoarekin, bainan zordun, ba... Eta zor hori, mundu huntan ez bada bertzean beharko duzu pagatu, zerurat sartzekotz... Orai bazirea zertako behar duzun penitentzia egin?

GANIX: Halere nahi nuke kofesatu... Ene buruaren hiltzea pentsatu dudala ez baitut behin ere kofesatu.

ERRETORA: (Kexu) Ez, ez eta ez, ez zaitut kofesatuko... Zure izpirituko nahaskeriak bere gisa utz-atzu eta otoi zoazi etxeko lanetarat... Baitut nik ere zer egin zutaz bertzalde.

GANIX: Bon, zure gain hartzen dituzuia beraz ene arrangurak?

ERRETORA: Ba, ene gain hartzen ditut... Bego denak ene gain... Eta orai, zoazi hemendik, eta ez etor hunarat bederen hamabortz egunez. (Atea idekitzen dio)

GANIX: Bon, eta ene burua garbitzen badut, hura ere zure gain.

ERRETORA: Bai eta ere... Orduan bat gutiago eta halabiz... (Atea hetsi eta) Atx... Soberasko erran diot... Barka, Jainko maitea... Zer nahi duzue? Aski delarik aski da... Beti sainga bera. Eztitasuna behar dela bekatorosekin... ba, ba... Predikatzea da errexenik... Obratzeak emaiten dauku lan...

OIHALA