LAUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Presondegi bat... Madalen preso da burdinazko kortxila baten barnean. Kanpotik, zaintzale du: Bortolo.

        Entzuten dira ate kirrinka eta gako soinu batzu.

BOZ BAT: (Ateko aldetik) Emazte bat sartzen... Bost minuten baimena!

BORTOLO: (Errepikatuz) Emazte bat sartzen... Bost minuten baimena! (Katalin agertzen da, doluz bezti, penaz lehertua)

MADALEN: O, ama! Zu hemen! Eta ni ezin hurbil zureganat! Estekatua naukate. Nola utzi zauzte etortzerat?

KATALIN: O Madalen! (Nigarrez ari da) Ikasi dut kondenamendu izigarria, eta izan naiz jujen atzemaiten.

MADALEN: O, ama, ez ahal zira apalkerietarat jautsi, jaun horien aintzinean?

KATALIN: Ez haurra. Ez naiz jaun horietarat hurbildu ene burua herrestatzeko, bainan zerbait egin nezakedan jakiteagatik, zure bizia salbatzeko.

MADALEN: Frogatu ahal duzu, nik bezala, den arrazoin zuzenenak debalde direla jaun horiekin. Ene bizia nahi baitute eta ez zuzenbidea.

KATALIN: Diotenaz, kofesatzerat joana zinela Berarat, diozute aitortu.

MADALEN: Bai, ama, egia erran diotet.

KATALIN: Legez erlijionea ez omen da haizu... Eta kofesatzerat joaiteak hiltzea merezi omen du.

MADALEN: Hala erran dautet eni ere, eta ihardetsi diotet ez dela hori Errepublikak hitzemaiten duen libertatearen errespetatzea.

KATALIN: Baina diote hiltzetik libra zintezkela, oraino ere, zure aitormenean tematzeko orde, beste zerbait solas ateratzen baziniote.

MADALEN: Zer nahi duzu nik besterik erraitea?

KATALIN: Erraiten baziniote, haurra, Beran zinela familiarentzat bizi-gailuketarat joana edo holako!

MADALEN: Ez ahal zinuke nahi, ama, ni mintzatzea bi gisetarat! Holako kezkan bizi girelarik, kofesatu eta berehala, gezur bat erraitea! Zer pentsa lezakete jaun horiek gure fedeaz? Hola egin baneza, arrazoi bat gehiago ez ote lezakete ukan gure fedea mesprezatzeko?

KATALIN: Ez dakit, haurra! Ni, zu salbatu nahiz ari naiz.

MADALEN: Bekatuan eror araziz nahi nituzke salbatu? Ez ote daukuzu zuhaurek erakatsi ez dela sekulan gezurrik erran behar?

KATALIN: Konpreni-azu, haurra!... Ni zure ama naiz... Konpreni-azu zer den ama batentzat, maite duen haurra, hola joaiten ikustea!

MADALEN: (Nigarrez) Ama, nik uste, mundu huntan, azken aldikotz dugun elgar ikusten... Betidanik ezagutu zaitut fermua, jainkotiarra... Zutaz oroituz, dut izan aski bertute, beti egia den bezala aitortzeko, jaun horien aintzinean... Ene biziko azken orenetan, ez zazula histu, ene kontzientzian zutaz dudan oroitzapen paregabea.

KATALIN: Ez dakit ba, haurra... Jada zure aita galdua dut... Orduan eta beste hainitz aldiz, Jainkoari erran diot «Egin bedi zure nahia». Bainan, hau, soberakina da, soberakina. (Nigarrez)

MADALEN: Barnea daukat bakean. Etxeko guzieri errozute maite ditudala. Ene bizia eskainiko dut, ama, heientzat eta zuretzat... Jaun erretorarentzat ere bai.

KATALIN: Jaun erretora hor dago presondegiko atean... Sartzea galdegin du, etxeko mutila dela erranez zu ikusteko. Bainan ez dute utzi.

MADALEN: Errozu, ene partez, bizia eskaintzen dudala, bakea eta fedea azkar ditezen hemen gaindi... Milesker ere, egin dautan ongiarentzat... Norbait penetan bada nigatik, barkamendu galdatzen diot... Nik ez dut nehori deus barkatzekorik.

BOZ BAT: (Atezainarena) Bost minuta joanak dira... Emaztea kanporat!

BORTOLO: (Errepikatuz) Bost minuta joanak dira... Emaztea kanporat! (Ama alabek, elgarri musu bat igortzen diote... Amak musu emaiten dio kortxilaren burdinari... Biak nigarrez, berexten dira... Apur bat ixilik, Bortolo mintzatzen da, hunkitua, ilunki) Madalen, zer pentsatzen duzu nitaz?

MADALEN: Ez da eni zu jujatzea... Hori uzten dut zure kontzientzia eta Jainkoaren gain.

BORTOLO: Badakit arras begi gaxtoz ikusten duzula soinean dudan arropa... Bainan sinets nezazu, bihotza urratua daukat hemen gertatzen direnak ikusiz.

MADALEN: Jainkoa zaizu barnetik mintzo.

BORTOLO: Nik, Errepublikaren alderdia hautatu dut, nahi bainuen zuzentasun eta berdintasun gehiago mundu huntan izan zadien...

MADALEN: Zuzentasuna ez da egiten gizon zuzenekin baizik... Zu hala zira. Baina, zure lagunak hala ote dira?

BORTOLO: Lehen, gauzak makur ziren... Orai ez doazi batere zuzenago... Ez dakit gehiago zertan ezar ene esperantza.

MADALEN: Amets ederrenek deus ez dute balio, heien zerbitzari diren gizonak badira gaxtoak... Fedez eta kontzientziaz zerbitzatu ametsek dute bakarrik mundua hobetzen.

BORTOLO: Barkamendu galdatzen dautzut.

MADALEN: Ez nauzu ni deusetan ofentsatu. (Lehen bezala, ate arrabots batzu entzuten dira)

BOZ BAT: Jaun jujea!... Utz sartzerat.

BORTOLO: Jaun jujea!... Utz sartzerat!

JUJEA: (Sartzen da, sans-culotte bat eta sekretario bat dituela laguntzale. Mintzo da harroki sentimendukeriarik gabe, papera irakurtuz) Citoyenne Madeleine Larralde, berriz eta azken aldikotz, zonbait galde zuri! Egia da ala ez, ixpiungoan ari zinela erregearen alde, eta, zuk salaturik, gure soldado bat hil dutela mugan?

MADALEN: Ez da egia.

JUJEA: Egia da ala ez, denek diotena: Gizon gazte batekin bazinuela atxikimendua eta bazinuela usaia, haren ikusterat joaiteko ixilka, mugaz bestalderat? Ohartarazten dautzut Errepublikak haizu uzten zaituela edozoin gizonekin ibiltzerat, bainan ez muga trebesatzerat baimenik gabe.

MADALEN: Ez dut nik, gizonekin, atxikimendurik!

JUJEA: Egia da ala ez, familian miseria zinutela, eta, amak igorririk, ibiltzen zinela kontrabandan, zure etxekoen hazteagatik?

MADALEN: Ez da egia... Egia bakarra da, Berarat joan naizela kofesatzerat goizarekin. Kofesatu eta meza entzun dutala. Mezan komuniatu eta gero, komisioneak harturik, etxerat itzultzen nintzela.

JUJEA: Ez zinakiena Errepublikak ez duela nahi gehiago izan dadien izpiritu gibelatuko jenderik eta hortakotz debekatu dituela gain gainetik erlijionea eta beste sineskeria xoro guziak?

MADALEN: Jainkoa baitan sinestea ez da xorokeria... Beti izan da eta bada sineste hori... Ez du Errepublikak hilen. Ez dakit Errepublikak iraunen duen, bainan segur naiz Jainkoaren alderako sinesteak iraunen duela.

JUJEA: (Bizi-bizia) Ez aipa eni Jainkorik! Ez duzu ikusten erlijionea azken hatsetan dela eta zure bizia galtzerat zoazila ezdeuskeria batentzat!

MADALEN: Errex da erraitea Jainkorik ez dela. Bainan errana eta izana biga dira. Nik, ene fedea eta ene esperantza, Jainkoaren baitan dauzkat.

JUJEA: (Gero eta biziago) Ez duzu ikusten norat ari ziren hola tematuz? Soldadoak hor dira bilduak zure fusilatzeko. Ez ahal duzu zure gorputza, balez zilatzerat utziko, ikusten ez duzun Jainko bati plazer egiteko menturarekin!

MADALEN: Ezdeuskeria balin bada ene sinestea, zertako nauzu kondenatzen. Ongi zautzu bizia norbaiti kentzea ezdeuskeria batentzat? Nik Jesus dut beti maitatu eta zerbitzatu... Hartan dut ene konfiantza osoa... Ez dut harenganik baztertu nahi.

JUJEA: Bainan, haurra, mintzo naiz ene haurra bazine bezala, gazte zira oraino... Jesusekin dautzute muntatu burua... Nik ere, zure adinean, sinestea banuen Jesus baitan. Bainan geroztik hainitz ikusi dut eta ikasi... Orai Jesusik gabe bizi naiz... Beste asko ere bai, ni bezala... Uste duzu hortakotz malurus nizala? So egin eni... Nor da malurusago? Zu ala ni?

MADALEN: Gorputza, jauna, estekatua dut, bainan arima libro daukat... Zuk aldiz, zure arima, bekatuaren esklabo daukazu... Oroit zaite zure arimaz!

JUJEA: Ez badituzu ele horiek bestelakatzen, apur baten buruan hemen izanen dituzu zure bilariak. Bizirik entzunen dituzu zure hil zeinuak. Murru hotz bati bizkarrez fusilatuko zaituzte... Zure gorputza, saski tzar batean sarturik, hilerri zoko batetarat aurtikiko dute... Hortaratzeaz ez zira ikaratzen?

MADALEN: Zu, bai, jauna, ikaratzen zira, diozunaz, hemengo bizia galduz geroz, oro galduak baitauzkazu... Nik aldiz badakit, balek zilatuko nautelarik, ene baitako bizia ez dela suntsituko, bainan kanbiatuko bakarrik. Bihar, jauna, bizirik izanen naiz, ez egun bezala, bainan bestela eta, esperantza dut, egun baino hobeki.

JUJEA: Ikusten dut zure tema ezin sendatua dela... Ez ditut beraz solas debaldeak luzatuko. Azken aldikotz galdatzen dautzut: Dolu duzu eta barkamendu galdatzen duzu Beran kofesatzen izanik?

MADALEN: Jainkoari eskerrak bihurtzen diozkat holako grazia ukanik.

JUJEA: Hitzemaiten duzu, hemendik aintzina, Errepublikari jarraikiko zirela eta bere gisa utziko dituzula Errepublikak debekatzen dituen sineskeri xoro guziak?

MADALEN: Jainkoari galdatzen dut ene fedeari beti leial egoiteko laguntza.

JUJEA: Hanbat gaxto zuretzat... Beraz, citoyenne Larralde, ikusiz Errepublikaren legea haundizki kolpatu duzula, ez duzula hortaz demendreneko urrikirik ez eta bide makurretik urruntzeko xederik, Errepublikako legeen arabera eta Errepublikaren izenean, hiltzerat kondenatua zira... Egun berean izanen zira fusilatua eta zure izena betikotz kendua izan bedi Errepublikako paper eta ageri guzietarik.

MADALEN: Jainkoari ene bizia, jauna, eta ene odolak lagun zaitzala zu ere, egun batez, giristinoki hiltzen.

JUJEA: Balin baduzu azken nahikunderik agertzeko, mintza zaite lehenbailehen.

MADALEN: Ba, jauna, banuke nahikunde bat!

JUJEA: Ha! Zoin ote?

MADALEN: Amak erran daut, oixtian, gure etxeko mutila presondegiko atean dagola. Ez dute utzi sartzerat amarekin... Mutil hori, enetzat aita bat bezala da. Ene nahikundea liteke, hil aintzin, horren ikustea.

JUJEA: Ez duzu besterik galdatzeko?

MADALEN: Ez jauna!

JUJEA: Berehala sar araziko dut zuen mutila... (Hiruak ateratzen dira)

BORTOLO: (Oihuz atezainari) Idek!... Jujea bere bi lagunekin!

BOZ BAT: (Atezainarena. Errepikatzen du) Idek!... Jujea bere bi lagunekin! (Madalen belaunikatzen da eta nigarrez hipaka hasten. Hola dago bakarrik apur bat. Bortolok bihotza beratz daukala seinale du... Atezainaren boza berriz entzuten da) Utz sartzerat gizon bat!... Bost minutentzat!

BORTOLO: (Errepikatuz) Utz sartzerat gizon bat! Bost minutentzat!

APEZA: (Agertuz) Madalen!

MADALEN: Jaun erretora!... Ho, Jainkoa zoin ona den, emaiten baitaut, oren huntan, zu hemen aurkitzeko grazia!

APEZA: Nigarrez ari zinena?

MADALEN: Ez uste izan, jaun erretora, barnea eriz ari nintzela nigarrez... Jujearekin ari izan gira arrazoinka, bakotxa gure alde eta horrek dauzkit pixka bat zainak bultatu... Bainan, arima bakean daukat eta kasik bozkariotan.

APEZA: Madalen, azken absoluzione bat emaiten dautzut... Hemen ez baigira buruz buru egoiten ahal, ez duzu bekatuen erraite beharrik. Aski duzu urrikia ukaitea zu baitan... (Madalen belauniko. Apezak emaiten dio absoluzione labur bat)

MADALEN: Jaun erretora, behin ere ez ditut nehon holako memento kartsuak iragan, nola gure ezkaratzean, otoitz egiten zure inguruan... Behin, zurekin erran ginituen hiltzerat doazinentzat otoitz hunkigarri batzu... Hek berak nahi nituzke orai errepikatu.

APEZA: Bai, haurra, hemen dauzkat liburuan: Hiltzerat doatzinen litaniak ziren... (Litanien gisan erraiten ditu) Jauna libra nezazu azken oreneko tentamendu gaxtoetarik!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Jauna, zu baitan dut konfientziarik osoena!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Jauna, zure gomendio ezartzen dut ene arima!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Jesus Jauna, har nezazu zurekin!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Ama zerukoa, lagun nezazu heriotze saindu baten egiten!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: San Josep, heriotze onaren patroina, zaude enekin oren latz huntan!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Santa Madalena, ene bataioko patroin saindua, lagun nezazu!

MADALEN: Halabiz!

APEZA: Jesus, Maria, Josepe, har nezazue zuekin, familia sainduko bakean!

MADALEN: Halabiz!

BOZ BAT: (Atezainarena) Bost minuta!... Gizonak heldu kondenatuaren hartzerat!

BORTOLO: (Ahulki errepikatuz) Bost minuta!... Gizonak heldu kondenatuaren hartzerat! (Agertzen dira jujea eta bi sans-culotte. Hurbiltzen dira Madalenenganat)

MADALEN: (Beti belauniko) Apur bat otoi jaunak! Utz nezazue «Maria Saindua» erraiterat! (Apezak eta Madalenek erraiten dute emeki «Maria Saindua»... Madalenek, bakarrik, eta emeki doblatzen ditu «orai eta nere heriotzeko orenean» hitzak... Halabiz erran eta, Madalen xutitzen da) Jaunak, zuen gomendio! (Ixil eta laster, soldadoek joaiten dute Madalen... Orduan hasten dira hil zeinuak... Bortolo dago gogoetatua, zutik, murruaren kontra. Apeza liburutik ari da gora gora otoitzean)

APEZA: (PS 26)

                Jainkoa da ene argia eta salbamendua,

                Noren naiteke beldur?

                Jainkoa da ene biziaren geriza,

                Nork nau ikaratuko?

                Heldu diren jende gaxtoak

                Ene gorputzaren sarraskitzerat,

                Hek berak dira ikusten,

                Iziturik erortzen.

                Gerlariak datorzila ene kontra.

                Bihotza daukat beldur gabe.

                Gerla bera pitz dezatela ene kontra.

                Ez dut konfiantzia galtzen.

                Jainko onak ematen baitu geriza

                Biziko egun latzetan.

                Emaiten baitu ihes lekua,

                Harroka bezain azkarra.

                Jauna, ez egin eni beltzuri,

                Zu baitzira ene laguntza.

                Ez nezazula zutarik bazter utzi,

                Zu baitzira ene salbamendua.

                Sinesten dut, badakit,

                Jainkoa ona dela.

                Ene bihotzak, esperantza osoa dauka,

                Jainkoa baitan.

        (Ezkilak joitetik gelditzen dira... Entzuten da atabala... Tirokatze bat... berriz atabala... Apeza ixiltzen da eta burua apaltzen du dolore handienarekin... Betbetan, Bortolok bere arma eta gaineko puskak aurtikitzen ditu presondegiaren erdirat eta ihes egiten du... Apezak, emeki erraiten du: «Betiereko zoriona hil honi eman otoi Jauna!»)

OIHALA