HIRUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Nausiaren bulegoa.

        (Nausia dago bakarrik, lanean ari)

ANDRE: (Agertuz) Aita?

NAUSIA: Zer da?

ANDRE: Otoa prestatzen dautazuia apur batentzat?

NAUSIA: Ba, bainan apur batentzat bakarrik, gero!

ANDRE: Aireplanerat ereman behar dut Parisen operatzekoa den mutikoa. Eta, bideko, zure otoa enea baino goxoago izanen du.

NAUSIA: Ontsa duk. Eta gero erranen ditek bihotz gabeak girela.

ANDRE: Bon, apur bat artio, aita.

NAUSIA: Ba, ibil hadi ongi. (Apur bat ixilik. Zirrintza jotzen dute) Aintzinat!

ERRETORA: (Agertuz) Agur, jauna.

NAUSIA: Agur, jaun erretora. Hemengo aldi?

ERRETORA: Bai, jauna.

NAUSIA: Jar zaite. Berri onez ahal zabiltza bederen?

ERRETORA: On eta erdi-onez, jauna.

NAUSIA: Ez zira bederen eske heldu?

ERRETORA: Badakizu engoitik apeza beti eskale dela.

NAUSIA: Ez beti eni galda zu laguntzea igandean aipatu duzun eske horri buruz.

ERRETORA: Eske hori ez zautzuia ongi?

NAUSIA: Ez, jaun erretora. Hortaz mintzatzen entzun zaitudalarik, abantxu elizatik kanporat jali naiz. Zure errespetuak nau lekuan atxiki, eta zuri afruntu ez egiteak. Bikarioa izan balitz hola mintzatu zure orde, ez da dudarik lekuak hustuko nituela.

ERRETORA: Zer kausitu duzu hoin asaldagarririk ene solasetan?

NAUSIA: Erran duzu eske bat muntatzen duzula, miserian diren grebalarien laguntzeko. Miserian badira, noren falta da? Aski dute lanean lotzea eta ukanen dute bizitzekoa.

ERRETORA: Hor bi gauza badira: Batetik zu eta zure langilen arteko auzia. Auzi hori ez dut jujatu nahi, ez baita eni horren jujatzea. Bestetik, ikusten ditut miserian, xaharrak, eriak, haurrak, ez dutenik deus hobenik greba huntan, bainan direnak hunen jasaile. Ez naiteke egon hautaz urrikaldu gabe. Horra zertako dutan muntatu eske hori, ez grebaren sustengatzeko, bainan grebatik heldu diren sofrikarioen soleitzeko.

NAUSIA: Bai, zuk hola diozu, bainan zure eskearen laguntzaz, grebalarieri ematen diozute gehiago irauteko ahala.

ERRETORA: Ez dut uste gerla bat luzatzen denik «Gurutze gorriak» ekartzen duelakotz bere laguntza gerlaz hunkitu hobengabeeri.

NAUSIA: Ba, bainan gerlan «Gurutze gorriak» berdin laguntzen ditu bi eskualdeak. Zure laguntza aldiz da bakarrik langileari eta ez nausiari.

ERRETORA: Grebak, jauna, nausieri moltsa diote hondatzen, langileri aldiz bizia. Lanjerean den biziari lehenago laguntza zor zaio, ezenez lanjerean den moltsari.

NAUSIA: Bainan, grebalariak, ez ote dira berak beren nahigabeaz hobendun?

ERRETORA: Esklaboak ba, azoteaz bortxa daitezke lanerat, bainan libertatearen eskubidea da ezetz erraitea, zuzen ez zaizun lan moldeari.

NAUSIA: Beraz greba onartzen duzu?

ERRETORA: Onartzen dut langileari zor zaiola greba egiteko ahala. Ez dut erraiten greba guziak zuzenbidezkoak direla.

NAUSIA: Eta oraiko greba hau zuzenbidezkoa zautzuia?

ERRETORA: Hori nik ez dakit. Zuk eta zure langilen buruzagiek dakikezue hobekienik.

NAUSIA: Zer nahi duzu jakin dezaten Mari Terrentaren semeak eta haren lagunek? Bazterren nahasten ba, badakite. Besterik ez.

ERRETORA: Pantzez, Mari Terrentaren semea aipatu baituzu, zu eta haren arteko gauza batez mintzatzerat etorria ninduzun.

NAUSIA: Ba, bere haurra operatzekoa duela. Badakit, badakit. Semea han dut joana otoarekin haurraren segitzerat airetakoen pausa lekurat. Gero, milesker gisa, ariko dira ene kontra zernahi erranka.

ERRETORA: Ez, jauna, ez naiz etorria operatzeko den haur hortaz mintzatzerat, bainan haur horren arrebaz.

NAUSIA: Zer? Mayi, nere bulegoan ari den neskatxaz?

ERRETORA: Ba jauna: Ean zer diozun neskatxa hortaz?

NAUSIA: Ez dut hortaz arranguratzekorik. Bere lana zintzoki egiten du eta izpirituz ernea da.

ERRETORA: Ez da errex erraitea erran gogo dudana, bainan ez zirea ohartu zure semearen eta neskatxa horren artean, esteka berezi batzu badirela?

NAUSIA: (Harritua) Zer? Zer erran gogo duzu? Gure Andrek josta-laguntzat badaukala norbait? Baditake, bainan ez dut aise sinesten. Ez zait iduritzen gure Andre gisa hortako mutil bat dela.

ERRETORA: Ez dut erran Andrek, Mayi nahi duela josta-laguntzat, bainan biziko laguntzat.

NAUSIA: Zer? Andrek, Mayi nahi lukela ezkont-laguntako? Trufaz mintzo ahal zira? Uste duzuia lau ehun langilen nausi berriak esposatzeko gutizia daukala, eskuak hutsik eta arraza gabeko den neskatxa batekin? Ta, gainerat, bere langile batekin? Alo, alo, jaun erretora!

ERRETORA: Badakizu, jauna, gazten bihotzek eta zaharren adimenduek ez dutela berdin ikusten.

NAUSIA: Gure Andre ez da hemezortzi urtetan. Hogoitamar urtetarat doa. Ez dut erraiten ez dezakela izan, denbora pasagarri, holako norbait abusagailutzat. Gazte da eta, gaztetasunaz baliatu nahi lukela, paso. Bainan, gisa hortako presunarekin ezkondu? Ez daitekena da, sinets nezazu, jaun erretora. Ez da gure Andre, bihotzeko haizek dabilzkaten gizon buru xoro hetarik.

ERRETORA: Ez dakit ba. Bainan, gerta baladi nere iduripena izaitea hala dena, jakintsun izanen zira aintzinetik.

NAUSIA: Ba, ba, jaun erretora. Bainan ez dut hortaz odol gaxtorik eginen. Badut arrangura larriagorik. Eta, ez dadin duda-mudakeriarik airetan ibil, neskatxa hori bera deituko dut hunarat eta erranen diozkat bi hitz. (Telefonak joiten du) Alo?... Ba... Ba... Alemaniako erosle handi hura? Nun da? Zure bulegoan? Errozu berehala heldu naizela. Barkatuko duzu, jaun erretora, kondu egileak telefonatzen daut. Norbait badut ene galdez.

ANDRE: (Sartuz) Hemen naiz, aita. Zure otoa hor duzu atean. Agur jaun erretora.

ERRETORA: Agur Andre.

NAUSIA: To, xuxen-xuxena behar orduko ekartzen dautak otoa. Uzten zaituztet biak. Laster artio.

ERRETORA: Ba, apur bat artio, jauna.

ANDRE: Ta, jaun erretora, aipatu diozu aitari?

ERRETORA: Ba, Andre, aipatu diot.

ANDRE: Nola ikusten du ene xedea?

ERRETORA: Gaizki baino makurrago. Ez du sinetsi nahi ere, zuk holako xederik badukezula.

ANDRE: Zer ba? Hain eroa dea ene xedea?

ERRETORA: Zuretzat eta enetzat ez, ez da eroa. Bainan dirudun munduarentzat ba, hala da.

ANDRE: Mayiren kontra baduia pits erraiteko?

ERRETORA: Estimu ekartzen dio langile gisa, bainan ezin jasana du errenatzat.

ANDRE: Beti gauza bera da: Diruak diruari lehen agurra. Moltsa hutsadun gizon hoberena baino, moltsa betedun edozoin hobekiago ikusia.

ERRETORA: Hola da mundua.

ANDRE: Nago nola sail hortako den ene aita. Bizkitartean gizon ona da, euskalduna, elizan ibiltzalea.

ERRETORA: Ba, bainan ez du ebanjelioa hartu bere laneko biziaren izar-gidaritzat.

ANDRE: Nola ditake hori? Ene aita familia fededunetik da. Eskola eta ikastetxe giristinoetan altxatua, obra on guzien sustengatzailea eta, ber denboran, lantegiko gorabeheretan ez du aditu nahi elizaren erakaspenik.

ERRETORA: Zure aita da bere denborakoa. Zu zira oraikoa.

ANDRE: Ez duzuia uste, gure aita eta beste holako asko moldatu dituzten apezek hoben handia badaukatela?

ERRETORA: Nolaz hori?

ANDRE: Ez dituztelakotz, oraiko nausiak, oraino gazte zirelarik, aski argitu eta moldatu beren geroko karguari buruz.

ERRETORA: Beharbada, apez horiek ez zuten ikusten ondotik heldu zen bizia. Guk ondorioak ikusten baititugu, barnago senditzen ditugu heien hutsak.

ANDRE: Bestelako edertasunik izanen zuten gure aitarentzat bere biziko lanek, bere kargua ikusi balu ez bakarrik diru egiteko ofizio bat bezala, bainan munduaren zerbitzatzeko eta bere langilen gizonagotzeko kargu bat bezala.

ERRETORA: Predikua, Andre, ongi da, bainan etsenplua miletan hobeki. Laster, zuen lantegian, aita ordainduko duzu. Entsea zaite zure fedezko erakaspenen obratzerat. Horiek zimendutzat hartuz, zure lantegiak ongi kurritzen badu, ez dagoke prediku hoberik munduarentzat. Oraiko mundua, ele baino etsenplu goseago baita.

ANDRE: Hori da ene biziaren helburua. Ez dut dirutzearen ondotik ibili gogo. Aski zait ene eta familiaren bizia irabaztea. Ez dut nahi ene langileak lanean ar diten neretzat, bainan bai nerekin. Ene lantegitik ez ditut atera nahi bakarrik esku-lan ederrak, bainan langile, gizon-izaitez edertuak.

ERRETORA: Huna zure aita berriz heldu. Ni banoa. Agian, samindurarik gabe, onart-araziko diozkazu zure xedeak. Bestaldi bat artio, Andre. (Jalitzen da)

ANDRE: Ba, bestaldi bat artio, jaun erretora. (Apur bat ixilik)

NAUSIA: Bakarrik hiza?

ANDRE: Bai aita. Jaun erretora oraintxet joana da.

NAUSIA: To, nahiko nian enekin izan bahintz eleketan aritzeko, orai hor nuen aleman jaunarekin. Nahiko nian ikusi nola itzulikatuko hintzen hire amets eder guziekin.

ANDRE: Eginen nuen zuk egin duzuna: Ahal dudana. Ez gira komertzioko biden jabe eta, orok dakiguna da, oraiko legez, sal-erospenetako, behar dela erne ibili eta borrokatu.

NAUSIA: Ez girela merkatuaren jabe! Uste duka lantegiaren jabe girela? Izenez ba hala gaituk, bainan gure lantegiaren ibilera bankoen eskuetan duk. Eizak egin, hire lantegian, bankoetako nausieri plazer ez zaioteken politika. Ikusiko duk nola, laster halere, agortuko daieten diruaren iturria. Hauta izanen baituk, edo heieri jarraiki edo lantegia hetsi.

ANDRE: Bankeroen politika bakarra da, aita diru egitea. Gure lantegiarekin diru egiten badute, ez naiz beldur ez daukutela dirurik aintzinatuko. Gaizki doan lantegiari ba, bankoak uzkur dira dirua prestatzeko, bainan ez ongi doanari.

NAUSIA: Ba, bainan hasten bahaiz hire gogoeten zabaltzen, eskubide guziak behar litezkela kapitalisteri kendu eta gobernuari eman, uste duka ukanen dukala kapitalisten laguntza?

ANDRE: Ez da den gutienik ene gogoa, gobernua behar dela ezarri lantegi guzien jabe. Hortaratzen bagina, orai baino makurrago gintezke. Langilentzat hobe da nausi multxo baten artean hauta, ezenez gobernua denen nausi bakarra.

NAUSIA: Zer nahi duk ba xuxen?

ANDRE: Iduritzen zait, langileri behar zaiotela eman lantegian, kargu eta parte gehiago: Zer lan egin, nola egin, laneko irabaziak nola partika eta holako asko pondutan.

NAUSIA: Bai, nahi ditukan moldeak hartuko dituk, bainan ez balin baduk buru bakar bat lantegiaren ibiltzeko, hire lantegia laster errekaratuko duk.

ANDRE: Bai, aita, buru bat behar da lantegiaren gidatzeko bainan buru harek behar du gorputz baten gainean eta gorputz harekin beti hartu-emanetan. Buruak bakarrik deus ez dezake, gorputza jartzen bazaio greban.

NAUSIA: Orai artio, hoinbeste ixtorio gabe, lantegiek egin ditek bizitze. Zertako ez zukek berdin orai eta gero ere?

ANDRE: Gazte zinelarik, aita, lantegietan ez zen honenbeste oren lanean aritzeko legerik, ez eta bakantza pagaturik. Denbora iragan arau, etortzen dira erreberritzeak. Ez da beraz asaldatzekorik, oraiko langilek ere nahi badituzte zonbait urrats aintzinerat egin, beren zortearen hobetzeko.

NAUSIA: Ba, bainan urrats eta urrats aintzinat, azkenean bide muturra joko ditek, eta muntadura guziak leher eginen dik.

ANDRE: Ez aita. Mundu zabalean badira hainitz eta hainitz lantegi, nik entseatu nahi nituzken moldetsuetan lanean ari direnak eta arras ongi beren gorabeheretan ateratzen direnak. Zertako ez dezakegu hemen antola bestek beren lekutan egiten duten bezalatsuko zerbait?

NAUSIA: Ba bainan ez duk errana beste lekuetan ongi ematen duenak hemen ongi eman lezakela. Nola nahi duk gure lantegiko giderretan parte har dezaten hor langile ditugun bulunba multzo batek? Ez ditek horiek pits konprenitzen.

ANDRE: Orotan bada, aita, orotarik. Den bulunbenak badauka zerbait ahal. Langilek badakite elgarren berri eta, ni segur, beren arteko gidariak ongi hautatuko dituztela, hauen eskuetan, parte on bat izanen delarik, beren irabazien gakoa.

NAUSIA: Ez zakiat ba nik. Ez diat uste nausi gaxto bat naizela. Asko behar ordutan ixilka lagundu izan ditiat ene langileak eta guti nausi duk nik bezenbat present egiten diotenik eguberrikari edo bestela.

ANDRE: Langileak, aita, ez du bizi nahi presentetik bainan berak irabazitik. Presentak beharbada nausia satifatzen du, bainan langilea apaltzen. Ez eman langileari eskale saririk, bainan lanaz merezitutik.

NAUSIA: Uste baduk langilek diferentzia hori egiten dutela, arras gaizki ezagutzen dituk. Irabazi edo present, berdin hartzen ditiztek eman guziak. Eta usaiako presentik ez bazioteiat largatzen, laster hor ditiat kurrinkaz ondotik.

ANDRE: Eskalego usaia gaxtoak izan daitezke langiletan ere. Usaia horiek ez ditugu lagundu behar bainan bai agortu. Nausi bezala dauzkagun ahalak behar ditugu partitu langilekin eta ez gure irabazien soberakinak. Oraiko langileari ez zaizko ekarri behar hanbat eskuak kargaz beteak bainan karguz. Ez baita langilea hanbat gose zerbait ukaitearen, nola baita gose norbait izaitearen.

NAUSIA: Ez zakiat zertarat helduko haizen hire amets eder horiekin. Agian jakinen duk hire lana gobernatzen, hartaz arrazoinkatzen dakikan bezen ontsa.(Atea joiten dute. Dama agertzen da)

DAMA: A, biak zineztena? (Senarrari) Neskatxa julufrai bat baduzu hor zu ikusterat jina. Zuk igorri omen diozu hunarat etortzeko galdea.

NAUSIA: Ba, egia erran du. Errozu apur bat egon dadien aiduru eta gero, otoi, zu ere sartuko zira harekin. (Dama jalitzen da) Badakika nor den hor?

ANDRE: Ez batere.

NAUSIA: Mayi, gure daktiloa.

ANDRE: A, ez duzu bederen lanerat jin arazten? Ez liteke pollit, familiari egin diozun laguntzaz baliatzea, ordaintzat Mayiri galdatzeko grebari uko egin dezan.

NAUSIA: Uste duka Mayik zerbait irabazi beretzen duela greba huntarik?

ANDRE: Segur ezetz. Bainan ba galtzen du eta diot galdu ere behar duela.

NAUSIA: Zertako ari behar dik bere buruari harrika?

ANDRE: Ez duelakotz kontzientziaz dretxorik bere lagunen ukatzeko edo hetarik berex egoiteko. Heien sakrifiziotik duenaz geroz bere irabazien gorabehera, xuxen ahal da heien sakrifiziotan parte har dezan ere.

NAUSIA: Bazukek, bainan ez diat Mayi batere hunarat deitu hik aipatu arrazoinengatik.

ANDRE: Jakiten ahal duta zertako ba ote?

NAUSIA: Ez duka pentsatzen?

ANDRE: Ean, errazu.

NAUSIA: Ez zakiat egia den, bainan ez zezakeat sinets hala-holako moldetan ibiltzen zireztela hi eta Mayi.

ANDRE: Eta gero?

NAUSIA: Neskatx hortaz baliatu gogo baduk, ez duk pollit. Ezin diat amets hortarik egin gogo dukala hire emaztea. Dena den, eman gogo zioiat ene gogoaren berri.

ANDRE: Jakiten ahal duta zer trabagatik neskatx hori ez ditaken izan ene emazte?

NAUSIA: Zozokeriaz ala zinez ari hiza? Ez ahal haiz holako baten ondotik ibiliko, gure arteko familietan baditukalarik dotzenean hamahiru, hori bezain neskatxa zintzoak, gainerat ikasiak eta munduaren ara dakitenak!

ANDRE: Bizkitartean, aita, jakin behar duzu Mayi dutala ene hautua eta, Jainkoak nahi badu, horrekin naizela ezkonduko.

NAUSIA: (Harritua) Zer? Zer? Baduka burutik? Ikusten duka norat ari haizen?

ANDRE: Bai, aita, nere gogoetak ongi eginak ditut.

NAUSIA: Zer behar diagu beraz, gure langile bat errenatzat? Hire ofizioarekin maiz izanen dituk jende handiak hireganat etorriko direnak. Heien artean ere beharko duk ibili. Holako espos lagun batekin, nahi duka jende horien arterat sartu?

ANDRE: Kontent ez denak, egin beza mahain azpitik xixtu.

NAUSIA: Xoxokeria duk hola mintzatzea. Sinets nezak, gure lantegiak, oraiko egunean, balikek laguntza on baten beharra eta oroit hadi dotedunak dituela laguntzaleak berekin, dote gabeak aldiz, larrutzaleak.

ANDRE: Aita, debaldetan dira zure eleak. Mayi hartu gogo dut espos laguntzat, nor den eta zer daukan, arras ontsa dakidalarik. Eta hori nahi dut emaztetzat, arrazoin bakar batengatik: Den bezala maite dudalakotz.

NAUSIA: To! To! Lan onean ezartzen nauk.

ANDRE: Ez baita gomeni Mayi atean luzaz atxik dezazun, banoa hemendik. Esperantza dut ez diozula, merezi ez duen penarik eginen. (Jalitzen da)

NAUSIA: (Bakarrik, eskuz buruari lotua) Hau mutilaren kasko gogorra. (Apur bat ixilik. Atetik deituz) Sartzen ahal zaitezte. (Agertzen dira Dama eta Mayi) Jar zaite, Mayi. (Apur bat ixilik) Ez ahal dakizu, Mayi, zertako deitzen zaitudan?

MAYI: Ez jauna.

NAUSIA: Jenden aho-mihitarik eneganat etorri dira berri batzu, batere ez baitautet plazer egin.

MAYI: (Harritua) Zer berri, jauna?

NAUSIA: Langile gisa hartu zaitut ene bulegoan. Konfientzia osoa egin dautzut, bainan ez nuke nahi balia zaiten ene konfientziaz, ene familiako biziaren nahasteko.

MAYI: Nik jauna? Nolaz hori?

NAUSIA: Ba, ez nuke nahi entzun gure Andren ondotik ibilki zirela. Gero nahigabetan sartzen bazira, ez uste izan gure bizkar hartuko dugula gertatuko zaizuken ondorio makurra.

DAMA: Ez ahal duzu petrentzionerik, Mayi, gure Andrek zurekin bere bizia apailatzeko gogoa daukala!

MAYI: Ez naiz ni ibilki Andreren ondotik. Bera hor da lekuko.

DAMA: Ez erran guri hala ez denik. Ez zira haurra. Aski diozu ezetza fermuki erraitea Andreri, ez ez zaizu gehiago ondotik ibiliko.

MAYI: Anderea, barkatuko duzu erranen dudana, bainan lanez salbu, ez dut zueri ene biziko egitatez kondu emaiterik. Ez da zuen ikustekoa ni norekin nabilan, lantegitik kanpo.

NAUSIA: Ba, egia diozu, bainan gure zuzenbidea da begien idekitzeko nor sartzen dugun gure bulegoan.

DAMA: Eta ez uste izan hemen langile atxikiko zaitugula, ez baduzu beste urratsik hartzen. Zuretzat onak izan gira. Badakizu nola azkenik lagundu zaituztegun zure anaia ttipiarentzat. Esker onik ez badugu ukaiten ere, ez ahal dugu bederen esker-gabetasunik ukanen zureganik.

MAYI: (Idorki) Anderea, egia da, zuen ongi-eginari zor diogu esker ona, bainan ez esklabotasuna;

DAMA: (Irri tzar batekin) A! Esklabotasuna! Nun ikasi duzu hitz handi hori? Pantzez Terrentaren alabari eman baitzaio hola mintzatzea!

MAYI: (Xutitzen da eta nigarrez errabian) Ene aita utziko duzu bere gisa eta ene familia ere! Zuek bezenbat balio baitugu! (Urrats biziz lekuak husten ditu)

DAMA: (Gibeletik) O, ez du balio mokanesa nigarrez hola bustitzea! Idortzeko lana ukanen duzu eta beste pitsik ez!

OIHALA