LEHEN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Ur hegi bat. Ezker aldetik, berro baten aintzinean, arrantzari bat arrantzan ari. Beste jokalariak mintza ditela berro gibeletik edo sahetsetik. Roxali agertzen da neskatx lagun batekin.

ROXALI: Lotzen dea arrainik?

ARRANTZARI: Ez nik nahi nukenik.

ROXALI: Zer zinuke nahi harrapatu amu muturrean?

ARRANTZARI: Dena den, ean norendako dudan arrantza... Zuentzat balitz hoberena liteke uretik atera banitza bi mutil eder.

ROXALI: Eta, zuretzat balitz?

ARRANTZARI: Neretzat? Zu bezalako bat bakarra aski litzaiket.

ROXALI: Ez du irriskurik zure amuari ausiki eginen diotala... Eskaintzen duzun apasta haragi zaharregitik baita.

ARRANTZARI: A!... Banaukan beldurra! Bainan, ez badaiteke arrantza amesten dena, ametsetan arrantzatzea haizu ahal da.

ROXALI: Ez, ez da haizu... Goizean jaun erretorak predikatua du pentsamendu gaxtoak behar direla burutik baztertu.

ARRANTZARI: Bai, goizean, jaun erretorak predikatua du ere, gazteak begira ditela galbidetarik. Nun zabiltzate zuek oihan bazter huntan, ilunari buruz?

ROXALI: Iluna oraino urrun da... Bezperetan izan gira jaun erretorak galdatu bezala. Ez baitzaitugu zu han ikusi, galbiderat jinak ginen, segur zu hemen harrapatuko zintugula.

ARRANTZARI: Beharrik jaun erretorak ez daki nun eta nola ibiltzen zaizkion bere neskatx kantariak. Haren ustez, freskura hartzerat etortzen zirezte bezperen ondotik arbol-pe huntarat.

ROXALI: Eta, zure ustez, zertarat etortzen gira hunarat?

ARRANTZARI: Ez dakit, bainan ni segur ez zireztela jiten egur eihar biltzerat.

ROXALI: Beharrik zuretzat!

ARRANTZARI: Zer naukazue ni, suko egurtzat?

ROXALI: Ba, su pizteko hauta zira-ta...

ARRANTZARI: Bon, milesker.

ROXALI: (Lagunari) Te, horra Mayi heldu. (Oihuz) U... u... Mayi, mugi hadi. (Mayi agertzen da) Ikusi duna Luixa?

MAYI: Ez.

ROXALI: Etorriko ahal dun bederen?

MAYI: Ba, leihotik oihu egina zaitan heldu dela berehala... Aintzina joaiteko... Gibeletik harrapatuko gaituela.

ROXALI: Mugitu behar giniken, bizikleta kurtsak ez huts egiteko. Mixel eta Kleman kurtsetan jokatzekoak ditun, eta errana ziotegun hor izanen girela, patarraren buruan, hek iragaitean. Laneko lagunak ditinagu-ta, behar ditinagu eskuz eta ahoz lagundu kurtsaren irabazten.

MAYI: Barkatuko dautazue, bainan ni ez naiz jiten ahal zuekin.

ROXALI: Ez jiten ahal? Zertako?

MAYI: Ez dautzuet egun salatu nahi zertako. Ondotik beharbada.

ROXALI: Ez dun bederen hire anaia ttipia gaizkiago?

MAYI: Gaizkiago, ez. Mirikuak zer erran so gagozin. Bihotza omen din eri, eta beharbada operatzeko izanen omen dun.

ROXALI: Segur nun, hik, mutil zonbait dunala esperantza. Eta gu, uzten gaitun, harekin joaiteko.

MAYI: Ez din balio «pentsa-pents»-ka aritzea. Zoazte hortik. Ni hemen egonen nun eta hura laster jinen baita, igorriko dinat zuen aurkitzerat.

ROXALI: Bon, bon, ontsa dun. Gorde zan ongi hire segeretua, hi, Mari mixterio.

MAYI: (Irriz) Eta hik, sofri hor, Roxali «kurios pint-erdi».

ROXALI: Sarri, gurekin izanen haiz zineman bederen?

MAYI: Ba, zinemarat joaiteko xedea dinat.

ROXALI: Bon, sarri artio beraz.

MAYI: Ba, sarri artio eta mugi zaitezte hortik. (Jalitzen dira... Mayi jartzen da eta letra bat irakurtzen du... Bere burua apaintzen... Ezagun du norbaiten aiduru dagola)

LUIXA: (Agertuz) Zer ari zira bakarrik hemen? Nun dira lagunak?

MAYI: O Luixa... Kontent niz hemen biak bakarrik baigira. Lagunak joanak ditugu aintzinat eta zurekin buruz buru mintzatu nahia nintzen.

LUIXA: Zer zinuen erraiteko?

MAYI: So egizu. Irakur-zazu errezebitu dudan letra hau.

LUIXA: (Irakurtzen du ixilik) Jes! Andre gure nausiaren semeak? Bainan Andrek nolaz ezagutzen zaitu zu?

MAYI: Ikusi nau ba aski maiz eta mintzatu ere, bere aitaren bulegoan daktilo naizenaz geroz.

LUIXA: Segur zirea harena dela izkirioa?

MAYI: Ba, ba, segur. Ezagutzen dut Andren izkirioa. Aski maiz eman baitaut lana mekanikan jotzeko.

LUIXA: (Emeki irakurtuz) «Nahi zaitut segeretuki eta buruz buru baitezpada mintzatu igandean; ur hegiko jar-tokian izanen naiz lauak et-erditako. Ez beldur izan. Ez da zuretzat deus gaxtorik. Onik baizik. Bihotzaren barnetikako zerbait badautzut erraiteko. Pentsatzen dut onartuko duzula ene gomita. Igande artio.» Jes! Iduri luke zuretzat amodiotan dela. Kasu emazu haatik. Badakizu nola diren handien seme horiek. Gu bezalakoaz nahi dute baliatu, gero ondotik erortzerat uzteko.

MAYI: Ez zaitela hortaz kexa. Ez naiz aski xoroa nolanahizka nere konfientzia emateko.

LUIXA: Edo beharbada greba nahi dautzu aipatu, eta, greban girenak, nahi gintuzke bederazka ikusi eta lanerat bildu, grebalarien arteko lokarria hausteko.

MAYI: Holakorik balitz, nik ene eginbidea beteko dut. Ez niz lagunetarik berexiko.

LUIXA: O, zer erranen ote dautzu? Berantetsia egonen naiz, zure aiduru.

MAYI: Ba, nik ere nahiago nuke jakinean banintz. Bihotza pil-pil ari zait. Zato sarri lehenbailehen, ni aurkitzerat. Denak salatuko dauzkizut.

LUIXA: Bon, gero artio beraz, Mayi. (Jalitzen da)

MAYI: Ba, gero artio, Luixa. (Bere papera eskuan pentsaketa dago. Erretora agertzen da begiak otoitzeko liburuan. Mayi gordetzen zaio)

ERRETORA: (Arrantzariari mintzo) Nor da harrapatuena? Arraina ala zu?

ARRANTZARI: Ez ni eta ez arraina, bainan zu zira harrapatuena, jaun erretora.

ERRETORA: Zertako ni?

ARRANTZARI: Preseski, nere baitan egina nuen, egun atzemanen nituen amorroinak, behar nituela zuri eman. Hortarik ikus-azu nor izanen den harrapatuena, nik ez badut hemen deus biltzen.

ERRETORA: Bon, neri amorroinen ekartzeko ideia hori, ez naiz segur. Bainan segur bainaiz atzemanen dituzula, gomitatzen zaitut sarri haien elgarrekin jaterat.

ARRANTZARI: Bon, jaun erretora, ongi da. Huntan ere eginen dugu: Apezak azken hitza bere. (Andre agertzen da. Mayik egiten dio keinu ez salatzeko hura han dela)

ERRETORA: Te, Andre, nun zabiltza hemen?

ANDRE: Oto kolpe batez jina nintzen onddorik ote zen ikusterat.

ERRETORA: (Duda-mudatuz) Onddoak? Baditake. Ba, ba, baditake. Errazu Andre, ta... zuek nausiek, zer diozue zuen lantegiko grebaz?

ANDRE: Jaun erretora, ez niz gure lantegiko nausia, bainan ene aita arras kexu da langilen kontra.

ERRETORA: Ez ote daiteke, zerbait moldez, zuzendu, zure aitak langilekin duen makurbidea?

ANDRE: Greba bururatzea arras aise da. Aski da largatzea langileri galdatzen dutena.

ERRETORA: Bainan, geroari buruz, nausi langileak berdin gelditzen zirezte: Gatu eta zakur bezala. Ez duzueia, zuen artean egiten ahal iraunkor izanen den zerbait antolamendu?

ANDRE: Bai, aspaldi horixe gogoan nago. Nere ametsa liteke hobeki elgarri lotzea, gure lantegian, nausi-langileen interesak. Bainan dakizun bezala, oraiko egunean, aitak du manatzen lantegia eta ez nik.

ERRETORA: Plazer dut entzuten zu hola mintzatzen. Zato enekin. Biak ibiliko gira onddoketan, hasi solasak segituz.

ANDRE: Barkatuko duzu, jaun erretora, bainan ez dut uste onddo berak maite ditugun.

ERRETORA: A! Erranen dautzut zoin den enetzat onddorik finena: Ez da papuna, ez eta ere onddo beltxa, bainan onddo gorringoa, bere oinetako xuri eta xapel gorri denteldunarekin.

ANDRE: (Irriz) Ene onddoak aldiz ez dauka batere xapelik.

ERRETORA: Xapelik gabeko onddoa? Eta onddo ona? Ez dut uste holakorik baditakela oihan huntan.

ANDRE: Ba, jaun erretora, bat segurik bada, nere begiez ikusia baitut.

ERRETORA: A! A! Eta nolako itxura du?

ANDRE: Zera, jaun erretora, ez du xapelik bainan arropa badu.

ERRETORA: Arropa?

ANDRE: Ba, eta gainerat ez du zango bakar bat, bainan baditu bi zango.

ERRETORA: Arropa eta bi zango? (Betbetan konprenitzen du. Irri karkailaz lotzen da) A! Ba, banaiz. Zer biligarroa zu, Andre! Zer biligarroa!

ANDRE: Eta biligarroak oihana maite, jaun erretora.

ERRETORA: Bon, ongi da, adinean zira. (Erdi irriz) Haatik oihanean ibili gero jainko legean!

ANDRE: Entseatuko gira, jaun erretora.

ERRETORA: Bon, banoa beraz aintzinat bakarrik. (Arrantzariri mintzo) Eta zuk, atzeman duzuia amorroinik?

ARRANTZARI: Bat eta esperantza, jaun erretora.

ERRETORA: Bon, partida ongi hasia duzu. Amorroina, hutsa baino, beste zerbaitekin hobea baita, ni beste zerbait haren bilarat noa.

ARRANTZARI: Afal ondoko ttotta, jaun erretora, nik amorroin gehiago biltzen dutala, zuk onddo baino.

ERRETORA: Bon, tenk, parioa egina. (Jalitzen da. Mayi agertzen da. Andre hurbiltzen zaio)

ANDRE: Nahi duzuia etorri enekin otoraino? Otoa hor dut bi urratsetan.

MAYI: Zerbait baduzuia ototik hartzeko?

ANDRE: Ez, bainan, han jarririk, hobeki gintezkela iduritzen zait bi solasen egiteko.

MAYI: Ez bazaizu nekegi, jauna, nahiago nituzke solasak hemen berean erabili.

ANDRE: Ez da errex, Mayi, erraitea nik errango dutana. Huna bi hitzez. Zuretzat badauzkat bihotzeko sendimendu berezi batzu. Nahi zintuzket hobeki ezagutu, eta hortakotz, nahi nuke, ahal balitz, zurekin buruz buru ibili.

MAYI: Jauna, badakizu nor naizen. Zure aitaren bulegoko daktilo xoil bat... Nere aita badakizu nor den: Langilen buruzagi nausia. Nik ez dut ikusten zeri buruz ibiliko naizen zurekin.

ANDRE: Ez uste izan, Mayi, zurikerian eta zutaz baliatu nahiz, nabilala zure ondotik. Ene gogoetak funtsez eginik etorria naiz zure aurkitzerat. Badakit nor den zure aita, bai eta hura dela oraiko grebaren muntatzailea eta gidaria. Badakit ere nere aitak zer pentsatzen duen zureaz. Bainan, guk gaztek, aiten bidetik behar ote dugu ibili edo guhauren bidetik?

MAYI: Nere laneko lagunek ikusten banaute zurekin jalitzen, zer behar dute pentsatu? Eta segur naiz, hola abiatzen banaiz, aitak etxetik kanpo ezarriko nauela. Badakizu zu eta ni, bi mundu girela eta gure artean ez dela gurutzamenik.

ANDRE: Ba, badakit nere aita dela kapitalaren nausia. Zure aita aldiz lanarena. Badakit ere kapitala eta lana, elgarrentzat herran, gure lantegian borroka ari direla. Bainan borroka hori ongi zautzuia? Borroka horrek behar ote du beti iraun? Mayi, hainitzetan zure solasetarik, zilatu dut zure gogoaren argia. Badakit zure bihotzean sofritzen duzula oraiko lan moldetako makurbidez.

MAYI: Ba, hori egia da, jauna. Eman zaite ene ordain. Zure aitarekin, egun guziz, lanean ari behar dut, bulego berean. Harenak entzuten ditut. Ondotik, etxerat-eta, ez nauke aitaren solasak aditu gabe. Eta bizia, hola bi burutarik tirakatua, ez da bizi bat.

ANDRE: Konprenitzen zaitut. Zure sofrikarioak dira eneak. Orai lantegi gidaritzako ixtudioak bururatuak ditut. Laster aita ordainduko dut gure lantegian. Nahi nioke gure lantegiari beste begitarte bat eman. Ez dut, ene aitak bezala, bizia iragan nahi, langilekin borroka, bainan lan egin nahi nuke heiekin eskuz-esku. Iduritzen zait zurekin ezkonduz eta zure laguntzarekin, munta dezakegula hats berri bat luken lan moldea.

MAYI: Xede ederrak dituzu, jauna. Bainan, zu eskola handietarik heldu zira. Nik aldiz, eskola guti daukat. Beldur naiz ez dezazun ni baitan kausi zure mailak galdatzen duen laguntzalea.

ANDRE: Ene laguntzeko, ez dut behar emazte jakintsun bat, bainan bihotzdun bat eta nerekin bide egin nahi lukena, biez bat eginez, gu baino gorago den amets baten zerbitzari... Senar-emazten arteko amodio aberatsik ez baita, ez bada amodio hortarik fruitutzen bien artean sortu eta ondu duten lorerik.

MAYI: Ba, ez dut ukatzen, holako ametsak ibiltzen ditudala nik ere ene baitan. Bainan, badakizu, jauna, bizi beharrak eta biziaren saminak laster mozten diozkate gure maileko jenderi gora-ametsen hegalak.

ANDRE: Bai, hori egia da edozoin gizonentzat. Biziak izartzen ditu ametsak. Bainan ez da bizitze ederrik, ametsez hazia baizik. Ez ote dugu biek amets bera: Lantegia bizi dadien kantuz eta ez borrokatuz? Nahi duzuia gure lantegiaren onetan, biek elgarri esku eman dezagun, bi bihotz ditugula elgartzen, amets beraren zerbitzari?

MAYI: Zure galdeari, jauna, ez dezaket berehala ihardets. Oraiko grebarekin ez naiz ausartatuko etxean aipatzerat ere, hemen ibili ditugun solasak... Gure aita, erotua, oihuka has bailiteke zertan zabiltzan ene ondotik. Grebaz bestalde, jauna, ene anaia ttipia eri handi dut. Ez dakit harekin zer behar dugun ikusi.

ANDRE: Ez dautzut, Mayi, errepusta berehala galdatzen. Har-zazu behar duzun astia zure gogoeten egiteko. Zure anaiarentzat zerbait laguntza egin badezaket, gogotik hor kausituren nauzue zuen zerbitzuko.

MAYI: Milesker, jauna.

ANDRE: (Eskua suharki tinkatuz) Milesker, Mayi. Esperantza bihotzean urruntzen naiz zuganik. Galdatzen dautzutana da bakarrik, gure artean egon dadien egungo gure solaskatze hau.

MAYI: Hitzemaiten dautzut.

ANDRE: Bestaldi bat artio beraz, Mayi. (Andre jalitzen da, eskuz polliki agurtuz. Mayi ere jalitzen da beste eskualde batetik)

ARRANTZARI: (Bilatzen ditu bere arrantzako tresnak. Erdi xixtuz, erdi kantuz dio)

                Apasta nuen bota arrainak hartzeko

                Ez bainakien arrainak zuen ausikiko

                Ez ninduzun bakarra hemen lan hortako

                Mundu huntan baduzu arrain mota frango.

        (Airea: Partitzeko tenorea)

OIHALA