BIGARREN PHARTEA
San Iñazio eskale eta peregrin

I.

        Ez zuen Nabarreten denbora handirik eman. Han erran zioten muthiler:

        «Zohazte orai Loiolarat, eta ene anaia Jaunari errozue ez nuela gehiago zuen beharrik.»

        Mont-Serrateko bidea hartu zuen bere xede sainduak behar zituela hango Andredena Mariari gomendatu. Bidean dohalarik, zaldi ederrean, aitoren seme jaunzturan, ezpata sahetsean, puñala gerrian, zaldidun bat hatzemaiten du erraiten diona:

        «Agur Jauna agur! atsegin nuke zurekin bide egitia.»

        «Nik ere bai zurekin, diotso Iñaziok. Mahometanoa ahal zare? hala dio ezik zure arropak.»

        «Bai Jauna hala naiz. Girixtinoek bakean uzten gaituzte orai Aragoneko eta Balentziako lurretan. Urrun ari zare, Jauna?»

        «Igualadarat lehenik eta gero Mont-Serraterat.»

        «Ah, naski beilarat zohazi Jesusen amaren kaperarat?»

        Beilarat noha Birjina guziz sainduaren kaperarat» dio bizi bizia Iñaziok.

        Orduan ezta bada ukhan zuten elgarren artean: Mahometanoak Maria ez dela Birjina gelditu haur ukhan ondoan; Iñaziok Maria bethi Birjina egon dela, haur ukhan aitzinean, ukhaitean ete ondoan. Samurtzeraino hizkatzen dire. Mahometanoak azken arrazoina hau emaiten dio:

        «Zin egiten dut Jesusen ama ez dela Birjina gelditu!»

        Eta bere zaldiari bi sista emanik aitzina hartzen du. Burro hori entzutean zeinatzen da Iñazio, othoitz labur bat egiten du eta gero hunela derasa bere buruarekin:

        «Atrebitu gaxtoa! nola laidostatu duen ene Nausi soberanoaren ama! eta ni Andredena Mariaren soldadoa, nik hori jasan behar dudala! nik laido hori mendekatu gabe utziko dudala! Ez ez, Mahometano horri behar nitzaio jarraiki eta, puñala zintzurrean, behar diot aithorrarazi zeru lurren erregina thonarik gabea dela.»

        Abian da bere ustez. Betbetan gogoeta hau heldu zaio:

        «Zil othe zait Andredena Mariaren ohoretan gizon baten hiltzea? Ez dakit, Jainkoa mintzatuko da. Zaldia utziko dut bere gisa. Nik hartu behar dudan bidea uzten badu eta Barzelonako bide handia eskun hartzen, gizon hori bi erdi eginen dut. Ezker hartzen badu, Jainkoak lagun dezala.»

        Eta abiatzen da Mahometanoaren ondotik. Igualadarat deraman bide xendrarat denean, zaldiak uzten du errege-bidea eta bide-xendra hartzen. Iñaziok bere baithan egin zuen Andredena Mariak ezpata ukhaldiz bertzerik galdatzen zuela naski.

        Mont-Serraterat ethorri bezain sarri, aphez baten oinetarat erori zen eta bizi guziko kofesioa egin zion. Aphez hura, berthute handikoa, Frantsesa gertatu zen. Zonbait egun iragan zituen Iñaziok penitentziarik garratzenen erdian bere hutsak nigar auhenetan deithoratzen zituela.

        Kofesioa akhabatu ondoan grazia ardietsi zuen Mont-Serrateko kaperan gau baten iragaiteko, Jesusen eta Mariaren oinetan. Martxoaren 24a zen.

        Arrats irian heldu da kaperako atherat. Han asko pobreren artean bat ikhusten du bertzeak baino errumesago. Hari hurbiltzen da, lekhu gorde baterat eremaiten du eta erraiten dio:

        «Adixkidea, gauza bat nahi nuke zure ganik: ene arropak har ditzazun eta zureak eni eman.»

        Eskaintza horrek harritzen du pobrea eta naski gaizki entzun duela, edo Iñazio burutik juan zonbait dela, ez dio ihardesten.

        «Ez naiz batere burlaz mintzo, dio Iñaziok, botu bat egina naiz.

        «Hola balinbada, dio pobreak, trukada eginen dugu.»

        Eta Iñaziok khentzen ditu bere soineko ederrak eta jaunzten pobrearen phildak; eta pobreari eskua emaiten diola:

        «Adixkidea, erraiten dio, zuk egin grazia ez zait sekulan ahantziko.»

        Lehenagoko denboretan, aitoron seme batek nahi zuenean armadan sarthu, gau bat behar zuen iragan; xutik, gerlari arropan, harmak eskuan, eta behar zuen zin egin jende flakoaren alde jarriko zela, bethi, non nahi, eta noren nahiren kontra.

        Orhoitzapen hori gogoraturik, Iñaziok Jainkoarentzat nahi du egin gerlariek munduarentzat egiten dutena.

        «Zer naiz ni, dio bere buruari, Jainkoaren eta Birjina Sainduaren soldado bat baizik? Beraz heien armadan sarthu baino lehen behar ditut gerlari izpiritual baten eginbideak gogoan arthoski erabili. Gaua behar dut harmetan iragan.»

        Kaperan sartzen da ezpata eta puñala gerrian. Othoitzean iragaiten du gaua bere bekhatuak auhendatuz, bere bekhatuen gainean minki nigar eginez, Jesusi eta Mariari hitzemanez heien zerbitzuan biziko dela, heien zerbitzuan hilen dela. Argi alderat khentzen ditu ezpata eta puñala, present uzten diotza Birjina Mariari eta lehen mezan komuniatzen du saindu baten kharsutasunarekin.

        Martxoaren hogoi eta bortza zen; beren eguna zuten beilariek. Beilariek ezagut beldurrez, Iñazio goizik athera zen Mont-Serratetik. Bere zaldi ederra komentuko Jaun aphezer utzirik, oinez abiatu zen, makhila handi bat eskuan, xakutto bat haren puntan, buru has, gorphutza oihal lodiz estalia, gerria kalamuzko zinta batez inguratua, oin bat hutsik, bertzea eri zuelakotz espartin xar batekin.

        Iñaziok Jerusaleme zuen gogoan eta bethi Jerusaleme. Bazakien milaka girixtinok odola ixuri zutela Turkoer Jerusaleme khendu beharrez. Eta hura, Jesusen eta Mariaren soldadoa, nola zagoken agertze bat bederen Jerusalemerat egin gabe? Bainan Barzelonako portua izurriteak hetsia zagokan; untzirik ez ziteken sar ez athera. Izurritea jabaldu artean, Manrezan egon zadin kontseilatu zion Franses kofesorrak. Denbora hartan herri ttipi bat zen Manreza, Mont-Serratetik urruntxago. Dominikanoek bazituzten han komentu bat eta ospitale bat. Hura zen Iñaziok behar bezalako tokia. Han eraman zezaken bizitze gorde eta saindu bat, Jainkoa baizik lekhukorik gabe.

II.

        Manreza bidean gibeletik hatzeman zuten Mont-Serrateko beilari batzuek, bi gizon gaztek eta lau andrek. Andre hetarik bat doña Iñes Paskale zen, Barzelonatik Manrezarat izurritearen ihes ethorria, eta Manrezatik Mont-Serraterat ardura zohana. Oharturik Iñazio, urrikalmendurekin behatzen diola andre horrek:

        «Andrea, erraiten dio, hurbil naiz zonbait ospitaletarik?»

        «Peregrin Jauna, ospitalerik hurbilena Manrezakoa da, gu gauden herrikoa. Nahi bazare gurekin ethorri idekiko darotzugu ospitaleko athea eta gure artha onak gogotik emanen darozkitzugu. Zuk nahi duzun urhatsean juanen gare.»

        Solas hori on hartua dela ikhusirik, andreak berriz erraiten dio:

        «Peregrin Jauna, gu aise gabiltza oinez, zu nekhatua zare, nekez dabilazu eskuineko zango hori; igain zite othoi mando huntarat.»

        «Esker mila andrea, bideak ez nau oraino arras aurthiki.»

        Iñazioren urhatsean dohazilarik betbetan agertzen da zaldizko bat; Iñaziori heldu zaio eta erraiten dio:

        «Jauna egia da soineko aberats batzu eman dituzula Mont-Serrateko pobre bati?»

        «Bai Jauna eman diotzat, egia da.»

        «Jauna huna zer den. Auzo-aphezak pobre haren errana ez nahiz sinhetsi, preso ezarri du ni itzul artean.

        «Ah, dio gure sainduak,, zer nahigabea eman diotana pobre gaixo hari!

        «Jauna, ez hartaz arrangurarik ukhan, zonbait orenen buruan libro izanen da.»

        Eta jin bideaz juan zen.

        Egitate horren berri entzutean, doña Iñesek eta haren lagunek elgarrekin ihardoki zuten peregrin hura, itxura txar baten pean, Jaun handi bat eta saindu handi bat zitekela.

        Doña Iñesek ospitaleraino lagundu zuen eta ospitaleko buruzagiari ontsa gomendaturik utzi zuen. Ospitalean sartzean xedetan zen Iñazio naturalezari gerla egiteko Espainiako etsaier egin zuen bezala. Joztetazko bizi baten orhoitzapena penitentziarik garratzenetan nahi zuen itho.

        Orai artean distiatzen zuen haren buruak, orai ez da orraztatzen ere. Orai artean hein ederrean zagokan bizarra, orai nola nahi uzten du. Orai artean xuri ziren haren eskuak, garbi haren azkazailak, orai ez diote behatze bat ere emaiten. Orai artean gortheko mintzairea zuen, orai jende xehearen mintzairea. Orai artean asko muthil bazituen, bera jartzen da orai erien muthil. Erien zauriak garbitzen eta lotzen ditu, eta naturalezak arrangurarik egiten badio, belhauniko jartzen da erien oinetan eta heien zaurier musu emaiten diote. Ez da hortan baratzen; orai artean athorra mehea ekharri du, orai zilizio garratz bat. Belhar luze eta latz batzuez egiten du gerriko bat, larru arrasean ezartzen duena. Azotea hartzen du egunean hiruretan. Ogirik beltzena janharitzat; ogi hura athez athe eskatzen du bere urguluaren zaphatzeko. Meza egun oroz entzuten du Dominikanoen elizan. Zazpi oren iragaiten ditu othoitzean, bethi belhauniko. Lurrean etzaten da, burua harri bati edo taula bati kontra. Lo xorta bat egin orduko jeikitzen da eta othoitzean hasten. Igandetan Dominikano aphez bati kofesatzen da eta komuniatzen du. Igandetan ogiaz bertzalde berdagailu zerbait jaten du, bainan hautsa emanik, gormandiza egin beldurrez.

        Horrela bizi zen gure saindua Santa Luziako ospitalean, Manrezako hiri ttipian. Nihork ez zezan ezagut, eskale errumesenaren itxura hartu zuen, halako gisan non guziek trufan baitzabilaten. Kanporat atheratzen zenean haurrak ondotik zitzohazkon, zer nahi izen-goithi emanez. Eske zabilanean, athe guzietan irri egin behar zioten bere bilo nahasiaz, bere bizar luzeaz, bere soineko bitxiaz. Irri horiek ez zitzaizkon eder, bainan bere buruarekin hau zerasan:

        «Jende hauk trufatzen naute, bainan enetzat ez dute herrarik, ez naute gaizki bilhatzen. Guazen beraz aitzina. Ez gaude jasanik zeru lurren erregeak guretzat jasan duen bezenbat.»

        Denboratik denborara Mont-Serraterat bazohan; lakhet zuen hango Andredena Mariarekin eta aphez Frantsesarekin, zoinak baitzion zerbait handi atherako zela Iñazio. Juaiten ere zen Billadordizeko beilarat, ospitaleko eriek artea uzten ziotenean.

        Hatik Mont-Serraten eta Manrezan noizbait jakindu zuten pobre gisa zabilan peregrina Jaun handi bat zela, Mont-Serraten pobreak salhaturik eta Manrezan doña Iñesek eta haren lagunek, nahiz batzuek eta bertzek segeretua agindu zioten Iñaziori. Hori jakinez geroz ez zuten Iñaziorentzat egitate onik baizik. Kontseilu galdez ere heldu zitzaizkon. Haren hitzaz argituak, haren berthutez hunkituak, asko bekhatoros beren baitan sarthu ziren eta bizitze berri bati lothu.

        Debrua ez dago sekulan lo. Jainkoaren bidetik zeiharrazi nahiz gogoeta hau eginarazten dio Iñaziori:

        «Bihotzen hunkitzeko holako indarra balinbadu ene hitzak, zer ongia egin nuken gorthean!. Gorthean ene hitza prezatua ziteken..... Zokho huntan zer ari naiz! Oro philda eta traste, nor behatuko da ene hitzari? Eta gero, Loiolako izena, ene arbasoer hanbat gostaia, nik zer dretxoz dabilat oinen pean?»

        Gogoeta horrek deboilaturik ezartzen du. Lazten dute ile nahasi hark, bizar luze hark, azkazail beltz heiek, soineko itsusi hark. Ogi beltzak izitzen dio barnea; eri baten ikhusteak okhaztatzen du.

        Iñaziok ezagutzen du debruzko gogoeta bat dela. Laster egiten du erietarat; besarkatzen ditu, amulsuki arthatzen ditu, eta debrua urrundu artean, ez da bere erietarik urruntzen.

        Manrezako jendea ez da orai Iñazioz nola nahi mintzo. Urgulutan berriz sar beldurrez, toki gordeago bat Dahi luke orai Iñaziok.

III.

        Uztailaren akhabantzan, erretzeko bero batez athera zen Iñazio ospitaletik. Belhauniko jarri zen harrizko khurutze baten oinetan, herriko jendek zeruko harana deitzen duten toki batean, Kardoneroko eta Lobregateko urek elgar joiten duten tokitik hurbil. Belhauniko dagolarik, ohartzen da mendi harritsu bati. Xutitzen da, abiatzen da mendiari gora, eta harrokaz harroka, lapharrez laphar, izerdiz suntsitua, eskuak eta oinak larrutuak, igaiten da norapait eta han khausitzen du harpe batean bere goarako atherbea. Atherbe hau hogoi eta hamar urhats luze da, hamar urhats largo eta bertze hainbertze gora; zola eta bazterrak harri zorrotzez ditu; argi zirrinta bat heldu zaio Mont-Serrateko aldetik; gaineratekoan ilhunbe osoa. Hura hartu zuen Iñaziok bere egoitzatzat. Han bakhar bakharra, gau osoak iragaiten zituen othoitzean, egun osoak jan ez edan gabe, gorphutza odoleraino azotatuz, bulharrak harri batez joz. Hoinbertze garraztasunek ethendu ziotzaten indarrak. Egun batez, Billadordizeko beilatik itzultzean, aldi xartua erori zen harpearen ondoan. Han hatzeman zutenek Santa-Luziako ospitalerat ereman zuten. Aldi-xardura juaitearekin, sukharra lothu zitzaion.

        Eritasun hartan botz bat iduritu zitzaion zioena:

        «Berrogoi eta hamar urtheren bizia baduk oraino, eta hoinbertze garraztasun nola jasan ditzazkek hoinbertze urthez?»

        Debrua zabilala ezaguturik, Iñaziok ihardetsi zion:

        «Hik zer dakik noiz artio biziko naizen? eta behar banu ere berrogoi eta hamar urthez hola bizi, zer liteke Eternitatearen aldean?»

        Bertze behin debruak, urgulutan sarrarazi nahiz, gogorat ekharri ziotzan Manrezan pratikatu zituen berthuteak, bere bekhatuen borratzeko Manrezan egin zituen barurak, othoitzak, beilak, nigarrak.

        «Dohakabea ni! erran zuen Iñaziok. Bekhatuzko bizitze baten aldean, zer da zonbait ilhabeteren penitentzia?»

        Eta urrikalmenduzko Jainkoa othoizten zuen eman zezon, ez berthuten saria, bainan bekhatuen barkhamendua; eta erizainari erranarazten zion:

        «Iñazio, orhoit hadi hire bekhatuez. Jakizak hi bezalakoak Ifernurat dohatzila eta ez zerurat.»

        Sukharrak noizbait utzi zuen, bainan debruak ez oraino; nahi luke Iñazio etsimenduan erorrarazi. Iñaziok, urgulutan sar beldurrez, bethi gogoan zabiltzan bere bekhatuak. Azkenean orhoitzapen horrek mila dudaz, mila arrangura gaxtoz, bethetzen dio arima. Arrangura du kofesio jeneralaz; ontsa ala gaizki egin othe duen; naski gaizki egin duela; gauza batzu ez dituela aski xeheki erran, bertze batzu mendratu, bertze batzu ahantzi. Bekhatuaren itzala ez duten gauzak bekhatu mortal dagozka. Denbora iraganaz bezala, oraikoaz ere arranguretan da; gogoetak, hitzak, obrak, oro bekhatu zaizko. Obrarik hoberenari zerbaitetan hatzemanen dio makhurra, xedean bederen.

        Bera itsu eta nihondik ez argirik heldu. Haren othoitzer, haren auhener hetsia iduri du zeruak. Igande guziez mahain saindurat hurbiltzen da komuniatzeko xedearekin, bainan beldurrak gibelarazten du. Amodiozko Jainkoan ez dakusa juje garratz bat baizik. Arima bethi ilhun, bethi agor, azkenean Jainkoaren miserikordiaz etsitzen du eta bere burua hil behar duela abiatzen da. Badoha ganbarako leihorat, lurra aski behera den behatzen du diolarik:

        «Nor bizi diteke hola?»

        Betbetan phentsamendu hau heldu zaio:

        «Zer ari naiz? berriz ere Jainkoaren damustatzen? Eta nik Jainkoa maite!! maite ene bihotz guziaz!!»

        Nigarretan erortzen da belhauniko.

        «Ene Jainkoa! ene juje soberanoa! badakizu ene atsekaben berri, othoi hel zakizkit!»

        Orduan orhoitzen da saindu bat nola egon zen jan ez edan gabe Jainkoaren ganik grazia bat ardietsi artio.

        «Hala egonen naiz ni ere, dio Iñaziok, eta Jainkoa behar bada urrikalduko zait.»

        Eta zortzi egun oso iragaiten ditu ez jan ez edan gabe. Hori jakitearekin kofesorrak berheala manatzen dio barur egitea utz dezan. Kofesorrak errana egiten du, eta sumetitu sari, Jainkoak itzultzen dio barneko bakea, eta atsegin gozoenez bethetzen dio bihotza.

        Bainan bi egunen buruan berriz ere itzaltzen bezala zaio Jainkoa eta atsekabe berek hersten diote arima. Orduan kofesorrak manatzen dio ez dezan gehiago aipha bekhatu iraganez, ez dadin hetaz orhoit ere, eta Iñaziok obedientzian khausitzen du bake bat, gehiago galduko ez duena.

        Bertzen argitzeko horrela behar zituen bizitze izpiritualaren goiti-beheitiak ikhasi: orai atseginean, sarri atsekabean; orai argian, sarri ilhunbean; orai zeru goihenean, sarri ifernu zolan; orai guziak lore, sarri guziak arrantze.

        Hola biziz ez zuen Iñaziok denbora handiren bizirik. Haren adixkidek elgar aditu zuten, eta Iñazioren ganik ardietsi, zonbait egun iragan zitzan hetarik baten etxean, indar berrien hartzeko.

IV.

        Adixkide horren etxean sobera ontsa izanez, itzuli zen Santa-Luziako ospitalerat. Bere amodioaran seinhaleak orduan eman ziotzan Jainkoak. Egun batez, Dominikanoen eliza-athean Andredena Mariaren othoitz batzuetan ari delarik, haren izpiritua betbetan zeruraino altxatua da eta emana zaio Trinitate Sainduaren ikhustea. Itzali denean ikhusgarri miragarria, elizan sartzen da Iñazio, eta bere ezagutzan, bere bihotz guzia ixurtzen du Salbatzailearen bihotzerat. Elizatik elkhi eta, mundu guziari Trinitate Sainduaz mintzo da, mundu guzia xoratzen du. Karrikan, alhorretan, etxetan Trinitate Saindua du bethi mihian, eta haren bihotzeko garrak argitzen eta berotzen ditu aditzailen bihotzak; eta Iñazio ixildu edo urrundu denean, aditzailek erraiten dute:

        «Elizako aitarik ez da egundaino Trinitate Sainduaz hoin garbiki, hoin garsuki mintzatu.»

        Bertze egun batez Jesu-Kristo agertzen zaio aldareko Sakramendu Sainduan.

        Bertze behin, Kardoneroko erreka ondoan, lurreko gauzen seindimendua galtzen du, fedezko egien ezagutza garbi eta oso bat emaiten dio Jainkoak, eta erakusten dio egia heiek elgarrekin duten ahaidegoa eta batasuna.

        Denboraren buruan erraiten ohi zuen:

        «Elizako liburu guziak gal balite ere, enetzat ez liteke deus galdurik.»

        Erraiten ere zuen:

        «Fedezko egiak hain sinhets errex zaizkit non, Ebanjelioan ez khausiturik ere, heientzat ixur bainezake odola.»

        Santa-Luziako ospitalean haren ganbarak toki berezi bat bazuen kapera barneari datxikola.

        Ebiakoitz batez harat igorri zion Jainkoak garaitikako amets bat zortzi egun iraun zioena. Zortzi egun hetan ez zuen deusik hartu, ez zen bere lekhutik higitu; hila zela uste zuten. Folsutik ezagutu zuten bizi zela oraino. Naski aldixartua zagola asko bihotz phitzgailu ekharri ziotzaten; halere hila bezala zagon. Sinhetsirik orduan Jainkoak zagokala bereturik, bakean utzi zuten, zer gertha ere hatik begia haren gainean atxikiz. Atzarri zenean, ez zuen nihork erranen lo gozo bat egin zuela baizik, eta begiak zabaltzen zituela, erran zuen:

        «O Jesus! o Jesus!»

        Zortzi egun hetan zer iragan othe zen Iñazio Loiolakoaren eta amodiozko Jainkoaren artean? Nihork ez du egundaino jakin, nahiz hatik uste izaiteko den Etserzizio Izpiritualak eta Jesusen konpainia amets hartarik athera direla. Berari galdatzen ziotenean, bakharrik hau ihardesten zuen:

        «Nik erran dezakedan guzia da Jainkoa osoki ona dela ene alderat.»

        Zeruaz argitua izan arren, ez zen gutiago behatzen Jaun Aphez Frantsesaren erraner, berthutean aitzinatuago eta bere buruaren beldurrago zelakotz. Jaun Aphez Frantsesak ardura erraiten zuen:

        «Zeruko gauzetan jakintsun handi bat da Iñazio. Egun batez Elizaren jaioa izanen da. Jondoni Paulo berria, mundua inharrosiko du, eta hari esker, pagano urrunenekoek entzunen dute Jainkoaren hitza.»

        Saindutzat zagokaten nexkatxa batek zion:

        «Elizako saindu handienetarik bat izanen da Iñazio eta hortarakotz ez zuen haren izena errespeturekin baizik aiphatzen.

        Orok zioten Jainkoaren gizona zela, arimen salbamendutan Jainkoaren izpirituaz bethea.

        Arimen salbamendua bihotzean zuen berak ere:

        «Ez da aski, zuen erraiten, zeru lurren Jauna maitha dezadan, ez da aski salba nadin, bertzer ere behar dut Jainkoa maitharazi, bertzeak ere behar ditut salbatzen lagundu.»

        Eta gar saindu batekin hasten da mintzatzen eta haren hitza bihotzetan sartzen da. Auzo herriak berak heldu dire haren entzuterat, eta errexkiago entzun dezaten, harri baten gainetik mintzatzen zaiote. Kalamuzko gerrikoa utzirik, burdinezko bat dabila orai luze eta dorphe. Egun guziez egiten du barur, egun guziez azotea hartzen odoleraino. Behatzea bethi ezti, begithartea desegina, begiak sarthuak, Saindu baten itxura dakharre.

        Zonbait ilhabete lehenago, Manrezako hiria ez zen nihonden hoberena; eginbide guzietan lazo, sakramenduetarat lehiarik baterez, fedea doidoia bizi. Iñaziori esker, bertze itxurarik du orai Manrezak. Jainkoak berak erakatsi molde batez, gaxtoak ontzen ditu, onak ongian finkatzen eta zerukotzat gauzarik handienen egiterat ekhartzen. Molde hura izkiribuz ezartzen du eta ezagutua da Etserzizio Izpiritualen izenean. Hoinbertze garraztasunez ahuldua, ez zuen gehiago ez lorik, ez janik. Eritu zen azkenean, eri xarthu. Nigarrik baizik ez zen Manrezan, hain zuten orok maite! hain zuten bihotzean aberatsek eta pobrek! Hiriko jaunek aldizka zaindu eta arthatu zuten, don Andres Amiganten etxean. Sendatu zenean, bizitze eztiago bat manatu zion Kofesorrak. Montserrateko phildak utzi behar ukhan zituen, sotana xuhail baten hartzeko. Hartu ere zituen kapa bat eta ponet bat zeru kolore.

        Entzunik izurritea baratuxe dela Barzelonan, Barzelonerateko abiadura hartzen du, handik urez Lur Saindurat juaiteko. Salbatzaileak bere sortzeaz, bere predikuez, bere mirakuluez, bere odolaz, santifikatu duen lurra nahi du baitezpada ikhusi. Lur Sainduan nahi du Salbatzailearen urhatser jarraiki; khurutzea Salbatzailearen ondotik kharreatu; Turkoer Salbatzailearen hitza predikatu; ahalgea, trufak, atsekabeak, oinhazeak, Salbatzailearekin jasan; Salbatzailearen biziari eratxiki bere bizia, Salbatzailearen heriotzeari bere heriotzea.

        Berri hori arras barna hartu zuten haren adixkidek. Xede horren haren burutik khentzeko alfer izan ziren othoitzak eta nigarrak. Bideko lagun bat bederen nahi zioten harrarazi, ziotelarik:

        «Ez dakizu ez latin, ez italiano; harrazu beraz lenguaia horiek dazkien norbait, bertzenaz galduko zare.

        «Lagunetako eskainirik ere Kordueko dukiaren semea, ez nezake har. Lagun bat hartuz ene behar ordu guzietan hari nindagoke, gose naizenean jateko, hotz naizenean berotzeko, erortzen naizenean xutitzeko. Jainkoaren gainean finkatu behar eta lagunaren gainean finka ninteke, Jainkoa maithatu behar eta laguna maitha nezake. Ez, ez; ez dut nihor nahi, edo hobeki erraiteko hartzen ditut hirur lagun: Fedea, Esperantza eta Karitatea. Fedeak erakutsiko daut bidea, Esperantzak emanen hazkurria, Karitateak indarra.»

        Guziek bazakiten dirurik ez zuela; guziek eskaini zioten dirua, sos zonbait bederen har zitzan bideko gastuentzat. Arditik ez zuen hartu, Jainkoa aski aberats zela haren bideko gastuen egiteko.

        Manrezatarren nigarrek hautsi zioten bihotza. Orori bere orhoitzapena eta bere othoitzak agindu ziotzaten eta oinez abiatu zen, liburuak besapean, makhila eskuan, sakelak arhin, bere burua gomendatuz ihiziak hazten eta liliak aphaintzen dituen Jainkoari.

V.

        1523ko Garizuman fama handiko predikari batek jendetze handia biltzen zuen Barzelonako eliza nausirat. Doña Isabel Rosello haren aditzaile jarraikienetarik bat zen. Doña Isabel, andre aberatsa eta berthutezkoa, ez zen aspaldian bizi Jainkoarentzat eta bere senharrarentzat baizik, zoina, bistaz gabetua, bethi bere andrearen beharretan baitzen.

        Egun batez, prediku denboran, doña Isabelen begiak aldarerat itzultzen dire; aldareko mailak bethi bezala haurrez betheak eta haurren artean gizon bat. Gizon hori arrotza da, arruntak ditu soinekoak, aingeru batena du itxura. Gorphutza eroria, begithartea sarthua, koloreak hits; edo bideak aurthikia da, edo penitentzia handi zonbait egina. Gizon gaixo hori, peregrin arropan, nondik heldu othe da? Non othe dabila? Norat othe doha? Ba othe du hirian ezagunik?

        Gogoeta horietan dagoelarik, argi xuri-min batek inguratzen du arrotzaren burua, eta doña Isabeli botz batek erraiten dio ez dadin elizatik elkhi peregrin hari mintzatu gabe. Bainan botz horri ez aski fida izanez, etxerat itzultzen da arrotzari hitzik erran gabe, eta senharrari salhatzen dio elizan zer ikhusi duen eta bere ustez zer entzun duen:

        «Saindu bat da, eta zuri ontsa bazaizu muthil bat igorriko diot ethor dadin gurekin bazkariterat.»

        «Arras ontsa zait eni, dio senharrak. Atseginik handiena nuke haren ahotik zerbaiten entzutea. Igorrozu, igor muthil bat.»

        Ordukotz jende gehienek eliza hustua zuten; peregrina han zagon oraino othoitzean. Nausiek galdatzen zutena laster ezagutu zuen muthilak, eta beharrirat juanik othoiztu zuen jarraik zakion. Elizatik atheratzean, erran zion:

        «Peregrin Jauna, ene nausiek mezutzen darotzute, egun heiekin bazkaritea ez dutela gaizki hartuko Jainkoak eta Biryina Mariak.»

        «Ongi ethorri zarela, ihardesten dio arrotzak; zure nausien zerbitzari naiz, jarraikitzen nitzaizu.»

        Senhar emazteak xoratuak atxiki zituen Jainkoaz eta Jainkozko gauzez. Haren mintzaire garbiak, haren solhas ederrek, haren atheraldi zuzenek, goraki zioten ez zela peregrin hura hala hulako jendetarik. Ezin ausartatuz nongo seme den galdatzerat, doña Isabelek galdatzen dio norat dohan:

        «Lehenik Errumarat, Andrea.»

        «Eta noiz zohazi, Jauna?»

        «Italietarat abian den untzian.»

        «Ah! xuhurra balinbaduzu zangorik ez hartan sar! Hartan sarthuz zureak egin luke. Zohazi gure Jaun Aphezpikua dohan untzian; Jaun Aphezpikua ene oseba da eta zurekin juaitea atsegin izanen du.»

        «Nahiz untzi-kapitainarekin hitzartua naizen, dio Iñazio Loiolakoak (ezik hura zen) igurikatuko dut zonbait egun eta zure oseba Jaunaren untzia hartuko dut.»

        «Esperantza dut, dio etxeko Jaunak, egun horiek gurekin iraganen ditutzula?»

        «Jauna, ihardesten dio Iñaziok, ezin nagoke zuen etxean; bertze egoitzarik ez dut ospitalea baizik; ospitalean baduket zer egin, eriekin.»

        «Bederen, dio doña Isabelek, utziko gaituzu zure bideko gastuen egiterat?»

        «Esker mila, esker mila! Jainkoak saristatuko ditu zuen eskaintza onak. Nahi dut kapitainak urririk har nezan, Jainkoaren amoreagatik.»

        Deusere ezin harrarazi zioten. Doña Isabelen ahoz Jainkoa bera mintzatu balitzaio bezala, Iñazio lasterrez juan zen untzirat bere hatuen bilha. Untzi hura, portutik athera bezain sarri, tenpestak hatzeman zuen, eta bere jende eta ontasun guziekin itsasoan ehortzi.

        Jaun Aphezpikuaren untziko kapitainak urririk hartu zuen peregrin saindua, ez zuelakoan hatik untzian eskerik eginen. Bada xede zina hartua zen Iñazio bere biziaren esketik atheratzeko. Xede horren ez haustea gatik esketik bildu zituen untzian behar zituenak. Karrikaz karrika ibili zen, xakutto bat bizkarrean, ukhanak hartuz, hemen ogi puxka bat, han ardit bat, eta emaile guzier ezagutza handi bat erakatsiz.

        Horrela zabilalarik, etxe baten aitzinean khausitu zuen aire handitako andre bat. Bertze guzier bezala amoina eskatu zion hari ere:

        «Zu eske! erraiten dio andreak; horrela ibiltzeko ez zare ahalge? Uste duzu ez den ageri ez zarela eske ibiltzeko sorthua? Badakit bai zer zaren zu. Haur prodigoak bezala iretsi duzu zure ontasuna eta hartako zabiltza orai athez athe, zure jendekiaren izena oinen pean dabilazula.»

        Mintzatzerat uzten du Iñaziok, hitzik ihardetsi gabe. Burua eta begiak aphal, iduri du hobendun bat bere jujearen aitzinean.

        Dona Zepilla, ezik hala deitzen omen da gure andrea, berriz ere hasten zaio:

        «Dohakabea! Norat zohazi?»

        «Lehenik Errumarat, andrea.»

        «Errumarat juanez ez zare onthuko. Non zaude?»

        «Ospitalean, andrea.»

        «Nola deitzen zare?»

        «Andrea, ez dut ihardesten galdeitza horri.»

        «Banuen bai beldurra: gizon txar bat zare; ez duzu deus merezi, ez dautzut deus emanen.»

        «Aithor dut, Andrea, ez dudala deus merezi, bekhatoros handi bat naizela; esker mila erran daroztatzun egia guziez.»

        Eta andreari agur handi bat eginik, juan zen bere bidean.

        Doña Zepillak seme bat bazuen bere izaite guzia errekari behera igorririk munduz mundu zabilana. Iñazio ikhustearekin semea jin zitzaion bururat, eta ustez hura iduri zonbait zen, lothu zitzaion lapharra bezala. Eskalearen hitz ezti eta sainduek argitu zuten, eta gehiagoko arrazoinik gabe haren gaizkitzeaz urriki handia ukhan zuen. Arrats hartan berean ospitalerat igorri zion limosna handi bat, othoizten zuelarik barkha zitzon hainbertze ahapaldi gaxto, eta Jainkoari gomenda zitzan hura eta haren semea.

VI.

        Iñazio sartzen da untzian, untziko behar dituen guziekin: xakuttoan aski ogi, xahakoan aski ur. Sos batzu ere baditu. Sos hek berekin ekharriz pobrezia kolpa lezake; mariñeler emanez, meriñelek sobera ontsa ekhar lezakete; geroko atxikiz Probidentziari gaitzi lakioke; uzten ditu beraz itsas hegian, nahi duenak har ditzan. Haize-alde untzia bortz egunez sarthu zen Gaetan; eta gure peregrina, denborarik galdu gabe, oinez abiatu zen Errumarat.

        Arrats irian, jende multzo bat khausitzen du ostatu bateko suphasterrean. Jainkoaren izenean galdatzen diote jan puxka bat eta gau hartako atherbea. Jaterat ukhaiten du eta barrukirat igortzen dute etzaterat. Aitoron semea barrukian sartzen da, hoin aphal jausteaz Jainkoa benedikatzen duela. Gau erditan heiagora batzu entzuten ditu barruki gainetik.

        Sokhorrirat juaitean, emazteki bat khausitzen du deboilatua giza tzar bat ondotik. Emaztekiaren eta gizonaren artean sartzen da, gizonari mintzatzen zaio Jainkoaz eta Jainkoaren gaztiguez; haren botza entzuna da eta emaztekia libro utzia.

        Iguzkia jeiki gabe, bidean zen gure saindua. Hiri ttipi batetarat arratsa gabe ezin heldu izanez, kapera batean iragan zuen gaua. Goizean goiz, han zen, hiriko athean; bainan sartzerat utzi baino lehen, galdatu zioten osagarriaren baimena. Italia gainean izurritea ari zelakotz, nihor ez zuten sartzerat uzten, osagarriaren baimenik edo lekhukotasunik gabe. Baimenik ez ukhana gatik, ukhan balu bederen gizon sendo baten itxura, baditeke athea idekiko zioten. Bainan hura zenarekin, begithartea desegina, burua dilindan, hexur eta larru, kasatu zuten khotsudun bat bezala.

        Herrixka baterat jo zuen handik, barneko min batek setiatua, zango eskuina herrestan. Han baratu ondoan hatsaren hartzeko denbora, berriz bideari lothu zen eta Erruman sarthu, Erramu egunean 1523an. Erruman iragan zuen Aste Saindua eta Aita Sainduaren ganik ardietsi Jerusalemerat juaiteko baimena.

        Jerusalemerat juaitetik ezin gibelarazi zuten Español batzuek, bainan nahi eta ez harrarazi ziotzaten zazpi urhe. Errumatik atheratzean zazpi urheak eman zituen pobrer eta hutsik abiatu zen Benizerat. Khotsudun baten itxura zuelakotz, nihor ez zitzaion urrikaltzen, nihork ez zion atherberik eman nahi. Hortarakotz gau osoak kanpoan iragaiten zituen, zerua atherbe. Gau batez, galdua zabilarik, ez jakin norat itzul, belhauniko erori zen, Salbatzaileari sokhorri galdez. Salbatzailea agertu zitzaion, bihotza atseginez bethe zion eta hitzeman trabarik gabe sartuko zela Benizen.

        Benizerat orduko ilhuna zuen. Ospitaleak hetsiak izanez, jauregi batetako lorioan etzan zen, harriaren gainean. Marko Antonio zen jauregi hartako jauna. Jaun hori, doidoia lokhartua, hitz hauk atzarri zuten:

        «Ene zerbitzaria hire lorioko harrian eta hi ohe gurian!»

        Jeiki zen berheala, ideki zuen athea eta peregrina zangopetan hatzemanik barnerat sarthu zuen eta ontsa arthatu.

        Gure saindua sobera ontsa ekhartzen zuen Marko Antoniok. Marko Antonio utzirik Heskualdun marxant baten etxerat juan zen. Hunek ezaguturik nor zen, diru eskaintzak egin ziotzan; bainan alferretan. Bertzerik ez zuen galdatzen Iñaziok Jerusalemerat urririk juaitea baizik:

        «Khondu emazu, erraiten zioten; Turkoek Rodese hartuz geroz, itsaso guzia beretu dute; egun oroz untzi ihizin dabiltza, eta harrapatu girixtinoak, edo hiltzen dituzte, edo gathibo eremaiten.»

        «Ez naiz nihoren beldur, zion Iñaziok. Jainkoa alde badut, oro alde ditut. Itsasoz bertz'alderat juaiteko, ez dut azkenean untzi beharrik, taula batek eramanen nau.»

        Marko Antoniok eta Heskualdun tratulariak kapitain baten ganik ardietsi zuten Iñazio urririk har zezan bere untzian.

        Untzian sarthu zen Uztailaren 14an. Asko elhe lizun bazerasaten untzi hartan. Iñaziok ixilarazi nahi ukhan zituen larderiarekin mintzatuz. Larderia saindu hori ezin barkha zezoten, eta harroka baten gainerat aurthiki behar zutela abiatu ziren. Betbetan itsas kolpe batek haizatu zuen untzia harroka bidetik eta Zipreko islarat ereman.

        «Jainkoa alde badut, erran zuen Iñaziok, oro alde ditut.»

VII.

        Ziprerat jautsi eta berheala, hartu zuen bertze untzi batek, eta Jafarat ereman Agorrilaren azkeneko. Buruilaren lauan Jerusalem zen.

        Salbatzaileak zaphatu lurra zaphatzean, gure Erospeneko lekhuak ikhustean, ezagutzaz eta bozkarioz gaindi egin zion bihotzak. Manrezan adiarazi zion Jainkoak arimen salbatzerat deithzen zuela eta hortarako lagunak emanen ziotzala. Bainan noiz behar zuen hasi, non behar zuen hasi, norekin behar zuen hasi, ez zakien oraino. Lur Saindua bethi eta bethi gogorat heldu zitzaiolakotz, Lur Saindua harentzat lokharri maite bat zelakotz, iduritu zitzaion bere egoitza han behar zuela finkatu, han behar zuela paganoer zeruko erresuma predikatu.

        Badoha beraz Aita Franzizkano baten ganat, emaiten dio gomendiozko letra bat Erupatik berekin ekharria, eta erraiten dio:

        «Ene gutiziarik handiena liteke Jerusalemen egoitia. Othoi ardiets diezadazu grazia hori.»

        «Anaia maitea, ihardesten dio Franzizkanoak, ni deusere ez naiz hemen; Aita Buruzagiari behar diozu galde hori egin. Orai Bethlemen da, itzultzekoa da laster. Ni zure alde jartzearekin, uste dut zerbait eginen dugun.»

        Aita Buruzagia ethorri denean, badohako Iñazio bere galdearen egiterat.

        «Zure gutizia, ihardesten dio Aita Buruzagiak, laudagarria da, bainan ezin onhets dezaket. Pobrea da gure komentua, eta hemengo jendea xuhurra. Hainbertze Anaia Franzizkano hortarakotz igortzen ditut gibelerat, hemen ezin haziz; bihar dohatzi peregrinen untzian.

        «Ene Aita, erraiten dio Inaziok, zure komentuari ez naiz ardit bat gostako eta ez darotzut laguntza izpiritualik baizik galdeginen.»

        «Anaia maitea, komentuaz baino arrangura gehiago nukhe zutaz. Zonbat peregrin ez da Turkoen eskuetarat erortzen? Batzu hiltzen dituzte, eta gathibo deramatzatenak guk behar ditugu erosi. Bertze egitekorik ez duzu beraz Eruparat itzultzia baizik.»

        «Ene Aita, ez heriotzearen beldurrak, ez gathibotasunaren beldurrak, ez nezakete lekhu saindu huntarik urruntaraz. Ni hemendik urrunt nindezaken gauza bakharra liteke, Jainkoaren damustatzeko beldurra.»

        «Geroztik zohazi berheala; ezik ene borondatearen kontra hemen egonez Jainkoa damusta zindezake. Huna Aita-Sainduaren arrasta bat, zoinak eskumikoz joiten baititu, ene nahiaren kontre Lur Sainduan baratzen direnak.»

        «Adio beraz, ene Aita.»

        Gau hartan Franzizkanoak ohartu ziren etxetik falta zutela Iñazio; muthil bat igorri zuten bilha. Muthilak, Olibetako mendiaren zolan hatzemanik gaizkitu zuen, jo zuen eta gaxtagin bat bezala aitzinean ekharri. Muthilaren egitate gaxtoek guti hunkitzen zuten Iñazio, Salbatzailea agertu baitzitzaion mendiaren zolan. Bidean harekin heldu zen eta haren ikhusteak eta entzuteak ezin erranezko kontsolazionez bethetzen zion bihotza. Lur Saindua biharamunean utzi zuen, bere ustez berriz itzultzekotan.

        Untziak bi ilhabete eta gehiago eman zituen urean, eta Urtharrilaren azkena zuen Benizerat ethorri orduko.

        Hotz handiak ziren. Bertze soinekorik ez zuen Iñaziok Manrezan eman ziotena baizik, dena ere philda txar bilhakatua. Kapa bat ere eman zioten Manrezan; zer egin othe zuen kapa hura? Aparaxu hortan hatzeman zuen Benizeko Heskualdunak. Hamabortz urhe harrarazi ziotzan, eta oihal bero batetarik estomaka gaineko. Herritarrari eskerrak emanik, oinez abiatu zen Espainia alderat.

        Han harat zohan Iñazio erdi buluzia, jana eskatuz, hotzez ikharan, elhurrez elhur, mendiz mendi. Sartzea egin zuen Ferrareko eliza nausian. Nahiz itxura hitsa zuen, pobre bat hurbildu zitzaion amoina eskatzen ziola. Orhoiturik hamabortz urhe bazituela, Heskualdunak emanak, bat eman zion pobreari. Pobrea jauzteka juan zen urhearen laguner erakusterat. Hauk ere ethorri ziren eta urhek zirauteno bakhotxari bat eman zuen Iñaziok. Agortu zirenean, elizatik athera zen eta pobrer urrikalmendurekin erran zioten:

        «Ene anaaa maiteak, arditik ez dut gehiago; nintuenak oro eman darozkitzuet.»

        Eta heien ondotik bera abiatu zen eske. Orduan pobreak hasi ziren:

        «Saindu bat da! saindu bat da!»

        Oihu hori entzutearekin, lekhuak hustu zituen, ez nahi bezain laster.

        Denbora hartan Frantziak eta Espainiak gerla zuten; heien tropek Lonbardia guzia bazagokaten. Egun batez soldado español batzuen arterat erortzen da gure saindua. Ustez barrandari zonbait den, lotzen zaizko eta estekatzen dute. Espaiñolek ezagut beldurrez, bere buruari gizon traste baten itxura emaiten dio Loiolako semeak. Soldadoen galdeitza guziak ihardetsi gabe uzten ditu. Biluzten dute, ez othe dakharren mezu galgarri zonbait bere philda txarren artean. Deusere ez hatzemaitearekin, biluzia baderamate tropetako aitzindari baten ganat:

        «Nongo zare? erraiten dio aitzindariak. "Nondik heldu zare?»

        Iñaziok ez du ihardesten.

        «Norat zohazi?»

        «Generat.»

        «Barrandari zonbait zare?»

        «Ez »

        «Zoin herritakoa zare? Zertan zabiltza hemen.»

        Iñaziok ez du ihardesten:

        «Gizon hau zozoa da, dio aintzindariak soldadoer, nola hartu duzue zozo hau barrandari batentzat? Utzazue bere bidean.»

        Gibeleratekoan, thira biraka ibiltzen dute soldadoek, irriz eta trufaz jokhatzen zaizko. Laido horiek oro Jainkoaren ohoretan jasaiten ditu Iñaziok. Kapitain bat hatik urrikaltzen zaio, eta othoruntza batez eta gau batez atxikitzen du bere egoitzan.

        Urruntxago khausitzen du Frantses kanpadera. Hemen ere nahi luke gaizki ikhusia izan, gaizki ekharria izan, Jainkoaren loriako zerbait pairatu. Bainan Jainkoak bertzela nahi du.

        «Nondik heldu zare?» galdatzen dio aitzindari batek.

        «Lur Saindutik heldu naiz.»

        «Norat zohazi?»

        «Generat eta handik Espainiarat.»

        «Zer jende zare?»

        «Heskualduna.»

        «Ah Heskualduna zare? ez izan beldurrik, adixkidea, ontsa ekharriko zaitugu. Ni ere sortzez Heskualduna naiz, eta ez dut nik herritar bat nola nahi uzten.»

        Frantsesekin zonbait egun on iraganik eta indarrak berriturik, oinez abiatu zen Generat, eta handik urez Barzelonarat.