ALDAKETA

(Oiala berriz altxatakoan, lenengo ta bigarren ekitaldiko antzezlekua bera agertzen da. Ots: Malenen etxe-barne ta almazen-dendarako bitartekoa. Iñude ta Anastasio berriketan ari dira).

IÑUDE: Onela ezin giñezke bizi. Emen kokilduta turmoia noiz lertuko dan zai.

ANASTASIO: Tximistak arrapatzen ez bagaitu.

IÑUDE: Aterpean gaudela ez, itxian gaude ta.

ANASTASIO: Iñoiz iñusturia tximinitik sartu oi da.

IÑUDE: Emen ez degu tximinik eta gañera Santa Barbarari kandela piztua diot.

ANASTASIO: Juzgadua gañean dagola kandela alperrik da. Elizarako gorde zazu. Au al da bizitzea?: ez lo, ez jan eta ez lan...

IÑUDE: Lan eza egia da, ez dezu kolperik jotzen. Gañerantzean ez dakit.

ANASTASIO: Nola nai dezu ezer egitea sosegurik gabe? Itxumustuan juzgadukoak ate-joka etorriko zaizkigu-ta...

IÑUDE: Ez neri txorimalorik aitatu ta bildurrak aidean jarri arazi orain urrena bezela. Nun ote dabiltza gure Malen eta Xalbador?

ANASTASIO: Auskalo! Kartzelan sartu ez badituzte, onuzkero...

IÑUDE: (Asarre) Nik bai sartuko zaitudala zu... sotoan edo lur azpian. Ustela ez bestena!

ANASTASIO: Nik ezin al det nere iritzia esan edo zer?

IÑUDE: Esan, esan? txorakeririk ez beintzat ni larriarazteko. Naiko kezka ere badizut bestela ere. (Txilinotsa entzun bedi).

ANASTASIO: Txilin-ots ori egitazkoa zan noski? eta ez nere zintzurretik ateria.

IÑUDEA: Karterua edo alakoren bat noski. Bazoazke atea irikitzera.

ANASTASIO: Diabrua bada ere ez eman gero neri errurik! (berriz txilin otsa).

IÑUDE: (Beldur antzera) Dana dala... zoaz atera itxoin arazi gabe.

ANASTASIO: Patxara gutxiko norbait, seguru! Ikusi zagun bada...

(Kaleko ateruntz bijoa eta andik instante batera D. Bitorekin sartzen da).

IÑUDE: (Kaleruntz erne ta urduri begira egon da gero D. Bitor dala ikustean zerbait lasatzen da, berekiko esanaz) Au al zan?... Gutxiena uste, ta... gutxiena gustatzen zaidana...

BITOR: (diosalik egin gabe sarturik; eta zakar) Nun da etxekoandrea?...

IÑUDE: Guk al dakigu! Etxetik aspaldi atera zan...

BITOR: Eta ez al dakizute nora joana dan?... Arritzekoa da!

ANASTASIO: (Zerbait adierazi naiez) Zera... Le...

IÑUDE: (Etenaz) Nagusi-etxekoandreak uste al dezu nora dijoazen beti esaten digutela?

BITOR: Bada, nik naita naiez jakin bear det, orain nun dagon eta zeñekin joana dan...

ANASTASIO: Nun... Zera... Xal...

IÑUDE: (berriz etenaz) Zeorrek billa bearko dezu. Guk ez dakigu ezertxo.

BITOR: (Asarre) Ez daukat itxoiterik. Esan nai ez badezute, ez esan, neronek billatuko det kostala kosta.

ANASTASIO: Ez da urruti izango. Errian da, nola nai, traturen bat egiten.

BITOR: (biguñago) Emen nagon ezkero (Anastasiori) Etxean artilla ta larru asko al dezute salgai?... Ikusi dezazun ez naizela ezer txarrerako etorri, dituzuten guziak artuko nizkitzuteke.

ANASTASIO: (maltzurkeriaz) Zu baño goizago ibilli diranak badituzu.

BITOR: Ez ziran Juzgaduko «beleak» izango?....

ANASTASIO: Bai zera! Beste txori arin ta alaiagoak!

BITOR: Xalbador tratalaria tartean al zan? Orren aldean gure Banku-etxeak askozaz geiago ordainduko zukean.

ANASTASIO: «Balizko larru ta artilleak... preziorik ez!» Garai onean zatoz!

IÑUDE: Artu nai ezik, aitzeki-maitzeki ibilli ta gero...

BITOR: (Xalbadorengatik) Erri txikiko tratalari koskor batek eman dizuten baño diru geiago jasoko zenduten bada... Zer da bada Xalbador ori!

IÑUDE: (Arro ta minduta) Nere illoba! Ura bezin fiña izatea nai zenduke! Alajaña!

BITOR: (Nardez begiratuaz) Nik ez det, emakumezkoekin eztabaidan sartu nai... ez neskamearekin jardun...

IÑUDE: Zarra naizelako. Gure etxekoandrea bezelako batekin, or zabiltza bada ezin limurturik...

BITOR: Jende xearekin mokoka aritzea azkeneko gauza da. Beraz, or konpon (bijoa arin, bururik itzuli gabe, ez agur eta ez ario).

ANASTASIO: Zertara etorri zaigu bada? Arroputz alena!

IÑUDE: Aundiki ez bestena! Etorri dan bidetik bijoala... Zer dala jakin bear du likiskeri orrek gure etxekoandrea nun dabillen?

ANASTASIO: Gaur ez gaituzte pakean utziko. Bat joan zaigu eta... (kaleruntz begiraturik) emen datozkigu beste bi... gonadunak, gañera!

IÑUDE: (Datozenak ezaguturik) Señorak dira-ta...

ANASTASIO: Ez dira obeak izaten. Letraduaren andrea ta gure etxekoandrearen koñata Petra dituzu.

IÑUDE: (Urduri) Ta gure señorita zaarrak sukaldean ikusmirara sartu naiko du. «Kuxidade» ederrean arkituko naute (Bere burua txukunduaz).

ANASTASIO: Lanerako moduan gaude, emakume! Ez al da ala?

IÑUDE: Zu bai, lanerako moduan... ez lanean ordea...

ANASTASIO: Ori ere entzun bear nuen nik... (burua azkuretuaz)

(Petra ta Edubijis sar bitez)

EDUBIJIS: Egun on Jainkoak dizuela!

PETRA: Ai Maria! etxekoai!

IÑUDE: Txit garbia! Ongi etorri «señorita».

PETRA: Lasai zaudete, emen ezer egin gabe...

IÑUDE: Etxekoandrea joan zaigu eta emen ari giñan itzaspertu bat egiten.

ANASTASIO: Almazena itxia daukagu eta ez dago beste zer egin aundirik.

IÑUDE: Emakumezkoentzat etxean beti izan oi da lana.

EDUBIJIS: Ori esan «Mañaxi». Ez dezu alper itxurik.

PETRA: Guziengatik ez diteke beste orrenbeste esan (Anastasio ta biak errezeloz begiratzen dute elkar). Malen etorri bitartean aurrak ikusiko ditugu.

EDUBIJIS: Oso pozik. Ain dira zoragarri!

IÑUDE: Lotan utzi ditut... señorita... (gogo txarrez).

PETRA: Ez ditugu esnatuko (sukalderuntz abiaturik)

EDUBIJIS: Goazen bai! Musu bana eman bear diet.

PETRA: (Iñuden gogo txarra nabaiturik) Emen geldi nai badezu guk sukaldean itxoingo degu.

IÑUDE: Ez, ez, lagunduko zaituet... (Petra, Edubijis ta ondoren Iñude sar bitez sukaldeko atetik)

ANASTASIO: (Sukaldeko atean geldi dan Iñuderi) Ni, kalera poxpoloak erostera noa!

IÑUDE: Aitzeki ederra tabernara joateko. (bijoa).

ANASTASIO: (Almazeneko atetik irtenaz) Langille batek ez badu ainbeste eskubide... nekea aztutzearren!...

(Une batean antzeztokia utsik. Malen eta Xalbador kaleko atetik sartu arteraño).

MALEN: (Asetasunez) Alare! Uste baño lenago antolatu degu arazoa. Eskerrak zuri, Xalba, etsaien atzaparretatik libratu nazulako.

XALBADOR: (Atsegiñez begiraturik) Diruak egiten dituan mirariak, Malen...

MALEN: Jainkoa dala bitarteko, ordea. Sekulan ez dizut ordainduko egin didazun mesedea. Ezer gutxi bait det zuri eskeintzeko.

XALBADOR: (gozoro) Zure borondate ta biotza ematen dizkidazula aski det. (eskutik leunkiro elduaz).

MALEN: Naizen guzia zurea dezula badakizu. Alargun baten doia beti neskatxarena baño zimelagoa... bestek koska egiña.

XALBADOR: Olako sagarrak gozoenak izan oi dira... Aspaldi amets egin nuena, kostalakosta nereganatutakoa. (Samur) Gure gaztetako erromeri aietaz oroitzen al zera?

MALEN: Ez naiz oroituko bada! Aiek egunak! (gogapen goibelez) ezkontzera beartu nintzan... derriorrez.

XALBADOR: Aaztu itzazu orain gogapen txarrak. Orduan indarrez ezkon arazi bazinduten, orain gogoz eta biotzez esposatuko gera elkarrekin. Nai dezunean, gañera.

MALEN: Nere koñata Petrak zer esango duan kezkatzen nau. Au lotsa!

XALBADOR: Lotsa? Ez diozu iñori baimenik eskatu bearrik.

MALEN: Iñude, pozez beteko dala badakit. D. Justo ere gure alde degu.

XALBADOR: Paperak antola ditzanean apaizarengana joango gaituzu ta elizak artuko gaitu, atea zabal-zabalik.

MALEN: Bai, baiñan, elizkizuna goizean goiz, iñork ikusten ez gaituala, aitajaun eta amandreak ez ezik. Ez diogu beste iñori esan bear. Eta ez emengo elizan, Arantzazun...

XALBADOR: Baita ere Aitzkorriko ermitatxoan nai baldin badezu! Goi artako aizeak kezka ta estuasunak uxatuko dizkitzu.

MALEN: Bigarren beinkazioa lenengoa baño obea izango al zait. Jainko maitea! Nere zoriona ezin sinista det.

XALBADOR: Luzaroan iraun dezu txarrean pijo! Onezko txanda etortzea bidezkoa da. Eta lanean eta pakean etxe ontan bertan elkarrekin biziko gera.

MALEN: Bai baiñan ez negozioetan sartu Bitor orrekin.

XALBADOR: Ez det ezertarako orren bearrik. Kontuak zurituko dizkiogu eta ez dedilla emen geiago agertu. Egin dezala «anka» bere hipoteka ta guzi! Bestela...

MALEN: Indar ori da, neri, emakume bakarrari palta zitzaidana. Nola egingo nuen bada tratu onik?

XALBADOR: Neronek ere amaika ernegazio paseak ditut jende zantar oriek zure irabaziak jaten zizkitzuela ikusiaz. Ori bukatu da.

MALEN: Arriturik nago, etxekoak ez dirala konturatu etorri geranik.

XALBADOR: Ez al gaude bada ondo, elkarri, barrengo sentiera esanez?

MALEN: Olako jardun gozoa zer zan aazturik neukan aspaldidanik...

XALBADOR: Gaztezaroko egunak berriro gogora bear ditugu... (eskutik eldu ta besarkatu naiez).

MALEN: (Lotsaz edo estaraziz) Zaude, Xalba... D. Justo kaletik datorrela iruditu zait.

XALBADOR: (Ateruntz begiratuaz). Aguro egin du Notarioarenganako itzulia.

MALEN: Emen da, bai.

(D. Justo alai ta irritsu sartuaz)

D. JUSTO: Gure aldeko aizea.. ipar aize leguna degu gaur. (Maia gañean kartera utziaz). Egiña dago guzia!

XALBADOR: Ez genduen uste ain aguro itzulia egingo zenuanik...

MALEN: Bizkor dago oraindik D. Justo... ta gazte (losintxaz).

D. JUSTO: Asmoz bai, baiñan nere gaztetasuna pikotara joan zan aspaldidanik. Pausua txikitu zait eta ea notarioa utsegin nuen. Etxetik ateratzen zijoala, papera eskura eman diot, eta irakurritakoan, itza eman dit Hipoteka indarrik gabe gelditzen dala. Beraz okerrena egin degu. Zuen kontratua biar bertan gertu jarriko duala agindu dit, gañera.

MALEN: Eskerrikasko D. Justo. Oraintxe asten naiz arnasa lasa artzen.

XALBADOR: Letradu azkar baten babesean.

D. JUSTO: Letradu bat, ona izan arren ezer gutxi da senar-gai on baten aldean.

XALBADOR: Ni ez nazu tratalari koskor bat besterik... Zuk lege korapilloak azkatu izan ez bazenitu.

MALEN: Biok ere ez zerate makalak, ala bearrez.

D. JUSTO: (Xalbadori) Baietz esan zagun. Hipoteka sare estutik ateratzea ez da gauza erreza izaten; ezkontza austea añako zailla. Eta orain... libre zaudete nai dezuten guzirako.

XALBADOR: Batek ba al daki! Lotuta dagonak azkatu nai izan oi du. Nik berriz, nere bizi guzian nere burua libre ikusaz orain lokarri billa nabil.

D. JUSTO: Lokarri biguña ordea... (Maleni) Zuk, Malendenatik txasta dezu ta... txarra, ala ona aukeratzen ikasiko zenduen noski.

MALEN: Neretzat... bakartasuna gaitzik txarrena.

XALBADOR: Orrek erremedio erreza du.

D. JUSTO: Bai, Jainkoak gizona emakumearentzat egin omen zuan; eta emakumea gizonarentzat. Elkarren kidakoak zeraten ezkero lenbaitlen ezkontzea dezute onena.

XALBADOR: Paperok egiten dituzuten bezin laister... ni... gertu nago (Maleni begiratuaz) baietza emateko... Malenek ezezkoa esango ez didan ustez... (irriparrez).

MALEN: Naita ere ezin dezaket ezezkorik esan.

D. JUSTO: Zorionak bada, eta urte askotan (Eskua emanez).

XALBADOR: Eskarrikasko, baiñan orretarako zuk aitatxi... padrinotza zure gain artu bear dezu.

MALEN: Oso ederki derizkiot. Eta amandre, Iñude jarri bearko degu, asarretuko bait zaigu bestela.

D. JUSTO: Nik ere ezin ezetzik esan. Nerea da errezena.

XALBADOR: Borondatez egiten dana beti da erosoa.

MALEN: (Samurturik) Zenbat urte nabaitu ez dedala gaur ainbat barren-pozik! (bat batean goibelduaz) Baiñan... nere aur gaixoak azturik dauzkadala gogoratzen zait. Ama naiz...

XALBADOR: Zure aur guziak ni aitatzat aitortzea nai nuke...

MALEN: Zaude!... (jende soñua oarturik) Etxekoak etorriak gerala konturatu dirala uste det...

D. JUSTO: Bai, nere andreak ere or izan bear du. Aren abotsa entzuten det.

(Petra eta Edubijis sukaldetik sarturik)

PETRA: Gu zai, sukaldean, eta bitartean, zuek emen. (D. Justori) Aguro egin dezu Juzgaduko itzulia.

EDUBIJIS: Iñor ez zalakoan, barrenen giñan, aurrak zaintzen.

D. JUSTO: Ondo egin dezute lasa itxoiten egotea. Eta orain berri on bat eman bear dizuet.

PETRA: Noizbait bear albiste pozgarriren bat. Nere diru laguntzaz baliatu bazera... Gaitz erdi...

D. JUSTO: Ez bada. Azkenean ez da iñoren laguntza bearrik izan. Berez antola da guzia.

EDUBIJIS: Mirariren bat orduan?

D. JUSTO: (Emazteari begiratuaz) Bai, andretxoa, bai, amorioaren miraria.

PETRA: Zer? (arrituta) Ortarako eskeñi al nizun dirua?

D. JUSTO: Beranduxko iritxi giñan, Petra. Aurrea artu bait ziguten.

PETRA: Ez naiz jabetzen... diozunaz... Ez det ulertzen.

D. JUSTO: Gauza erreza... maite-ipuia dala tartean. Garbiago nai badezu zera... Malen eta Xalbador ezkontzen dirala.

PETRA: (Txundituta) Zer?... bañan...

EDUBIJIS: (Pozkarioz) Entzun al dezu? Gutxiena uste genduena. Berri alai orrek poztu egin bear gaitu Petra! Zorionak eman!

PETRA: (Zapuztuta) Arazo oriek ez dira ain arin egiten. Alargun izanda...

EDUBIJIS: Justok adieraziko dizu nola izan dan.

D. JUSTO: Egia aitortzeko, oso bidezko ta egokia derizkiot artu duten erabakia. Ondoenik berak esango dizute. (Bazter batean dauden Xalbador eta Maleni otsegiñez).

MALEN: Bai, ez degu isil gordeka ibilli nai. Guzia D. Justok esan bezela da. Ezkontzen gera.

XALBADOR: Egun gutxi barru gañera, Malen eta biok senar-emazte izango gaituzu Jainkoaren eta gizonen aurrean.

EDUBIJIS: Kristau onak bezela jokatzea da ori. (Espos-gaiai) Urte askotarako.

XALBA-MALEN: Eskarrikasko! Eskarrikasko.

EDUBIJIS: (Musindurik eta itzik bage dagon Petrari) Ez dezu orrela jarri bear Petra! Elizaren bedeinkapena artzera doaz.

PETRA: Nik ez det ezer jakin nai (bat batean abituaz) Etxera noa!

EDUBIJIS: Baiñan, Petra (jarraiturik)...

D. JUSTO: Geldi zaitez. Ez dezu asarretzeko ziorik.

PETRA: (Burua itzuliaz) Aldez aurretik jakin araztea merezi nuela uste det. (arro guzioi, eskubi-ezkerrera begiratuaz) Ez nazute geiago, nere anaiarena izan zan etxe ontan ikusiko... (atetik Maleni, zorrotz) Ez neri geiago «koñata» deitu (bijoa).

EDUBIJIS: Petra! ez orrela joan! (ondoren dijoakiola).

MALEN: Gure erabakia gaizki artuko zuala bildur nintzan. Besten zoriona ezin eraman duan orietako bait degu.

XALBADOR: Ainbat okerrago beretzat. Ez det uste ezertan falta diogunik.

D. JUSTO: Gajoa ezaguera eza da, iritzi estukoa ta errez sumintzen dana. Gero damutuko zaio.

XALBADOR: Bestela ez luke konfesoreari zer esanik izango.

MALEN: Ala da. Utzi zagun pakean. Ezer jakin nai gabe joan nai izan duan ezkero Iñude ta Anastasiori berri emango diegu. (sukaldeko atetik otsegiñez) Iñudeee!, Anastasioo!...

D. JUSTO: (Xalbadori) Eztaiak gertu bear al dituzute?

XALBADOR: Ori ez, gauzak isilik, soñurik bage egitea dagokigu. Lenago aitatu dizugunez, zu aita bitzi izatea eskertuko genuke.

D. JUSTO: Ez badidazute geiago eskatzen, an izango nazute.

XALBADOR: Zure itzala bearrezkoa zaigu.

MALEN: (Sukaldeko atetik Iñude ta Anastasiorekin sartuaz). Etorri zaitezte, etorri onuntz! Kanpotik jakin aurretik, berri on bat eman nai dizuet-eta: Juzgaduko auzia zuritu dala eta gure etxeak aurrera jarraituko duala «purrut» egiteko beldurrik bage.

ANASTASIO: Antza eman diot orrenbeste jende, etxe ontan sartu-atera zebillela. Diru usaiera, noski. Lasa nengon.

IÑUDE: Zaude isilik gizona. Zure larrian prakak zintzilik daramazkitzu oraindik-eta. (Maleni) Zer geiago?...

MALEN: (zalantzan) Ba... Xalbador eta biok ezkontzen gerala.

XALBADOR: Bai izeba!

ANASTASIO: Ori berria ezik albistia ere, bada. Tunpatekoa!

IÑUDE: (Pozez zoratzen) «Etxefuegoak» botako ditugu, bai! Bejoandizuela! (Maleni musu eman eta besarkatuaz) Ene laztana! Zuk atera dituzu eltzetik babak! Nere poza!

XALBADOR: Ez geiegi poztu izeba! gaixotuko zera-ta... amandretzat gure ezkontza egunean bear zaitugu.

IÑUDE: Utzi zaidazu biotza lasatzen illoba (laztanduaz) Pozak ez dit kalterik egiten. (Xalbadori belarritik tiraka) A pikaro! jokalaria! Aspaldi antzeman nion zuk egingo zenduala ordago (Malen eta Xalbadoren tartean jarririk)

D. JUSTO: Kartak maira bota ta gero guziok gera asmatzaille.

XALBADOR: Eskutik irabazi det. Garbi asko..

D. JUSTO: Egia da. Ta zuen pozaz ase zaitezten uzten zaituet (abituaz) Laister arte, beraz. Beste egitekoak baditut-eta.

MALEN: Zerbait artzera ez al du geldi nai, D. justo?

D. JUSTO: Orain, ez, eskarrikasko. Urrengo batez izango da.

IÑUDE: Aurrak ikusteko gogoa sartu zait, etxekoandre...

MALEN: Ni ere banoa... baiñan lenago...

XALBADOR: Kaleraño lagunduko zaitut D. Justo (bioa elkarrekin abituaz)

ANASTASIO: (dagon bazterretk igituaz) Gaur, ez dit neri iñork, zakurrari aña kaso egiten. Onena anka egitea izango det, tabernara, jakiña. An bait dago nere gutizi guzia...

MALEN: (Bat batean guzien aurrean jarririk) Ez, ez, emendik ez da iñortxo aterako mokautxo bat artu ta txurrut egin gabe. Busti zagun gaurko eguna.

XALBADOR: Etxekoandreak agintzen du.

D. JUSTO: Ezin ezezkorik esan, orduan. Jan eta edan zagun zuen osasunarako.

ANASTASIO: Azkenean neri arrazoi eman bear. Ori izan bait da nere betiko legea.

IÑUDE: Orretarako beti gertu zaude bai. Atoz orain nerekin sukaldera, pusken billa.

ANASTASIO: Noiz bildurtu nau, ni, lanak?... (biak sukaldeko atetik dijoazelarik).