III EKITALDIA

(D. Justo letraduaren lan-tokia. Erdi aldera ministro-mai eder bat, gañean paper asko dituala, baiñan txukun jarriak. Orma inguruan aratza ta apalak liburuz beteak. D. Justo mai atzekoaldean eserita dago jendeari aurpegia emanez, mai aldamenean, saiezka, eserleku zenbait bixitarientzat. Kuadro ta olako geletan oi diran apaingarriak. Oiala altxatakoan D. Justo bere besaulkian eta Petra aldamenean eserita jardunean ari dirala agertu bitez).

PETRA: Nere koñataz dabiltzan susmurrak zuk iñork baño obeto adieraziko dizkidazula eta emen etorri naiz, nere aita konfesorearen urrengo zugan bait det konfiantzarik aundiena...

D. JUSTO: Eskarrikasko zure uste onagatik. Letraduok ere, sakramenturik gabe, baiñan tira! aitor-entzuleak gaituzu, beti egiak osorik esaten ez badizkigute ere!

PETRA: «Kiebra» ortaz zer dan berri jakin nai nuke ba...

D. JUSTO: Berri txarrak! Petra! Epe ta luzapenak bete dira ta Juzgaduak «ejekutiboa» aurrera daramaki. Une batetik bestera etxe ta ondasunez jabetuko da ta zure koñata kalean geldituko da.

PETRA: (larri) Au da kontzientziko kezka! Ez det lorik egiten! Ez al da ordea beste erremediorik?... Paperen bat eginda edo?...

D. JUSTO: Egiteko guziak egiñik daude. (Karpeta batetik agiri sail bat ateriaz) Ikusten paper billa au! Alperrik. Erremedio bakarra larogei milla duro eskuan!

PETRA: «Induljentziak» balira! Ori esan diot D. Pulgentzo nere anima-zuzendariari. Ark koñatari laguntzera beartua nagola agindu bait dit. Kristauen lenengo legea karidadea dala-ta, alarguna ta aur bi ezin ditezkela erortzen utzi.

D. JUSTO: Ez da dudarik! Petra. Gure erretore jauna zuzen mintzatzen da. Ebanjelioaren itzak dira.

PETRA: Bai, Ebanjelioak orrelako gauza asko esaten ditu, garai artakoak, baiñan, nik oraingo legeak zer dion jakin nai nuke. Eta ea koñata ondatzaille baten alde, ditudanak eta ez ditudanak ematera bearturik nagola ote deritzaizun... konsulta egitea...

D. JUSTO: Legea, legea... Gizonen legeak ez dira ain zeatzak, Jainkoaren lege-pean daude ordea... Zuk zere barrunbea aztertuaz erabaki bear dezun gauza da. Legez, zere diruaren jabe zera, baiñan iritzia eskatzera etorria zeran ezkero, oraingo ontan, eskua zabaldu ta sakela azkatuaz, egipen on bat ezik, arazo bikain bat, naiz zerurako ta naiz lurrerako, bururatuko dezula, diozut.

PETRA: Besten dirutik guziak dira eskuzabal. Eta D. Fuljentzio ta zu ere batera zatozte. (Zinkuri egiñez) Auxen da lanbidea! Bizi guzian txanponka, ta zur jokatuta, aurreratutako dirutza orrela txautu bearra!...

D. JUSTO: Larogei milla duro emanda ere, zerekin bizia gelditzen zaizu, ta...

PETRA: Bai, balore-paperak salduta...

D. JUSTO: Ba ez zaizu damutuko saltzea. Bolsa beera doa ta aolkua entzun nai badidazu, lenbaitlen saltzea obe. Paperen balioa geiago jetxi aurretik, dirua eskuan gordetzeko garai da.

PETRA: Emen barruan (sabelera eskua eramenez) zer nolako arra dabilkidan bazeneki.

D. JUSTO: Diruak azten duan arra. Ez dezu ona osasunarentzat.

PETRA: Orrelako naigabeak ilko naute. Ene jainkoa!... D. Justo itzegin zazu, mintza zaite!... (eserita dagon lekutik ea eroriaz, burua makurtzen duala).

(D. Justo bere alkitik jeikirik Petrarengana urbiltzen da ta leunkiro burua altxa arazten dio)

D. JUSTO: Altxa buru ori Petra! Goruntz biotza! Izan zaite kementsu! (Sermolari gixa) Zuen familiaren gañera lotsa erori ez dedin, koñata ta bi illoben izena ta etorkizuna zainduaz bear duten dirua eskeñi zaiezu. Au dezu nere iritzia. Bestela, jendeak zer esango luteke? Lagundu zenezakienean erortzen utzi dituzula! beartsu zeudenean ez diezula jaten eman; ez estuasunetik atera. Ez... gañerako erruki egintzak agintzen duana egin...

PETRA: (eserlekutik altxata, damuturik) Arren! D. Justo Isildu zaite! Ez zazula itzegin geiago, biotza erdibitu didazuta. Zure esana egingo det.

D. JUSTO: Ongi da. Ez ziñala entzungor izango banekien. Une larri ontan biotza ikutuko nizula ere bai.

PETRA: Biotza... ta sakela! Zure itzen indarrak biotza ez ezik arria ere bigunduko lekute... ta sakel estu ta itxiena iriki araziko.

D. JUSTO: Ez da nere itza zure kontzientziarena baizik; eta onek Jainkoaren aginduaren oiartzuna bidaltzen dizu.

PETRA: Itza edo... pitza nere dirua zure esku lagako det, auzia antolatu ta kiebra geldi arazi dezazun. Balore-paperen billa oraintze joango natzaizu. (abitu naiez)

D. JUSTO: Ez det orren bearrik. Zure firmaz aski det.

PETRA: Nai dezun bezela. Bereala jarriko dizut ta kito!

D. JUSTO: Gauzak beroan egitea obe. (Mai gañean dagon karpeta batetik paper bat atera ta Petrari firma araziaz).

PETRA: (Firma jarri ondoren arnasa artuaz) A! Orain lasago nago.

D. JUSTO: Jakiña! Pixua kenduak ematen duan arintasuna. Gero koñatari otsegingo diogu ta Juzgadura joango gera.

PETRA: (zuzpertuaz) Nere anai zan Tiburtzio ta bi illobengatik egiten det sakrifizio au. Ez uste koñatarengatik... Ez orixe!

D. JUSTO: Ez zazula zure egintza onaren saria alperrik galdu.

PETRA: Ez det saririk eskatzen. Eta ez nuke nai iñork jakitea.

D. JUSTO: Jainkoak eta guk jakitea naikoa da. Ni isilik gordetzen oitutakoa nazu. Goian izango dezu ordaiña...

PETRA: Zure emazte ta nere lagun on Edubijisi bai esango diot. Eta emen nagon ezkero agurtu nai nuke.

D. JUSTO: Etxean da ta aguro etorriko zaizu. (Txiliña joaz)

PETRA: Adiskide mami-mamia det eta ezin nengoke ari adierazi gabe. Biok bat egiñik gaude ta itz gutxitan antzemango dio.

D. JUSTO: Elkarren kidakoak zerate ta poz aundia artuko du zure biotzkada nabaitzean. Emen dezu bera!

(Endubijis etxe barrura daraman atetik sartu bedi).

EDUBIJIS: (Arriturik Petrari) Zu emen? Ez nuen uste ain aguro elkar berriz ikusiko gendunik. Zer gertatzen da?

PETRA: Ba... (zalantzan). Zure senarrak esango dizu!

D. JUSTO: Ezin zeratela bizi elkarrengandik berezita.

EDUBIJIS: Aixtian elizako atarian utzi zaitut, eta... Urduri zamar ote zeuden...

PETRA: Bai, Edubijis, nere kezken berri badakizu eta ez nengon trankil. D. Fuljentzio nere konfesore ta zuzendariari konsulta egitera sartu naiz. Eta ark esandakoaz, geiago itxoin gabe zure senarrarenagana etortzea erabaki det.

D. JUSTO: Gu ere aitor-entzuleak baigaituzu... penitentzirik eman gabe gañera.

EDUBIJIS: Nere senarra mauka zabalekoa dezu. Esanak esan estutzen ez dan orietakoa.

PETRA: Ala da. Ta ni ere berari entzunda lasago arkitzen naiz.

EDUBIJIS: Goazen etxe barrura ta jerez pizka bat arturik erabat baretuko zera.

D. JUSTO: Aisago itzegingo dezute salatxoan iñoren kezkik gabe.

EDUBIJIS: Arrazoi dezu, bai. Goazen barrura.

PETRA: Bai, ta orrela D. Justori lanegiten utziko diogu. (abituaz).

D. JUSTO: Neregatik emen egon ziñezteke, ni ere banoa ta. Beste ator bat jantzita ordea. (beatza leiora eramanez) Au estuegia daukat eta botoia erori bait zaio.

EDUBIJIS: Nik ez dakit zer beatz dituzun. Botoi-zulo guziak xehatzeko.

D. JUSTO: Moldakaitza izaki...

EDUBIJIS: Gizonezkoa... Beste korbata ere jarri bearko daramakizuna zarpildua daukazu-ta.

D. JUSTO: Juezari ez zaio ardura nere korbataz. Toga beltzez jantzia joaten banaiz obe. Letraduen zikin-estalia degu...

EDUBIJIS: Aterako dizut bada... Armarioan txukun-txukun jarria daukat. (dijoala) Goazen Petra...

PETRA: Orrelako jantziai beldurra diet. Juezarengana agertu baño lenako «Xelemon» egitea naiago nuke... (Edubijisen ondoren joanez).

D. JUSTO: Aguro oituko ziñake. Guzia da teatroa munduan... (bijoa).

(Unetxo batean antzeztokia utsi gelditzen da. Andik pizka batera beste atetik Malen ta Xalbador ager bitez D. Justorengana datozela. Malen kalerako moduan apain jantzita; eta Xalbador ere oso dotore tratalarien bruxa gabe).

MALEN: Juzgadura joan aurretik obe diogu itzegin. Badakigu etxean dala.

XALBADOR: Ez degu astirik galtzerik, gure kaltean bait da. Auzitegian ez dute itxoiten, an lagun-urkoa ondatzeko zai daude berak zerbait irabazi al badute.

MALEN: D. Justorekin joanez arrera ona egingo digute.

XALBADOR: Bai, letradu azkarra ta gizon polita degu ta aleginduko da gure alde. Baiñan Juzgadura dirurik gabe baldin bazoaz, alper gaiztoan izango zaigu D. Justoren itzal ta jakituri guzia. Oraingoan Juzgadoari muturretik sartu bear zaizkio milla duroak. Bitor bankuzale arro ori aña, diruz ere, banaizela erakutsi. Eta gizontasunez areago! (Sobre aundi bat diru-paperez betea sakeletik atera ta mai gañera indarrez botiaz).

MALEN: Geiago zera, bai, zernai gauzetan, baiñan jaso zazu arren mai gañera bota dezun ori. D. Justok zer esan bear duan ere!

XALBADOR: (sobrea berriz artu ta gordeaz) Jakin dezala nere «siñalea» nolako dan! Gertatutako guzia garbi adierazi nai diot.

MALEN: Lotsatu ere egiten naiz, entzun bearrez...

XALBADOR: Aundiagoak entzuten oituta dago, agidanean. Munduaren berri badaki eta ez da batere arrituko. Zer bada Malen? Ez al zera nitaz fidatzen?

MALEN: Galdegitea ere!

XALBADOR: Nik... (batera eta bestera begiratuaz) nere emazte egin nai zaitut... Urteak dira begiz jo zindudala... Gaztetxo giñaneko Lierniko eromeri aiek gogoan al dituzu?

MALEN: (Samur) Xalba! Letraduaren etxean gaudela! Eta alargun bat naizela!...

XALBADOR: Orrengatik bada nork zaindu ta begiratuko zaituna bear dezu. (Malengana urbilduaz) Ez dakit amoriyo itzik esaten, Malen!, tratalaritzan pasa bait ditut urte onenak. Baiñan onelako tratu gozoarengatik (Malenen eskua artu nairik) pozik utziko ditut beste guziak!

MALEN: Zaude isilik! Nik ez det aspaldi gozo-bizirik ezagutu. Eta artara jarria nago. Nik ikusi ditudanak! Latzak!

XALBADOR: Gogoratzen al zera Andra-Maritan alkarrekin dantzen genduenan?

MALEN: Beste dantza goibelak egin ditut geroztik. Orduan ankak arin eta burua ariñago izan banituan, aize-utsa, ergelkerien ondorengo gorriak ikusiak ditut, eta ondotxo ordaindu gaztetako okerrak...

XALBADOR: Besteak ere ez gaituzu aingeru, pekatari baizik baiñan emen gabiltza aidoso... ta anka-libre. Zuk, suerte txarra izaki ordea.

MALEN: Ain txarra ezik. Ez dakizu, ez guzia! Nere etzipenean edozein gauza egiteko zorian nengon: nere burua putzura bota, edo izen ona galdu, norbaitekin etxetik iges egiñez. Nik al dakit!..., zer egingo nuan zu ez baziña azken unean agertu.

XALBADOR: Igarotako larritasunak aaztu itzazu. Orain Letraduarekin kontu guziak, zaar eta berri zurituko ditugu.

MALEN: Ezin sinistatu det. Dirutan zaudela ikusten da bai eta dotore jantzita...

XALBADOR: Ez nintzan «tratalari» bruxaz etorriko letradu ta juezarengana agertzeko; ta ere gutxiago zuri laguntzera.

MALEN: Ni bada, etxeko soñekoaz nabil beti. Ez det izan aldatzeko betarik (Bere burua apaindu ta panpinduaz)

XALBADOR: (Atsegiñez begiratzen diola) Nola nai zaude gustagarri Malen!

MALEN: Isil zaite Xalba! D. Justo datorrela uste det. Bai! bera da. (Elkarrengandik zerbait bereizten dira isilik geldituaz):

(D. Justo etxe-barruneko atetik agertuaz).

D. JUSTO: Egun on!, Ozta ozta etxean arrapatu nazute. Oraintxe ninjoan juzgadura.

XALBADOR: Ain zuzen orretara gentozen gu ere zurekin itzegitera.

D. JUSTO: Ez det uste bearrezko izango danik. Berri on bat eman bear dizuet. Bai Malen!

MALEN: Ba zan garaia D. Justo.

D. JUSTO: Zure koñata Petrak Juzgadoan kiebra erretira arazteko firma eman digu. Eta bereala noa luzapena eguardian bukatzen dalako.

(Malen eta Xalbador elkarri begira arriturik).

XALBADOR: (Bat batean) Bada... nik paperean firma ezik emen jartzen dizut dirua... (Sakeletik diru-sobrea aterata main gañera indarrez botarik) Eta zurekin D. Justo Malen eta biok joango gaituzu zor guziak kitatu ta paperak jasotzera.

D. JUSTO: Oso dirudun ikusten zaitut, Xalbador, baiñan gorde itzazu zure txanponak. Petrak gogo onez bere dirua eskeñi duan ezkero, ark egitea aski da.

MALEN: Ez det nik aren dirurik nai. Ez da desprezio ta erdeñuz, ez. Baiñan familia arteko diru kontuak zer diran badakit. Lenago ere naigabe ta lor ugari nere koñatarekin izan ditut eta al dala, kiebra-auzi au bestela zuritzea obe.

XALBADOR: Orretarako ekarri dizut bear dan dirutza.

D. JUSTO: (Bioi) Zuen borondatea ori baldin bada, neri berdin zait. Orain Malen, oar txiki bat egin bear dizut: alargun zerala eta norbaitzuek, masiatzailleak, alegia, oker iritziko dutela adiskide besterik ez dezun gizonezko batengandik, diru artzea, koñatak eskeintzen dizuna utziaz...

MALEN: Xalbador, aspaldiko ezagun eta laguna det.

D. JUSTO: Eta gizon langille, on eta prestua dala gañera, ondo dakit nik... Mesede ori asmo zuzenez egingo dizuna...

XALBADOR: Mesedea ez D. Justo, negozio ordañez ematen dan dirua baizik. Etxe onen bidez, ardi-larru, ille ta abar sal-erosiaz diru asko irabazi det. Gauzak igotzen ari dira ta diru laguntza ori eman nai diot.

MALEN: Bai, D. Justo! Laguntza ori ontzat artzen det, dirua ez ezik... (lotsaz) izena eman nai didalako.

D. JUSTO: Karanba, karanba! Egundaño olakorik! Orduan ez da itzerdi bat geiago.

XALBADOR: Bat bakarra, D. Justo: Nere baiezkoa.

D. JUSTO: Bai ta ez, itz motz, baiñan bakoitzak esan ditzazken aundienak. Kontratu batek aña balio dutenak...

XALBADOR: Ori da bada biok elkarrekin egin nai deguna: ezkontza kontratua. (D. Justori) Zu zerala lekuko. (Maleni) Ez al da ala?

MALEN: Bai jauna.

D. JUSTO: Zorionak bioi! Nere testigutza izango dezute. Baiñan goazen lenago Juzkadura, zintzilik dagon auzia zuritzera. Eta gero, gerokoak. Ordua aurrera doa eta ez daukagu astirik galtzerik. Atozte nerekin! (abituaz).

(Irurok, kaleko atetik irten bitez, zalapartan Malen eta Xalbadorek, maiean utzi zituzten puskak jasorik. Antzeztokia unetxo batean utsik gelditzen da Petra eta Edubijis beste atetik agertzen diraño).

EDUBIJIS: Errukizko obra aundia egin dezu, Petra ta Jaungoikoak saristatuko zaitu.

PETRA: Errukizkoa ez dakit, baiñan mingarria bai neretzat. Orrenbeste diru atera bearra. Illobengatik egiten det eta nere anai zan Tiburtzioren oroimenez. Koñatarengatik ez nuen egingo. Ez du merezi!

EDUBIJIS: Malen ona da, ez gaizki uste izan. Eta jakin dezanean orrela biotza ta... sakela zabaltzen dizkiotzula, belauniko, eskerrak emanez, zure mende jarriko zaizu.

PETRA: Nai litzake orrela mixeritik aterazi ezkero. Ni ez banau mixerin uzten... Ba ezpada ez ditut aren esku, diruak jarriko. Gauzak ondo lotu bear ditugu. Paperean garbi ipiñi nere emaitza illoben alde dala. Aitaorde zure senarra izendatuaz.

EDUBIJIS: Nere senarrak paperak zuzen egingo dizkitzu. Eta bein hipoteka kendu ta zorrak ordainduaz. Baserri ta lurrak libre geldituko dira Eliza berria egin dezagun. Zer nolako poza!

PETRA: Astiro ibilli bear da arazo oietan poza ez dedin negar biurtu. Lurrak balio aundia dizute erri inguruan eta arkitekto ta maisuen iritzia jakin aurretik ez dago ezertan asterik.

EDUBIJIS: Nola nai, Elizarako izanda modu onean salduko dezutelakoan nago.

(Etxe barrengo atetik neskame bat agertzen dalarik).

NESKAMEA: Etxekoandre! Jaun bat etorri da berorrekin itzegin nai duana.

EDUBIJIS: Nerekin?...

NESKAMEA: «Bueno»... Nagusiarengatik galdegin du, baiñan etxean ez dagola esan diodanean berorrekin berdin dala dio...

EDUBIJIS: «Klienteren» bat izango da. Sartu dedilla bada. (Bijoa neskamea).

PETRA: Ni ere banoa orduan.

EDUBIJIS: Geldi zaitez Petra. Nere senarraren ezagunen bat baldin bada gerotxeago datorrela esango diot eta guk gure ariari jarraituko diogu.

(Kaleko atetik sarturik Bitor agertzen zaigu jaun aundi antzera)

BITOR: Egun on andreak! (Agurtuaz) Zer modu?

EDUBIJIS: Ondo! zu ere bai Ulibarri jauna! Emen (Petrarengatik) nere lagun bat...

BITOR: (Eskua emanez) Ezagutzen det Andereño au.

PETRA: Bai, maiz izaten zera geure errian.

BITOR: Aspaldi sarritan etorri oi naiz, zenbait kontu zuritzera. Eta gaur astirik galtzeke (Edubijisi) zure senarrarekin itzegin bear det.

EDUBIJIS: Arixtian aterea da Juzgadura joateko asmoz.

BITOR: Ara baño leen, naitanaiezkoa zuan nerekin mintzatzea...

EDUBIJIS: Ez dakit zer gertatzen dan emen. Gaur guzia da «naitanaiezkoa, derriorrezkoa»... Begizkoak jota gaudela didirudi. Sorginkeria ote dan larritzen asia naiz...

PETRA: «Absoluzioa» artu dedan ezkero, ni berriz arintzen...

BITOR: (Asarre) Ta ni gogaitzen luze-iritzita! Ez daukat astirik galtzerik eta zure baimenaz, etxekoandre, telefonoz otsegitera noa.

EDUBIJIS: Itzegin zazu, itzegin, orrek barrena lasatzen badizu. Ea telefonoko aritik ixpiritu txar guziak igesi dijoazen.

BITOR: (Urduri telefonoz otsegin naiez) Entzun! 5-64-38 Juzgadua al da?... Emen Ulibarri!... D. Justo letradua or al dago?... Ezetz? Eskerrik asko! (Itzaldia etenaz eta telefono tresna bere lekuan utzirik).

EDUBIJIS: Nere senarra Juzgaduan ez badago, Malen alargunaren etxean izango dezu, paperen batzuen billa joana edo...

BITOR: Paperak..., paperak... Une ontan paperok ez dute zer balio eta denborak, bai. Aldia urrea da. Au dala, barkatu, baiñan uzten zaituet. Egunon-etxekoandre! Egun on andereño! (Bioi eskua emanez) Urren arte! (bijoa) Arraioa!

EDUBIJIS: Zoaz ondotxo! (Aitaren egiñez).

PETRA: Jainkoak dizula egun on!

(Bitor aienatu ta gero)

EDUBIJIS: Ori da gizonaren ezin egona! Zer ote dabilki buruan!

PETRA: Ez diot batere atarramendu onik artzen, nora dijoan aztarrena atera nai det eta jarraitzera noakio. Ekaitza da!

EDUBIJIS: Nik ere lagunduko zaitut bada... turmoia sortzen bada ez zaitut bakarrik utzi nai. Zaude pizka bat! Euritako zira ta gañerakoak artzera noa.

PETRA: Bai, Santa Barbarak zaindu gaitzala. Tximistaren aurka.

OIALA