IV. EKITALDIA

LENENGO LAUKIA

I. AGERRALDIA

(Presondegiko gela zikin eta illun bat. Aurrez aurre, ate bat zerrallu aundiz itxitzen dana. Alde bateko orman, oso goi, leiotxoa. Oazur guzitzat alki zar bat).

D. MARTIN, GOTZON ETA IZASKUN

D. MARTIN: Gure buruak era errukarri ontan ikustea ere! Nork esan! Bañan (lagunai) Es estutu. Oso lasa egon giñezke, kontzientzi barruntea garbi bait daukagu ta beste gañerantzekoa, ez da ezer!

GOTZON: Garbi?... Kontzientzia bearko bai, bestela ondo zikinkeriz inguraturik gaude. Toki txukunera ekarri gaitue. Ni emen egotea, gaitz-erdi! Bañan emakumezkoa eta apaiz jaun bat kuxidade ontan. Lotsagarria da! Ta guzia errelijioaren izenean. Etsai aundi ta amorratuenak berak dira.

IZASKUN: Neregatik ez dit ajolik. Aterako naute. Zuek ordea... Bartko tiro ots eta garraxiak entzun al dituzute? Oso bertan ziran. Eraildako gaxoak zeintzuek ote? Iltzalle andurrak! Zure txanda noiz izango beldur naiz Gotzon. Oi! (Begiak eskuaz estalirik).

GOTZON: (Bare) Zer egingo degu bada.

D. MARTIN: (Sutsu) Ori ez! Ez! Lenago ilko naute-ni, bai, ni-zuri ezer egin aurretik. Atzo epai maiekoai esan nien bezela: errudunik baldin bada neroni naiz. Zuk ez dezu egin nere agindua betetzea besterik komentua zaintzen geldituaz. Beraz emendik laister atera bear zaitue.

GOTZON: Atera ala ez atera ez det ezer ukatuko. Alegia, abertzalea naizela ta Jaunkoikoaren urrengo Euzkadi maite dedala, nere Aberria dalako.

IZASKUN: Eta nerea.

D. MARTIN: Ez da maite dan guzia aitor bearrik.

IZASKUN: Berak gorrotoa nortzuei dioten ederki erakusten dute beintzat.

GOTZON: Ezin ikusia! Zertarako etorri bear zuten, bestela gu zapaltzera.

D. MARTIN: Ez dute ori egingo zuzentasunaren aurkakoa bait da.

IZASKUN: Ez e? Ez ditu nik bezin ondo ezagutzen.

D. MARTIN: Egia ta arrazoia ditugu gure alde ta iñoren aurrean burua gora jasota azaldu gaitezke.

GOTZON: Ori bai; ortan det nik arrokeria, zer ba? Espetxean sartu gaituelako, kokilduta. Ez beñere ez! Ez da onela Izaskun?

IZASKUN: Ikusiko dezu ikusi zer balio duten zure itzak oien astakerien eta griña gaiztoen aurka. Egia aitortzeko, ate ori noiz irikiko beldurrez dar-dar nago.

GOTZON: Ni berriz gutiziatzen. Zerbait jakingo al degu, ta gosari ematen ote digute. Gose naiz.

D. MARTIN: Lenengo meza ematen utziko didatela uste det.

GOTZON: Emen nazu laguntzeko.

IZASKUN: Eta ni entzunle.

D. MARTIN: Ateratzen uzte ba zaitue bai. Gu deitzera ez datoz oso goiz. Ez bait gera bakarrak izango ta gutaz aztuko ziran.

GOTZON: Zeintzuek geiago dauden baituta jakiteko gogotan nago. Bart arratsean abots batzuek entzun nitun bañan ez ezagunak.

IZASKUN: Emakumezkoetatik bakarra izango naiz.

D. MARTIN: Onela omen aundiagoa zuretzat.

GOTZON: (Adi-adi) Orain ere oin-otsak entzuten dira berta zamar. Onuntz ote datozen gañera...

D. MARTIN: Bai! gure atezaiak ez ba dira... kanzerberoak! (giltza soñua entzun bedi).

IZASKUN: (Iziturik) Atea irikitzera datoz! (oarkabean tokiz aldatu ta beste egokiera bat ar beza).

II. AGERRALDIA

LENGOAK ETA REKETE TA PALANKA IZARDUNAK

(Giltz eta zerrallu soñu ondoren atea azkarki zabaltzen da espetxe gelara bi izardunak Rekete ta Palanka arroputz eta erraibeltz diosalik gabe sartzen diralarik).

PALANKA: (Irri gaiztoa) Onuzkero esnatuko ziñaten ez da ala?... Gu esnago ordea! Ez uste guri ziririk sartzerik. Beriala epai maikoen aurrean agertu bear dezute, atzoko zuen esanaldiak berritzera...

D. MARTIN: Nik lenago agintari jaunai apal eskatu nai diot meza donea ematera joaten utzi nazatela.

PALANKA: Meza! ja ja ja!! azti-meza! Ez gaituzu ipui oiekin atzipetzen. Zuri egingo dizuguna sotana kentzea da, gure agintarien aurrean agertzeko.

D. MARTIN: Ezerez eta obenlari natzaizu. Jaungoikoak daki ondo bañan ez naiz iñon lotsatu apaiz jantzian agertzez.

PALANKA: Oraingoan gonak kenduko dizkitzue, barru ortan zer dezun ikusteko. (Sotana astin bezaio).

REKETE: (Palanka ta apaiz artean sarturik) (Palankari) Zaude geldirik!

PALANKA: Bai alperrik da onekin itzegitea. Apaizai baño obe det emakumezkoai jaramon egitea (Izaskunengana joanez) Neskatxa polita ez ba da ba. (Izaskunengana urbiltzen dalarik Gotzon ez dabil urruti ta begiz jotzen du).

REKETE: (D. Martinekin buruz-buru) Mingarri zait apaiz bat emen ikustea. Ez zan ori gertatuko, ordea, zu errelijioa zaintzera datozenen alde jarri baziñan, eta ez gorriekin naasita ibili, bizkaitar lotsagalduok bezela.

D. MARTIN: Atzo aitortu nuen gauza bera esango dizut: ez det egin bearrean zegonari laguntzea besterik. Errelijioaren aginduok urratu dituzutenak zuek izan zerate! guda piztuaz, legearen aurka asaldatuaz, jende txea erailtzen asiaz...

REKETE: Jende galdua! Ez al dakizu komunismoa zetorrela? Guk aurrea artu diogu. Obispoaren baimena ba genduen ortarako.

D. MARTIN: Ez dakit zer zetorren. Ez det iñon ikusi Obispo jaunaren baimenik! bañan komunismoa bera ere zuek sortu dezuen lurrikara baño okerragoa ez dalakoan nago.

REKETE: Zurekin ez dago mintzatzerik. Itz oiek epai-maiaren aurrean esaten ba dituzu erailla izatera zigortuko zaitue.

D. MARTIN: Berdin zait! Egi osoa, egia guzian, egia besterik ez da aterako nere aotik.

REKETE: Or konpon, ez gero guri errurik leporatu. (Palanke deituaz) Opizial jauna! Goazen! ezin itxoin araziko diegu epai maikoai. Lenengo gizonezkoak agertu bear dute.

PALANKA: (Erantzunez) Bai bai (Izaskuni) Entzun dezu. Emen gelditzen zera.

IZASKUN: (D. Martin eta Gotzonengatik) Eta oiek ez?

PALANKA: Ez oiek gosaltzera daramazkigu. Euskaldunak oso goseti ta tripazaiak bait dira. (Gotzoni, zorrotz begiratzen diola ikusirik) Zer esan nai didatu begiratu oietaz? A! A!

GOTZON: (Asarrea eutsiaz) Ezerrez! Jaunartzeko bait nago D. Martinek Meza eman dezanean. Bestela...

PALANKA: Emango dizue bioi berunezko opiltxoak!

REKETE: Berriketak utzirik atozte nerekin Auzitegiko gela nagusira.

PALANKA: Zoaz aurretik. Ni pixka batean neskatx onekin geldituko naiz bakarrik egon ez dedin. Bestela ikaratu egingo bait da.

IZASKUN: Ez jauna ez. Zuk ikaratzen nazu izanean. Naiago det bakarrik egon eta ez gaizki lagunduta.

PALANKA: Ez emakume, ondo zainduko zaitut.

REKETE: Zuek biok (D. Martin eta Gotzoni) atozte nerekin.

D. MARTIN: Meza ematen utziko al didate?

REKETE: Ori ez da gure egitekoa. Epai maikoak erabakiko dute. (Bijoazela).

PALANKA: Guk pistola bana degu zuek zuzen ibil arazteko. (D. Martin, Gotzon eta Rekete ateratzekoan atea itxiaz Izaskun dagon aldera biurtzen da).

III. AGERRALDIA

IZASKUN ETA PALANKA

PALANKA: (Izaskun negarrez ari dala oarturik eztiki ta losintxaz mintzaturik) Ez negarrik egin gazte. Ez zaizu ezer gertatuko. Gosaria ekarri araziko dizut.

IZASKUN: (Zakar) Ez det ezer nai! Utzi nazazu pakean! Zoaz emendik!

PALANKA: Ez beldurtu, ez dizut kalterik egingo. Ain bakarrik ikusita laguntza eskeni nai nizuke; orra guzia.

IZASKUN: Ez det zure laguntasun bearrik.

PALANKA: Geiago zuk uste dezuna baño.

IZASKUN: Orduan zuregatik gaude emen. A zer nolako laguntzallea.

PALANKA: Neregatik ez, bañan nortzuek salatu zaituen ba dakit eta azke uztea nere gain dago.

IZASKUN: Orrela baldin bada, orain eraman dituzuen bi gizon on oiek beriala azke jarri bear dituzu. Bata, besterik ez ba da, apaiz jauna dalako; eta zein baño zein errugabeak biak.

PALANKA: Gauza eziña, eskatzen didazuna. Guda auzitegiaren eskuetan bait daude, ta Consejo de Guerrak erabakitakoa egingo da: orman aurrean ankaz gora zerraldo erortzea...

IZASKUN: (Ikaraz eta asarre) Ez da egia izango. Gaizkille alenak! Madarikatuak ori dagitenak.

PALANKA: Legea! Gizon oietzaz ardura aundia artzen dezula dirudi. Senideak al dituzu ala?...

IZASKUN: Senideak bañan geiago: Jelkideak!

PALANKA: Oietzaz ez da ezer egiterik... Bai, lurperatzea edo. Orain zu ez ba zera arroegi jarduten biar goizerako emendik ateratzeko era egingo dizut.

IZASKUN: Aiek ez ba-dira, ateratzen, nik ere emen gelditu nai det.

PALANKA: Aiek atera?... Baliteke ateratzea «paseotxo» bat ematera...

IZASKUN: Itz oiek ni ikaratzeko esaten ba dizkidazu alperrik ari zera.

PALANKA: Ez! zure onerako esaten dizkitzut. Nere itzari jaramon egiozu; izan zaite sentzuduna. Lenengoz, ikusi zindunetik barrura sarturik zauzkat. Biok adiskide on izan gaitezke.

IZASKUN: (Arro) Adiskide?... Nere adiskideak emen zeudenak ziran. Zu, beti etsai, ta etsai amorratutzat joko zaitut. Bai, naska ematen didazu. Gero ta geiago. Utikan! (arpegia itzuliaz).

PALANKA: (Barruko asarre biziari ezin eutsirik, alare ordea gaitz irritsu agertuaz) Ederki! Ederki! Ondo da jakitea. Beraz aiek dituzu adiskide ta ni etsai? Ja! ja! Ja! Aiek aña eskubide det ba-da zure gain. (Makur bidez) Aiekin gau batean egon ba zera, nerekin egingo dezu bestea. Elkarrekin lo egingo degu.

IZASKUN: Lotsa galdu! naskagarri zikiña!

PALANKA: (Neskatxaruntz urbilduaz eta ikutu nairik) Guri-guria zaude. A zer nolako kolko biguña izan bear dezuna.

IZASKUN: (Igesi egiñez) Ikutzen ba nazu karraxi egingo det.

PALANKA: Gauean ikusiko degu karraxi egiten dezun ala ez. Ez, ama! deitu. Tiroak entzundakoan isilduko zera.

IZASKUN: Ustel nardagarria! ez bestena! Emakumezko argal batekin errezki ausartzen zera.

PALANKA: Zertara ausartzen naizen gero erakutsiko dizut; naiz zuk ez dezun ikasi bearrik. Ondo dakizun gauza bait da. Gizon guziak berdintsuak gera.

IZASKUN: (Sutsu) Zu ez zera gizona; abere likits kirats bat baizik! Zoaz emendik!

PALANKA: Onenean akerra adar eta guzi: ta zu antxumea. Ez bebeka asi, bakarrik utziko zaitut.

IZASKUN: Naiago det milla aldiz.

PALANKA: (Kanpotik datozen oñotsak entzunik). Naita ere, ez zera bakarrik egongo bada. Onuntz datozela dirudi. Lagun berrien batzuek.

IZASKUN: Jaungoikoari eskerrak! (Giltz eta zerrallu soñuak nabaitzen dira; ondoren atea irikitzen dute, D. Martin, Gotzon eta Rekete izarduna berriz sartuaz).

IV. AGERRALDIA

LENGOAK, D. MARTIN, GOTZON ETA REKETE

REKETE: (Aurrean sartuaz) Emen gera berriz.

PALANKA: Nola ain aguro?

REKETE: Agintarik ez dute astirik galdu nai. Oiek bere siman bait daude; auzitegiaren egitekoa laister amaitu da: eraillak izatera, zigortu ditu.

PALANKA: Militar lege arabera jakiña zan pusilatuko zituztela. Auzitegira ekarri gabe, gañera lenago garbitu bear zituzten. (Izaskun negarrez asten da: asperenka).

GOTZON: (Izaskuni) Ez orrela jarri! Lasa zaite!

D. MARTIN: (Palankari) Eskerrikasko jauna. Zure burua kristautzat iritziko dezu. Piztiak ez dute errai beltzagorik.

PALANKA: Zer Kristau ta zer sakristau ondo! Españaren etsaiak ez dute errukirik merezi.

GOTZON: Etsaiak zuek zerate. Guk euskaldunak izanagatik Españako legezko agintaria eta zuek berriz ez!

PALANKA: (Gotzon jo nairik eta oiuka) Oni, nork eman dio izardun bati itz egiteko eskubidea.

REKETE: (Palankari baretuaz) Isildu zaite ta ez emen istilurik sortu.

D. MARTIN: Ori nai degu. Pakean utzi gaitzatela. Lenago ere, zuek sortutako matxinadan ez degu egin lagun urkoa lagundu ta gere buruak zaintzea besterik.

REKETE: Ez naiz ortan sartzen. Epaituak izan zerate ta erabakia emana dago. Mingarri zait egia da, bañan biar goiz arte epea dago ta bitartean barkapena iritxi dezakezue.

GOTZON: Ez goaz iñora barkapenik eskatzera ori errudunak gerala aitortzea litzake.

D. MARTIN: Goiko Jaunak epaituko gaitu guziok eta Aren borondatea egin bedi. (Izaskunek negarrez darrai).

PALANKA: (Izaskuni) Madalen! bear zenuke izena, ai Madalen Madalen! Madalen Malko!

REKETE: (Asarrekoi) Utzi ditzagun pakean! (Palankari besotik eutsirik) Goazen!

PALANKA: Oiekin gelditu bear al du emen?

REKETE: Ez degu beste agindurik artu, beraz ez da gure egitekoa (Palankari ateruntz bultzarik) Galdetuko degu. (Espetxeratuai) Egun eta gau guzia dezute gertutzeko. Orain zerbait jaten ekartzeko agintzera noa; eta beste zernai eskatzeko eskubidea dezute.

D. MARTIN: Nik meza ematen uztea nai nuke ba...

REKETE: (Atea itxiaz) Ori gaitz ikusten det... (bijoaz militar biak).

V. AGERRALDIA

D. MARTIN, GOTZON ETA IZASKUN

(Iru espetxetutakoak oso eroriak gelditzen dira. Bat batean D. Martin belaunika bedi; gero eskubiz Gotzon Besarkatzen du ta biok jekirik Izaskunengana doaz pozkariatu naiaz).

D. MARTIN: Gora biotzak! Ordu larri auetan Kristau gerala erakutsi bear degu; ta ez diogula beldurrik eriotzari. Ixo ba Izaskun!

IZASKUN: (Malkoak legortuaz) Ez det orrengatik negar egiten. Eriotza askotan obea bait da zenbait eskuetan bizitea baño...

GOTZON: Ez det uste erilko gaituenik. Itxura guziak gu beldurtzeagatik egin dituzte. Ori al da justizi zuzena?...

D. MARTIN: Ez ba! juztizi okerra dalako, zuzengabekeria! ez degu uste geiegi izan bear.

GOTZON: Zer dakite ortan militar oiek? Iru galdera eginda epaitu gaitue. Gizonak geiago gabe urkamendira bidali nai? Otso alenak.

D. MARTIN: Pizti txarren eskuetan gaudelako eriotzari aurrez-aurre begira bear diogu, borrero ta iltzalleai barkaturik.

IZASKUN: Emendik ateratzen ba zaitue, ni ere eraman nazatela (berriz ere negar lerturik). Ez det bakarrik gelditu nai!

GOTZON: Gurekin ezin ibilliko zera beti. Zu azke jarriko bait zaitue: ta gu...

IZASKUN: (gogor) Zuekin batera erail nazatela!

D. MARTIN: Ez da oraindik zure ordua.

IZASKUN: Bai! Palanka likits ori nere ondoren dabil ni galdu naian. Eta gaur gauean zuek emendik baldin bazoazte, indarrez berea izatea beartuko nau (asperenka).

GOTZON: (amorruaz) Ta oiei barkatu? Beñere ez! Oraintxe bazterren batean atzemango banu itoko nuke!

D. MARTIN: Jesukristoren legeak ez du ori agintzen. Gañera, orrekin ez zenduke ezer aurreratuko. Beste bide batez Izaskun obeto zaindu genezake.

IZASKUN: (Eskale) Bai, emen geldituta. Arren, ez nazazutela utzi bakarrik. Zuek zoazten lekura joan nai det, naiz eta pusilatzera eramaten ba naute ere.

D. MARTIN: Emakume sendoa zera, adoretsua.

GOTZON: Onelako andregai kementsua aukeratu nuen D. Martin. (Izaskun eta Gotzon naigabepean laztanki elkarri begiratuaz)

D. MARTIN: (Bat batean, goi argiz jota bezela) Ba Gotzon, andregai ori emazte egiña bazenuke obe.

GOTZON: (irripar ituñez) Laister giñan ezkontzekoak, ez da ala Izaskun?

IZASKUN: (Itunki) Bai bañan orain ez gaude asmo ortan pentzatzeko. (negarti)

D. MARTIN: Orain beñere baño geiago bear dezute laguntza ori. Sakramentuetako goi-eskerra lorraldian da bearrezkoena.

GOTZON: Ezkontza!... Kartzelan gaudela?

D. MARTIN: Bai, bai.

IZASKUN: Ez dezu aldarte onik galdu. Txantxetan ariko zera...

GOTZON: Gauza eziña. Nola nai dezu ordea. Laister utziko nuke alargun.

D. MARTIN: (ben-ben) Ala balitz ere! Orrek eriotz ordurako emango lizuke indar berri bat ; ta Izaskuni ere zu gabe bizi izateko bear duan eskerra: Sakramentuaren ondasuna!

IZASKUN: (Oniritzirik) Onela baldin bada nik baiezkoa ematen dizut.

GOTZON: Nik ez det ezezkorik esango. Nola ditezke, ordea, paperik eta agirik gabe.

D. MARTIN: Zuek aski zerate. Ez da agiri geiago bear, ni lekuko naizela. Onelakoetan, «articulo mortis» deritzenetan Elizama onak bideak errezten daki.

IZASKUN: (apal) Gertu naukazue.

GOTZON: Zuri ondo ba derizkiotzu neregatik ez dago eragozpenik. Bizirik ateratzen ba naiz gerorako lan bat gutxiago. Jaungoikoak bestela nai badu...

IZASKUN: (Sutsu) Zuregatik otoitz egingo duan alargun bat utziko dezu. Ta... (zarradak jarraitzen usten ez diola).

D. MARTIN: Agian, uste baño asti geiago izaten alda ta Jaungoikoak eman dezazuke aingeru bat, izen berekoa; aitak maite izan dituan gauzak maiteko dituana! zartzaroan babes izango dezun seme kutuna... (Itz oiek D. Martin esaten ari dala Gotzon eta Izaskun, ezin bestela, elkar kartsuki besarkatzendira. Ta au ikusita apaiza eztiki aiengana urbilduaz galdegiten die) Izaskun! Gotzon senartzat artu nai al dezu!

IZASKUN: Bai aita!

D. MARTIN: Gotzon! Izaskun emaztetzat artu nai al dezu?

GOTZON: Bai aita!

D. MARTIN: (Belaunika arazten ditu ta bikotearen buru gañera onespena zabal eta geldia erortzen da) Alabitz! In nomine, Patri, Filio, Spiritu Santo.

OIALA GELDIRO

IV. EKITALDIA

BIGARREN LAUKIA

(Lenengo ekitaldiko agerkai bera: komentuko klaustro barrena. Elizan, illeta otoitzak amaitzen ari dira. «Liberame» ren azken oiuak datoz).

I. AGERRALDIA

PAXKUAL ETA ATEZAI AIZPA

(Paxkual ildakoen oroimenez kanpai sokari eragin dio: ta joalearen ots itzalak entzun bitez. Atezaia orduntxe elizatik irtenik)

ATEZAI AIZPA: Ez det iñoiz onelako illeta itunik ikusi. Iñor ez Elizan, etxekoak ezik. Erru izpirik ez zuten D. Martin eta Gotzon gaizoak erail dituzte, ta elizkizunetara erriko jendeari etortzen utzi ez ! Zer ikustekoak ote gera oraindik?

PAXKUAL: Edozeñek daki. (Berriro sokari eraginez) Berdin da ba! Nik jotzen jarraituko det, erri guziak jakin dezan pazista urde zikin oiek etxeko bi il dizkigutela. Ta bat Kapellaua. Ori al zan zekarkiten erreligioa! Askoz obe da komunisten fedea.

ATEZAI AIZPA: Jesus milla bider! Ez zazula orrelakorik esan. Zu ez zera lengoa, oso aldatua ikusten zaitut.

PAXKUAL: Bai orrela da. Gazteago banintz! Ez ditut alper gaiztoan 40 urte, komentuko sakristautzan igaro! Matxina aste oietan geiago ikusi bait det nere bizi guzian baño. Karlisten asmoak, guzia gezur eta jauntxokeria! Ez det izenik entzun nai!

ATEZAI AIZPA: Ni berriz jaioko banintz ere monja izango nintzake bada.

PAXKUAL: Laister, gorriek irabazten badute ez da monjarik geldituko munduan. Zuriek apaizak erailtzen badituzte ea gorriak zer egingo duten!

ATEZAI AIZPA: Mundua, mundua dan bitartean guk iraungo omen degu.

PAXKUAL: (Ezezpenez) Azitarako! (Isilune bat ondoren) Ezin astu ditut gure D. Martin eta Gotzon. Oso bulartsu illak izan bear dute biak.

ATEZAI AIZPA: Ezin ulertu det nolatan ez bear oiek katolikoek egin ditzazketen.

PAXKUAL: Españan katolikotasunik ba al zan ba! orregatik euskaldunai ziguten ezin ikusia: Ebroz arunzkoak eta emengo karlista jauntxoak.

ATEZAI AIZPA: Ez da orrelakorik geiago gertatuko. Presondegietatik jendea ateratzen asi omen dira. Ta oien arteab Izaskun. Ikusi nai nuke gaixoa.

PAXKUAL: Nik D. Martin eta Gotzon ikusi nai nituzke bizirik eta bitartean (kanpai soka eragiñez) nun nai esango det francotarrak gaizkille ankerrak dirala; (oiuka) Madarikatu! endakatua! odolzaleak!!

ATEZAI AIZPA: Ixo! ixo! Entzuten ba dizue.

AZKEN AGERRALDIA

(Antzerki asieraren antzo Monja-taldea elizatik datorela klaustro zear doa, emeki emeki, beste muturrean eskutatu arte).

LENGOAK, AITZINDARI TA ZUZENDARI AMAK

(Oiek biak, lerroan azken aldera doaz eta besteak aienatutakoan gelditzen dira, Atezai ta Paxkualengana urbilduaz).

AITZINDARI AMA: (Atezaiari galdegiñez) Jaungoikoak dizuela egun on. Ez al da berri berezirik eldu kale aldetik?

ATEZAI AIZPA: Deus ez! Aintzindari Ama.

AITZINDARI AMA: Beldurtzekoa bait da. Beti badegu zerbait eta. Nolako txarkeriak! Jesús!

ZUZENDARI AMA: Amaitu dira Ama. Aurrerantzean ez omen da orrelakorik gertatuko. Francok pakea ta tajua jarriko omen ditu.

PAXKUAL: (Asarre, kanpaia eragiñez) Illobiko pakea! urde zarra! Ta D. Martin eta Gotzon?

ATEZAI AIZPA: Ez eztabaidan asi: Jainkoagatik.

ZUZENDARI AMA: Aski dezu kanpaia jotzez. Ez al dakizu elizkizuna amaitu dala ta kandelak itzali dituztela?

PAXKUAL: Bai! bañan erri guzitik kanpai otsa ondo entzutea nai det, onela norbaitzuen barruan dardarra sartzen al da ta eriotz anker orren odola buru gañera erori beie Abelen itzala Kainen ganera bezela.

ZUZENDARI AMA: Epai-maiak epaitu zituan eta ez da egin aren erabakia betetzea besterik. Beraz erruren bat izango zuten.

AITZINDARI AMA: Isil gaitean. Arkutar Jone ere epai-mai baten erabakiz erre zuten eta Elizamak berriz Done mallara igo du. Guzientzat eta batik bat eroritakoentzat bear degu goimatasuna. Gaur Izaskun gaixoa, espetxetik atera duten ezkero, ikustera joango gera.

ZUZENDARI AMA: Ez al da goizegi? Gero ere astia izango da. Gaixoa obeto geldituko da Komentuan sartzeko munduan bizitzeko baño.

AITZINDARI AMA: Ez dakigu Jaunaren naimena zer nolakoa izango da. Ezkutuak bait dira Aren bideak.

PAXKUAL: (zakar) Nik badakizkit ba! Izaskun ezkondua dago! Kartzelan bertan! Ageri batean ori utzi omen dute idatzita il aurretik D. Martin eta Gotzonek!

ZUZENDARI AMA: Nola leike ordea? Ori izugarrikeria!

AITZINDARI AMA: Jainkoaren onespena, zergatik ez!

PAXKUAL: Aien izena oroitu ta garbi arazten nork lagundu izango du agian. (sutsu) komentu ontan baño geiago. Aiek il da gero ez det emen bizi nai. Itotzen naiz. Banoa!

AITZINDARI AMA: (leunki, eskale) Ez olakorik egin Paxkual zure laguntza bearrezkoena zaigunean. Itun, naigabez beterik gaude, ez zazula geitu gure atsekabea. Geldi zaite. (besotik elduaz) Jesukristo gure Jaunak, egun obeak emango al dizkigu.

PAXKUAL: (zalantzan) Ezin! Igesi noa! Urruti!...

ZUZENDARI AMA: Ezkiogako Amabirgin ikusleak esaten zuen ibaika ixuriko zala. Geienak ez zuten sinistu nai izan eta —zeruko zigorra— orain egia gertatu.

PAXKUAL: San Migel, onak zaintzera etorriko zala ere esaten zuen. Bada, ez naiz itzuliko erri ontara Goi-Aingeruak ezpataz, azaluts, pariseo ta itxurati guziak garbitu artio.

AITZINDARI AMA: Igarkizun oiek zur eta arretaz artu bear dira. Zoritxarrez sarritan txerrena... (monjak Aitaren egin bezate itz ori entzundakoan) nagusi bait dabil.

PAXKUAL: Nik ez ditut ba nagusitzat aitortuko ez Franco ta ez Malko, gure lege zarra baizik!

ZUZENDARI AMA: Gotzai jaunak itzegin dute ta kristau katoliko guziak militarren alde jartzeko agintzen dute.

PAXKUAL: Gutxi dakit, bañan ez det uste ori amar agindu artean dagonik. Nork agintzen du ezpata ala artzai-makillak?

AITZINDARI AMA: Lurrikarak! Ondoren gelditzen dan naasi aldian zutik irauteko indarra gutxik bait dute. (Goruntz begiak jasorik) Illunpean artaldea galdu ta sakabana ez dedin, Jaun altsuari eska ezaiogun Artzai onak eman ditzaigula!

ZAPIA GELDIRO

AMAYA