II
Don Juan bere adixkideki bentan

        Hauste goizan hitzartu thenoreko laur gizonek Ardatxeroarenian junta egiten die Don Juanek, alforjetan zutian anhuak emaiten dutu Bixarri eta Trinkari, berak bi xahako arduz betherik hartzen dutu Agnarenian, eta Xapalanda aitzinian abiatzen dira trenpu hun Gañeko Bentalat buruz. Laur orenez ebili ondoan elhurrari gainti, heltzen dira Gañeko Bentala untsa eskerniaturik eta egarrituxerik. Erran gabe dua, Erreginarenko zurubian hasirik, xahakoek ardu tzirista zonbait galdu ziela Bide Gorri gainean, Ezpel Sarian, Aize Sarian, Ihizkondizeko Portiluan, Uthur Hotxetan, Arthe Burian azken txortolek ematuxe zien laur gizonen egarsuia.

        Eguerditan Gañeko Bentako borthatik barna sartzen dira. Juan Benterua eta Mari-Paitta haren emaztia hasten ziren zopa hun baten jaten. Eginik zen patataz, alubiaz edo ilharrez, eta salonez, hura beita Espainolek udan ekhian idorrerazten den aragia untsa gazitu ondoan.

        Benterua laur gizonak ikhustiareki sukhaltian sartzen, jeikiten da eta oihuz erraiten du:

        —Zer bada! xuek keben, holako tenporareki! xuek don Juan, Xapalanda, Trinka eta Bixar! eta zer berri dago Santa Grazian? Baya, Santa Grazia guziko laur gizon baphuenak orai keben! karakho! Maria xuan dadila, eta saits dezala anis pitxerra, kortarik gizon korier baso banaren emaiteko!

        Don Juan:

        —Goseturik gutuzu eta barazkaltu nahi gira. Baduzu arauz ardu inhar bat orano?

        Benterua:

        —Bai, karakho, ardau izanen diagozu bai, atzo xinik diagozu eta bada ardau ona, Oliteko iriko ardau hoberenetarik, eta gero zahagian beitago xin bezala ahotxek etzazuela erran Frantzian Juanek eta Mari-Paittak ardauari ur ezarten diela. Edan zazie anis kortarik buen trago eta zahagitik barrikalat hustuko dugu orai xuen begien aitzinian ardaua, eia ikhusiko xuenez urik botatzen.

        Elhe horik erran bezain sarri, zahagia husten du barrikalat; Santa Graztarrak algarri soz begi nikaz ari dira beren beithan dioielarik: «Eguna ardua atzamaiten diagu hurik gabe, behar ere ez gintia ikhusi jiten athe buria behera Bentero tripa handiak». Bena gaizuek etzien kasurik egin barrikan bazenez hurik aitzinetik; ikhertu ukhen balie jakinen zien nur jin ere benteroak bethi hur hein bat etxekiten zerola prest, ahotxak jiten zieneko. Hirur kantaro arduak nahasi ziren egun hartan bi kantaro hureki.

        Santa Graztarrek anis phitxerra husten zien artian, Mari-Paittak prestatu zutian don Juanek eman lukhainka, andoila, trantxa pharte hun bat, hots egin zian barazkari hun bat. Salda trenpatzen du eta bost gizonak mahain bati buruz jarten dira guziek zoparen jateko ber untzitik.

        Xapalanda hanitx delikatu zen eta gaizak nahi beitzutian xahuki prestaturik, begi bazterraz sogiten zian eia Mari-Paittak zer planta zian kozinaren egiteko. Ikhusten du kota goraxe eta kota haldaz xukatzen gizoner eman gei zutian zurezko golhari eta forxeta beltz eli bat. Etzaio agradatzen eta ezta net gogo hunez zopari lotzen, bena zopa urhentu ondoan edaten beitu godale hun bat Benteroak emanik, ahazten zaio Mari-Paittaren kota hegal theia, eta geroalat bestek bezain untsa jaten eta edaten du.

        Benteroa artetarik ari zaie:

        —Alo gero, onki xan eta edan zazue, eta bada kharakho, ez gero fama gaixtorik Frantzian erran Mari-Paittaren eta karen khaunaren!

        Jatiaren eta edatiaren bortxaz, laur Santa Graztarrak alageraxetan dira, kafia edaten die Espainako rom tzortola hun bateki, anis godalet txipiak laur bostetan husten dutie. Denbora badoa aitzina. Arrestiri aphala jiten da, eta Benteroak Trinkari erraiten dero:

        —Alo!!! eman zazu orai aire bat zelura gora, eta lehenik orok xunto eman zazie anila bat etxeko andriaen osagarriari.

        Ordian herots izigarrian xahakotarrak hasten dira ahal bezain goratik:

        —Benteroaren eta Mari-Paittaren osagarriari to-o-o-o-o-pa, ou hi hi hi hi hi!

        —Hola hola mantenatzen bagutie berriz, ere merexi beitie to-o-o-o-o-pa, ou hi hi hi hi!

        Benteroa esku zapartaz ari da eta erraiten du:

        —Ai, karakho! qué gente tan alegre!

        Trinkak belatxaren airia emaiten du gero zelu odeietan gora ixiltu denian, Benteroak hartzen du itze batetarik txilitxau zen gitarra bat eta erraiten:

        —Alo Mari-Paitta, eta Bixar, fite bailera, oso egin zagun egun gure fiesta!

        Bixarrek:

        —Ttenttamentia! nik eztakit espainul dantzarik emaiten eta hasteko txainkhu nuzu!

        Benteroak:

        —¡No importa! nurapait brinka adi, brinka, nik aire eder bat emanen dexuet gitarrareki.

        Bixar dantzan hasten da ordian bere brodaki handieki, Mari-Paitta aldiz ungurukan eta erhi klaskaz, iharrausten dialarik bere phantz handi luze bezain biribil zena. Benteroak gitarra joiten du: prin prin prin prin, ber denboran khantatzen dialarik:

                Siete y siete caturze,

                y siete vinte una,

                el qui no tiene cama

                que duerma a la luna,

                e prin prin prin,

                e prin prin prin.

        Gerokoz Bixar enherik da, Mari-Paitta hatsalboturik. Sonia ukhuratzen da. Bixarrek, egarriturik, so bat egiten dero mahainari; artian rom botilla lagunek hustu zeien. Manhatzen du ordian ekhar dizen Ranzioko ardu pinta bat. Mari-Paittak fite ekharten du, bena haatik erdizgora untsa hurtaturik. Pinta zalhe edanik da eta biga, hirur, bost, seiek bertanxka ber bidia hartzen die.

        Ulhuna artian jin beitzen, arratsen berriz aihaitan dira gure Espainazaliak; untsa jan, untsa edan, ondotik bethi pintuka, gaiaren pharte hun bat ixil joaiten zaie.

        Azkenekoz espainul ardu hurtatiak, goizantko anisak, arristiriko rom eta Ranzioak barniak berotuxe beitzeitzen eta buruko mina jauzerazi, hirur orenetan erretiratzen dira Mari-Paitta eta haren jauna ohialat, Santa Graztarrak aldiz sabaialat, ahotzian eta lastoan lo bederaren egitera.

        Goiza bertanxka jiten da. Trinka lehenik iratzartzen da barnia sutan, ahua egarriak idorturik espainul akher adar baten balde. Kanpoalat so bat egiten du eta ikhusten elhurra ari tapa tapa. Sabaieko leihotik hegatzian hartzen du elhur ahurreta bat ahua freskatzen. Zortzi orenak ingoiti bazirela, eta jaikiteko eta thenoria zelakoan hasten da ahal bezain goratik:

                Jeiki, jeiki, etxenkoak, argia da zabala,

                Mari-Paitta, zuk egizu, othoi, kafia berhala,

                Gizon hoik juan gitian Bortuzkura zoin lehena.

        Trinkaren botzak iratzarrerazten dutu beste hirur gizonak. Bixarrek borogatzen du arropa bustirik diala, lotarik txortola hegatzetik jin beitzeron. Hotz ikhariak arhintzen beitzian aire gaitzian jarten da eta phentsatzen saihetseko lagunak erri egiteko busti diala. Xapalandari hasten zaio ahoala jinen erraiten, hunek berriz brau! jeikiten delarik emaiten dero kuhat bat ahal bezain zinez, zuinek ere segur lekhu eginerazi beitzian Bixarren hotz ikhariari. Bi gizonak tinpa tanpa bilhaxkan hasten dira, don Juan gaizua artian sarthu nahi zaie berhexteko, Trinka aldiz bazterretik erri karkazak ezin etxekiz dago.

        Albarot handi hura entzunik Benteroa jiten da arrunt hur bertzata bateki, eta ikhusten dutian bezain sarri Bixar eta Xapalanda lastoaren gainen bilhaixkan, husten deie gaina ekharri zian hura, ziolarik:

        —Españan eta keben, xakurrak hola hasten dinian hur egoxten diezu!

        Bai segur bi gizonak fitexko jeikiten dira eta beren aharra ahatzerik, bena sordeis bustirik, piala biltzen Benteroa eta hari tinka aldi hun bat emaiten. Don Juanek azkenekoz amoderaxetan dutu, erraiten dere Benteroa bere etxen dela, baziala aharraren ukhura erazteko zuzena, eta aski letzione ukhen diala. Benteroa ere ekharten deie anisa eta tzorta hun bedera emaiten erranez haren khumita diela.

        Edan ondoan, Santa Graztarrak zurubier behera eraixten dira, kozinan phizturik den suian idortzeko geietan. Elhurra sekula bezain zinez ari zen, ordunkoz bi zehebazen gutienetik.