II
IGANDE-GOIZA

        Bai alaiki dagiela gaur txinbuli ta itzulbira Inurritzako eliztorrean joaleak! Igande-goiza da-ta, inguruetako sinestedunai deika diardue egiñalan. «Atozte, atozte!» esan iduri dute.

        Joaleen deira, jaieguneko loaldi nagia astindurik, bidetxigorretan beera, soroak eta sagastiak zearkatuz, mezatara dijoaz baserritarrak. Atzo iñular-arte artajorran ari-izan zan aguretxo esku-dardariduna; Mollarriko arkaitzetan arrantzu ekarkorra izan zun mutilla; aurtxo jaioberriaren negarraldia nolabaitan ixillarazteko, noizpenkako bularraldiaren ondoren, seaskari eraginka, gau osoan jardun dan etxekoandre gaztea; neskatx ameslaria, andre ta gizon, zar eta gazte, bildu dira Pelagi donearen elizatxoan.

        Oso goiztar ibillia da Balendin. Meza nagusira joateko asmoa du-ta, etxealdean izan oi diran zeregin ugarietaik aundiaurkienak bukatuta utzi nai ditu ordurako. Lentxeago izan da txerritegian. Esku-azpiaz bizkarrean txarrama atseginkiro igortzi bitartean, ume-taldeak kurrinka ta jauzika inguratu due; baña arietako bati atzemateko kiñaldia egin dionean, an joan zaio txerritalde izua igesi purruxtaka ta jauzika. Zarataka lerdazkatzen ari da oraindio txarrama, arraskara ixuri dion ore-salda.

        Marru estua ateratzen due beiak, goseak eztentatzen dituanean. Dorronsoron orratio, marrualdirik ez dezue entzungo. Egunean bi aldiz garbitzen diozkae Balendinek askaondoak eta, aurreko ondakinak jasoaz, janari berri ta garbia oparo ixuri ere. Etzaio ere aztuko, beiak ain miazka-atsegin izan oi duen gatz-koskorra aska-baztarrean jartzea.

        Beienak bukatutakoan, zekor gazteari ekingo dio. Katea askatu ta amaren ugatz aunditu ezin agortura eramango du. Errapeari eldu ordukoxe, buru-ukaldika erasoko dio zekorrak amari. Nork esan ez, aren erasoak ikuski, buruaz saiets-azpia zulatu bear ez dionik? Ore-opillez asetuko dio ezlari oituak iretsi bearra.

        Goiz-lanak amaitu dituanean, jaiegunetako soñekoa jantzita, apain eta txukun, errege seme bezain nagusi, dijoa elizara mutil gazte jeikia. Sarrerako ateondoan jartzen dira, meza bitartean, gizonezkoak zutik. Edota, bestela, goiko korura igo. Ara igo da Balendin ere; eta aurreko zear-agan besoak ditula belaunikatu meza-emalleari begira.

        Atzealdean zutik dauden baserritar eta arrantzale zarpillen ikutu-bildur bai'lira, aldare ondora urbildu dira udaldiar aberats batzuk. Oneraño, eliz-barruraño, dakartzkie zaldun eta andere aundi-iritzi oek, Jaungoikoaren Semeak bere jarraitzalleengandik uxatu nai izan zitun aundinaia ta arrokeria. Bular-gañari takatzen dioen damu-ukaldia ere ingurukoen on-iritzia irabazteko ez ete-da obeki maiz, garaiko damuaren ondorena baño? Soroskia zabaltzean ere, legenardunena bai'litz, itzuriko dute onelakoak beartsuen esku-ikutua.

        Mezatako otoietara erne egon oi da Balendin begiramenez eta egoki. Gaur, ordea, liztorra bezela dabilkio zerbait belarriondoan eta meza-emallearengandik sarri dijoazkio begiak beste norabait. Ontan, oztopo larria egin diote begiak. Ez da makala izan biotzari eragin dion zarraztaldia. Ezin ditu, orduezkero, esiratu oldozkunak.

        Erdiko zear-aulkien buruan dute jarleku emakumeak ezkerretara. Anderetxo bi agiri dira gaur ezkerraldean, ez udalditar, ez erbesteko; Zarautzko laba yori biak, larrosa zuriak bezain eder eta naro. Libe eta Malentxo dira. Bai al-da, gero, an inguruan bildu diran andereño aundizkien artean neskatxo oen bien ukondoraño urreratu litakenik edertasunean? Ezta urrik eman ere.

        Ama Birjiñaren aulkian jarriko lituke gogoz Balendinek neska biak. Ain eder eta ain zerutiar deritzaizkio. Loitu edo zimeldu ustez, esku-artean artzeko bildurra damain lili zuri kutsugabeak deritzaizkio. Arrebatxoak izan bai'litu bezelaxe, maite izan zituan mutillak ordurarte.

        Orain, baña, udaburuz zerualdean batpatean sortu dan odei beltzaren antzean, biozpean mozorro bildurgarria sortu zaio. Ez daki zer dan, ez daki nundik sartu dan; artxoak ez luke, orratio, zaltegarrigo joko sagar-alea biotz erdian.

        Zer oartu ete-dute Balendinen begiak ustegabe? Neskatxo bien buruz-buru, eskuialdera, aundizki-itxurazko gazte garatu bat dago zirkiñik egin gabe ezkerraldera begira. Nori begiratzen ete-dio zalduntxo beztaka lotsagabe orrek? A! Oraintxe alkarganatu dira begiratu zorrotz bi eta begitik begira tximistak zijoazela zirudin.

        Begiratu ariek egin zioten zulatu mingarria gainditu eziñik, oiugin zun bere baitan Balendin errukarriak:

        «Ni al-naiz, zapogorri uts au, nere ezerezean eguzkira begiak jasotzen ausartu naizana? Ainbeste urtez egite onak eta maitasuna besterik artu ez dun mutil eskergabea al naiz ni? Ni burugabe utsa? Ago ixilik, ero ori!»

        Isil-izketa onek kolkopean aizatu zion ekaitzaldiak eraginda, aurreko burdin-agari izugarrizko takatekoa erantsi zion bekokiaz, oargabe. Logaleak eragindako burutaldia zalakoan, inguruko lagunak, zear-begiraka, esan zuen kolkorako: «Loak artu dik, arraietan, Dorronsoroko Balendin». Etzekien, ba, ariek, biotzondoak piztutako aizealdi aserrearen zartakoa zanik ua. Ordutik eta meza azkendu zan arte, beso kurutzatuen gañean burua zula egon zan biotz-illun ekaitzaldia gainditu eziñik.

        —Aizak, Balendin, ametsak eragotzi al-dite bartko loa? —galdegiten dio maxioka ta axelari Zaldubiko mutil gazteak, elizatik irtetzean.

        —Nori zaiok ajolik bart lorik egin dedanentz? —darantzuio arek muker eta betillun.

        Eta, oituraz beste, lagunekin elizondoan izketan gelditu ere gabe, etxera dijoa artez, buru-makur eta gogoa goibel. Alaxe dagerkigu zerualdeak ere aurpegia gaur. Eguzkiak bultzakatzen ditu noizean beinka itxasaldera odei illunak. Berela itzultzen dira, orratio, len baño ere beltzago ta astunago. Sargori dago, benetan!

        Biozparrenean daramakin suak kiskali bear dio Balendini ere kolkoa. Ezpaitaki egoaizearen berotasuna ala barrendik datorkion kiskaltasuna danentz. Arretaz eta biziki ekin dio lanari, etxeratu zan orduko. Garbitu ditu berriro bei-askak; txerritegian izan da; eman die olloai artalea. Irauliko luke dana gaur mutillak azpikoaz gain.

        Oartu du Josebe etxekoandreak aren atergabeko jardunbearra ta ara zer dasaion:

        —Ez al dituzu, ba, goizean garbitu askak? Ez al-diezu eman leen olloai, beiai eta txerriai jatekoa?

        Gaur jaieguna da-ta, bi aldizkoa ere merezi dute —erantzun dio bigunki otsein leialak.

        Nola eman etxekoandre bioztunari barrenaldean zerabilkianaren susmoa pizterazko biderik? Lenago emango zukean soñeko lurrua.

        Etxeondora urreratuz datortz, bitarte orretan, bidez-bide oinotsak. Arkumearenak bezain zailu ta arin dijoaz oinkadak lur-gañean. Nare ta garbi dator auotsa ere. Biaramonean jaiotako txaltxoari begiratzera okullura dijoala, iztunak dakarkien alkar-izketari entzun-erne jarri da Balendin. Ara entzun eta oartu duna.

        —Ez al-den ikusi oraindio txal jaioberria, Malentxo?

        —Ez.

        —Oraintxe joango gaitun nai baldin ba'den. Nolako polita dan ba'ekin? Edurra baizen zuri din soña ta kopeta-erdian izarra bezalakoxe tximita orixta zeukan. Ara! Idikita zeukanagu okulluko atea. Norbait ba-zebillen barruan.

        —Ez ete-gaitun zikinduko or? Obe diñagu biarko edo etzirako uztea.

        —Ez, ez. Oraintxe ikusi bearko den.

        Eldu besotik aizpari ta an daramaki Libek okulluan barrena indarka. Ez du onek oñak nora dijoazkion ere oartzen. Bestea, ordea, muzinka ta naiezik dabil Liberen besotik arrastaka bai'lijoa; eta, ibil bitartean, onelan dagi oiu:

        Ara! Zikindu naun! Ai nere oñetako erosi-berriak! Loitu zaizkidan. Jesus ene! Goazin arin emendik.

        Libek, baña, bitxikeriz eta parrezka eragozten dio irteera.

        —Begira, begira. Ikusi al-den iñoiz onelaingo aberetxo politik? Mosukatu ere egingo niken. Ain garbi ta txukun zegon.

        Esan eta egin. Mutur txiki lerdedun borobillean mosukatzen du maitekiro Libek txaltxoa. Ez damaio nazkarik, ez ikararik. Aterantz igesika dijoa, bien bitartean, Malentxo oiuka.

        —Ori zikinkeria egin denana! Beti baserritar traketsa izateko jaioa aiz, noski, dasaio Liberi.

        —Bai, bai. Ain zuzen ere, baserriko zeregiñetan ibiltzen naun atsegiñen.

        —Bestelakoxea den uriko biziera! Nazka zemaidane niri beñepein baserriko lanak —jardetsi du Malenek.

        —Nazka? Bai al-den, ba, ludian biziera au baño atsegintsuagorik eta zoriontsuagorik...? Ez al-da egia, Balendin?

        Eguzkiaren irriñoa bezelakoxe begiratu zolia bialdu zion, mintza bitartean, Libek Balendin mutillari. Begiratu arek, orratio, Etzion araingo kilikarik eragin. Etzion biozpean naspillaldirik sortu. Beste nunbaitetik zetorren ekaitza pizten zun aizea.

        Oñak nun ezartzen zitun oartu ere gabe irten zan Libe ederra okullutik alai eta zoriontsu. Etzun arek urietako dirdaitasun zoroaren gutiziarik. Ez jauregietako bizitzaren egarririk.

        Andik geroxeago, bei-askaren gañean besoak jarrita, burua besoartean zula zegon Balendin itun eta muzin. Arek artu zun biotzean bigarren eztenka zulagarria! Izan ere, itxumustuan aukeratzen du maiz biotzak ibilbidea ta, astoak bide-ondoan aurkitzen dun larreari bezela, edonundik ekiten dio zoro ta oargabe, naiz eriora, naiz ondamendira joan. Gizaldiaren zoria!