BIGARREN EGINTZA

Iruditegiya: arizti bat. Urrutinean ernio-mendi.

Lenengo irudia

(Azaltzen dira eskuitik Borda-txuri t'aizkolarik. Arratsaldea da).

BORDA-TXURI:

                Eguzkiaren arratsaldeko

                errañu-sort epeiduak

                gorde baño len ikutzen ditu

                Erniyoren aitz-buruak.

                Ta isil-aldiya nola datorren

                berekin otoitz-orduak

                isildu dira mendirik-mendi

                ernai zetozen oyuak.

TXONDAR:

                Basotik ere otoitz

                antzera lañoa

                illun aurrean goronz

                banatzen dijoa.

BORDA-TXURI:

                Bai, gure lurra egonik umant

                illezkorrez ain betea

                leitsu bizi da euzkotar aien

                gogo aditz-emallea.

                Ara min, ara nola dijoan

                laño-bilgumen ezea;

                ori da lengo gudari zarren

                asnas lurrintsu maitea.

BIYAK:

                Gai eder dezun kemea,

                sasoizko laguntzallea,

                zure giroaz orniturikan

                gure biotz barrunbea

                euzkal-mendien egaletatik

                zeruraño igo zaitea!

AIZKOLARIK:

                Zantso txar batez nastu nai emen

                obietako pakea;

                Pister ikaraz Erromatarrak

                entzungo dute gurea!

BORDA-TXURI:

                Gudazaleen griña berriro

                orroka dabil an bean,

                eziñ aspertu beñere gudaz,

                eziñ bere itxumenean.

                        Ergal arroak,

                        gero malkoak

                zer dira oien artean

                baldin pakezko lore malatsa

                negar egin ondorean

                iñoiz ernetzen ezpazaiote

                biotzaren barrenean?

TXONDAR:

                Itur-en seme ona

                Borda-txuri

                Jainkoak erakitu

                goitizlari.

BORDA-TXURI:

                Berak almen-doaya

                emanaz ugari

                egin zaituzte arrotz

                aien bildurgarri.

                Pakean, paketsuak,

                gudan gudalari,

                zuek ain zangar eta

                Itur koblakari.

AIZKOLARIK:

                Jayotzez datorkio

                ludi ontan noski

                dezagokion era

                gauza bakoitzari:

                azkonarra nar eta

                miruba egalari

                aitortu bear gaya

                berez dubenari.

                Bereztasun au iñork

                ezin kendu guri;

                euskaldunak euskaldun

                len, orain ta beti.

Bigarren irudia

Lengoak eta Zara

ZARA (guztiz nekatua):

                Onuntz-bideko maldari gallen

                emanik al bezin azkar

                sorterritasun leyalak zuen

                artera gogotsu nakar.

TXONDAR:

                Zorionean!

ZARA:

                                 Bart jakin nuen

                nola berriz Erromatar

                gaizkille oiek nai duten gure

                lurra billuztu su ta gar.

AIZKOLARIK:

                Asmo likitsa; ez egundaño

                bizirik gauden artean,

                etsaien mende gelditu baño

                ill obe da gurutzean!

ZARA (maltzur):

                Orixe bera gogoraturik

                onera netorrenian

                asnas'artzeko betarik gabe

                ibilli naiz gau guzian.

TXONDAR:

                Aldezu armik?

ZARA (erakutsiaz):

                                   Ara konkordun

                aritz-makilla nik emen,

                Leitzalarreko baso beltzean

                aukeraz ebaki nuen.

TXONDAR:

                Egoki zatoz.

AIZKOLARIK:

                                 Irmu ta jator.

ZARA:

                Eraso nai det lenbailen,

                Zer gai arrotzek izan lezake

                makill onek ainbat almen?

Irugarren irudia

Lengoak eta Erko

ERKO (Zara-ri):

                Errai beltz dezun inpernutarra

                nola zerade onuntz bildu;

                nola zure gaiñ ez dira, Zara,

                tontor guziyak amildu?

TXONDAR (arriturik):

                Zer entzuten det?

ERKO:

                                         Gizon au, Txondar,

                Lauburu-pean ez artu,

                onen eskuak Mutilleder-en

                odolez dira gorritu.

ZARA (larriro):

                Aldendu zaite!

ERKO:

                                     Alperrik zabiltz

                eskutatzeko asmoan;

                naiz ori gerta ez legoke bein

                pakerik zure kolkoan.

TXONDAR:

                Lelo-k zer egin agindu arte

                t'ez dedin igesi joan

                legautsari au sar dezazue

                beeko azari-zuloan.

(Eramaten dute aizkolarien tartean t'oyekin batez joango da Erko).

Laugarren irudia

GAU-OTOITZA

(Barrendik. Gero ta bertarago entzungo balitz bezela).

                Sasoi da eta urbil gaitean

                        otoitz-mendira

                guraso zarren obi dontsuak

                        dauden tokira,

                oiek illargi bete-beteaz

                        argitu dira

                        t'ari begira

                bigal ditzagun eresi denak

                        zeru garbira.

(Azaltzen dira Lelo, Itur eta gudarik. Itur igotzen da aritz-ondoko arkaitz gañera illargia goratzen ari dan batez).

ITUR (illargia-ri begira):

                Ongi etorri gabiro ederren

                koroi zeran illargia,

                agur zaitugu Jaungoikoaren

                zeruko mandataria!

                Iraupen luzez erakutsirik

                musu borobill aundia

                zelai, baso ta mendietara

                betor, betor zure argia!

                Guri begira pozkidaz Aitor

                ber-bera dagon auskia,

                agertz alai ta betea dezun

                illargi zoragarria...

                eman deiguzu, eman deiguzu

                garaimenaren saria!

GUDARI-TALDEA (illargiari):

                Jaun-Egilleak bigaldu zaitu

                guregan, auski zintzoa,

                errañu leunaz adiaztera

                albiste goienekoa.

                Ongi etorri, eman deiguzu

                bigar garaimen osoa!

ITUR:

                Doatsua milla bider

                goiturik biotz t'adia

                paketasuna kantatzen

                ari dan koblakaria;

                bañan aitu da lurrean

                pakezko egoitz-aldia,

                ez du gizon berekoyak

                maite nai aren zoria.

                Aritzaren kerizpean

                jayo geran euskaldunak,

                lanbide onetik datorren

                bizitza gura degunak,

                zalazten gaitu berriro

                arrotzen likistasunak;

                berriro zantsoka datoz

                urrun-tar kopet-illunak.

                O, Lelo! zure dearrak

                adierazo du agitz

                ta euskaldun jator guzien

                irrintzik oyarka dabiltz.

                Gelditu bedi Octaviano

                lotsetan bigarren aldiz;

                Aitor-ek bere laguntza

                eman derizula berriz.

(Lelo-k makurtzen du burua, aizkora daukan besoa luzatuaz).

LELO:

                Ez naiz, ez, odol ixuri zale,

                ez nago griñaz jantzia,

                eripetzen det barren-barrendik

                gizonen zitalkeria.

                Ta ni bezela berez izanik

                euskaldun nekazaria

                suarki baña miñez du beti

                entzun guda-karrasia.

GUDARI-SAILL BATEK:

                Guk nai ez arren etsai dollorrak

                ontara beartzen gaitu,

                pizti-tzar ori gizalegean

                ezin beñere jarraitu.

LELO:

                Anaitasunez elkarri lagun

                egitea beste asmorik

                ez dun emengo baserritarrak,

                aldakar iñoren gaitzik?

                Zertako datoz ixkanbill garrats

                oriek Tiber-aldetik;

                arrano beltza zertako dabill

                neke gaiztoau alperrik,

                ezpadu iñolaz egingo gure

                arkaitz burutan kabirik?

BESTE GUDARI-SALLA:

                Gizonentzat gai osagarria

                lurrak eman nai ugari,

                gizonak berriz lurran gañean

                jazarka buru-belarri.

                        Euskalduari

                        bere muga utzi,

                        Jaunak eman zion

                        lur au sorterri.

LELO:

                Baserrietan gelditzen dira

                zuen emazte txintxoak

                guk baño leno zantsoen otsa

                nabaitu zuen gajoak;

                baserrietan ume ta zarrak,

                bakardadean basoak,

                mendiyak mutu, txondar denak soill

                t'izerdi gabe soroak.

                Egun txintaren garayaz bigar

                bagoaz denok urruti

                t'ordu artean lotara zoazte,

                atseden on bat iduki.

                Maitagarri-ren ego bigunak

                zuen betazal gaiñ aurki

                jausiko dira. Gabon, gabon!

DENAK:

                Gabon, gabon! Gau eder ontan

                        Maitagarri

                        ametsen jabe

                        izan bedi.

                        Bigar Basojaun

                        ta gaur ori

                        guretzat dira

                        laguntzari

                        Gabon, gabon,

                        loa betor

                        osagarri!