IRUGARREN EGINTZA

        Iruditegiak aurkeztatzen du aurrenengo egintzaren lenengo laukiko toki bera.

        Peruk eta Andra Josepak, gosari-mokaru bat beren saskitxoetatik aterarik, prestatzen duten bitartean, Patxiko eta Maritxu dabiltz, zokondian ageri dan itsasalderontz begira.

LENENGO IRUDIA

MARITXU:

                Zer itsaso ederra!

                Zer aunditasuna!

PATXIKO:

                Nere biotzak zuri

                Dizun maitasuna

                Da, ori dena baño

                Askoz aundiago,

                Ta bagak purrakatzen

                Dira gogorrago,

                Urditza ortan baño

                Nere barrenean,

                Iñazio burura

                Datorkidanean.

MARITXU:

                Bañan barka zaiazu!

                Izazu erruki!

                Berdiñ etzenezake

                Kezkarik iduki,

                Jakiñik ez naizela

                Zu gabe biziko.

                Ori baño geiago,

                Zer naizu, Patxiko?

PATXIKO:

                Egiya da, ez det nai

                Orixen besterik.

MARITXU:

                Orduan, zertarako

                Izan gorrotorik

                Gazte bati, ez badu

                Egiñ beste gaitzik,

                Bera nai ez duben bat

                Maitatzea baizik?

PATXIKO:

                Asko dezu, ala da, (gozokiro)

                Nere aur kutuna!

                Nol'ez da limurtuko

                Aditzen dizuna?

                Entzunik zure doñu

                Erotzen naubena,

                Nere borondatea

                Zurea da dena.

(Maritxuk eta Patxikuk izketa au daukaten bitartean,

Peru eta Andra Josepa mintzatzen dira onela:)

A. JOSEPA:

                Bakarrik uzten gaitu

                Gazteen ezkontzak

                Gu biyon sukaldeak,

                Aurki, ai! zer otzak!

                Ta Iñaziok dauka

                Aiñ biyotz gogorra,

                Jakiñ ta ere ezin

                Sinistu det, orra.

                Bere aita prestu, ta

                Ona ikusirik,

                Sortu zezakeala

                Orlako piztirik.

PERU:

                Gauden lasai. Gazteak

                Bizi bitez ditxan

                Eta gu ere gaizki

                Ez gintezke izan.

                Iñaziok beregan

                Daukan gorrotua,

                Ez da arritzekoa,

                Aiñ dago lotua!

                Zergatikan bizi dan

                Itxutasunean;

                Bañan sendatuko da

                Noizbait azkenean,

                Konturatuko dala

                Dudik jartzen ez det,

                Jakiñik ez dubela

                Kulpik berak bestek.

A. JOSEPA:

                Baliteke; tira, as¡

                Gaitean gosaltzen.

DENAK:

                Guazen, bada, guazen.

(Esertzen dira eta, jaten astearekin bat,
azaltzen da Iñazio txit triste.)

BIGARREN IRUDIA

IÑAZIO:

                Zer erabaki ote dezuten,

                Jakiñ nai det oraingoan...

PATXIKO eta MARITXU: (Zutitzen dira, elkarri gerritik elduaz
        eta Iñaziori arpegi emanaz.)

                Elkar maitatzen jarraitutzea,

                Betiko amorioan.

                Bide gabeko zatitzeari

                Ta oñazeai eutsiaz

                Maitasun garbi azken gabea,

                Zeruai adieraziaz.

                Beti maitatzen, o, zoramena!

                Zertako bizi bestela?

        (Elkarri kantatuaz.)

                Maite gozoa, miñ-azgarria,

                Ez niteke zu gabetu;

                Beti-betiko zuretzako naiz

                Egiteizut juramentu.

                Jakin bezate zeru ta lurrak,

                Zer dan biyotz euskalduna,

                Nola maitatzen duben zeruak,

                Ematen diyon laguna!

                (Adi ezazu, nere Maritxu.

                (Adi ezazu, nere Patxiko.

                Ez da miseri ta penik

                Zureganako amorioa

                Neri kenduko diranik.

        (Bitarte ontan diyo Iñaziok:)

                Nik eztakit zer gertatzen zaidan,

                Gorrotoz eta mirariz;

                Aiñ dira onak, merezi dute

                Nai izatea milla aldiz.

                Aitortutzen det dirala prestu,

                Leial, onradu, nobliak;

                Erdoiztak eziñ eska litzake.

                Seme-alaba obiak.

                Ori jakiñik, asko alditan

                Nik nai nituzke saritu;

                Bañan anima minberatuak

                Ezin du geigo sufritu,

                Ta eskatzen dit, aserreturik,

                Ez dezadala barkatu;

                Aingeru orrek egin dizkiran

                Gaitzak biaizkit pagatu.

        (Denbora berean, Peruk eta Andra Josepak.)

PERU eta A. JOSEPA:

                Biyak maitatzen badute alkar,

                Ikusitzen dezu nola!

                Zure txarkeri zitalagatik

                Guri zer digu ajola?

                Jakiñ biazu emen bakarrik

                Ez dala jaten ogiya,

                Beste lekutan ere Jainkoak

                Azaltzen du eguzkiya.

                Zabiltza beti, o etxe-jauna!

                Prestu, al dezun geiena,

                Eta zerorrek izango dezu

                Mesererik aundiyena.

                Denok ibilli gintezke ondo

                Ori egingo bazendu,

                Ta zuganako griña leiala

                Iñork ez leiguke kendu;

                Begiramena, opakizuna,

                Ezkerra ta aitormena;

                Zuk igaroko zenduke emen

                Bizimodurik onena.

IÑAZIO:

                Zertan gelditutzen gera?

PATXIKO:

                Zertan? Oraindik zatoz

                Ori galdetzera?

                Elkar maitatzen, beti,

                Emen eta non nai.

MARITXU:

                Maitatzen beti, bai.

        (Iñaziori begira)

IÑAZIO:

                Jaunak nai dezala, ez

                Damutzea biyai...

DENAK: (Iñaziori)

                Beste gizamodu bat

                Zan etxe-jaun zarra,

                Etzera zu etorri

                Oñordeko txarra!

                Agur, ez dizugu nai

                Zere lurrik kendu,

                Jaungoikoak eguna

                Nonnai zabaltzen du.

IÑAZIO: (nola dijoazen begira)

                Agur, denak, agur.

(Iñazio gelditzen da txit beregandua,
eta ernatzen du, inguratzen datorren
itari talde baten oiartzunak.)

(Itariak sartzen dira,
beren itaiak bizkarrean dituztela, kantari, onela:)

KANTARIAK:

                Bizi bitez, Kantauri,

                Mendi burni-dunak

                Eta Iturriotz-ko

                Egal kutunak,

                Jaungoikoak guretzat

                Eman zizkigunak;

                Emen aginterikan

                Ez du erdaldunak.

                Maite ditugunak

                Gera euskaldunak

                Baletozke egunak

                Izan beagunak

                Lanean bezelaxe

                Gerran lagunak.

IÑAZIO:

                Gazte adiskideak,

                Gañean da gerra,

                Zergatik fuero gabe

                Gelditu gera;

                Oitura onak eta

                Izkuntza ederra,

                Denak kendu ta jarri

                Nai dute erdera.

                Arrotzen sarrera

                Lartaun-en lurrera,

                Arrazoia bera

                Botarik lurpera!

                Bizi bedi Lauburu,

                Goazen aurrera!

DENAK:

                Zer esaten diguzu?

IÑAZIO:

                Egiya bakarrik.

                Zertako da biziya

                Ez bada onrarik?

                Zertarako baliyo

                Degu euskaldunak,

                Izkuntza ere kentzen

                Badigute, Jaunak?...

PERU: (sartuaz)

                Etzazutela gerrara deitu,

                Ez asi jende eskean,

                Jakiñ artean garailariak

                Gero irten gintezkean.

                Zarra nago ta ez det beldurrik

                Ikaratitzat artzeko;

                Badakizute nere denbora

                Joan zala gerran sartzeko.

                Argatik diot, gazte maiteak,

                Garaia datorrenean,

                Lege zarrari zutik eustera

                Zuazte ordu onean,

                Bañan aurretik al dan guztiya,

                Pakean saia gaitean,

                Itzaldu zaigun izar ederra

                Argitu ote leikean.

                Ebrotik aruntz bizitzen diran

                Iberiako lagunak,

                Gure anaiak dirade, eta

                Pakea zor diegunak.

                Gu bezelaxen oñazepean

                Arkitzen diran jendeak,

                Denok ekarri gaitu ontara

                Gobernu lotsik gabeak.

                Agintaritzat auta ditzagun,

                Zuzenago ta obeak;

                Adi dezagun alkar pakean,

                Ta betoz lengo legeak.

                Euskal mendiak oiartzutean

                Berriz fueroen kantua,

                Ezetu eta ostotuko da

                Gure arbola santua.

DENAK:

                Peruk arrazoi ematen digu;

                Anaiak burrukatzea

                Bañan obe da, al baldin bada,

                Pakean alkar artzea.

                Guk naiagatik ontasunean

                Eziñ badegu iñola,

                Bear danean ixuritzeko

                Prest dago gure odola.

TALDEAN:

                Oraiñ, lagunak, guazen itara,

                Abuztu ona biltzera,

                Joango giñaken bezela denok

                Fueroakgatik illtzera.

        (Badijoaz kantatuaz, sarreran bezela:)

                —Bizi bitez Kantauri

                Mendi burnidunak, etc.

        (Gelditzen dira Peru eta Iñazio.)

PERU:

                Iñazio, nik eskatzen dizut,

                Adi zaidazu ondo ta bare.

IÑAZIO:

                Entzuten nago, esan zaidazu,

                Gauza minkatza baldin badare.

PERU:

                Zuk Maritxuri nai diozula

                Ikusitzen det, fiñ ta onradu,

                Bañan zertako, berak zugana

                Amoriorik ez baldin badu?

                Baldiñ ezkondu ta emaztea

                Badago penaz eta negarti,

                Premirik gabe, doakabeak,

                Zerate oraiñ, gero ta beti.

IÑAZIO: (zeken)

                Beti!

PERU:

                Orduan, maite badezu

                Ona ta fiña dala jakiñik,

                Errukigarri, zertan biurtu?

                Zere burua ala egiñik?

IÑAZIO: (gozokiroago)

                Zaude, Perutxo, nik ondo dakit

                Nere aitari aditurikan,

                Ez dala Peru Txabolatxiki

                Beziñ presturik eta onikan.

PERU:

                Beti egin det dagokidana.

IÑAZIO:

                Badakit, Peru, ta zuregana

                Beti izango det aitormena,

                Itzala eta begiramena.

                Bañan, ezin det! Barka nazazu;

                Maitatutzen det ainbesteraño,

                Aingeru ori, sinista zazu,

                Nere burua erotzeraño

                Nere izate guztia baño

                Neurririk gabe, askoz geiago;

                Nik zertarako nai det biziya

                Maritxu gabe illtzen banago?

PATXIKO: (Burrundaran sartuaz)

                Etxe-jaun, arrokeriz

                Puztu ta betea,

                Ikusten nazulako

                Onen arlotea,

                Iduritzen al zaizu

                Arraie zikiña,

                Anbat ni ez naizela

                Maritxuren diña?

PERU:

                Zaude nere semea,

                Geldi, geldi, bertan.

IÑAZIO:

                Sua baldin badago

                Zure erraietan,

                Txinparta gutxiago

                Ez da nerietan.

PERU:

                Geldi, Iñazio, geldi,

                Zaute geldirik or.

IÑAZIO:

                Ze geldi ta ze bizkor!

                Beira gero neri!

(Artzen du arri bat, Patxiko jotzeko asmoan.)
(Ontan, ixtillu bizian sartzen da tartean Maritxu.)

MARITXU:

                Zer egitera zuaz?

                Patxiko illtzera!

                Nik maitatzeagatik?

                Erotu altzera?

                Iduritzen al zaizu,

                Patxiko illtzean,

                Maritxuk ez dubela

                Zañik biyotzean?

                Andre euskaldunaren

                Jatorriya izan,

                Eta aztu al zaizu

                Zure ama zein zan?

                Gure amorioa

                Jakin zazu dala

                Itsasoa dan beziñ

                Aundi ta zabala,

                Alperrik da losintxan

                Iñor ibiltzea,

                Zergatik naigo degu

                Goseak illtzea,

                Ezeztatu baño len

                Juramenturikan,

                Eta nik Patxikori

                Daukat egiñikan.

                Nola itz'eman nion,

                Maite detan bati,

                Beretzat izan nai det

                Beti, beti, beti.

IÑAZIO: (Triste ta ixurti.)

                Nere amets ta irudipenak

                Bukatu dira betiko;

                Joan zaizkit poz ta alaitasunak

                Nere denbora guztiko;

                Baña ez dizuet, naiz miñez lertu,

                Ditxarik galeraziko;

                Elkarrentzako jaio ziñaten,

                Maritxu eta Patxiko.

                Euskaldun jator, prestu, nobleak

                Egiñik senar-emazte,

                Izan zazute nitzaz kupira!

                Miñ onek illko nau laiste!

                Baña nola, ez dezuten kulpik,

                Kezkarik gabe zuazte.

                Agur Patxiko, agur Maritxu,

                Doatsu bizi zaitezte.

PERU:

                Bejondaizula, ez nezakean

                Zugandik gutxigo uste.

IÑAZIO: (joanaz)

                Agur!!

(Iruditegikoak gelditzen dira
izketa bizian baleude bezela.)

(Ontan sentitzen dira,
datorren baserritar talde baten oiartzunak.)

DENAK:

                Betoz gure fueroak,

                etc, etc...

BUKAERA