LARTAUN

(Pastorala antzeko antzerkia-1969)

Jokalariak:

        SATAN

        IJITO

        LARTAUN

        ROMULO

        AINGERU

        KANONIGO

        OTSOA

        MINERO

        ARBASO

        MUTIL BAT

        URTXULA

        AUGUSTA

        Mintzatzen ez direnak: Musikarien taldea, neskatx zerbitzariak, gudari kantabreak (8 edo 10), gudari erromanoak (8 edo 10), neskatxen taldea (8 edo 10), kantarien taldea, zaharren taldea (8 edo 10), mineroen taldea (8 edo 10).

I

        (Kantabre gudariak sartzen dira kantuz, beren urrats berezian)

                «Kanta kantabre

                Bat bi

                Gureak gure

                Bat bi

                Etsaia zauku

                Jo ta zanpatu

                Kanpora bota

                Kanta kantabre

                Gureak gure.»

LARTAUN: (Gudariak aginduz) Kantabre! Ezker-ker!... Armak xut!

II

        (Emaiten du «aintzin-predikua», bere moduan)

                Ni nauzue Lartaun, gudari agintaria

                Eta leku hau da, gure Kantabria.

                Erromanoak dira, gure lurraz jabetu

                Gudukan ari gira, hek nahiz bialdu.

                Etsaiak hemen nausi, ez dugu onartzen

                Norbera bere jabe, ez ahal da zuzen.

III

        (Kanonigo sartuz, bere itzulia egiten du)

LARTAUN: Agur Kanonigo, gure apaiz nausia

                Beraz Erromatik, zara itzulia.

KANONIGO: Ba aita sainduak, zuri nau igorri

                Eta aidean nauzu, berehala etorri.

LARTAUN: Erromanoekin gaur, baitugu gerla

                Aita sainduak gutaz, ba ote du axola.

KANONIGO: Ba, Aita sainduak, nahi luke bakea

                Ta eskatzen dautzu, bake egitea.

LARTAUN: Gauza errexa da, bake egitea

                Aski dute etsaiek, leku hauek uztea.

KANONIGO: Erromanoeri, diotet eskatuko

                Bakeaz zurekin, otoi mintzatzeko.

LARTAUN: Erromanoekin, gutxi naiz fidatzen

                Indarrak bakarrik, baititu leguntzen.

        (Gudariak aginduz) Kantabre, itzul-tzul!... Aintzina-rat! (Sartu bezala abestuz irten dira... Kanonigo ere irten da)

IV

SATAN: (Sartzen da saltoka, irri algara gaxto batzuk boteaz) Agurtzen zaituztet hemen zeraten belarri haundi guziak! (Ipurdia eskuakin joaz) Eta hau zuentzat, zor dautzuedan errespeto guziarekin!... Kanonigo ustel horrek, bakea omen du hemen gaindi zabaldu nahi. Hortarako, seguru asko, nere laguntza izanen du. (Berriz botatzen du bere irripar gaxtoa)

IJITO: (Asto bat ezin sar araziz ari da) Hator ba hunarat, Satan kume kirtena!

SATAN: Adi-zak, hi, Ijito, errespetatuko duk gero nere izena!

IJITO: Nik ez nakien hemen zinenik, ez eta hain minbera zinela!

SATAN: Norat dakark asto hori!

IJITO: Asto hau dakart honarat, hemengo asto merkaturat!

SATAN: Hemen ez duk astorik!

IJITO: Zer dira ba hemengo hauek guztiak?

SATAN: Adi-zak, Ijito, errespetatuko duk gero hemengo jendea. (Bere zigorraz jotzen du)

IJITO: Ai, ai, ai, barkatu, Satan jauna! Ez naiz berriz horrela mintzatuko.

SATAN: Eta, aitor-zak hemen, denen aurrean, asto hori nundik dakarkan.

IJITO: Artikutzatik ekarria dut, han jarria bainuen bazkan.

SATAN: (Berriz ere jotzen du) Ez zakala gezurrik esan, Ijito zikina. Asto hau atzo gauean Saratik lapurtuta ekarria duk.

IJITO: Ai, ai, ai! Ni ez jo! Uste nuen gezurra maite zenuela!

SATAN: Gezurra maite diat, bainan ez ni engañatzeko esana den gezurra. Eta orain, esaidak zer egingo dukan asto honekin!

IJITO: Asto hau nahi nuke lehenbailehen saldu.

SATAN: Bueno, hain zuzen ni hunarat etorria nindukan asto baten erostera. Zenbat pezeta eskatzen dituk animali honengatik?

IJITO: Zu zarelako, jauna, eta adixkide bezala, asto hau salduko dizut hogei mila pezetatan.

SATAN: Hogei mila pezeta? Nik asto kontuan gutxi entenditzen diat, bainan iduritzen zaidak horrelako hiru erosi daitezkela prezio hortan!

IJITO: Burutik egina zaude, Satan jauna! Kontura zaite asto hau Frantziako arraza famatuenekoa dela. Hiru urte dauzka eta, gainera, ernari dago!

SATAN: Asto hau ernari?... Ernari?... Nola egon liteke asto arra ernari? (Jotzen du Ijito)

IJITO: Ai, ai, ai! Barkatu, Satan jauna, barkatu!

SATAN: Ijito zorritsua hi! Noiz arte hola burlatuko haiz nitaz? Ala zer uste duk, ez naizela on asto bat arra edo emea den ezagutzeko!

IJITO: Barkatu, Satan jauna, neri beti erakutsi didate aingeruetan ez dela ez arra ez emerik. Ez nuen uste zuk gauza hoietan jakintzarik bazenukenik!

SATAN: (Bere irripar gaxtoa botaz) Bai, jakintza gai hoietan ni nauk errege. Eta joko hortan, jendeak dituk astoen antzekoak. Hemengo asko dituk eskola gabeak, bainan joko klase hoietan den denak dituk batxileratuak.

IJITO: (Irriparrez) Nik uste nuen ijitoak bakarrik ginela modu hortakoak.

SATAN: Ez, Ijito, ez, saloi ederretan bilatzen dituk ofizio hortako «espezialista» famatuenak.

AINGERU: (Agertuz) Kanporat hemendik. Mingaina lizun zikinak!

IJITO ETA SATAN: Barkatu, aingeru jauna!... Barkatu gaizki esanak! (Irten dira, Aingeruri keinu txarrak eginez)

AINGERU: (Abestuz)

                «Bekatu egitea da, gizon guziena

                Bekatuen aitorra, Jainkoak eskatzen duena.

                Satanen harrokeriez, ez beldurrean sar,

                Gure ahuleziaz, da bakarrik azkar.

                Lurrean zabaldu, zeru maitasuna

                Hori da bakearen, iturri seguruena.»

        (Ateratzen da)

V

        (Erromano gudariak sartzen dira, beren urratsean eta kantuz)

                «Gora Zesar Augusto

                Gizon eta jaungoiko

                Erroma nausi bego

                Bai orai ta bai gero.»

ROMULO: (Gudariak aginduz) Romani, ezker-ker! Armak xut! (Abestuz)

                «Ni naiz agintari, izena dut Romulo

                Berdin atzarri nago, izanik ere lo!

                Munduan indar bat, bakar bakarra da

                Hura deitzen da, erromano armada.

                Gure mendean jarri, ta egon ixilik

                Bertzela jo ta hil, ez da hor eskaporik.

VI

AINGERU: (Agertuz)

                Indarrezko eskubidea, nahi bezain gogorra

                Bainan hari nausi, eskubidezko indarra.

ROMULO: Eskubide ederrena, ezer ere ez da

                Haren zaintzeko, indarrik ez bada.

AINGERU: Jainkoak Romulo, hau daitzu eskatzen

                Bakea egiterat, saiatu zaitezen.

ROMULO: Lartauni esaiozu, someti dadiela,

                Ta bakea duzu, izanen berehala.

AINGERU: Ez duzu Romulo, egiazko bakerik

                Bihotzak elkartuz, eiten dena baizik.

ROMULO: Bihotza deritzait, jende ahulen arma.

                Burukor jokatzen da, gizon den gizona.

AINGERU: Onartu zazu arren, Lartaun ikustea

                Eta buruz buru, harekin mintzatzea.

ROMULO: Bai, nahi duelarik, ta nahi duen tokian

                Prest naiz egiteko, harekin solasean.

        (Gudariak aginduz) Romani, itzul-tzul!... Aintzina-rat! (Sartu bezala irten dira abestuz... Aingerua ere irten da)

VII

        (Sartzen dira Urtxula eta Lartaun)

URTXULA: Agur nere bihotz, senargai Lartaun

                Oso kezkatua, zugana nator gaur.

LARTAUN: Badakit Urtxula, zuk ez esanik ere

                Romulo ikusterat, zu izandu zire.

URTXULA: Zuregatik Lartaun, naiz ni hortaratu

                Bakea eginez, zu nahiz salbatu.

LARTAUN: Jakin zazu hauxe, betikotz Urtxula

                Zure senar baino lehen, kantabre naizela.

URTXULA: Hoi zer arpegia, ta solas garratza

                Lartaun ez zaidazu, urratu bihotza.

LARTAUN: Buruzagi denek, izan behar dugu gogor

                Negar zotinekin, ez niganat etor.

URTXULA: Leku hauek beteak, dira su ta odolez

                Emakume eta haurtxoen negarrez.

LARTAUN: Norengatik ote, horrenbeste makur

                Horien iturria, da Romulo maltzur.

URTXULA: Lartaun urruntzen naiz, bihotza lazturik

                Zugandik nuen itxoiten, bertze jokabiderik.

LARTAUN: Zintzo jokatzea da, bake bide bakarra

                Nahastu gabe mugatuz, egia ta gezurra.

        (Irten dira)

VIII

        (Sartzen da Kanonigo... Ondotik, Augusta)

AUGUSTA: Ni naiz Romuloren arreba, deitzen naiz Augusta

                Honera etorri naiz, zehorrek eskatu-ta.

KANONIGO: Agur bai Augusta, nahi zintudan mintzatu

                Bakea sustraitzen, behar nauzu lagundu.

AUGUSTA: Hortarat jauna, naiz ni ere lehiatzen

                Romulori diot hori, sarritan aipatzen.

KANONIGO: Urtxula Romuloren, ganat izan baita

                Lartaunengana berdin, zoaz zu Augusta.

AUGUSTA: Urrats nekea hori, diotzut bihotzetik

                Hala ere banoa, bake egiteagatik.

KANONIGO: Zoaz ba Augusta, zaitut lagunduko

                Zuretzat hemendik naiz, otoitzean ariko.

        (Augusta irten da, Kanonigo belaunikatzen)

IX

SATAN: (Agertzen da jauzi-oihuka. Keinu bat egiten du Kanonigo otoitzean ari dela ikustean) Hator honera, Ijito. Badiat hiretzat lan bat jatorra... lan errexa, ta gainerat irabazi onekoa.

IJITO: (Agertuz) Lana eginez irabazi, nornahik egiten du hori. Lanik egin gabe irabaztea da neri gustatzen zaidana.

SATAN: Ijito alfer zitala, nik agindutakoa egingo duk. Bertzela, zigor honekin berotuko daiat bizkarra.

IJITO: Ai, ai, ai, ez ni jo, Satan jauna. Lana alde batetik edo zigorra bestetik, aitor-zazu badela tratu hoberik.

SATAN: Bueno, bainan adi-zak lehenik zer lan eskatzen daiatan... Pentsatzen diat abesten jakingo dukala.

IJITO: (Parrez) Bai, bai, Satan jauna. Xorta bat edanez geroz, deabruen errepikak ditut ateratzen.

SATAN: Oso ongi zegok hori, Ijito. Beraz, hona emaiten daiatan kargua: Elizan egingo duk kantore ofizioa.

IJITO: Zer, Satan jauna, nun duzu burua! Nik ez dut elizan ankarik sartzen.

SATAN: Ez ote dakik Kyrie-eleison kantatzen?

IJITO: Nik ez dakit Kirye-eleison kantatzen.

SATAN: Ta, Gloria in excelsis?

IJITO: Nik ez dakit, ez Gloria eta ez etzel-zik.

SATAN: Ta Sanctus, ta Agnus?

IJITO: Ez, ez; ez ta ezertxo ere.

SATAN: Bueno, hala ere pentsatzen diat ona izango haizela kantuetarako. (Abestuz) «Ora pro nobis...» Idek itzak belarriak. Hona nola kantatzen den. (Abestuz) «Ora pro nobis...».

IJITO: Bai, bai, hori ondo badakit. (Abestuz) «Iora pro nobis».

SATAN: (Abestuz) «Ora pro nobis».

IJITO: (Abestuz) «Iora pro nobis».

SATAN: Erabat ongi zegok hola. Beraz, hik eta nik ifernuko letaniak abestuko dizkiagu. Nik eginen diat eskaera, aski duk hik erantzuna botatzea. Altxa-zak nere jantzia atzetik eta goazen prosesioan bezala, Kanonigo tentatzerat. (Biak, esan bezala, badabiltza abestuz, Kanonigoren inguruan)

SATAN: (Errogatibetako letanien doinuan) Kanonigo zorritsu, peste, usaindua!

IJITO: «Iora pro nobis».

SATAN: Tripa zaku, oilasko eta «Cognac Veterano»-z usteldua!

IJITO: «Iora pro nobis»

SATAN: Aker admirabilis!

IJITO: «Iora pro nobis».

SATAN: Zerri mutur purisima!

IJITO: «Iora pro nobis».

SATAN: Zizare kumea.

IJITO: «Iora pro nobis».

KANONIGO: (Ari da keinuka, distrazioak ezin bentzituaz bezala) Aingeru zaindaria zatoz ni laguntzerat.(Aingeru agertzen da... Keinu egiten die Satan eta Ijitori... Hauek irten dira, beldurrez joak eta keinu txarka... Aingeruak berekin darama Kanonigo)

X

        (Erromano gudariak sartzen dira, berekin datoz kantabre kateatuak, presoner eroriak)

ROMULO: Guri oldartu zaizte, kantabre ustelak

                Horra zertaratu zauzten, piztu duzuen gerlak.

OTSO: Hemen ez zen gerlarik, zuek etorri aintzin

                Gaur gu gara galdu, ta bihar zuek berdin.

ROMULO: Gure menpean jarri, zuen Kantabrea

                Eta izango duzue, jan eta bakea.

OTSO: Bota zakurreri, jana eta bakea

                Bainan gizonari, bere jabe izatea.

ROMULO: Kondenua duzue, bi alderditarat

                Hi, otso, gurutzerat, bertzeak minetarat.

OTSO: Gora Kantabrea, gurutzea agur

                Ta pozoiari, lagunak, ez eduki beldur.

ROMULO: (Bere gudarieri)

                Gizon hori hartu, ta lotu gurutzeari

                Ixilduko da bai, basati harro hori.

        (Otso gurutzatzera daramate, kantabrek abesten dute beren kantua. Denak irten dira)

XI

        (Sartzen dira Kanonigo eta Romulo)

KANONIGO: Zuregana, Romulo, bake eske nator

                Nere deiari ez zaite, izan bada gogor.

ROMULO: Ikusi dituzu, kondenatu gizonak

                Sumeti daitezela ta, libratzen ditut denak.

KANONIGO: Kantabren artean da, janari eskasia

                Laster gosez hilen da, jendeen erdia.

ROMULO: Hori dute jauna, beren ikustekoa

                Sometituz izango dute, nahiko jatekoa.

KANONIGO: Kantabreak biltzeko, ez ari indarka

                Baizik eztitasunez ta bihotzez joka.

ROMULO: Nere ofizioa da, armez jokatzea

                Errenditzen ez dena, jo ta puskatzea.

        (Romulo irten da)

XII

LARTAUN: (Sartzen da)

                Kanonigo jauna, heldu nauzu bakar

                Bihotzeko penak, zureganat nakar.

KANONIGO: Zer duzu Lartaun, mintza zaite argi

                Batek baino biok, ikusten dute hobeki.

LARTAUN: Hernaniko markesak, deraukan alaba

                Nere andregaia da, dakizun bezala.

KANONIGO: Bai, ta badakit ere, andere Urtxula

                Bakea egin nahiz, borrokan ari dela.

LARTAUN: Horrengatik dut bai, harekin auzia

                Bakea nola egin, hortan da guzia.

KANONIGO: Nahi baduzu Romulori, nik diot esango

                Zurekin mintzatzerat, hunat etortzeko.

LARTAUN: Datorrela bainan, ametsik ez egin

                Bilduko nauela, solas zuriekin.

        (Lartaun irten da... Kanonigo kofesionarioan sartzen da)

XIII

SATAN: (Agertuz aurreko aldian bezala) Kanonigo ustela! Ez duk bakerik hemen montatuko! Nun habil to, Ijito!

IJITO: (Agertuz) Hemen naiz, hemen, Satan jauna. Beti bezala, zu zerbitzatzeko gertu-gertua.

SATAN: Kanonigo hau, Ijito, behar diagu otoitz egitetik baztertu eta bertze zerbaitetan usatu.

IJITO: Ez gehiago neri kantoretzakoa egitea agindu, arraio!

SATAN: Ez, Ijito, badiat hiretzat bertze lan pentsatua.

IJITO: Zer ote duzu ba bertze lan hori!

SATAN: Behar huke, orain bertan, Kanonigo honekin kofesatu!

IJITO: Hee! Kofesatu baino nahiago dut zizare biltzera joan.

SATAN: Obedi-zak gero, Ijito. Bestela zigor honekin hartuko dituk hireak eta asto beltxarenak.

IJITO: Ai, ai, Satan jauna, ez ba ni jo!

SATAN: Belauniko jar hadi beraz kofesionario hortan, eta, pentsatzen diat bekatu guztiak zintzo aitortuko ditukala. (Ijito eztulka ari da Kanonigo esnatzeko)

KANONIGO: (Esnatzen da) «Aitaren»... Egizu «Aitaren».

IJITO: «Aitaren» (Ez daki bukatzen, keinuz baizik)

KANONIGO: Kofesa zaite... Pentsatzen dut bekatuak esateko ohitura baduzula.

IJITO: Bai, bai... Badut ohitura.

KANONIGO: Esan itzazu beraz. (Ijito ahopetik juramentuka hasten da) Zaude ixilik horrelako biraurik esan gabe! Lotsagabea zu!

IJITO: Ez ahal didazu bekatuak esateko zerorrek eskatu? Horrela nahikoa ez badezu, askotaz pizkorragoak ere badakizkit.

KANONIGO: Horrela jarraitzen baduzu, ifernuko sutan erreko zara.

IJITO: Nere birauek baino askotaz kalte gehiago ez ote dute egiten elizan sarritan dabiltzan jainkozale faltsu eta lapur hoiek.

KANONIGO: Ez zara honera lagun urkoa kofesatzera etorri... Eta orain esazu! Ezer lapurtu duzu?

IJITO: Gauza gutxi... Bueno, soka mutur bat bide ertz batetik.

KANONIGO: Soka mutur horrek ez ote zuen ezer ere atzetik?

IJITO: Bai, asto koxkor bati lotua zegon. Ta, jakina, nahi eta nahi ez asto koskor hura ere neregana etorri zen sokaren atzetik.

KANONIGO: Bekatu horren barkamena nahi baduzu, lapurtua jabeari itzuli behar diozu.

IJITO: Ez ahal dakizu, jauna, inoiz ez dela lapurtu gabe aberasten. Utzi nazazu lehendabizi aberasten. Gero konponduko gera.

KANONIGO: Broma gutxi gero hemen... Esazu orain eta ortziralez haragi debekaturik jan duzun.

IJITO: Bai, jan dut hiru egun hauetan lurpean sartua zegoen haragitik. Bainan uretan pasa ondoren, baratxuri askokin jan nuen. Eta, egia esan, on besterik ez dit egin.

KANONIGO: Ez ote dakizu ortziraletan ez dela haragirik jan behar.

IJITO: Bueno. Nahiago nuke bai, zu bezala, angulaz eta langostaz ase. Bainan kartera hutsa neukan ta...

KANONIGO: Nere eginak utzi itzazu neretzat. Eta esazu orain, ea zure emaztearekin zure gizon eginbideak ondo bete dituzun.

IJITO: Bai, bai, jauna, hortaz ez daukat kezkarik. Ondo betetzen det nere gizon eginbidea. Atzo azkenik, nere andreari emana diot zanpaldi bat ona.

KANONIGO: Holako aitormen ederraren ondotik, zer espero duzu nigandik.

IJITO: Absoluzio koxkor bat nahikoa nuke, gero San Antoniora joateko.

KANONIGO: Dotriñarik ez dakizu aski absoluzioa merezitzeko.

IJITO: Nik dotriña badakit edonork hainbeste... Ta gainera «Ave Maria» errezatzen badakit aurretik atzera eta atzetik aurrera.

KANONIGO: Horrenbeste dakizunez gero, esazu nork hil duen Jesukristo!

IJITO: Nik ez, benetan!... Nik ez! (Xutituaz, ihesi doa)

SATAN: Nora hoa, Ijito?

IJITO: Hemendik ihesi, jauna! Gizon bat hil omen dute alde hauetan! Ta, seguru naiz, beti bezala, ijitoak gaituztela krimen horretaz akusatuko!

SATAN: Hago hemen, Ijito, edo zanpatuko haut!

IJITO: Ez, ez naiz egongo!... Ai, ai, ai! Ez jo, Satan jauna... Ai, ai, ai! (Biak irten dira... Kanonigo ere irten da)

XIV

        (Sartzen dira Lartaun, Arbaso eta zaharren taldea)

ARBASO: Ikusten diagu seme, nola den auzia

                Gu denen hazteko duk, eskas janaria.

LARTAUN: Egia diozu, aita, ta horra zergatik

                Agindu zorrotz hauek, ditudan emanik.

ARBASO: Zahar guziak gaituk, elgarretaratu

                Eta jan gabezia, diagu aipatu.

LARTAUN: Zer dezakezue hortaz erabaki

                Zoritxarrez solasek, gutxi balio dute.

ARBASO: Zaharrak izanik, ahuldutako jendea

                Erabaki diagu, gure buruen hiltzea.

LARTAUN: Holakorik ez aita, pentsatu bertzerik

                Jatekoa bilduko ahal dugu nonbaitik.

ARBASO: Guk jaten duguna, utziaz zuendako

                Etsaiari diozue, hobeki erantzungo.

LARTAUN: Oi aita maitea, holakorik ez egin

                zaharrak ez zaudete, munduan alferrik.

ARBASO: Gure erabakia, ez zukek atzera

                Gorputzen botatzeko, arkaitzak behera.

                Zuek zaizte geroa, zuek gure bizia

                Segi burrukatzen, salba Kantabria.

                Hurbil hunat lagunak, mundua agurtu

                Ta gero leku hauek, betirakotz hustu.

        (Lartaun irten da. Zaharren taldeak abesten du, mundu honi azken agurra boteaz eta Kantabriari bizia eskainiz)

XV

        (Sartzen dira Romulo eta Augusta)

ROMULO: Augusta nere arreba, ikusten nauzu ilun

                Ez baitakit gerla hau, nola buka dezakegun.

AUGUSTA: Bai ohartua naiz, gure soldadoak.

                Direla leporaino, hontaz aspertuak.

ROMULO: Erromatik ditut, izan berri txarrak

                Greban jarri direla, hunat etorri beharrak.

AUGUSTA: Hala dut jakin nik ere, han omen diote

                Ez Kantabriara joan, testamendua egin gabe.

ROMULO: Hortakotz Augusta, zoaz mezulari

                Bakea egitea, eskatu iozu Lartauni.

AUGUSTA: Bai anaia Romulo, bakea egiteko

                Hegalez bezain laster, ni naiz ibiliko.

XVI

        (Minero eta mineroen taldea sartzen dira)

MINERO: Giltzapetuak gera gu, lanera bialduak

                Oiartzun Arditurriko, berun minetara.

                Lagunak ez dezagun, hartu lan tresnarik

                Etsaia ez aberasteko, gure izerditik.

                Hona hemen belar bat, agin zugaitzarena

                Dezagun hontatik jan, hau baita pozoina.

                Huelgan gaitezen jarri, ez lana utzirik

                Bainan gure bizia, lanari kendurik.

        (Mineroen taldeak abesten du langile oldartuen kantu gogor bat... Pozoin belarra janez irten dira)

XVII

(Sartzen dira Augusta eta Lartaun)

AUGUSTA: Lartaun jauna, nik Augusta dut izena

                Nere anai Romulok, igortzen nau huna.

LARTAUN: Augusta izan zaite, barne hontan lasai

                Ta agertu zure anaiak, zer ote duen nahi.

AUGUSTA: Bakea nahi luke, tratatu zuekin

                Eta eskatzen dizu, hortako zer egin.

LARTAUN: Hamar gizon bereak, ta bertze hamar gu

                Borrokan nor nagusi, eiten diot apostu.

                Hiru partidetatik, biren irabazleak

                Beretzat izan bitza, eskubide guziak

AUGUSTA: Zure apostua dut, jakin araziko

                Pentsatzen dut anaiak, duela onartuko.

XVIII

        (Sartzen dira Romulo eta Urtxula)

ROMULO: Lartaun agintariari, esazu Urtxula

                Bere desafioa onartzen dugula

                Hamar gudarikin, ilunabarrean

                Hor izango nauzu, Hernio azpian.

URTXULA: Gerla bururatzea, bai dut zoriona

                Bainan apostu hori, oi zeinen iluna

                Lartaun gudu hortan, baita jokatuko

                Agian bizirik, da hortarik aterako.

        (Ateratzen dira)

XIX

        (Sartzen dira Satan eta Ijito)

SATAN: Partida galdua diagu, Kanonigo saltseroak irabazi dik.

IJITO: Hobe, hobe. Horrela atseden apur bat hartuko dut. Hor ari bainaiz lanez lehertua eta gutxi pagatua.

SATAN: (Jotzen du Ijito) Ijito alfer zerria, jakin-zak hire nausiak ez duela sekulan deskantsurik hartzen.

IJITO: Ai, ai, ai, ez jo, Satan nausia. Ez dut komunista naizenik esan, diru pixka bat gehiago irabazi nahi nukela bakarrik.

SATAN: Bai, arrazoi duk, Ijito, eta, hemendik aurrera, emango diat lan bat goi mailakoa. Irabaziko dukanari esker, Rotxild bezain dotore ibiliko haiz, kotxe eder batean, zigarro Habaneak erreaz.

IJITO: Hori da nere aspaldiko ametsa. Esaidazu arren azkar zer egin behar dudan horrela bizitzeko.

SATAN: Hemendik aurrera, eskoletako maisu haiz. Kantabriako haurrei eskola emango diek.

IJITO: Nun duzu burua, Satan jauna! Nik Kantabriaz ezer ere ez dakit, nola izango naiz horko maisu.

SATAN: Horrengatik presiso aukeratu haut Kantabriako maisu bezala.

IJITO: Zer nahi duzu nik Kantabriako haurreri erakustea?

SATAN: Honako gauzak erakutsiko dizkiek: Latina, grekoa, inglesa, alemana, frantsesa, rusoa eta txinoa. Bai eta ere geografia, estratosfera, ilargia eta platillo bolanteak. Bai eta ere yenka, rokanrol, twist, sirtaki, judo, budismoa eta Massielen kantak.

IJITO: Otoi, zaude ixilik, Satan nausia. Horien laurdena ikasi gabe hemengo haurreri hustuko zaie kazkezurra.

SATAN: Horixe duk, hain zuzen, iritsi behar duguna. Hortaz, baita ere haur horieri erakutsiko diet ludi zabaleko gertakizunen ixtorioa. Goratuko ditut Napoleon, Zesar Augusto, Satan, Mao eta Karlos bosgarrena.

IJITO: Nik ez ditut gizon horiek ezagutzen. Nik ezagutzen ditudan munduko gizon famatu bakarrak hauek dira: Paulino Uzkudun eta Urtain.

SATAN: Bai, bai, aipatu behar dituk horiek ere. Denak berdintsuak dituk. Eta gainera, ez dituk emakumeak ahaztu behar. Gaur egun kejan dituk gizonezkoen berdin ez direla-ta. Aipatuko dituk beraz Inglaterrako Isabel, Katalina tzarina, Brigito Bardot, Popeia eta Sandy Show.

IJITO: Bainan, jauna, nola nezake nik bakarrik lan guzi hori egin. Ez, ez, ez! Zure egin nahiak buruko mina ematen didate. Aski dituzu zerorrek erakustea gauza horiek. Ni banoa aspirina pastilla bat hartzera.

SATAN: (Ijito jotzen du) Hi, zapo arrastari zikina! Nun duk hire nausiaren errespetoa?... (Aingerua agertzen da. Satan eta Ijito badoatzi kanpora iskanbila gorrian)

XX

        (Sartzen dira gudari kantabreak lehen aldian bezala... Neskatxen taldeak otoitz hunkigarri bat kantatzen du, kantabre gudarientzat bitoria eta suertea zeruari eskatuz... Kantatu eta neskatxak irten dira)

XXI

        (Sartzen dira gudari erromatarrak, lehen aldian bezala. Bi gudari taldeak buruz buru bataila egiteko prest daude... Bi agintariek, kantuz)

ROMULO: Hemen zaizte azkenean, kantabre harroputzak

                Romani, erditik puska, horien gorputzak.

LARTAUN: Kantabre, hona nun dugun, libratzeko eguna

                Gora Kantabria, bota irrintzina.

        (Bataila egiten dute... Lau erromano hiltzen dira. Besteak ihesi doaz... Bi kantabro ere hilak daude... Hilak biltzen dituzte... Kantabreak kantuz irten dira)

XXII

        (Satan eta Ijito, elgarri telefonoz mintzo dira)

SATAN: Nun haiz, Ijito? Hator azkar hunarat! Hartu-zak hire pasaportea. Erromara joan behar diagu.

IJITO: Erromara! Nik ez dut han ezer egitekorik!

SATAN: Bai, Ijito... Kantabre gudariak Erromara zoazik. Erromara soldadoen kontra bigarren borroka egitera. Tiber ibaiaren ondoan ditek partida. Joan behar diagu, hango bazterrak nahastera.

IJITO: Zoaz, nahi baduzu, bakarrik. Gainera ni gaixorik nago. Erroma inguruan badira aintzirak, xomorroz beteak. Xomorro hoiek kozka egin eta paludismoa biltzen da. Nik holakoren gutiziarik...

SATAN: Ijito madarikatua, ez zakala atera holako aitzakirik. Hemen ere baita Erroman bezainbat xomorro.

IJITO: Borroka hauek direla eta, hemen nago ohean. Andreak galtzak kendu dizkit inora atera ez nadin. Gainera, ni bezalako ijitoeri ez diete pasaporterik ematen.

SATAN: Ez bahaiz berehala etortzen, aguazilak bidaliko dizkiat hire bila.

IJITO: Bidali itzazu aguazilak edo nahi dituzunak... Ni ez naiz hemendik mugituko. (Telefonoa bazterrerat uzten du, eta irten da)

SATAN: Ijito zerri ustela hi!... Oiga, Ijito... Oiga! Aber? Oiga! (Haserre gorrian irten da)

XXIII

        (Soldado erromanoak sartzen dira eta prest apailatzen «batalla» egiteko. Haien ondotik, Lartaun jausten da itxasontzitik eta bere laguneri mintzo da)

LARTAUN: Jautsi txalupatik, mutilak, jautsi eta jarri zuen guda lekuan... Denak jausten zaretenean, laga txalupa... Bota horri ostiko bat eta doala zabalerat.

MUTIL BAT: (Txalupa soka eskuetan) Zergatik txalupa?...

LARTAUN: Gudua galtzen badugu, mutil, hilak izanen gaituk. Eta, hilez geroz, ez diagu txalupa horren beharrik. Baldin irabazle ateratzen bagara, ehunka txalupen jabe izanen gaituk. Eta orai, mutilak, bota gure abestia. (Kantatzen dute: «Kanta kantabre»)

ROMULO: Romani!... Orai ez gira Kantabrian, baizik gure hiri nausian. Jo, hil eta garbi... Ez dadiela bat bakarra bizirik geratu... (Kantatzen dute: «Gora Zesar Augusto»)

XXIV

        (Kantabrek botatzen dute beren irrintzina... Bataila hasten da. Bat, bi kantabre badoaz lurrerat)

LARTAUN: (Orroaz) Sabeletik, mutilak! Ataka sabeletik. Burni xapa ipinia ditek bular gainean, arropa azpitik!... Ustelak!

        (Kantabrek gudua irabazten dute, Erromano guziak hiltzen edo ihesi joaten dira)

XXV

        (Berehala, tarterik utzi gabe, hilak biltzen dituzte... Jokalari guziek ematen dute «Bitori irabazia»-ren abesti bat...)

                «Zer zen gero gertatu, nahi baduzue jakin

                Erroma ta Kantabriak, bakea zuten egin.

                Lartaun eta Augusta, ziren biak esposatu

                Ta Laterango eliza Erroman zuten sortu.»

        (Musika)

                Oiartzungo eliza, San Esteban da-ta

                Lartaunek zuen lurra, horren eiteko eman.

                Oiartzun eta Erromako, bi eliz horien jabiak

                Horra zergatik diren, hola elgarri josiak.

        (Musika)

                Gaixo Urtxula aldiz, hobe ez aipatzia

                Torturaz hil zen, senargaiak utzia.

                Hontan bukatzen da, Lartaunen ixtoria

                Leiendak dion bezala, baitugu kontatua.

        (Musika)

                Baldin ikusgarri hau, bada zuen gustokoa

                Laster dugu berriz, ...-en emaitekoa

                Eta orai milesker, bai ta agur deneri

                Ongi ibili eta, egin ondo afari.

        (Jokalari guziek, kantatuz, azken ibilera bat egiten dute)

BUKAERA