HIRUGARREN GERTALDIA

Taula-gaina:

        Lehen gertaldiko bera... Muga haga sahetserat kendua da... Bi lore buketa handi ageri dira, bi eskualdetarik, guarden egon tokian... «Policía Aduana»-ren orde, izkiriatua da: «Denek bat». Eta, «Police Douanes»-en orde: «Bakotxa bere».

AITA XURI: (Lore buketen artatzen ari) Ba, ba, berritz ere hemen gira... Oroitzapen txarreko toki hau, pentsatzen dut ene baitan, behar dudala apaindu... Ho, ene lore pollitak...! Denak diferenteak eta bizkitartean, denek betan buketa eder bat egiten. Hola gira mundu huntako populuak... Denak diferentak, bainan denek bat egin behar ginuke, buketako lore hauk bezala. Hortakotz, kontent naiz muga hau kendua baita, eta nihaurrek hor izkirioz ezarria dut nola behar luketen lurreko populuek: Denek bat eta bakotxa bere. (Peyo agertzen da bere xirula sakelatik ageri) Hor zirea, Peyo...! Trebesatzen ahal duzu deskantsuan muga... Ez da gehiago mugarik, ez eta gizon armatu, heien zaintzalerik... Ez da goizegi konprenitu baitute buruzagi zonbaitek bederen, hobe direla populuak estekatu amodio lokarriz, beldur lokarriz baino... (Mayi agertzen da)

PEYO: (Irriño batekin) Hortan, Mayi eta ni, arras ados gira zurekin.

MAYI: Nola erran duzu ba hori, aita misionesta?

AITA XURI: Nioen, jendeen artean ez dela hagarik behar, bainan lili hesiak...

MAYI: Arrazoin duzu, aita misionesta. (Mayi eta Peyo, ezin goxokiago eleketan dagotzi... Aita Xuri ari da buketa artatzen)

AITA XURI: Ha, so egizue, bertze loreen artean, lore berezi huni...! Eskualdun lorea... Nik gehienik maite dudana... Zazpi koloretakoa da, eta zazpiek bat egiten dute. (Sahets behatze batez, ikusten ditu gazteak soberaxko hurbil direla bat bertzearenganik)

PEYO: Nola erraiten zinuen ba, aita misionesta...? Zazpi koloretako lorea dela gurea... Haatik guti ageri da buketan... Bertze lore handi batzuk sobera itzal egiten diote.

AITA XURI: Ba... Zorigaitzez ba... Bainan guri da gure lore pollita ez sobera uztea itzaltzerat. (Berritz ere ikusten ditu gazteak sobera hurbilduak)

PEYO: Kasu, aita misionesta...! Beldur naiz ez ote zaituen zu galduko mugaren amodio eskasiak...

AITA XURI: (Irriño batekin) Eta zuek, kasu ez ote zauzten galduko amodioaren muga eskasiak.

PEYO: Ez ahal zinuke berritz mugarik ezarri nahi gu bien artean?

AITA XURI: Ez, ez... Bainan, zihaurrek zuen mugak hartzea nuke nahi... (Loreeri mintzo da bakarrik) Ene lore maiteak... Denak Jainko berarenak zarete... Gora, lore eta fruitu zaitezte, batek bertzea irentsi gabe... Bada berdin toki denentzat... Lurra Jainkoaren baratzea da... Baratze hartan izan zaitezte loretei... Ez denak lore berdin, bainan denak berdin lore. (Dolorez eta Ramona agertzen dira)

DOLOREZ: Jes...! Zer ari zare hola, aita misionesta...? Gazte horientzat, aldareko lore preparatzen?

AITA XURI: Ba, etorriko ahal da hortako tenorea ere. Bainan, mementokotz, gerla toki huntarik, nahi nuke bake leku bat muntatu... Arma eta herraren orde, hemen alha daitela haur jostetak, gazteen alegrantziak, adinekoen goxotasunak.

DOLOREZ: Eta gu, zein motetan ematen gaituzu?

AITA XURI: Inguruko arboletan badira errexiñolet eta papo gorriak... Badira ere biligarro, uzkinazo eta pikak... Hor ikus zointarik zareten...!

RAMONA: Ba, beleak ere badire gero, aita misionesta!

DOLOREZ: Utzan, utzan bere gisa... Ez dun hori hetarik! Arropez, belea baino mendi usoa din hobeki iduri.

AITA XURI: Milesker, ez bainauzu halere buzokari konparatzen.

DOLOREZ: Eta, aita misionesta, zaintzen dituzu bederen pixka bat gazte hoik...? Ez dakit ez ote zaizkitzun kontrabandan ari.

AITA XURI: Ni baino guarda abilago bat bada, horien zain dagona... Oro ikusten dituen guarda...

RAMONA: Oi, ei, ai... Zer dire jende itsusi hauk hunarat heldu (Agertzen dira, lehen gertaldiko Afrikano beilariak).

AITA XURI: Itsusiak...? Zerendako itsusiak?

RAMONA: Jes...! Zonbaiten buruek iduri dute gure ximiniako kedarra...

AITA XURI: Ba, eta horientzat berritz, gure buruek, baratxuri xixtorra! (Afrikanoeri mintzo) Hurbil zaitezte, hurbil, jende onak!

RAMONA: Jes! Nola ez duten pentsatzen jende beltxen xuritzeko erremedioa!

AITA XURI: Zertako ez, xurien belztekoa? (Aita eta Afrikanoek elgar salutatzen dute, loriatuak... Aljeriano gizonarekin, hango jendeen moldean... Gizon beltzarekin, sudurrak elgarri torratuz)

RAMONA: (Irriz) Hau bitxikeria...! Zer duzue...? Sudurrarekin musu ematen...?

AITA XURI: Zer erran nahi du, hori bada horien agurtzeko moldea...? Ez ote du gurea balio?

RAMONA: Fu zikiña...! Pekada darian direlarik, ez bide da goxo!

AITA XURI: Uste baduzu goxoago dela gure moldean ezpainak bustiak edo gorriz tintatuak direlarik...!

DOLOREZ: No, eman hori zarpan eta mokanesa gainetik... Ongi errana dun segurki: Apezak azken hitza bere...!

AITA XURI: Hala da... Ez da azalari behatu behar, bainan barneko sentimendueri... (Lehen gertaldiko lau mutikoak agertzen dira eta harrituak dagozi Afrikanoeri so) Hurbil eginak... Larruz bakarrik diferentak. (Ari da solasean Afrikarrekin) Diote loriatuak direla Lurdeko bidaiaz, eta harrituak muga hau hola idekia aurkituz, eta ni, guardakoaren egiten...

DOLOREZ: Aita misionesta, galde-ozute ean kantatu duten Lurden. (Ramonari) Gaitzak ditun kantariak eta dantzariak ere ba, larru beltzeko jendeak...

AITA XURI: (Apur bat Afrikanoekin solasean egonik) Ba, gogotik emanen omen dute beren kanta eta dantzatik, zueri plazer egiteko...

DOLOREZ: Ha, milesker segurki... Zer jende xarmantak... (Afrikanoek ematen dute beren dantza eta kantutik. Denek esku zartak jotzen diozkate)

AITA XURI: (Berritz ere solasean egonik Afrikanoekin) Orai, hauk galdatzen dute guk bertze hanbertze egin dezagun...

DOLOREZ: Guk, zer nahi duzu monta dezagun...

AITA XURI: Zuek biek badakizue fandangotan?

DOLOREZ: Ba, gure adinean...!

AITA XURI: Berdin du... Guk emanen dugu musika. Ale Peyo, jo xirula... Eta zuek, haurrak eman airea enekin. (Aita eta haurrek kantatzen dute: «Esan dut, esanen, et'esango». Peyok xirula joz... Bi emaztek ematen dituzte fandango eta «Arin arin»)

AFRIKANOAK: (Dantza bururatzean, beren zoriona erakusten dute, oihuz eta izterrak eskuz joz)

AITA XURI: Oihu eta jestu horiek eman nahi dute: Kontent direla eta milesker...!

DOLOREZ: Hobe, hobe... Gu ere arras kontent gare... Jadanik haur afrikano eta eskualdunak, nahastekan, hasiak dira jostetan muga hagarekin... Ari dira gorabeheraka (à la bascule).

RAMONA: Hoik laster konprenitu dutela elgar!

AITA XURI: Ba, izpiritu garbien artean, elgar konprenitzea errez da... Horiek bezala behar ginuke handiek ere... Ez da haurrek pentsatua, handiek, gure artean, ezarri muga hau... (Haurreri mintzo) Hola, haur maiteak!!! Beti, denekin izan zaitezte adixkide...! Atxik bakotxak zuen usaia, mintzaira eta moldeak...! Gureak gure...! Bainan «denek bat» hemen izkiriatu dudan bezala... (Brastakoan, sartzen dira, eskualde batetik: Franziz, Brigadiera eta hiru guarda frantsesak. Bertze eskualdetik: Castillo, Kabo, Ixidro eta bertze bi guarda espainol. Apur baten buruan, agertzen dira ere: President eta sekretario...)

BRIGADIERA: (Orroaz) Zer dira hemen...? Ihauteriak hei! Hau dea mugaren errespetua... Bainan, bainan, nun da muga...? Fuera hemendik butxoro ergelak...!

KABO: Hemendik ere ba... Kanporat...! Zikinkeriak...!

AITA XURI: (Afrikanoeri jestu egiten diote, urrun ditezen laster. Bazterrerat mintzo) Ha, hobeko dugu urruntzea bakotxa gure alde... Armadun basek ez dezakete jasan bakezko jendea... (Aintzinean har zirenak, denak jalitzen dira)

RAMONA: (Jaliz) Goazen hemendik, Dolorez... Gure oilarreri aztaparrak berritz ere haunditu zaizkoten...

BRIGADIERA: (Muga haga bere lekuan ezarriz) Bego hor muga, lehen bezala... Eta gauden bakotxa gure eskualdean... Gu hemen, eta zuek hor, ustelak!

KABO: Muga hau ez da hola lehengo tokian...! Hamar zentimetra segurik ebasten dituzu gure lurretik.

BRIGADIERA: Zer ebasten...? Zer uste duzue, zuen motatik girela, ohointzari lotzeko?

CASTILLO: Jaun Presidenta... Galdetzen dut muga haga, lehengo leku berean ezarria izan dadien.

KABO: Huna lehengo hatzak... Eni trebes bat lur bederen ebasten dute, muga haga orai den bezala utziz.

FRANTZIZ: Ene gobernuaren izenean, galdatzen dut, Jaun Presidenta, lur izartzaile gizonak deituak izan diten, haga hori, lehengo tokian ezartzeko.

PRESIDENTA: (Izartuz) Ez anal zarete kalapitan ariko, bi zentimetra lurrengatik.

FRANTZIZ: Biga eta hamar, muga muga da, Jaun Presidenta...

PRESIDENTA: Lurra harrotua da eta lehengo marra ez da garbiki ageri... Zuen auzi-bide diren bi zentimetra horiek partituko ditugu erdizka... Ukanen duzue bakotxak zentimetra bedera lur.

CASTILLO: Nik ez dut holakorik onartzen, eta, orai beretik, ene gobernuaren izenean, gertakari huntaz auzi bat idekia izan dadien, galdatzen dut.

FRANTZIZ: Nik ere, bertze hainbertze galdatzen dut.

PRESIDENTA: (Bizi-bizia) Nahi duzuen bezala...! Agian ni harro jujatzale hoberik aurkituko duzue... Ene aldetik, iduritzen zaut egin-ahal guziak obratu ditudala bakearen beiratzeko... On dagizuela, nahaskeria saltsatu nahi baduzue.

FRANTZIZ: Ez gira bazter nahas-gura, bainan zuzentasuna galdatzen dugu...

CASTILLO: Bakea ez ditake finka, zimenduz ahul diren jujamenduen gainean.

PRESIDENTA: (Motz motza) Har-azkitzue beraz bertze jujatzale batzu... Agian, gertatuko zauzkitzue ni baino hobeak... Agur jaunak! (Jalitzen da. Franziz eta Castillo ez dira kontent. Sekretarioa ere jalitzen da)

KABO: (Bere guarderi) Zuek, jin ene bulegorat...

BRIGADIERA: (Bere guarderi) Zuek ere, enerat. (Castillo eta Franziz gelditzen dira bakarrik)

FRANTZIZ: (Ahapetik Castillori) Bakarrik baigira, noiz artio behar dugu auzi hau iraunarazi?

CASTILLO: Ahal bezen luzaz, ukana dut manua...

FRANTZIZ: Nik ere berdin... Dudarik gabe, bi gobernuak elgar adituak dira.

CASTILLO: Hobe, hobe guretzat...

FRANTZIZ: Ontsa saristatua zirea bederen...?

CASTILLO: Ba, ontsa... Zu ere ba...?

FRANTZIZ: Ba, arras ontsa.

CASTILLO: Sarri bazkalduko duguia buruz buru...?

FRANTZIZ: Ba berdin... Haatik, ez jendeen aintzinean...

CASTILLO: Fida zaite eni... Ezagutzen dut hemendik hurbil, janleku bat hauta, xoko gorde batean...

FRANTZIZ: Be, segituko zaitut... Eta orai, kasu...! Ez dezagun elgar gal. (Sartzen dira Kabo eta bere hiru guardak. Franziz jalitzen da... Kabok zeremoniak galdatzen duen gisan guardak lerrokatzen ditu)

KABO: Makurbide izigarri hauien ondotik, berritz gure muga haga landatu dugun egun berean, gobernuak nahi izan ditu eskerrak bihurtu bere mugazain leial bati... Horra zertako, ohorezko medaila hau igorri daukun, berehala, huntan apain dezagun gure adixkide bipil bertutedunaren papoa.

CASTILLO: (Mespresioki urratzen du «Denek bat» izkirioa eta mintzo da suharki) Lurrak dirauno, ezkurrak haitzpean baino segurago, ura erreketan kausitzen den bezala, beti kausituko dira mugak eta heien zaintzale zintzoak, erresumetako lurren ingurutan... Xorokeria, krima eta gauza sakratu baten ostikatzea da, muga hoieri jazartzea... Holako lan hits bati bizkitartean lotu dira, satanek berak bere suaz beroturik, gizon zentzu eta bihotz gabe batzu... Uruski, hor zauden xut eta erne, beti prest beren eginbidearen betetzeko, mugazain zintzo, mugazain bertutedun batzu... Heieri esker dugu salbatua gure muga, salbatua gure erresuma. Nazione guzia, adixkide Ixidro, zuri errespetuki so dago memento huntan... Nazione guziaren izenean, ohore eta milesker...

KABO: (Guardak manatuz) Guardak, zangoak tink. (Emaiten dira «au garde-à-vous». Kabok dekoratzen du Ixidro) Gobernuaren izenean, ohorezko medaila hau papoan ezartzen dautzut...

CASTILLO: Eta orai, oroituz mugen zaintzeko beren odola ixuri duten hoinbertze gizonez, gauden minuta bat ixilik. (Dolorez eta Ramona agertzen dira, frantses eskualdean)

DOLOREZ: Jes...! Ixil zagotzin gizon horiek...! Zer ari ditun, goizeko otoitzaren egiten...

KABO: (Erotua) Zuek, ixilik!

RAMONA: Errak to! Ez gaituk gero hire lurretan, hik gu manatzeko... Muga nahi huen... Orai hor duk...! Errespeta zak bon.

CASTILLO: (Kabori buruz) Xxt...! Alo, zintzoki ar gaiten... Has dezagun berritz gure minuta.

RAMONA: (Kabori) Ez dik ez balio kara kartsu hori hartzea... Hire sentimenduak berdin gurekin dituk, eta ez hilekin...

CASTILLO: Urrun gaiten hemendik...

KABO: Ba, hoberenik... Bertzenaz garbi bainetzake atso horiek... Goazen denak bulegorat, medaila horren bustitzerat... (Jalitzen dira)

DOLOREZ: (Ramonari) Erran no, medaila hortan guk ere badiñagu gero partea... Oilarrak guk eman gintinan saski azpian.

RAMONA: Segurki ale, eta hori adituko diten muturrerat jaun horiek, ez bagaitizten utzi nahi pasatzerat ondoko egunetan.

DOLOREZ: Ator no kanporat... Bertzeak heldu ditun... (Sartzen dira Franziz, Brigadier, Popol, Anton eta bertze guarda bat... Oixtian kabok bezala, Brigadierek guardak lerrokatzen eta «zangoak tink» manatzen ditu)

FRANTZIZ: (Urratzen du «Bakotxa bere» izkirioa eta mintzo da kartsuki) Horra muga...! Mugaren bertzaldea, bertze mundu bat... Hemen, libertatearen eremuak, hor esklabo tokia... Hemen, jende argitua, hor jende gibelatua. Hemen jendetasuna, hor basakeria. Muga-zaina, zure kargua da gure lur garbien beiratzea, bertzaldeko belar tzar pozoindatuetarik... Kargu baliosa eta ohoragarria...! Honi ontsa betez, hemengo guziak gaituzu laguntzen eta salbatzen... Berrikitan, etsai errebesak nahi izan du, jukutriaz aztapar-pean bildu... Zorionez, hor zagon guarda, tente, erne... Kontra egin dio etsaiari, gogorki, armez bezenbat besoz eta zangoz... Borroka izigarri baten ondotik etsaiak gibel egin du... Muga salbatua izan da... Eta, mugaren zaintzale bipila, xuxen da, izan dadila, penen ondotik ohoretan... Bai, adixkide maitea, errespetu, ohore eta milesker zuri, erresuma guziaren izenean. (Ramona eta Dolorez agertzen dira Espainiako aldetik)

BRIGADIERA: (Popol dekoratuz) Gobernuaren izenean, ohorezko medalla hau, papoan ezartzen dautzut.

RAMONA: (Irriz) To, nork nori!

FRANTZIZ: (Orroaz) Ixilik...!

RAMONA: Errak to, mihi luze hi, mana-zak hire lurretan, eta muga gaindi solasen arrabotsa ez pasatzerat uzteko, aski abila balin bahaiz, aski dituk hortako sareak hedatzea.

FRANTZIZ: Gauden minuta bat ixilik gure muga-zain hilen ohoratzeko.

RAMONA: Ba, egoten ahal zaitezte bertze minuta bat ere ixilik zuen buruez urrikaltzeko. (Dolorezi) Hala dun-eta... Zer-nahi ziminokeria pentsatzen diten orai hilen ohoratzeko!

BRIGADIERA: (Minutaren ondotik, orroaz) Eta zuek, hobe duzue ez ene esku-perat erori.

RAMONA: Errak to, kasu emak hihauri... Hor ditiagu gero saskiak, bertze aldi batetako ere!

BRIGADIERA: (Popoli) Zuk har-azu guardia... (Bertzeri) Gu, goazen hemendik! (Jalitzen dira)

DOLOREZ: (Ramonari) Erran no, hobe dinagu, guk ere, hemendik urrundu. (Jalitzen dira)

IXIDRO: (Agertzen da, rnedailatua, guardiaren hartzerat) Errak to, Popol, zen ohoreak ditugun!

POPOL: Ukanak hartze baginitu, ba...!

IXIDRO: Nik uste, hik baino merezimendu gehiago diat... Ene medaila hirea baino zabalagoa duk segurik...

POPOL: Ba, horko ofizialeak, jende gibelatuak baitira, ez bide zakitean medailaren egiteko, izarien hartzen.

IXIDRO: Hobeko diagu medaila hau sakelan ibili. Bertzenaz, trufatuko gaitiztek...

POPOL: Ba, jadanik, entzuna diat ene bataio berria: Asto loratua...

IXIDRO: To, Aita Xuri hor diagu... Ean horrek zer dion... Errazu, aita misionesta, zuk baitakizu medaila hauien berri, ez zautzia ahalgegarri, guk hauk ukaitea?

AITA XURI: Ez zaitela kexa... Ehunka badira medailatutan, zuek ohore gutiago merezi dutenik... Zuek bederen ez dituzue medailak erosi edo krima sari ukan!

IXIDRO: Eta muga hau, berritz ere, berdin berdina hemen... Ez bide zira hortaz kontent, aita misionesta...

AITA XURI: Nor hala izanen da...? Ilargirat joaiteko zalapartaka tresnatzen ari dira. Eta, ordu berean, gure lehen auzorat joaiteko bideak trabetan ezartzen dituzte.

IXIDRO: Eta, zer egin?

AITA XURI: Ba, zer egin...! Izpirituak behar liezke lehenik gisa hartarat moldatu... Erresumen arteko estimua, amodioa hedatu-arau, mugak berak eroriko liezke.

IXIDRO: Ba, noiz ordea?

AITA XURI: Noiz, noiz...! Uste nuen oraikotz izanen zela muga hunen kentzea... Uste nuen, mugak kendurik, erresuma multzo batek batasun eginen zutela... Batasun hartan bertze asko populuen sahetsean, ikusten nuen eskualdun jendea, pollit eta airos. Bainan ez... Handiek ez dute onartzen ttipiak bere gain bizi daiten... Ez zaiote aski gu berekin izaitea... Beretu nahi gaituzte... Halere ez dut esperantza galtzen... («Denek bat» eta «Bakotxa bere» izkirioak lurretik bildurik, zabaltzen ditu) Paper hautako galdoa, oraikoan eta berritz ere, arima gaxteek, zimurdikaturik, lurrerat aurtiki dute... Bainan etorriko da eguna, paper hauk, ohorezko tokietan, gora ezarriak ikusiko baititugu... Ez, ez dut esperantza galtzen... Lurreko gidariek noizpait lañoturik, muntatu nahiko dutela mundu berri bat, zointan populu guziek eginen baitute: «Bakotxa bere» eta «Denek bat».

OIHALA