HIRUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Aintzineko bera... Gorputz puskak, bi metetan dira, taula gain bazterrean. Saskiak hutsak. Karabinero seinale da bere etxolan.

JENERALA: (Sartuz, urrats idor batean) Bai, bai, egun ditugu malobrak!... Malobra handiak!... Nahaskeri gehiegi gertatzen da muga huntan!... Hemen behar dugu ezarri ordrea, ordrea... Gaxtoak ken!... Onak bakarrik bizirik utzi! Zikinkeriak garbi, garbi! Hortakotz etorria naiz hunarat... Gobernuak igortzen nau hemengo gorabeheren jujatzerat.

GUARDA: To, hor haiz, gaizoa! Zer duk, to, hoin kexu izaiteko?

JENERALA: Jakin-azu, ez naizela batere irrigura. Eta ere, gaur hemen irri egin nahi lukenari, sartuko diozkatala nik bere irriak.

GUARDA: Zer gertatzen zaik ba, gaizoa? Zer ukan duk: Etxean su? Edo, zer hau, andereak etxetik kanpo ezarri?

JENERALA: (Haserre) Zu, zure onetan, ez zaitela sekulan sar mugaz hunaindirat. Ez baitzinuke gehiago horrat itzultzerik.

GUARDA: Bazakiat, bazakiat hori, hik bietan erran gabe. Gure Ertzo ere hor daukazue preso. Nik ez zakiat zer kalte egin dautzuen gizagaizoak, ez eta ere, zergatik, Madrileko hire jaun buruzagiek duten gizon horrentzat, holako beldurra.

JENERALA: Gaur arratseko, hemen gertatu guziak, argi eta garbi jakinen dira. Hortako naiz hunarat jina: «Irina zahitik berezteko eta ardia otsotik». Nahi dut, ni hemendik urruntzean, muga hau utzi trebes diren guziak xuxendurik. Denen jujatzeko, sariztatzeko edo gaztigatzeko, eskugain osoa badut. Nere jokabidea izanen da legezkoa, argia, fermua.

GUARDA: Debruentxoa! Hi beraz, denetako on haiz: Gerla egiteko, erresuma gobernatzeko, auzien trenkatzeko... Ahantzi gabe Santo Kristo salbatzeko eta garaño lanetako...

JENERALA: (Haserre gorrian) Zerria eta ustela, horiek dira merezi dituzun bi konplimendu lañoenak. Larrua zilaturik, putzurat joaitea da, zu bezalakoak merezi duen zortea.

GUARDA: Errak to, nola behar haugu, hi, orai deitu? Generalisimo, Etselentisimo, Sumarisimo?... Zonbat «si» eta zonbat «no» dituk horien gainerat?

JENERALA: Trufa zaite nitaz, nahi duzun bezenbat. Bainan, ikusten duzu hil hori! Jakin-azu, orai beretik, gaur iluneko, bertze holako bat izanen dela, muga huntan. Azken aintzina... zure, bainan azkena... nere!

GUARDA: Zer haiz? Ihizirat joaitekoa?

JENERALA: Apur baten buruan, Ertzo hunarat ekarriko baitugu estekaturik, ongi beha-zozu. Azken aldikotz ikusiko baituzu!

GUARDA: Guti ezagutu diat, nere bizian, hire balioko auzi-jujatzalerik. Bertzek jujatu ondoan, ditek gaztigua neurtzen. Hik aldiz, gaztigua neurtu ondoan, duk jujatzen. Nere ohoreak hire talenduari!

JENERALA: Ba, eta jakin-azu, bazela hemen gaur, Ertzorekin jujatzekoa, zure eskualde hortako bertze gizon bat ere!

GUARDA: Ha ba?... Nor ote?...

JENERALA: Zu!

GUARDA: Ni? Hau berri pizkorra!

JENERALA: Zu, ba, zu! Segur baino segurago baigira, zu zirela terrorixta hil horren eta bertze zonbaiten laguntzailea. Zorigaitzez, zuen gobernu ustelak ez du onartu, zu, guri libratzeko, eskaini diogun tratua.

GUARDA: Beraz nahi zinuten xoria bipildu, bainan ez duzue bildu... Haatik, gauza bat ez dut xuxen kausitzen.

JENERALA: Zer?

GUARDA: Zera... Muga hunaindiko hirutarik bi, Ertzo eta ni, belzten gaituzue. Nola uzten duzue bakean eta xuri, gurekin den Matrona, hirugarren hori?

JENERALA: Hori ez delakotz hobendun.

GUARDA: Jes, harritzeko duk, hik ez jakitea, guk, hemen, denek dakiguna.

JENERALA: Zer?

GUARDA: Matrona hori, astean behin, gau bat iragaiterat, joaiten dela hire eskualde hortarat!

JENERALA: Gau bat? Norat? Norekin?

GUARDA: Ez duk guri horren salatzea... Ez gaituk, gu, Matronaren aingeru begiraleak. Hori, hire ofizioa duk.

JENERALA: Hee! Nola ari zira? Mintza zaite argi eta garbi.

GUARDA: Ez hadila, gaizoa, hola sutan jar! Eta, ez zakala xehetasunik galda. Badakik berdin arras ongi, gatu horrek baduela bertze buztanik. (Irri gaxto bat eginez, jalitzen da)

JENERALA: (Bakarrik errabian) Zintzurra moztuko niokek gizon horri. Hemen ez badezaket kausi, berdin, den tokirat joan-eta...

FRAILE: (Agertuz, bizi-bizia mintzo) Jeneral jauna!

JENERALA: Zer da fraile-aita?

FRAILE: Gauzak arras makur doatzi hemen gaindi eta, hola segituz, nahasmendu itsusienak piztuko dira.

JENERALA: Zer derasazu?

FRAILE: Badakizu nola gure radio-telebista eta kazetek, gaitzeko burrunba dabilkaten, berria zabalduz, hemengo hil hau, terrorixta lanjeros bat zela.

JENERALA: Ba badakit. Manua ukana dute, gisa hortarat joka diten, gertakari huntaz baliatu nahi baitugu, gure kontrarioen belzteko.

FRAILE: Ba, bainan, ote dakizu nor den terrorixta delako, hil hau?

JENERALA: Dakidana da Oiartzuar bat dela, bere tratuen egiteko, mugaz gaindi usu zabilana.

FRAILE: Bainan ote dakizu, mutil hori dela herrian, orok estimatua eta nehork ez diotela hitzik sinesten, terrorixta zela kondatzen duteneri?

JENERALA: Eta gero? Zer zaigu guri terrorixta izan zadien ala ez? Ez gira hunat jin, hil baten jujatzerat, bainan, heriotze hau baliatuz, propaganda gure alde muntatzerat!

FRAILE: Eta arrastatu duzun Ertzo hori! Propagandak dionaz, frantses terrorixta bat da, hil hunekin eskuz-esku zabilana. Zer diozu hortaz?

MATRONA: (Agertuz) Jauna, nahi nuke zurekin buruz buru mintzatu.

JENERALA: Zaude otoi beha apur bat! (Matrona ateratzen da... Ez da kontent) Badakit arras ongi, Ertzo hori dela, burutik harrotua den gizagaizo bat. Manua dut horren hiltzerat kondenatzeko. Bainan ez dugu hilen!

FRAILE: Zer ba!

JENERALA: Segur gira, eskualde guzietarik jinen direla telegramak, kondenatu horren ez hiltzeko. Ez dugu beraz fusilatuko, bainan betiko presondegirat kondenatuko. Hola, gobernuak ukanen du padara, munduari erakusteko, ez duela zonbaitek dioten bihotz gogorra eta badakiela atea zabaltzen barkamen deieri.

FRAILE: Bainan, hemengo jendeak ezagutzen ditu hila eta Ertzo. Eta beraz konturatuko da, horien inguruan egin propaganda guzia gezurrezkoa dela.

JENERALA: Ba, bainan hemengo jendeak dakiena, hemen gelditzen da. Hemengo jendeak ez du, dakienaren urrun hedatzeko ahalik. Propaganda egiteko tresneriak eta indarra, guk dugu bakarrik, guk, gobernukoek.

FRAILE: Zu hola mintzo zira. Bainan uste duzuia, hemengo jendea, ixilik eta geldirik egonen dela, gezurpean itoa? Hil horiek badituzte beren etxekoak, adixkide-ta ezagunak!

JENERALA: Izanen dira batzu mugituko direnak. Bainan, poliza ez ote dugu hor, gure mutil, holakoen bentzutzeko? Eman dezagun ehunetik hamar mugitzen direla. Zer dezakete horiek, eskupeko ditugun hoinbertze polizgizonen kontra? Armez guri oldartu? Aski ditugu fusilatzea hamar, ehun, mila! Zer zaigu guri? Hil gehiago eta etsai gutiago!

MATRONA: (Agertuz) Jauna, baitezpada nahi zintuzket mintzatu.

JENERALA: Erran dautzut jada apur bat goaitatzeko! (Matrona kexu ateratzen da)

FRAILE: Zuk aipatu jokabide hortan, nun dira kontzientzia, egia, gizon legea?

JENERALA: Politika da gerla, fraile-apeza. Gerlan, bazterrerat utzi behar dira kontzientzia, egia eta gaineratekoak. Azkarrenak baitu gerla irabazten, ikusi behar duzu bakarrik, nola izanen ziren etsaia baino azkarrago. Bertzerik ez.

FRAILE: Zu soldado bezala mintzo zira. Bainan, politika ez da gerla. Gizon eta apez bezala, nik, gauzak, arras bertzela ikusten ditut.

JENERALA: Oroit zaite, zuek eta gu, elgarri, uztartuak girela. Gu erortzen bagira, zuek ere eroriko zireztela.

FRAILE: Bainan hola-hola, ez ote gira jada eroriak?

JENERALA: Gure ezpata hor duzue zaindari. Gobernuko diru eta ohoreak, zuen laguntzaile. Norat zoazte sustengu horiek guziak galduz geroz! Hor ikus!

FRAILE: Apez egin nintzen, pobren eta indargaben, oroz gainetik, zerbitzatzeko. Eta, nere burua ikusten dut urrearen eta indarraren mutil. Nola libra presondegi huntarik! (Ateratzen da)

JENERALA: (Bakarrik) Hori ere hasia duda-mudaka! Gaurko apezek, sobera denbora galtzen dute beren buruarekin pentsaketan eta Jainkoaren etsaiekin solasketan! Zanpak nahiago dituzte, eman baino, hartu! Gaixo ixtupak!

MATRONA: (Agertuz, asaldatua da) Ha, ez da goizegi bakarrik baitzira!

JENERALA: Zer gertatzen zaizu!

MATRONA: Izigarriak egin ditut, nere buruaz ahalge naiz... Heldu naiz, denak zuri aitortzerat!

JENERALA: Zer ba!

MATRONA: Atzo arratsean, frantses polizak arrastatu ninduen eta galdezka luze batzuetan erabili.

JENERALA: Eta gero!

MATRONA: Oro aitortu ditut... (Bizi-bizia) Bainan, aintzinetik denak bazakizkan.

JENERALA: Zer aitortu duzu?

MATRONA: Zera... Zurekin nola nabilan. Eta nola, astean behin, elgartzen giren.

JENERALA: (Haserre) Zer! Hori salatzen ari izan zirea?

MATRONA: (Erdi nigarrez) Ho, barka zadazu! Hoinbertze nahasi naute beren galdekin! Hasteko, jada den-denak bazazkiten!

JENERALA: Salatu diozute, gaua elgarrekin iragaiten dugula?

MATRONA: Ba, ba, dena... Bainan, aintzinetik oro bazazkiten!

JENERALA: Ha, ustelak!... Eta zuk, ez dakizu, ez dela polizari sekulan deus salatu behar?

MATRONA: Ba, bainan hoinbertze burtxoratu naute, nekatu, ikaratu!... Ez nakien gehiago nun nintzen.

JENERALA: Eta, bertzerik ere galdatu dautzutea?

MATRONA: Ba, terrorixta hau, nork eta nola hil duten?

JENERALA: Eta, hori ere salatu diozutea?

MATRONA: Ba.

JENERALA: Zuk, zer zinakien hil huntaz?

MATRONA: Den-dena banakien.

JENERALA: Den-dena?... Nola ez dautazu ba fitsik erran?

MATRONA: Ez naiz ausartu.

JENERALA: Zer duzu! Fidantzia gehiago frantses poliza ustelen, ni baitan baino?

MATRONA: Ez... Badakizu ez dautzutala sekulan fitsik gordetzen!

JENERALA: Eta, zergatik ba hau? (Matrona ixilik dago) Terrorixta hau nork hil duela, diozute salatu?

MATRONA: Karabineroak.

JENERALA: Karabineroak?

MATRONA: Ba, horrek dio eskutan ezarri paketa bat, eskatuz holako lekurat otoi ereman zezan. Paketa hortan, bonba bat bazen. Bonba hori zartaturik, izan da hola puskatua.

JENERALA: Eta zuk, nola dazkizu xehetasun horiek? (Matrona ixilik) Mintza zaite!

MATRONA: Nik errana nion, hil horrek, diru hainitz berekin ibiltzen zuela.

JENERALA: Ha, orai denak konprenitzen ditut. Beraz, ixpiunak gainean nituen. Eta orai, bildu naute beren saretarat.

MATRONA: Ho, barka zadazu otoi! Ez nuke zurekin samurtu nahi... Zurekin, lehen bezala nahi nuke izan.

JENERALA: Bon... Orai, erraitekoak erranak ditugu! Ez gaiten bi oren hola egon! Engoitik ikusiak gaituzte! Zoaz hemendik! Gero erranen dautzut nun eta noiz elgar ikusi. (Matrona ateratzen da. Bakarrik) Urdeak! Urde ustelak! Atera diozkazue nahi zinituzten guziak! Bildu duzue bazka, ni zikintzeko eta lehertzeko! Munta-azue, munta, kontra-propaganda. Bainan ez dik horrek xurituko zuen Ertzo. Asta pullo hori!

FRAILE: (Agertuz, kazeta batzu eskutan) Kazeta batzu, frantses, aleman eta inglesak, ekartzen dauzkizut, jeneral jauna. Zutaz eta hemen ideki behar den auziaz mintzo dira!

JENERALA: Zer derasate?

FRAILE: Gizon gazte hau, karabineroak hil duela. Krima hori egin duela diruarengatik. Frantses matrona, zure amoranta dela. Hemengo auzi hau, komedi bat hutsa dela. Auzo erresumetako radio-telebixtak ere mintzatu direla hemengo auziaz... Huna artikulu luze batzu... Zure fotoa, matronarena, karabineroarena hor dauzkazu.

JENERALA: Beraz gerla... Gerla nahi dute! Gerla nahi balin badute, ukanen dute.

FRAILE: Presatua bainabila, etorri bezala, lasterka banoa. (Ateratzen da)

JENERALA: (Kazetari so... Gaitzeko kexuan) Zerriak! Zerri zikinak... Jenden bizi zikintzale ustelak!... Ikusiko diagu nork joanen dituen azken tantoak. (Karabinero deituz) Karabinero, zato hunaraino! (Heldu zaio) Errazu, Karabinero, irakurtu dituzu gaurko kazetak!

KARABINERO: Ez, jeneral jauna!

JENERALA: Badakizu nor den hemengo krimaren egilea?

KARABINERO: Nik ez, jeneral jauna!

JENERALA: Kazetek diote zu zirela hiltzalea...

KARABINERO: Gezurra hori!

JENERALA: Matronak salatu du, berak lagundurik hil duzula mutil hau.

KARABINERO: Gezurra, jeneral jauna.

JENERALA: Ba, eta ere, hau hil duzula diruarengatik.

KARABINERO: Gezurra!

JENERALA: Egia dea kazetek diotena: Zure emazteaz bertzalde, baduzula bigarren bat eta harekin zernahi diru xahutzen duzula!

KARABINERO: Gezurra! Hasteko, jeneral jauna, gure ofizioko eginbideak betez geroz, gure bizi berezian, nehork ez du sudur sartzerik.

JENERALA: Hortan, zurekin ados nago. Haatik, azken galde bat: Zintzoki eginen dautzut eta nahi nuke zintzoki ihardets dezozun... Hitzemaiten dautzut zure errepusta ez dudala nehori salatuko, ez eta sekulan zure kontra baliatuko. Beraz huna nere galdea: Zin egiten duzuia, zure soldado ohorearen gainean, zure haurren buru gainean, gurutze sainduaren gainean... Zin egiten duzuia, ez duzula zuk krima hau egin?

KARABINERO: Bai, zin egiten dut!

JENERALA: Ongi da. Ez nuen bertzerik espero zuganik. Haatik, beti oroit zaite, hitzak hitz direla. Sekulan, aditzen duzu, sekulan, torturatu edo hilik ere, ez zaitela alda zure solasetan. Zaude beti aitormen beretan.

KARABINERO: Hitzemaiten dautzut, jeneral jauna.

JENERALA: Bon, orai itzultzen ahal zira zure etxolarat! (Ateratzen da... Jenerala bakarrik) Laket zait aurkitzea, arropa bezain fermu, bere solasetan, egonen den gizon bat. Badakit gezurrean zin egin duela. Hobe... Hola, arrazoin bat gehiago ukanen baitu, bere hartan tink egoiteko. Ba, egiazki merezi eta ukanen du bere medaila. Eta, gainerat, ohore handiekin. Datozila, etsai propaganda egile guziak. Nik ez dut ahorik idekiko. Horrekin mintza daitela!

GUARDA: (Agertuz) Hor haiz to, jenerala!

JENERALA: Zer nahi duzu?

GUARDA: Irriz heldu nauk, irriz huna zer gertatzen den. Ertzo jujatu behar omen baituzue eta Ertzo, frantsesa baita, Frantziako gobernuak eskatu dik Espainiakoari, hemengo norbait izan dadien hor, Ertzoren alde mintzatzeko... Espainiako gobernuak, bere baietza eman dik... Eta, hortako nauk hemen, ofizialki, frantses abokat bezala, Ertzoren laguntzeko.

JENERALA: Auzi huntan barne sartzea nahiagoko nuen edozoin frantses, bai eta zakur bat ere, zu baino... Bainan, manua hola denaz geroz, manua errespetatuko dut. Haatik, ez baitut nahi zure zangoek zikin dezaten Espainiako lurra, auzia eginen dugu, hemen berean, muga hegian... Eta zu, mintzatuko zira, mugaz bertzaldetik.

GUARDA: Ongi duk gizagaizoa. Hola hobeki ageri duk, nola zuen auziak diren komedia huts batzu.

JENERALA: (Oihuz) Karabinero, ekar-zkitzu hunarat Ertzo eta Pexeta!... (Guardari) Berehala hasiko dugu gure auzia. Ni, jartzen naiz. (Jartzen da saski gainean) Zu ere, jar zaite, nahi baduzu edo zaude xutik!... Zuhaurek ikus!

GUARDA: Nik ere, hik bezala, nahiago diat jarririk. (Jartzen da bertze saskiaren gainean) Jainkoari esker, gibel-aldea oraino sano baitut.

KARABINERO: Huna, jeneral jauna, Ertzo eta Pexeta. (Ertzo estekatua da)

JENERALA: Bon, hurbil zaitezte biak hunarat! Legez ari gaiten, auzia ideki baino lehen, agertuko ditugu bakotxak gure titreak... (Xutiturik) Ni naiz El Etselentisimo Juzgador del Sumarisimo, Justizia Mayor de España, una, grande, libre. (Jartzen da)

GUARDA: (Xutiturik) Eta ni naiz, El Kaporalisimo de Justizia Menor de la Republika de Frantzia, Liberté, Egalité, Fraternité. (Jartzen da)

JENERALA: Bon, auzia idekia da. Ertzo jauna, huna zure kontrako akusamenduak. Hiru handi dituzu eta bospasei ttipi. Bainan, ttipiak baztertuko ditugu eta hiru handiak bakarrik aipatuko.

GUARDA: Ez naiz hortan ados. Handiak agert eta ttipiak gorde, hori duzuia ttipien errespetua?

JENERALA: Lehen akusamendua duzu «bandolerismo», mandilkeriazkoa, andere Pexetari egin diozun laidoarengatik. Horrentzat merezi duzu hiltzea —Pena de muerte—.

GUARDA: Bai, pexetako laidoarentzat!

JENERALA: Bigarren akusamendua duzu «terrorismo», terrorixta izan zirelakotz, bonba bat nahi baitzinuen ezarri muga bidean. Horrentzat ere merezi duzu hiltzea —Pena de muerte—.

GUARDA: Ohartarazten zaitut, Etselentisimo, zuk bonba hori aipatzean, karabinerok egin duela irriño bat.

JENERALA: Hirugarren akusamendua duzu, armadarentzat agertu duzun errespetu eskasia —Injuria a la Armada—, Karabinero huni eman baitiozkatzu errepusta gaxtoak. Horrentzat merezi dituzu berrogoitamar urte presondegi —Cincuenta años de prisión mayor—.

GUARDA: Beraz, gaizo Ertzo, ukantzak esperantza!

JENERALA: Horra hiru akusamenduak. Gure auzia hasiko dugu lehenetik.

GUARDA: Barkatu, Etselentisimo, nik nahiago nuke auzia hasten baginu hirugarren akusamendutik.

JENERALA: Zergatik? Zer arrazoin duzu hortako?

GUARDA: Zeren-eta, zuen Justizia hobeki errespetatua liteke.

JENERALA: Akusamenduen lerrokada ez dezakegu alda... Legea lege da.

GUARDA: Bertze xehetasun bat ere nahi nuke jakin.

JENERALA: Zer?

GUARDA: Akusatuak ukaiten baditu bi hil gaztigu, zer gertatuko da? Bietan fusilatuko ote dute ala zer?

JENERALA: Horrek erran nahi du, akusamendu batengatik ez badute hiltzen, bertzearengatik hil dezaketela!

GUARDA: Hori ere ez da xuxen, bi aldiz hiltzerat kondenatuak, bi aldiz merezi du fusilatzea, eta ez behin bakarrik.

JENERALA: Huntan ere, legea lege da... Lot gaiten beraz lehen akusamendutik. Andere Pexeta, konda-azu gertatu dena. Mintza zaite argi eta garbi eta ahalaz laburzki.

GUARDA: Anderea izanagatik.

JENERALA: Eskatzen dautzut, jauna, anderen errespetua.

GUARDA: Bai, Etselentisimo, eta partikulazki bakotxa-berearena!

JENERALA: Mintza zaite, andere Pexeta.

PEXETA: Ba, zera zen... ortziralea... Edo ez... larunbata naski... Ba hala zen. Nere xuriket eguna baitzen.

GUARDA: Ez andere Pexeta, astearta zen.

PEXETA: Segur zirea? Ni beti, egunekin galdua nabila. Haatik, segur naiz goiza zela!

GUARDA: Ba, goizeko biak et'erdiak!

PEXETA: Biak et'erdiak? Ez, ez... Iguzkia gora zen.

GUARDA: Bai, eta itzala behera!

PEXETA: Itzala behera? Jaun jujea, gizon hori, ni arras nahasten ari da...

JENERALA: Aintzinat, andere Pexeta, aintzinat!

PEXETA: Ba, Ertzo etorri zen nere komunetarat... Zera egin behar zuela.

GUARDA: Zer «zera»? Zer da «zera» hura?

PEXETA: (Haserre) Denek egiten duguna... Zer nahi duzu izaitea?...

GUARDA: Denek egiten duguna... bainan laburra ala luzea?...

PEXETA: Nik dakita!

GUARDA: Behar baiginuke jakin!

JENERALA: Aintzinat, aintzinat, andere Pexeta.

PEXETA: (Abantxu nigarrez) Ba... zera... etorri zen Ertzo...

GUARDA: Zonbat orenetan?

PEXETA: (Nigarrez hipaka) Jaun jujea, ni ez naiteke hola mintza. Gizon hori, ixilaraz zazu! (Mokanesa ezin harrapatuz ari da, begien xukatzeko)

GUARDA: Ez duzuia mokanesik?... Nahi duzuia nerea prest?

JENERALA: Bon, aski, andere Pexeta... Zurea entzun dugu. Orai, mintza bedi Ertzo!

ERTZO: Ni, ez naiz espainolez mintzatuko. Euskaraz bakarrik... Gorputz bat bazen, hemen mugan, zazpi pusketan. Lau hemen eta hiru han... Nik nahi nituen zazpi puskak elgarrekin ezarri... Ez omen... Zazpi puska horien elkartu nahia, gaxtakeria omen da... Eta gaxtakeria ere omen da, muga hau hemendik kendu behar litekela, aipatzea... Horra jauna.

JENERALA: Bon, hemen Espainian baigira, orai errazkitzu espainolez, euskaraz erran dituzun guziak.

ERTZO: Ez jauna... Ni, euskalduna naiz eta euskaraz naiz bakarrik mintzatuko!

JENERALA: (Haserre) Zer!... Baduzu kopeta!... Ahantzi ahal duzu nori mintzo ziren! Ordrea emaiten dautzut, espainolez mintzatzeko.

ERTZO: Ez jauna... Ni euskalduna naiz.

JENERALA: Mintza zaite espainolez edo berehala preso sartzen zaitut...

ERTZO: Euskaraz naiz bakarrik mintzatuko...

JENERALA: (Haserre gorrian) Karabinero, eremazu berehala gizon hau presondegirat. Han ezarriko duzu gela ilunean, ur eta ogi xoilekin. (Karabinerok joaiten du Ertzo) Eta, gertakizun hunen gaztigu, ukanen dituzu bi urte presondegi, bertzen gainerat.

GUARDA: Nik ez dut, Etselentisimo, onartzen gaztigu hori, eta diot, auzi hau ez dela legezkoa. Gaurko egunean, den nazione gibelatu arruntenetan, onartzen dute, akusatua mintza dadien bere etxe eta herrikoen hizkuntzan. Nola, ez, zuen Espainia hortan?

JENERALA: Hori, gure ikustekoa da eta ez bertzena. Eta orai, jarraik gaiten gure auziari... Zerbait balin baduzu oraino erraiteko Ertzoren alde, mintza zaite!

GUARDA: Bai, Etselentisimo, hau da nik onartzen ez dudana. Zergatik presuna batek pagatu behar duen komunerat joaiteko! Xinan eta bertze asko erresumetan, komunerat joailea da ordaintzen, han uzten dituen aberastasunengatik. Ez dakizuia gizonen eginbeharrak direla ongailu hautak? Hetan aurki ditazkela otzigena, hidrogena, urea, azida urika eta bertze holako zonbait?

JENERALA: Bai, eta alkola ere, zu komunetarat joaiten zirelarik.

GUARDA: Mikroba zifilitika aldiz, zu joaiten zirelarik.

JENERALA: (Xutitua, errabian) Zer erran duzu?... Zer!

PEXETA: (Bien artean sarturik) Otoi, jaunak, otoi!

GUARDA: Ez dut gaxtakeriarik atera... Inbidoari «iduki» bota baizik. (Eztitzen dira)

JENERALA: Bon, mintza gaiten orai, bigarren akusamenduaz. Ertzok, muga hau nahi du hemendik kendu.

GUARDA: Bai, eta ni hortan, Ertzoren alde naiz.

JENERALA: Jakin-azu behin betikotz, Espainiako lurra ez dela saltzeko... Lur hau sakratua baita. Hunek ditu hazi: Karlos Kinto eta Cisneros, Isabel la Katolika, Felipe Segundo eta Franco.

GUARDA: Bai eta Frantziako lurra ere sakratua da: Hunek baititu hazi Charlemagne eta Jeanne d'Arc, Louis XIV, Napoleon eta De Gaulle.

JENERALA: Harritua nago, muga kentzearen alde nola izan zintezken zu, mugazaina, zure ogia muga huntarik jaten duzuna.

GUARDA: Hola jokatuz, ez naiz batere nere buruari harrika ari, bainan nere buruaren alde.

JENERALA: Nolaz hori?

GUARDA: Zeren-eta, ez badugu laster, onez onean eta legez, muga hau husten, populuak hemendik kasatuko baigaitu, gibel aldean ostiko on batzu emanez. Ez duzuia senditzen nola populuan zabaltzen ari den gure kontra, herra eta kexamendua?

JENERALA: Populua ba... Populua edo zakurra berdintsu dira. Erakuts makila eta, tete zaharra bezala, populua hor izanen duzu herrestan, zure zangopean.

GUARDA: Ba, zure makilak, behin izituko du populua. Bietan ere ba. Bainan kasu hirugarren aldiari!

JENERALA: Ostikoen mentura biharkoa dugu. Gaur gertatzen denari beha diezogun. Ez ahal dituzu onartzen hemen ezarri duten edo ezarri zituzten bonbak?

GUARDA: Ba, bainan nor da bonben ezartzalea. Ez dautzuia holakorik salatu zure Matronak?

JENERALA: (Errabian) «Nere» Matronak! Zergatik «nere» ah... Zu ere pozoinatu zaituztea zuen alderdiko telebixt-kazeta ustelek?

GUARDA: Errazu nahi duzuna, bainan aitor-azu, Matronak, zure besotan pisatzen duela, behi zahar batek bezenbat.

JENERALA: (Arras erotua) Zer!... Baduka kopeta, hi, apo madarikatua! Nik, hi eta frantses arraza guzia, ezar nezazkek, sumendiak diren leku desertu batean; eta, han utz nezazkek, jan edanik gabe. Elgarri har ditela ausikika, zakur errabiatuak bezala. Eta, orok, leher egin dezatela!

GUARDA: Eta hola konplitua izanen duk hire Justizia Mayor, sumarisima!

JENERALA: (Moztuz) Bon, auzia bururatua da... Andere Pexeta, libro zira... (Kanporat abiatzen da)

GUARDA: Barkatu, bainan, hi jeneral gizagaizoa, zer gaztigu ematen diok Ertzori?

JENERALA: (Ateratzen, deusez bat balitz bezala) Bi aldiz hiltzerat kondenatua eta berrogeita hamabi urte presondegi... (Gordetzen da)

GUARDA: (Gibeletik jeneralari) Neurri ona... Neurri ona... (Bakarrik) Alimale basa... Holakoak, etxean sartzerat uztea errexago da, ondoko egunetan handik kasatzea baino!(Saski bat hartzen du eta, ixil-ixilik, lotzen da hura betetzen, bi metetako gorputz puskak elkartuz)

OIHALA