BIGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Aintzineko bera... Alde batetik Fraile, bertzetik Guarda ari dira, bakotxa bere saskirat, gorputz pusken biltzen.

GUARDA: Nago, fraile-apeza, zergatik zuek, elizgizonek, hola ohoratzen dituzuen hilen gorputzak eta, hain guti, bizi direnenak.

FRAILE: Gorputz bizi ala hilari, berdin errespetu zor zaio. Biziari, arimaren laguna izan delakotz eta hari berritz josiko, mundu hau kraskatuko delarik.

GUARDA: Hil hau ikusi duzularik, zure bihotza urtu da eta berehala joan zira, alkatearen eta polizburuen edo nik ez dakit norenganat, heieri eskatzerat huntaz arta har dezaten.

FRAILE: Eta gero!

GUARDA: Hil hau, bizi izan balitz eta zure beharretan, hoinbertze mugituko ote zinen hunen alde?

FRAILE: Zergatik ez?

GUARDA: Uste duzuia, egun batez, haragi puska hauk, xingar bizi direla berriz bilakatuko?

FRAILE: Gure sinestea da hori. Hazi usteldutik landarea bezala gorputz usteldutik, bizi berri bat dela aterako.

GUARDA: Hau baita mutil baten gorputza, izanen dea, zeruan, hunentzat, neskatxik.

FRAILE: Zeruan ez da, ez mutil eta ez neskatxik. Han izanen gira denak berdin, aingeruen iduriko.

GUARDA: (Irriz) Ikusten nauzu ni, aingeru bilakatua?... Egia aitortuko dautzut. Zeruan ez bada, ez neskatxik eta ez zurrutako molderik, berdin zait neri zerurat edo debruetarat joan.

FRAILE: Zerua, pixka bat konprenitzeko eta haren gutizia ukaiteko, beharrezkoa da, pottoka eta mandoek baino goraxago, bere izpirituaren alhatzea.

GUARDA: Milesker ez bainauzu halere astoekin parekatu! Dena den, zure ikusbidea da, tripa gainean badugula marra bat. Marra horren peko gorputz parteak, deus ez duela balio. Marra hortarik gorago diren bihotz burutan dela, gizonaren balio guzia.

FRAILE: Ez dut nik holako xorakeririk atera. Gure gorputz puska guziek, balio bera dute. Denak dira eginak, bakotxaren zerbitzuko. Bainan, gorputza ez da gizonaren helburua. Arimaren sustraia baizik.

GUARDA: Arima eta arima, ez duzue bertze solasik. Gorputza ere hor dela kontura zaitezte! Nik, aita saindua banintz, fraile eta serora guziak ezkontaraz nitzake.

FRAILE: Bai, eta nik, aita saindua banintz, egun guziz, otoitz bat erranaraz nezokete, Jainkoak begira ditzan ezkonduen purgatoriotik.

GUARDA: Mutur beltza heldu zaigu. Ni banoa hemendik. Hori, bi purgatoriotan sartua baita, ni baino maisu hobea ukanen duzu, auzi hunen xuritzeko. (Jalitzen da)

KARABINERO: (Agertuz) Ez zaitu bederen sobera nardatu bere ahopaldiekin?

FRAILE: Ez... Batzuetan soberakinak jalitzen ditu. Bainan, soberakinetik neurria egitea errexago da, eskasiatik baino. Bon, ni ere banoa eta saski hau, zure gomendio! (Jalitzen da)

KARABINERO: Ongi da. (Apur bat bakarrik)

MATRONA: (Agertuz) Errazu, noiz egin behar ditugu gure kontuak?

KARABINERO: Zer kontu?

MATRONA: «Zer kontu» diozu? Trufatzen zirea nitaz? Haragia saskitan dela ikusten dut, bainan nun duzu horrentzat neri hitzeman saria?

KARABINERO: Zuri hitzeman saria?

MATRONA: Ez ahal duzu ukatuko, gorputz hortan zen dirua, nerekin erdizkatzea, hitzeman zinautala?

KARABINERO: Nik hitzeman dautzutana bakarrik: Zuri sari zerbait emaitea. Bertzerik ez.

MATRONA: Eta, jakin dezaket zer emanen dautazun?

KARABINERO: Bazkari baten saria zuri emanez geroz, ni kito naiz zurekin.

MATRONA: (Oihuz) Errak to, ustel zikina hi, zer uste duk! Eskale bati bezala, neri bi sos aurtiki-ta, eskuak garbi ateratzea ateka huntarik?

KARABINERO: Adi-zazu, zonbat diru, uste duzu, berekin zuela gizon hunek?

MATRONA: Hik nahi dukana. Nor deitu duk diru horren kondatzerat?

KARABINERO: Zer parte hartu duzu, zuk, lan huntan, sariaren erdia zuretzat eskatzeko?

MATRONA: Errak to, nork salatu dauk, gizon hori, salmenta bat eginik, diruz kargatua heldu zela? Nork mozkortu dik frantses guarda, gertakizun huntan, lekukorik ez dadien izan?

KARABINERO: Eta baduzu kopeta, zure egintza koxkor horientzat, diruaren erdia eskatzeko?

MATRONA: Oroit hadi sekretua erdizka dugula.

KARABINERO: Zu ere, oroit zaite, sekretu hori saltzen baduzu ondorioak berdin erdizka ukanen ditugula!

MATRONA: Ez, ez nauk aski xoroa izanen, hemen gertatu dena salatzeko, bainan hire andereari ziozkaiat bi hitz erranen, bere senarra norekin dabilan, begiak idek ditzan.

KARABINERO: Holako zikin berduratzen lotzen bazira, ez naiz gero, ni ere ixilik egonen. Aspaldi du, denek hemen zilatuak ditugula, gure jeneral zahar horrekin, dabilzkatzun oilokeriak!

MATRONA: (Haserre gorrian) Ni? Ni, zuen jeneral horren oilanda. (Hartzen du saskitik, gorputz puska bat) Errak berriz, errak bietan!

KARABINERO: (Hunek ere, bere saskitik, gorputz puska bat hartzen du) Ez dut erran oilanda, bainan oiloa. Zu bezalako atsoak, ez ahal du, oraino gazte delako ilusimendurik! (Elgarri joka lotzen dira, gorputz puskak hortakotz baliatuz)

MATRONA: Faltsu ustel zikina, hi! Zorriz betea! Espainol usaindua!

GUARDA: (Sartzen da, elgarri joka ari direlarik eta berexten dituela) Hep, hep! Ezti zaizte, otoi, ezti, zuek, jende pare gisakoak. Zer dituzue molde horiek? Gorputz puska horiek utz-kitzue beren saskietan! Ala zer? Ez ote zaizue aski, puska horien artean, muga bat izan dadien? Horren gainerat puska horiek, elgarri zanpaka nahi dituzue har arazi? Zoin ifernuko debruen umeak zirezte zuek? (Biek gorputz puskak, berriz saskitan ezartzen dituzte)

MATRONA: (Errabian) Ba, guarda, jakin-azu eta deneri errozute, gizon hunen hiltzalea, hori dela!... Ba, zure aintzineko zerri ustel hori! Horrek du, iragan gauean, gizon hau hil, hunen diruaz jabetzeko. (Ateratzen da)

KARABINERO: (Erotua) Gezurtia! Gezurti errabiatua, zu! Jakin-azu holako solasen saria direla: Bi bala buruezurrean. Zoazi, zoazi lehenbailehen, zure jeneral zaharrarenganat! (Ateratzen da)

GUARDA: (Bakarrik. Irriz populuari) Errana den bezala: Artzainak samur eta gasnak agert! Orai badakizue zoin errespetuzko jendeak dituzuen, muga hunen zaindari! Haatik, ez hunarat abia zonbait pinta edariz kargaturik! Konprenituko baituzue orduan, guretzat ez bada errespeturik, zuentzat badela gero! Ta, huna nun heldu zaigun delako jeneral zaharra... Aditu behar ditu bereak eta asto beltxarenak!

JENERALA: (Agertzen da. Karabineroak, arma presentatzen dio... Gero ere, zangoak tinkatuz da, aldi guziz, jeneralari mintzatzen) Bon, hau da beraz delako gorputza! Terrorixta... Terrorixta... Mugarik nahi ez duen gizona, mugak du garbitu... Ongi egina... Dagola hor zazpi pusketan.

KARABINERO: Ba, berekin zeraman bonba bat zaio zartatu, hemen iragaitean!...

JENERALA: Ez zuen bertzerik merezi!... Ongi egina... Muga hau da sakratua!... Sakratua delakotz, bere bizkarraren gainean ez du jasan ahal izan, ustel karga hori. Hor berean porroskatu du... Ongi egina!... Horrek bezala, denek ikas bezate zer den Espainia! (Oihuz, laster aldikatuz eta, aldi bakotx, besoa luzatuz) España una!

KARABINERO: Una!

JENERALA: España grande!

KARABINERO: Grande!

JENERALA: España libre!

KARABINERO: Libre!

JENERALA: Arriba España!

KARABINERO: Arriba!

GUARDA: (Irri-trufaz mintzo) Errak to, hi jenerala, zonbat soldado dituk hire meneko? Zeren-eta, zuek, Espainia hortan, hiru soldadoentzat omen baituzue jeneral bat!

JENERALA: (Saskia husturik, inkesta-neurrien hartzen ari dela) Frantzia galdua! Anarkixta, terrorixta, eta ustelkeria guziak sortzen eta hazten dituen lurra!

GUARDA: Ba, eta diotenaz, jeneral bakotxak, zango bat balin badu armadan, bertzea omen dik banko, komertzio edo industri handi batean. Ezpataz, moltsa omen dik zaintzen, moltsa ezpataz, eta, biak elkartuz, eliz-aldaretako Jainkoa.

JENERALA: Holako gizon arrazak, puñalaz behar likek garbitu; puñalaz ez bada, tiroz; tiroz ez bada, napalmaz; napalmaz ez bada, bonba atomikoz.

GUARDA: Ez hadila hola asalda, gaizoa. Berdin, goiz edo berant, denak hilen gaituk. Bai hi eta bai ni. Pala eta pikotzak elkartuko gaitik.

JENERALA: Ordrea... Ordrea da eskas mundu huntan... Hortako ehunetik hogoi fusilatzea aski liteke eta gaineratekoekin bakea ginuke.

GUARDA: Bai, bai, hola hire mundua lukek porru landa bat, ongi lerrokatua. Hik, hire burua, porrutzat hartzea, paso!... Bainan, dena duk, ean hire mailerat jautsi nahiko duten bertze gizonek.

JENERALA: Ni porrua! Ni porrua! Tiro bat, bi tiro, lau merezi ditu hola mintzo den gizonak. Karabinero, atxik zure arma prest!...

GUARDA: He, emeki, emeki!... Muga hor duk gero eta hihaurek errana duk muga dela sakratua.

JENERALA: Ha, nere ohorea!... Horra zer behar nuen entzun, adin huntan. Behazozu nere bular gainari! Beha hor diren medaila lerroari! Ez zirea lotsa hola mintzatzeko, zu, armetako gizona, armadako aintzindari bati!

GUARDA: Ha, zera... medailak! Ha ba, zonbat dituk!

JENERALA: Bortz hemen dauzkazu, begien aintzinean. Eta jakin-azu, bertze zazpi baditudala etxean.

GUARDA: Bortz eta zazpi hamabi. Nik jakin nahi nukena duk, horiek guziak, nola irabaziak ditukan!

JENERALA: Nola irabaziak? Nere odolaz, nere zauriez, nere zerbitzuez! So egizu medaila huni! Hau irabazi nuen: Pro mérito de Caballeria. Horrengatik dauka, gainean, zaldi buru hori.

GUARDA: Nola erran duk: Pro mérito de Caballeria?

JENERALA: Bai, horixe bera. Zeren-eta nik bainuen erreberritu, Tudelan, armadako zaldien arraza guzia.

GUARDA: Hik?

JENERALA: Nik ba, nik!

GUARDA: Nolaz hori?

JENERALA: Nik nuen, garaño esperientziari esker.

GUARDA: Ha!

JENERALA: Ba, jakin-azu, nere aitatxiren denboratik gaur arteraino, gure etxean, izan direla Nafarroako garaño hoberenak.

GUARDA: Beraz, ezin ukatua, ongi merezitua dukala garaño medaila hori!

JENERALA: Eta, bertze medaila huntan, irakurtzen ahal duzu: «Salvador de España. Todo por la Patria»... Erran nahi baita: «Espainiaren salbatzailea. Oro Aberriarentzat». Hau irabazi nuen, aleman eta italianoekin gudukan ariz.

GUARDA: Noren kontra?

JENERALA: Espainol gorrien kontra.

GUARDA: Ba, lan garbia egin huen!... Eta zer duk hortako medaila gurutzedun hori?

JENERALA: Hori ukana dut: Jesu Kristo, salbaturik... «Por merito de Santo Kristo del Cielo».

GUARDA: Jes, nik uste nikan, Jesusek, gu gintuela salbatu eta ez guk hura! Nola irabazi huen medaila hori?

JENERALA: Hori, marokanoekin gudukatuz...

GUARDA: Beraz, Afrikako musulmanoen konbertitzeko!

JENERALA: Ez, bainan heiekin gerla egin nuen, espainol girixtino gaxtoen konbertitzeko.

GUARDA: Ta, armez tirokatuz, girixtino gorri hainitz, xuritu duka?

JENERALA: Frantses gorri ustela, zu!... Karabinero, bi bala prest atxik, bi bala!

GUARDA: Ez, gaizo jenerala... Ez duk hau, tiroka aritzeko sasoina. Gerla bururatua duk eta ihizia, ez oraino idekia. Bertzalde, hau ere jakin-zak: Ez haiz, hemen, medailadun bakarra. Nik ere, hiru irabazi nitian.

JENERALA: Zuk hiru medaila? Zoin eta zergatik?

GUARDA: Hiru medaila ba: Bat —«Médaille des Anciens Combattants»— gerla egin dutalakotz... Obedi edo hil zukan legea, ta... ez hiltzekotz, obeditu behar. Bertze medaila diat: «Médaille des blessés de la guerre». Ixterra, bala batez trebesatua izan nian. Ez zakiat hortan zer merezimendu dudan. Bala, nik eskatu gabe, etorri zukan eta, nik nahi ala ez, nere izterrean sartu. Eta hirugarren medaila diat: «Médaille des prisonniers». Etsaiak, lurrean kolpatua, bildu nindikan. Nik ez nion bertzerik galdatzen.

JENERALA: Ba, bainan aitor-azu zure medailak ez daitezkela nereekin konpara: Ez nonbrez, ez eta merezimenduz.

GUARDA: Ba, hiru medaileri, hamabi nausi dituk... Eta bertzalde, hik badituk, nik ez ditudan merezimendu batzu, garaño, Jesu-Kristo eta musulmanen hartu-emanetan sartua ibili haizelakotz. Bainan, halere, gauza bat behar dautak onartu... Pisurat, nere medailak, hirek baino balio gehiago dutela...

JENERALA: Pisurat?... Nere hamabi medailek, kilo batez gorago pisu dute. Ez ahal dute holako pisurik zure hiru medailek!

GUARDA: Ez, eta hortakotz ditek, hire medailek baino balio handiagoa. Alabainan, gauza bat baduk ongi ezagutua: Medailek, zerbait balio ditek, berrehun grama azpiz pisu dutelarik... Berrehun gramatik kiloraino, arras guti edo deus ez ditek balio... Kilotik gorago, ebatsiak izaiten dituk.

JENERALA: Karabinero, karga zazu zure arma... Holako solasik, ez dezaket jasan!...

GUARDA: Tiroka lotu aintzin, utz nezak bertze zerbait erraiterat. Zonbatez aintzindaria baituk galondunago, eta hanbatez, harek ukaiten duen medailak, dik balio gutiago.

JENERALA: Nun duzu adimendua hola mintzatzeko? Ez ahal du, kargu handiagoa duenak, irrisku gehiago hartzen?

GUARDA: Irriskua bai! Ni, lehen lerrotako zilotan nintzelarik, eguneko hogoi sos pagatua, nere jenerala, han zukan nonbait gibelean urrun, ongi pagatua eta aterbe onean aloitua.

JENERALA: Ba, bainan gerla galtzen bada, nork du gehiago pekatzen?

GUARDA: Gerla galdua edo irabazia, nere jenerala, ni baino hobeki aterako zela, ez zakala ukan dudarik. Gerla galtzaile bakarrak dituk, han gelditu diren hilak, eta ere, betikotz errezelatuak etxerat itzuli direnak.

JENERALA: Gerlari ohi bizien errespeturik ez baduzu, bederen hilena izan-azu...

GUARDA: Hik, ohoratzen ahal dituk gerlako hilak? Hirekin zirenak, bai, bainan hire kontra zirenak? Munduko legea duk, irabazleri zernahi ohore emaitea. Galtzaileak aldiz, nehork ez ditik aipatzen ere, despresatzeko baizik.

JENERALA: Karabinero, arma! Prepara zure arma!

GUARDA: Errak to, hi jenerala, bertze hire iduriko hainitzek bezala, uste duk hik ere, gerlan bildu galon eta medaila horiek, emaiten dautzuetela, bakea gobernatzeko eskubidea eta gaitasuna. Bi ofizio arras desberdinak dituk gero soldadoen manatzea eta zibilen gobernatzea.

JENERALA: Karabinero, bota tiro, bota... Garbi gizon hori!

GUARDA: (Tirahala gorderik, mintzo da oihal gibeletik) Zonbat gizon hil arazi dituk, to, hire galon horien irabazteko? (Karabinerok ez du tirorik botatzen)

JENERALA: (Errabian) Armada oso bat baino lanjerosago da holako gizon bakar bat... Terrorixta hil hunen bonba, fitsik ez da, fitsik, horrek gogo bihotzetan sartzen duen pozoinaren aldean!... (Eztituz eta fermuki mintzo) Errazu, karabinero!

KARABINERO: Zer da, jeneral jauna!

JENERALA: Ahantz zatzu guarda zirtzil horren solasak. Eta, orai artino bezala, jarraik zaite zintzoki, zure soldado edo gizon eginbideri!

KARABINERO: Bai, jeneral jauna!

JENERALA: Mugen zaintzeko, armadak beti izan dira eta izanen dira. Armadak dira sakratuak!...

KARABINERO: Bai, jeneral jauna!

JENERALA: Bon, ongi da... Eta, terrorixta huntaz behar dena egin duzulakotz, ukanen duzu saria. Medaila bat eskatua dut zuretzat.

KARABINERO: Milesker, jeneral jauna!

JENERALA: Hil hunen inkesta bururatu-eta, berriz etorriko naiz. Eta, orduan, hemen berean eginen dugu, zure ohoratzeko zeremonia.

KARABINERO: Ongi da, jeneral jauna!

JENERALA: Beraz, laster artio. (Jalitzen da. Karabinero bakarrik... Bere buruaz irriz, sakelatik diru pieza handi bat jalitzen du eta medailen lekuan entseiatzen bezala. Gero ateratzen da)

ERTZO: (Sartzen da bere orgatxoarekin, alegeraki adiaraziz abertzale kantu bat)

«Bat, bi, hiru, lau (Bis)

Bortz, sei, zazpi (Bis)

Euskotarrek irabazi.»

Nere ametsa azkenean bururatu da... Berria zabaldu da... Muga hau kentzen dutela... Tralala, tralala... Gerlabide bat gutiago. Hola bederen bizitzen ahalko gira, denak anai bezala eta bakotxa gurearen jabe. Tralala... Tralala... Bon, behar ditut berehala zilo batzu egin eta lore batzu landatu. (Lanean ariz) Xorientzat, mugarik ez da... Lanoentzat ere ez... Lurreko ihizientzat ere ez... Itsasoko arrainentzat ere ez... Zergatik beraz gizonentzat?... Tralala, tralala... Laster, muga leku idor hau ikusiko duzue denen biltoki goxo bat bilakatua.

MATRONA: Zer ari haiz hor, Ertzo?

ERTZO: Lore landatzen, baratze bat muntatzeko.

MATRONA: Zer uste duk? Mugazainek onartuko dutela, hik bide hau hola xahutzea?

ERTZO: Ha, ez zinakien?... Ez da gehiago mugarik! Denen kentzerat doazi.

MATRONA: Nork sartu dauk ziri hori, to?

ERTZO: Berria zabaldua da. Besta handi bat apailatzekoa dute hemen berean. Izanen dira dantzak, kantuak, supanpak, den-denak. Ordutik harat, joaiten ahalko zira mugaz bestalderat, deus paperik gabe... Eta hango jenerala, zu harat bezala, berdin hunarat jiten ahalko da.

MATRONA: (Kexu) Errak to, hi eroa, badakika zer diokan?

ERTZO: Jeneralak, bihotz zabala du. Eta, zu ez bazira kontent, segur naiz hura hala izanen dela!

MATRONA: Hago ixilik edo ukanen dituk gero bi zaflako.

ERTZO: Utz-atzu bazterrerat gaxtakeriak... Zure bihotza goxa dadiela. Muga hau kenduz geroz, zuk ere, traba gutiago ukanen duzu amodiozki bizitzeko!

MATRONA: (Bi zaflako emanez) To-tzik bi berogailu, hire amodioa goxatzeko, ero paper egile faltsoa hi... Eta, ez bahaiz hortik laster aldatzen, ukanen duk laster bertzerik ere. (Jalitzen da)

ERTZO: Hee!... Nik zer egin dautzut zuri, zuk ni hola jotzeko!... (Bakarrik) Zer mila sorgin iragan zaio burutik emazte horri, hola sutan jartzeko? Ala, amodio garbia ez ote du maite? Nik ez dezaket ba bertzerik eskain!

GUARDA: (Agertuz) Lan gaitzean ari haiz to, Ertzo!

ERTZO: Ba, zilo egiten ari naiz, loren landatzeko.

GUARDA: Ongi eginen huke, zilo horietan bertan sartzen bahitu, saskitan diren gorputz puska horiek!

ERTZO: Ba, xede hori bera dut. Zeren-eta, gorputz hori ez da hila. Beti bizi da eta, pixka bat tratatuz geroz, emanen du fruitu.

GUARDA: Guk ere lehenago, zerri hiltzetan, zerri buztana baratzean landatzen ginian. Handik etortzen zitukan gero zerri kumeak.

ERTZO: Ha, nik ez dakizkat, zuk bezenbat zerri aferak. Bainan, beti entzun dut, hainitz gizonek, lurpetik lan gehiago egiten dutela, lurraren gainean bizi zirelarik baino.

GUARDA: Bazukek hori ere, Ertzo. Haatik, lanean gaizki ari haiz. Mugaren bi eskualdeak nahi badituk elkartu, bidea behar duk zilatu, ez bakarrik eskualde huntarik, bainan bertzetik ere.

ERTZO: Xede hori bera dut, nik ere eta berehala banoa bertzalderat. (Bere orgatxoekin muga trebesaturik, lotzen da lur zilatzen. Guarda irriz ari so dago)

JENERALA: (Agertuz) Hep, hep, hep!... Zer ari zira hor, gizona!...

ERTZO: Jes, ez duzu ikusten zilo egiten ari naizela!

JENERALA: Zilo egiten?...

ERTZO: Ba, muga hau hemendik kentzeko!

JENERALA: Heee?... Beraz, bonba ezartzeko! (Hartzen du lepotik)...Terrorixta!... Terrorixta!... Karabinero, hel, hel laster!... (Ertzok ere jenerala hartzen du lepotik. Karabinero heldu da)

JENERALA: Bota gateak!... Gateak esku muturretan!... (Karabinerok obeditzen du. Hats hantua) Ha, ha!... Terrorixta bandidoa!... Preso!... Doala laster preso!... Kasu... Begiak idek!... Beharbada lagunak baditu!(Karabinero aintzinean, Jenerala gibeletik pusaka, Ertzo joaiten dute. Guarda bakarrik gelditzen da, irriz usteldua)

OIHALA