LEHEN AGERTALDIA

        (Hastean, hiru lagun jarriak: Anttoni, Terexa eta Xanti, hauek senar emazteak, langile jantzi xinpletan)

ANTTONI: Ez. Ez naiz hemengoa, bainan hamabostetik heldu naiz, medikuak ikus nezan; haren eskuetan naizenaz geroztik, hainitz hobeki sendi dut ene burua.

TEREXA: Horra! Horra! Hobe segurki.

ANTTONI: Bai, emaztea; sinets nezazu: Hau bezalako medikurik guti da.

TEREXA: Aditu duzu, Xanti?

XANTI: Bon, bon!

ANTTONI: Hau, zure senarra...?

TEREXA: Bai, anderea. Bainan, medikua arras ezaguna izanik ere, ez da gosturat heldu hunat.

ANTTONI: Hunen erranak segituz geroz, sinets-azu berehala sendatuko zirela.

TEREXA: Ba, bainan arras sinets gogorra baita ene senarra!

XANTI: Bainan, Terexa! Medikuak erran duela eta, nola pasa nezazke bi hilabete jan gabe?

TEREXA: Bi orenetarik katilu bat esne hartzen duzu! Ez erran beraz jan gabe bizi zirela.

XANTI: Esnea... esnea! Arnoa balitz...! Esnea hartzea jatea ote da?

TEREXA: Jatea ez bada ere, janaritzea da.

XANTI: Zer aditu behar den! Esneak janaritu? Tripak bete?

TEREXA: Haur ederrak hazten dira esnearekin!

XANTI: Ni ez naiz haurra. Gorputzari bero emaiten ez diona, edo hortzarekin kraska kraska egiten ez duena, neretzat deus ez da!

ANTTONI: Estomakatik sofritzen duzu?

TEREXA: Bai, anderea! Bazinaki gure herri huntan nolako espantuak egiten diren gizonen artean! Beti elgarren jelosian dabiltza, nork gehiago jan! Eta gero... gerokoak. (Ate batetik bertzera, xuriz bezti, infirmiertsa bat pasatzen da)

ANTTONI: Neskato hori, Xabin jaunaren arreba da?

TEREXA: Bai anderea. Karmela andereñoa. Zerutik jautsi aingeru bat! Ez da nehor, horrek bezain goxoki zauriak tratatzen dituenik.

XANTI: Bai, atzo bazuken lan! Bide kurutzetik ekarri omen diote gizon bat ongi kolpatua, bi otok elgar jota.

ANTTONI: Jesus! Jesus!

TEREXA: Ba, ba! Zer mendean bizi giren haatik! Otoak elgar joak, etxe bat errea, eta guzien gainerat, gizon baten hiltzea!

ANTTONI: Aitaren...

TEREXA: Zer... ez zinakien?

ANTTONI: Ez... Nola nahi duzu jakitea. Belarretan ari gira, ahantziak, eta Herria ere, igandetan bakarrik heldu.

TEREXA: Egia da. Basque-éclair-ek ukanen du zer erran. Abiatuak dira jadanik kaseta egileak. Jende guzia airean dugu. Nahi baduzu aditu, bide kurutzeko usina ideki geroztik, hemen ez da bakerik. Kanpotiarrak uholdeka heldu zauzkigu, eta, nahitez, denak heien kotsu gaixtoa hartzen ari gira.

ANTTONI: Segurki! Ez zen hemen lehen ikusten, orai ikusten denik.

TEREXA: Ez eta entzuten, anderea! Zer mihi zikinak! Eta arno edaleak! Eta gero, arnoa edan-eta, dena oihu, kalapita.

ANTTONI: Bai, bai. Jainkoak begira ditzala gure neska mutilak! Eta... nor dute hil?

TEREXA: Duela hamabost bat urte Paristik hunat etorri gizon bat. Mutil ibili zen lehenik, bainan gero loterian suertea izan-eta, iturri ondoko eihera erosi zuen. Eta diotenaz diru puska bat egina. Puñalez hil omen dute. (Sahetsa eskuina erakutsiz) Eskuineko sahetsean joa omen da.

ANTTONI: Jauna! Jauna! Eta... hiltzalea nor da?

TEREXA: Nehork ez daki. Jujeak, Galardiko Ixidor zapataina preso eman arazi du, baizik eta Paristar hori hil zuten gauean sekulako eztabaida izana zutela elgarrekin plazako ostatuan.

XANTI: Ba, Ixidor! Galardiko Ixidor! Ez da posible.

TEREXA: Eta zuk zer dakizu?

XANTI: Nik badakit. Nik, Ixidor ontsa ezagutzen dut eta segur naiz ez duela hobenik. Paristarra hil duena bertzerik daiteke. Ez da hor dudarik Joset Beltza dela.

TEREXA: Ba beharbada, inguru huntan ere denek hori diote. Denek opinionea «horrek» dute. Bainan Ixidor preso altxatzean jujeak bazakien zer ari zen.

XANTI: Errazu nahi duzuna! Jujeak ere nahi duena egin dezake, bainan kriminela Joset Beltza da, ez da bertzerik. (Patxi agertzen da, medikuaren mutila; presaka armariorat doa, banda baten xeka) Patxi, zer da berri?

PATXI: Utz nezak, mutil! Ez diat astirik. (Bere buruarekin) Banda handienetarik...

XANTI: Ez ote duk egia, Ixidor ez dela hiltzalea?

PATXI: (Xantiri buruz itzulirik) Egia? Bertzerik erraiten duena zerri bat da!... (Bere alde) Banda handienetarik. Kontuz, ez ahantz! (Bertzeri) Ixidorrek ez dezake uli bat ere hil! Jujeak burua galdua du!

XANTI: Hori da guziek dioguna.

TEREXA: Bainan, Patxi, adi-zazu! Ez ziona Ixidorrek diru puska bat galdatua Paristarrari?

PATXI: Ba, hala da. Eta Paristarrak errefusatua ere! Eta gero kalapitan arizanak ziren, eta Martxel zenak, delako Paristarrak, zartako bat emana omen zion.

TEREXA: Eta Ixidorrek ez ziona erran makil ukaldika garbituko zuela?

PATXI: Bai; bainan Martxel ez dute makil ukaldika garbitu, bainan ba puñal batekin.

TEREXA: Errex da puñalaren atxemaitea!

PATXI: Ez. Guk, ez dugu puñalik ibiltzen sakelan. Hortakotz, nere ustez, Joset Beltza da Martxelen hiltzalea, biak egiazko kaskoin bezala, elgarren etsai baitziren.

TEREXA: Biak etsai? Eta zergatik?

XANTI: Ba, badakizu ederki zuhaurek; Martxeli Beltzaren emazte zena atsegin izan zitzaiola. Beti hala izana da, emaztekaria!

TEREXA: Xanti! Zain-zazu zure mihia! Ez ote dakizu hilari errespetua zor dela? (Patxik armarioa idekirik, hartzen du banda pila bat)

XANTI: Bai, badakit. Bainan, erran beharrak erran behar dira beren mementoan. Eta emaztekaria zen ba, eta gainerat, auzi zalea! Ez deusentzat tribunalean! Bertzela, galda huni. (Patxiri) Zer diok, Patxi?

PATXI: (Itzuliz) Nere ustez, Beltza dela hobenduna! Eta bertzeen bizkarrera bota nahi izaitea holako tzarkeria, neri ezin onetsia zaut.

TEREXA: Eta Martxelen portefulla, nork kendu dio?

PATXI: Nik dakita?

TEREXA: Nolanahi, hura ez du haizeak eraman; bizkitartean ez da nihun ageri. Dena den, jujeak ongi egin du Ixidor preso sartzea!

PATXI: Zaude ixilik! Jujeak deus ez daki! Deus ez du ikusten... begietan banda bat baitu, bainan, zaude gostuan, eroriko zaio. (Horiek erraitean, eskuineko atetik ateratzerat doa, banda bat lurrean herrestan)

TEREXA: Ez dakit jujeari eroriko zaion! Haatik, zuri bai. Ez duzu ikusten banda galduz zoazila?

PATXI: (Banda bilduz) Jujea buru gogorra da! (Barnetik Karmela oihuka: Patxi!)

TEREXA: (Patxi joan-eta) Zer gizona hau! Nahasia iduri du. Alde batetik bertzerat beti kurri! Bainan ez dakit deus zuzenik egiten duenez! (Patxi agertzen da, laguntzen duela kanpoko ateraino besoa bandatua duen gizon bat)

PATXI: (Joan denari) Zoazi polliki! (Anttoniri) Orai zure aldi! Zato. (Patxik ustegabean, alkia jotzen du)

ANTTONI: Milesker! (Bertzeeri) Agur! (Biak gordetzen dira)

TEREXA: Agur! Ez dut konprenitzen nola jaun medikuak gizon hori hartu duen mutiltzat! Mirakuiluz dago xutik.

XANTI: Horrek dituen lunetekin, gainerat! (Ateko zirrintza. Patxi ateratzen da eta borta idekitzen du)

MARITXU: (Erdi nigarrez agertzen da) Arratsalde on!

PATXI: Andere Maritxu!

TEREXA: Bai zuri ere! (Xantiri) Gaixoa! Zer planta!

MARITXU: Karmelari nahi nuke mintzatu.

PATXI: Berehala. Erranen diot hemen zirela. (Badoa)

TEREXA: Jar zaite, Maritxu!

MARITXU: Ai, Jauna! Akitua nago! Ez dut gehiago indarrik!

XANTI: Ez lotsa Maritxu! Denek badakigu zure senarra ez dela hobendun.

MARITXU: Eta beraz! Zer dituzte manera horiek?

XANTI: Nik lepoa eman nezake mozterat ez dela hura.

TEREXA: Segur gira jujea dela tronpatu! Bainan oro xuxenduko dira! Ez izi.

XANTI: Ixidor ez da holako tzarkeriarik egiteko kapable.

KARMELA: Maritxu! (Besarkatzen du) Zu hemen! Erran bezala, laster joango nuen zure xeka!

MARITXU: Berantetsia nuen... Barkatu! Hain da handia nere kezka! (Ixilean mintzo dira. Patxi agertzen da Anttonirekin, kanporat laguntzen duela)

ANTTONI: Agur deneri! Berriz arte!

BERTZEAK: Agur!

PATXI: Barnera, Xanti! (Maritxuri begira, bere aldetik) Gaixo emaztea!

XANTI: Goazen ba. (Badoa Terexarekin medikuaren bulegorat)

MARITXU: O! Andere Karmela, bihotzetik otoizten zaitut. Zure anaiak salba dezake. Jujeari egin behar dion «rapport»-ean, eman baleza iduritzen zaiola Martxelek bere burua hil duela...

KARMELA: Guk bezala, ene anaiak sinesten du zure senarrak ez duela deus egitekorik afera hortan.

MARITXU: Orduan...

KARMELA: Bainan ez du horrek erran nahi, Martxelek bere burua hil duela. Ene anaiari ez zaio iduri holakorik gertatu dela. Horren erraiteak ez ditu denak argitzen.

MARITXU: Bai, horrekin denak garbi daitezke. Auzoen arabera Martxel ez zen uros bere emaztearekin. Sekulako samurgoak eta kalapitak omen zituzten senar emaztek.

KARMELA: Ez da harritzekoa! Elgarren amodiorik ez zuten ezagutu, diruarentzat ziren ezkondu.

MARITXU: Behazu, Karmela. Nik ez dut nehor salatu nahi; denak Joset Beltzaz mintzo dira. Erran-merran horiek susmo hutsak balin badira, zertako preso ezarri dute ene senarra? Ez da behinere hilaren etsai izana. Anartean hilaren etsaia hor ibilki da libro.

KARMELA: Bainan, Maritxu, itxura guziek zure senarra dute kondenatzen. Plazako ostatuan izan duten eztabaida... eta gainerat, hilak sahetsean sartua zaukan eztena, zapatain eztena, zure senarraren eztena. Kalapitan ari zirelarik, zure senarrak eskutan omen zuen delako eztena.

MARITXU: Ba, eta bertzeak kendu ere.

KARMELA: Bai, egia. Bainan, dirua... Ixidorrek ikusia omen zuen Martxel dirua portefullan emaiten ari.

MARITXU: Ixidorrek ez du holakorik erraiten. Eta gero, diru goseak ez gaitu behinere itsutu.

KARMELA: Txarrena hau da: Kalapitan ari ikusi dituzte eta Ixidorrek erran zion makil ukaldika garbituko zuela.

MARITXU: Hau lotsagarrikeria! Itxura batzuengatik gizon ohoragarri bat preso emana, eta gure familiaren omen ona zikindua! Eta nork daki...

KARMELA: Ez lotsa! Zure senarra libratua izanen da! Ez da dudarik.

MARITXU: Lehenbailehen agian! Hortakotz nik oxtion galdatua da hoberena. Martxelek bere burua hil duela, aski liteke zure anaiak erraitea bere erreportan. Otoi, otoi, galda-zozu hola egin dezan. (Barnetik eleak aditzen dira)

KARMELA: Xo! Hemen da nere anaia! (Agertzen dira Terexa, Xanti eta Xabin medikua)

XABIN: (Goxoki) Nik erran dautzudana eta besterik ez. Aditu duzu?

XANTI: Bainan, bainan, esne hutsa!

XABIN: Esne hutsa eta besterik ez. Agur!

TEREXA: Ez adiorik. Nere kontu utz hori!

XANTI: (Bortari buruz joanez) Nik pasa behar dudan gosea!

MARITXU: Xabin jauna! Otoi, Jainkoaren izenean!

XABIN: Badakit zertara jina ziren! Bainan hori ezin daitekena da!

MARITXU: Zu, hain ona zirena...

XABIN: Hori da! Ona naizela-eta, ontsa zautzu nik gezurra erraitea, hil baten oroitzapena zikintzea... eta nere burua saltsan sartzea?

MARITXU: Bere burua hil duelako zertifikata eginez, ez diozu nehori kalterik egiten.

XABIN: Bere burua hiltzea ez dea bekatu? Nola erran nezake bekatuan hil dela Martxel?

MARITXU: Egokiago zaizu hobenik gabea kondenatzea?

XABIN: Emaztekia! Oraino ez da jujatua. Auzia xuritzekoa da, eta ez dakigu zer aterako den. Nolanahika ere, ni segur naiz zure senarra libro aterako dela.

MARITXU: Eta anartean?...

XABIN: Gaur berean zure senarra libro uztea nere esku balitz...?

MARITXU: Erraiten bazinu...

XABIN: Zer? Zer erran nezake? Erran dut erran behar guzia.

MARITXU: Ez zaitut konprenitzen.

XABIN: Horra bi gau ez dudala lorik egin, delako zertifikata nola behar dudan itzuli gogoetatua nagola.

MARITXU: Beraz dudan zaude?

XABIN: Bai. Hala da. Segur naiz zure senarrak ez duela deus ikustekorik afera hortan. Gainerat nere arreba hor ari zait erran eta erran salba dezadan. Libratzen ahal banu! Eta horiek oro zertako? Bertzeen pena eta buruhausteak nereak baino barnago hartzen ditudalakotz.

KARMELA: Horrengatik zira hain ona, Xabin.

MARITXU: Bai. Eta horrengatik dautzut nik ere galdegiten lagun gaitzazun ateka hortarik jalitzen.

XABIN: Bainan nik ez dezaket gehiago egin.

KARMELA: Deusik egin duzu bederen?

XABIN: Ez duzu ba ikusten? Zerentzat uste duzu bada, ez diodala oraino jujeari eman delako zertifikata? Alta hura ere galde eta galde ari zaut. Zuek nahi duzuen gisakoa eman banio, ez zuen onartuko.

KARMELA: Erramunek ez zuela onartuko?

XABIN: Ez. Nihaur hasi naiz hedatzen fama, baizik eta bere burua hil duela Martxelek, ikusteko nola hartzen duen jendeak. Bainan holakorik ez daiteke; zauriaren lekua ikustea aski da. Halere hori diot, zeharka adieraztera eman diot Erramuni, Ixidorren salbatzeko. Bainan...

KARMELA: Eta zer erran du Erramunek?

XABIN: Laster konprenitu du eta huna zer erran dautan: «Arras ona zira, jaun medikua! Hobengabea daukazun gizon baten salbatzeagatik, zer egiterat zoaz? Kolorerik ere ez duena finkatuz, zure omena galtzerat zoaz, eta zure mediku eginbideari huts egiterat. Bainan nik ez zaitut segitzen ahal bide hortan. Nere eginbidea da egia aurkitzea, hobenduna gaztigatzea. Eta beraz zure zertifikata gisa hortan egiten baduzu, hilaren gorputza lurretik atera araziko dut eta bertze mediku zonbeiti miaraziko.»

KARMELA: Bainan, Erramun gure laguna da!

XABIN: Afera hortan ez da jujea baizik.

MARITXU: Karmelak galdatzen diona eginen du. Guziek badakigu osoki maite zaituela!

KARMELA: Nik galdatuko diot, Maritxu.

XABIN: Ez zuregatik, ez nehorengatik, ez du deus eginen Erramunek bere eginbidearen kontra. Ez dugu bide horri jarraiki behar.

MARITXU: Zoin da ba bide hori?

XABIN: Hiltzale bat izan denaz geroz, hiltzalea xekatu behar da.

PATXI: (Eskuineko bortatik bere burua sarturik eta kexu) Zer balio du xekatzea? Gauza hain garbia eta ageria den pondutik...

XABIN: Patxi!

PATXI: Harriek berek ere ez ote dakite Joset Beltza dela Martxelen hiltzalea?

MARITXU: Hura bera da, ba. Sinets nezazu Xabin jauna... (Hau erraitearekin, ezkerreko bortatik Joset Beltza agertzen da. Azken hitzak entzuten ditu, besoak kurutzaturik, hitz motelez erraiten du)

BELTZA: Ez nintzen hobeki erortzen ahal!

PATXI: (Izitua) Beltza!

MARITXU: (Izitua, bere buruarekin) Entzun nau!

XABIN: Arratsalde on, Beltza. (Joset Beltza gizon mokorra da, eta erdi mozkorra da)

BELTZA: Hain xuxen, afera hortaz zurekin mintzatzerat jina naiz, zeren zu jaun medikua, gizon zuhurra baitzira.

XABIN: Enekin mintzatzerat...?

BELTZA: Bai jauna. Andere hunek diona, herri guziak ere erraiten du. (Patxiren alderat behatuz) Eta zonbaitek ari dute berri hori hedatzen.

PATXI: Nik ez! Nik ez...

XABIN: Beltza.

BELTZA: Berak erraiten...

MARITXU: Nere senarra ez da hobendun.

BELTZA: Hori zuk diozu...

MARITXU: Herri guziak ere nik bezala. Ez ahal duzuia zuhaurek doidoietan hori aitortu?

BELTZA: Hortakotz dut jaun medikuarekin mintzatu nahi.

XABIN: Eta... zendako enekin?

BELTZA: Badakit jauna ez duzula zuk hori hedatu ene kontra. Bainan badakit ere ene kontra kurritzen diren solas horiek zuk desegiten ahal dituzula.

XABIN: Ez zaitut konprenitzen...

BELTZA: Beha zazu. Gure herri huntan ez da nehore zure errana untsa hartzen ez duenik, gizon saindutzat atxikitzen baitzaitute denek. Hortakotz, zure hitzak baduelakotz holako indarra, ene kontra hedatzen ari dena, nahi nuke zuk finka dezazun ene kontra dabiltzan eleak ez direla egiak. Hobengabearen salbatzea ez dea ere haizu? Hori egin-zazu, Xabin jauna, nahi baduzu zuzenenik dena sustengatu. Orai arte ez dut nehore hil. Bainan ixilik, begi zeiharkan eta eriaz erabiltzen banaute, baizik eta hiltzalea naizela, orduan ez da errana ez naizela egiazko hiltzale bilakatuko, ezen ene pazientziak ere badu izari bat.

XABIN: Bego, bego Beltza. Izan zaite trankil. Arras berotua zira.

KARMELA: Ba, sobera berotua!

BELTZA: Zer erran nahi duzu? Sobera edan dudala? Badaiteke. Bainan ene kasu huntan atsekabea zerbait gisaz ito behar dut...

XABIN: Untsa da Joset. Zoazi eta egon gostuan.

BELTZA: Nere lanera noa. Karrika berriko etxearen finitzerat. Hori izanen da herri huntako ene azken lana, hori egin-eta hemendik aldegiterat bainoa. Ez dut nahi beltzale batzuen arten bizi. Beharrik aldamuak kentzea aski dut bakarrik. Eta kasu denek! (Sartu aldetik, badoa. Denak, ixilik, harrituak, elgarri begira ixtant bat)

PATXI: Urde beltza!... Neretzat segurik ez da dudarik. Horren bisaia ikustea aski zaut. Hori da, bai...

MARITXU: (Nigarrez) Ai, ai! Gure haurrak! Gure etxea!

KARMELA: Xo, Maritxu, xo!

PATXI: (Leihotik begira kanporat) Xabin jauna! Jujea heldu da!

XABIN: Eh?

KARMELA: Erramun?

PATXI: Bortan da!

XABIN: Patxi, zoaz zigarroak erosterat.

PATXI: Ontsa da. (Penaz badoa ezkerretik)

ERRAMUN: Arratsalde on.

BERTZEAK: Bai zuri ere!

ERRAMUN: (Banazka salutatuz) Andereño... anderea... nola zira Xabin?

XABIN: Ontsa... milesker; jar zaite!

ERRAMUN: Bon; jaun medikua, gaurko behar dut baitezpada zure zertifikata!

XABIN: Sinets nezazu. Egungo lanak ez daut astirik utzi deusetako.

ERRAMUN: Ez da bihotz ona baino maiteagorik deus! (Irriz) Ah! Uste duzu ni enganatuko nauzula! Ez! Badakit nolakoa den zure desira, Xabin! Bainan hori ez daitekena da, adixkidea! (Xutitzen da) Iduritzen bazaizu, aiseago mintza gaitezke zure bulegoan. Nekagarri zait arrazoin batzuen emaitea jenden aintzinean.

MARITXU: Ez, jauna, ez. Otoi mintza zaitezke hemen, nere aintzinean.

ERRAMUN: Bai. Bainan...

MARITXU: Ahantzia duzuia beti gure adixkidea izan zirela.

ERRAMUN: (Berriz jarri-ta) Jujeek ez dezakegu bertzeek bezalako bizi molderik izan. Bakarrik behar dugu bizi, lagunik gabe.

KARMELA: Zergatik? Zerentzat?

ERRAMUN: Sekulan, gure baitan nehork ez dezan ikus laguna, adixkidea edo haurridea! Ez da behinere atsegin lagun baten preso emaitea. Ni, orai, jujea baizik ezin izan, horra legea! Adixkidetasuna eta amodioa zer diren ez dakien legea, lege itsua. Eta bihotza ezin ixilaraz! Egitateari begiratu eta jujatu behar da: Inkesta egin-eta, froga guziak bildu-eta. Zorigaitzez, orai arte zure senarraren kontra dira itxura guziak: Bertze frogarik ez dut aurkitu.

MARITXU: Bainan, badakizu nere senarra Martxelen adixkidea zela!

ERRAMUN: Horrengatik ba! Adixkidea zelakotz galdatu ziozkan ehun mila libera prest! Ordu berean ikusia zuen Martxelek ehun eta berrogeita hamar mila libera portefullan ezartzen! Adixkide zelakotz du Martxelen ezetzak haserretu Ixidor. Gero elgarri gaizkika arizan dira! Eta Ixidorrek agertu zapatagintzan dabilkan eztena... Martxelen gorputzari josia atxeman den eztena bera. Portefulla berriz, ez zen hilaren sakelan!

MARITXU: Beraz, uste duzu...

ERRAMUN: Nik bilatzen dut nori zitaken balia krima hori. Itzul-azu afera hori harat edo hunat: Nere uste guziek zure senarrarenganat ekartzen naute.

MARITXU: Jainko maitea!

ERRAMUN: Mendekuz egin ote du? Ala kolera kolpean! Ala diru gosez? Portefulla segurik ez da ageri.

MARITXU: Bainan, ene senarra gau hortan...

ERRAMUN: Kasu! Kasu! Badaiteke gauak duen gehienik konprometitzen! Ez dauku erran ahal izan, nun ibili den gau hartan...

MARITXU: Nola ezetz? Ostatutik segidan etxerat jin zitzaidan, eta dena kondatu. Gero, zainak airean zituela, burua freskatzerat atera eta azkenean Xabin jaunaren etxerat etorri. Karmelak erran zion medikua joana zela fabrikako langile baten etxerat.

KARMELA: Bai, egi-egia da!

MARITXU: Eta orduan, ez jakin zer egin, hor ibili da karrikaz karrika.

ERRAMUN: Bai, hori bera erran du, eta hori da ba txarra; nola froga non ibili den?

MARITXU: Orduan... galdua da! Xabin jauna, Xabin jauna, salba gaitzazu! (Medikuaren besoetan nigarrez)

XABIN: Ez izi! Ez gal kuraia! Ixidorrek ez du hobenik eta Jainkoak salbatuko du.

KARMELA: (Jujeari, aparte emanez) Erramun... Erramun maitea! Segur naiz ez dela Ixidor hobendun. Fagore handi bat galde egin behar dautzut... Lehena... beharbada nere bizian galdatuko dautzudan bakarra.

ERRAMUN: Errazu, atsegin nuke...

KARMELA: Salba zazu gizon hori!

ERRAMUN: Salbatu? Nola?

KARMELA: Daiteken bezala. Bere burua hil duelako froga onartuz, bertzela ez baidaiteke.

ERRAMUN: Ez niri holakorik aipa, Karmela.

KARMELA: Zertako ez? Ez dautazuia erran maite nauzula?

ERRAMUN: Eta maitasun horren izenean, zuk galdatzen dautazu ene eginbidearen ostikatzea!!

KARMELA: Amodio handia denean...

ERRAMUN: Amodio horren frogarik ageriena, emaiten dautzudan ezetza da.

KARMELA: Erramun! Erramun! Jainkoaren izenean...

ERRAMUN: Karmela! Ez nezazula behar gabe sofriarazi! Jujea besterik ez naiz, eta nahiago nuke ez izan. (Xabini) Legearen izenean jin nitzaizu. Sarriko behar dut papera... Agur! Jainkoak atera gaitzala ateka huntarik. (Badoa)

MARITXU: Bai! Gutaz urrikal bedi! Eta zaint gaitzala!

KARMELA: (Xabini) Zer egin ginezake, Xabin?

XABIN: (Trixterik) Ez dakit, hori, ez dakit!

MARITXU: Banoa, Karmela. Barkatu!

KARMELA: Lagunduko zaitut, Maritxu!

MARITXU: Milesker, guziengatik, Xabin jauna. Agur.

XABIN: Gero arte, Maritxu. Pausa zaite eta ez lotsa! (Karmela eta Maritxu badoaz. Xabin bakarrik, jarrita, gogoetatua. Paper bat sakelatik ateraturik, begiz irakurtzen du, artean erranez) Paper hunek salba zezaken. Gaixo gizona!

PATXI: (Zigarro kopa bat eskuan, sartzen da arras airean) Azken berriak, Xabin jauna!

XABIN: E?

PATXI: Ba... ba... (Jartzen da) Plazan oro airean dira...

XABIN: Zertaz?

PATXI: Joset Beltzaren kontrako froga bat badela.

XABIN: E? Beltzaren kontrako froga?

PATXI: Ba jauna, ba! (Ahapeka eta kanporat begiratuz) Joset Beltzak hil du Martxel!

XABIN: Bon, bon... errazu lehenbailehen dakizuna.

PATXI: Borda Beltzak bi mila libera galdu ditu jokoan.

XABIN: Eta gero?

PATXI: Billet bat, Martxelek hil den gauean portefullan zaukatenarik da.

XABIN: Eta hori nola dakizue?

PATXI: Agerreko Jakesek ezagutu omen du. Gau hartan Martxeli irina pagatzeko eman zionaren berbera omen da.

XABIN: Eta mila liberakoa ezagutu?

PATXI: Bai. Billetean hitz hauek omen ziren: «Agur, ez haut gehiago ikusiko!»

XABIN: Holakoak ardura ikusten dira!

PATXI: Bai, bainan, letra bat makur emana zen, edo hobeki erraiteko eskas, «haut», «h» gabe. Jakesek Martxeli eman billet berbera dela dio. (Karrikan jendearen murmurika bizia)

XABIN: Zer gertatzen da oraino?(Patxi badoa leihorat ikusterat eta galdatzerat)

PATXI: Zer da hor?... Ez dakit zer den; zernahi jende heldu da. Xantik erran daut sartzen dela.

XANTI: (Arrabots handirekin sartzen da) Joset Beltza!

XABIN: Zer? Hil dute bederen?

XANTI: Ez, bere burua hil du.

XABIN: E?

PATXI: Nola?

XANTI: Karrika berrian egiten ari zen etxeko xefautetarik erori da, lerratu-eta. Edana zen!

XABIN: Jauna! Goazen Patxi.

XANTI: Ez zaitela joan, hunat ekarki dute. Nik ez dut lagundu, ez baitaukat indarrik.

XABIN: Zoazi Patxi, eta polliki ekar dezatela. (Patxi badoa laster)

XANTI: Hola hil beharra zen alimale bat zen! Egiazko alimalea. Harek hila zen Martxel, harek ebatsia dirua. Badakizu, dudarik gabe, billetaren ixtorioa? (Xabinek baietz buruarekin) Portefulla erre eta kito! (Atean eleak) Hemen dute.

XABIN: (Atean) Polliki! Polliki! (Hiru gizonek eta Patxik, Beltzaren gorputza ekartzen dute odoleztatua, zikindua)

PATXI: Hunen karga!

XABIN: Ezar-azue alki hortan! (Foltsua hartzen dio eta miatzen du)

XANTI: (Patxiri) Bizi ote da?

PATXI: Ez zait iduri.

XABIN: Foltsua ibiliki zaio oraino, arras flako haatik.

XANTI: Hezurrak ez dituzke osoak! Erori den lekutik.

XABIN: Kasko hezurra hautsia duela, uste dut. Bon, zoazte eta abisa-zazue jujea.

XANTI: Nik eginen dut. (Badoa)

XABIN: (Beltzaren oinetan belauniko) Hiltzerat doa! Patxi! Koramina pikura prepara-zazu. Bihotzak doidoia jotzen dio. (Patxi badoa) Dena alferrik! Eta Ixidor salbatzeko azken esperantza hunekin joan! Bai... (Beltzak hasperen bat) E! Joset! Ez! (Ixilik ixtant bat. Xutitzen da, kopeta ilun) Ez! Ez! Jauna, zer heldu zaut gogora?... Bainan... (Berriz Joseti hurbil ukurtua) Iduri du hatsik ez duela. (Kexu) Hunek ez du emazterik, ez haurrik... Denek bazakiten nola bizi zen... Eta beharbada... hau izan da... Jauna! Jauna! Izigarria da ene gogoeta... ala zuk igorria? (Berriz Joseten ondoan belauniko) Ez, ez, ez. Ez du hatsik hartzen!

KARMELA: Xabin! (Maritxurekin sartzen da)

XABIN: (Ikaratua) Zer? (Oihuka altxatzen da iduri erotua) A!

KARMELA: Xabin, zer duzu?

XABIN: (Kalmatua) Deusik. Ez da deus egitekorik.

MARITXU: Erramun laster hemen da. Gure ondotik heldu zen.

ERRAMUN: Zer gertatu da?

MARITXU: Ikusten duzu. Zorigaitzez erori da!

XABIN: Ez dakit. Ez naiz gehiago nere buruaren jabe. Oraintxet erran dautanak erdi xoratua nago.

ERRAMUN: Zer erran dautzu?

XABIN: Berak hil duela Martxel.

MARITXU: Jainko maitea!

KARMELA: Jesus! (Bi emazteak besarkatuak. Erramun Beltzari begiak josiak)

XABIN: (Aintzinerat heldu da, begiak goiti besoak zabalik) Barka Jauna! Barka!

OIHALA