BIGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Kanpo bat... Sasi, arbol, zinaurri lur meta bat, jartzeko edozein altura. Oihala idekitzean entzuten dira urrun ihizi harrabotsak: zakur, tiro, tuta.

GREGORIO: (Ihiztari bezti agertuz) Haugi hunat. (Xixon berdin bezti agertzen da) Hemen izanen duk hire posta... Eta orai, nik emanen daiaztaten xehetasuneri, ontsa beharriak idek-aitzik... Postatuko haiz hementxet, zinaurri lur meta hunen ondoan... Holaxet, to... Haatik kasu emak zinaurri lur meta hau ez dezakan kitzika, zinaurriak ez daiten jali... Ikusten duk hortxeko bi arbolen arteko xendra hori?... Hor pasatuko diren ihizi guzieri tiro emanen diotek: edo erbi, edo bas-ahuntz, edo basurde.

XIXON: Eta basa lapinak?

GREGORIO: Basa lapineri ere ba... Izanen dituk zakurrekin, urrundik ihizien igortzaleak, postatu ihiztarietarat.

XIXON: Eta azeriak?

GREGORIO: Azeriak ere hil-aitzik... Bainan ez diat uste azeri hiltzeko lanik ukanen dukan.

XIXON: Eta azkonak?

GREGORIO: Ba, azkonak ere hil-aitzik... Bainan nekez duk azkonik hemen egun iraganen... Tiratzeko ihiziak izanen dituk bakarrik: basa lapin eta erbiak; beharbada zenbait basa ahuntz... Agian basa-ahuntz baten hiltzeko xantza izanen duk... Ohore bat lukek hiretzat.

XIXON: Basa ahuntza, pan, pan...

GREGORIO: Ba... Ikusten baduk bat, ez zakala huts egin... Bon, konprenitu duk bederen ontsa... Ean, zer eginen duk, hor pasatzen baduk erbi bat?

XIXON: Pan, pan, pan...

GREGORIO: Ontsa duk... eta basa lapin bat?

XIXON: Pan, pan, pan...

GREGORIO: Arras ontsa... Eta bas-ahuntz bat?

XIXON: Pan, pan, pan.

GREGORIO: Hale eta hobeki... Uzten hut beraz hihaure... Ez hadila hemendik mugi, ni berritz jin artio... Kasu emotek haatik zinaurri hauieri... Eta ean basa-ahuntz bat hiltzen dukan?... Xantza on, to...

XIXON: Bas-ahuntza, pan, pan, pan...

GREGORIO: Ni banioak. (Jalitzen da) (Xixon bakarrik dago. Urrun entzuten dira beti ihizi burrunbak... Egiten du lehenik tokien itzulia. Betbetan erne ernea plantatzen da... Ez, ez da pitsik... jartzen da... Berritz ere zerbait entzuten duke... Etzanik aztaparka kurritzen du)

BERTA: (Gibeletik ixil ixila hurbiltzen zaio, irri trufa batean... Ederki bezti da... Oihu egiten dio) Heup, Ttotte!

XIXON: Ai, ai, ai! (Oihu karrasia bat botatzen du... Daldaran dago ikaretan bainan, halere irriño bat egiten du, Berta ezagutu eta)

BERTA: (Eztiki) Zer ari zira hola hemen?

XIXON: Ihizin, ba, ihizin... pan, pan, pan.

BERTA: Hil duzuia pitsik?

XIXON: Ez... ez ikusi.

BERTA: Nun duzu hemen ihizien pasaia?

XIXON: Hor... ba, ba, ba...

BERTA: Ho... Nahi zintuzket ihizi zonbait aurtikitzen ikusi... Egoiten ahal niza hemen?

XIXON: (Loriatua) Ba, ba, ba.

BERTA: Bon... hementxet jarriko naiz. (Alturan jartzen da) (Xixon dudamudakan dago, ean ihiziari edo Bertari duen kasu emanen. Azkenean Bertaren ondoan jartzen da, arma bere sahetsean pausatuz... Ez daki zer egin... Elgarri so egiten dute eta irri bizpahiru aldiz... Bertari poxi bat hurbiltzen zaio)

BERTA: Hainitz maite nauzuia Ttotte?

XIXON: (Loriatua) Ba, ba, ba...

BERTA: Nik ere ba zu.

XIXON: (Bertaren ezpainak erakutsiz) Zoin pollita, gorri-gorria!

BERTA: Zer?... Ene ezpainak?... Nahi ditutzia zureak ere berdin gorri?

XIXON: (Loriatua) Ba, ba, ba...

BERTA: Zaude... Gorrituko dauzkitzut. (Gorritzekoarekin gorritzen daizkola) Ean hola... Luza-azu ezpaina. Eta orai hola. Bon ontsa da... Biziki mutil pollita zira. (Loriatua, Xixon ez dauke grimaska... Berritz ere, elgarri so eta irriz egoiten dira apur bat... Azkenean, Xixonek, nahi lioke Bertari eskua hartu, bainan hunek ez konprenituarena egiten dio) Zer nahi zinuen ene eskutik? Zer duzuia?... Zerbait eskas?

XIXON: (Irri xoro bat) Behatzak ere gorri... Ba, ba...

BERTA: Ba, bon... behatzak ere ezpainak bezala nahi dituzuia? Ekaitzu, gorrituko dauzkitzut... (Gogotik gorritzerat uzten du, grimas batzu egiten dituela. Gorritze horrek kilikatzen balu bezala. Xixon ez baitauke gehiago, azkenean eskua hartzen dio eta han sekulako pottak emaiten) (Bertak eskua erretiratuz eztiki) Alo... Ez zatzula esku horrekin ezpainak hola hunki... Gorri guzia kentzen baituzu. (Xutituz) Bon, ni aintzinarat joanen naiz... Zuk aski duzu ihizia segitzea... Ha, zenbat zinaurri diren hemen!... So egizu, zinaurri lur meta harrotu dugu. Kasu emozute alimale tzar hoieri... Bon, adio. (Urruntzen da... Xixon jarraikitzen zaio) Ez, ez... Zu zaude hemen... Egin-azu ihizi... Agian basa ahuntz bat hilen ahal duzu... Hura laitake ene plazerrik handiena.

XIXON: Bas-ahuntza, ba, ba... Pan, pan.

BERTA: Sarri artio beraz.

XIXON: (Trixtatua egoiten da ixtant bat... Arma hartzen du... Zinaurriak abiatuak ditu gorputza gora... Zalapartaka heien kontra lotzen da) Puuu... zinaurriak... Ai, ei, ai... Zinaurri gorriak!... (Betbetan entzuten da ahuntz baten marraka... Mee... Bere arma espaldan, erne ernea plantatzen da... Berritz ere marraka batzu... Eskuin eta ezker dabila, ihizia hobeki ikusi beharrez... Azkenean ba, noizbait, tiro emaiten dio)

PAKO: (Oihu alimale batzuetan, agertuz) Eheup!... Zer da botiga hau?... Nungo asto handia ari da hor tiroka?... Ha, hi hintzena?... Zozo buztan umea, hi! Noizetik hunarat etxe ahuntzak ihiztatzen dituk. He?... So egizak zer egin dukan?... Jaun erretoraren pittika hil duk... Pittika ba hil... So egizak... Nahi dukan bezala afera xuxenduko duk jaun erretorarekin... Ez dik balio ez, hor harritua egoitea tente potente, hire arma tzarrarekin... Hasteko ekar-ak eni arma hori... Ez haiz hi on arma baten ibiltzeko.

XIXON: Arma, arma, ez... Arma enea...

PAKO: (Bortxaz kentzen diola) Ekarrak ba hori hunarat... Haizen bezalako tipul burua!... Eta, arma hau berritz bildu nahi baduk, askiko diok aitari galdatzea... Nik, haren eskuetan ezarriko diat... Hik egin zak nahi dukana. (Urruntzen da)

XIXON: (Bakarrik... Bulta bat egoiten da, grimaska, zozotua bezala... Gero lotzen da hazka...) Ha, zinaurria, zinaurri gorriak. (Bere buruari zinaurri kentzen ari da bulta hat, batean «zinaurriak» apaletik diola, bertzean orroaz. Zinaurrieri buru egiteko kentzen ditu emeki, soineko arropak oro, salbu galtzak... Azkenean, beti orroaz, badoa sasi gibelerat eta sasi gainetik, barneko alderat aurtikitzen ditu galtzak ere... Haren oihuak urrunduz, galtzen dira)

GREGORIO: (Apur baten buruan agertuz) Jes... Tiroa zeri eman ote ziok, mutiko zozo horrek? Ez zian ba hemen ihizi tiratzeko arrazoinik, gure sukaldean baino gehiago... Gisa hartarat postatua ere nian eta... Jes... Nun da gure gizona? Ez gehiago bere postan ere?... Ez direa hauk haren arropak? Puuu... Hau zinaurriketa... Jes... kartutxa kargatuak ere lurrerat aurtikiak? Zer gertatzen ote da hemen?

AROTZA: (Ihiztari bezti agertuz) Ta?... Zer hil dik?

GREGORIO: Deus ez dut konprenitzen... Bere arropak hemen ditu, bainan bera ez da hemen... So egizu puska hauieri? Zinaurriz itoak dira?

AROTZA: Ez ahal zaiok makurrik bederen gertatu tetele horri?

GREGORIO: Nik dakita? Dei dezagun... Errepustarik emanen ote duen... (Oihuz) Xixon, Xixon! Ttotte, O Ttotte! (Bat er'ez errepustarik) Jes... Zer da?... Hila ote?... Ean deus hatzik ez dugun ba harrapatuko... (Harritua, sasi gainetik so) So egizu... So egizu horrarat... Jaun erretoraren pittika hila... (Jalitzen da)

AROTZA: (Sasi gainetik mintzo kanporat) Nola hila duk hori?

GREGORIO: (Kanpotik) Tiro bat ukana du, bularrean, hurbildik, so egizu, tiroa oso osoan hartua du.

AROTZA: Hauxe duk mixterioa... Arropak hemen eta jabea eskas... Armarik ez eta pittika armaz hila... Deubrukeria zerbait badukek hor.

GREGORIO: (Berritz agertuz) Ez dute ba ihiztaria zenbait kabala basek bederen garbitu... Ean baden nihun odol hatzik. (Lotzen dira miaka)

AROTZA: Xt, xt... Bi gizon hor heldu, gorde gaiten to.

PAKO: (Apur baten buruan agertuz bizi-bizia mintzo) Ba, Jaun Mera... Horra nun zen postatua, ni horraxetan nintzen ahuntz alatzen... Eta, huna nundik hil duen pittika. Doietarik egin du, ez bainau nihaur harrapatu... Holakoeri, ez litzaikete ihiztatzeko paperik eman behar. Arma eskutik kendu diot, eta zureganat jin naiz segidan.

MERA: Ha, trixtea... Bainan nun da bera?... Jes, hauk ez direa haren arropak?...

PAKO: Nik ez dakit norat jo duen.

MERA: Bainan, bainan... Zer gertatzen da hemen?... Hemen bada zerbait behar gabeko... Kartutxak eta galtzak ere hor... Bainan, nor da hemen gordea?

AROTZA ETA GREGORIO: (Agertuz) Gu... (Tira ahala kalapitan har ditela)

MERA: Zer ari zirezte hemen?... Nun duzue ene semea?

AROTZA: Eskandala... Eskandala bat da hemen gertatzen dena... gorri zikinak zuek... Zer egin dautzue apez gaixoak, hola haren pittikari jazartzeko.

MERA: Zer derasak?... Gu, zuek bezen adixkide gituk erretorarekin.

AROTZA: Zuek, erretorarekin adixkide?... Ba, deubrua ur benedikatuarekin bezala.

MERA: Ikusiko diagu nork bilduko duen haren botza?

AROTZA: Ba segur haren pittikaren tirokatzaileek.

MERA: Haren botza bilduko die, elizarentzat zerbait egiteko kapable direnek.

AROTZA: Zer nahitako zuen burua kapable daukazue, bainan nun ditutzue zuen obrak?

MERA: Gure obrak ageri ahal dituk... Hala ez hiza ohartua, hire etxe aintzinetik iturri bat eskastu dela.

AROTZA: Ustel zikina hi! Zirtzilkeriazko obrak egiteko, ba, lehena haiz... Joan beharko duk erroz gora oraikoan... Eta ikusiko diagu orduan zer eskastuko den hire botigaren aintzinetik?

MERA: Zer egingo duk ene botigaren kontra?

AROTZA: Oroit hadi, herrian komoditateak eskas ditugula.

MERA: Horiek dituka ene botigaren kontra ezarri gogo. Jakin zak, hik ez badituk ezartzen erran lekuan, heldu den astetik beretik behar dena eginen duela, heien bertze nunbait ezartzeko... Arozteian ez baduk hol-hola usainik aski, hartarik zerbitzatuko haukula nasaiki eta merke.

KOSE: (Sartzen da hats hantua) Ha, hemen zirea?

MERA: Zer da?... Zer gertatzen da?...

KOSE: Ttotte, zure semea... Ttotte, biluz gorri... (Beti hats hantua, ezin erranez)

MERA:Zer?

KOSE: Ba, harra bezala larru-has. (Hats-hantua)

MERA: Bainan, mintzatuko zirea garbiki.

KOSE: Ez dakit nolaz eta nundik... Zure semea plazarat agertu da larru gorrian... zakurrak saingaz eta haurrak harrika lotu zaizko, eta tira ahala hunarat buruz ihesi jo du... Jende multxo bat haren ondotik gabiltza.

MERA: Molde hortan mutikoa, bainan zer deubru gertatu zaio, orai berritz trixte horri?

KOSE: Ez dakit... Gehiago dena, ezpainak eta behatzak gorri gorrituak omen ditu. Nik uste, arrunt burua galdua duke...

MERA: Bainan, nun da orai?

KOSE: Ez dakit... Eskualde huni buruz hartu du, eta presuna handi zenbait haren gibeletik abiatu gira.

MERA: (Arotzari eta Gregoriori) Ustelak... Baliatu zirezte egunaz, zerbait jukutria tzar muntatzeko. Gutaz trufatu nahi izan duzue, haur gaixo baten medioz... Bainan kasu ondorioeri... Kasu erreferari.

AROTZA: Guk zer falta dugu hire semea burxoroa balin baduk? Hura xuxen-zak eta ez gu.

MERA: Holako elek beharri ondoko bat merezi likeie...

AROTZA: Emak hire beharri ondokoa, kapable balin bahaiz.

MERA: Gogotik ukan hezakek, ez banintz eskuen zikintzea beldur.

AROTZA: Jakin-tzak arotzak baduela hi baino asko beharri luze azkarragoen eskolatzeko usaia.

KOSE: Te, te... Huna nun diren. (Agertzen dira Xixon eta Berta... Xixon beztitua da Bertaren gaineko arropez)

BERTA: Hemen zabilan biluzia, iheska... Bildu dut, ondotik joanik... Eta, ene arropez ahal bezala tapaturik, etxerat ekarki nuen.

MERA: (Kexu) Errak, Ttotte, nun habila hola hemen?... Zer dituk manera horiek?

XIXON: (Zinaurriak erakutsiz ikaran) Puuu... Zinaurriak... Zinaurri gorriak!...

MERA: Hik, hei, hil duka jaun erretoraren pittika?

XIXON: Ba... pan, pan, pan...

PAKO: Segur horrek hil baitu, ikusi ahal dut aski ontsa...

KOSE: Zenbat pinta arpo edanak hituen hori ikusi aintzin?

PAKO: Ez aski, hiri lau begien heina baizik ez ikusteko.

MERA: (Xixoneri) Bainan, trixtea, erranen dautaka zerendako hizan arroparik gabe?

XIXON: Zinaurriek, pik, pik... Nik arropak kendu...

MERA: Eta ezpainetako eta eskutako gorri hori nundik dituk? (Xixonek irri gozo batekin, Bertari so egiten dio) (Mera arras kexu) Mintzatuko hiza?... Esplikatuko dautaka, nolaz hizan hola gorritua eta biluzirik? (Xixon ikaran)

BERTA: Otoi, ez zazula gaizki erabil... Ez da hunen falta hola balin bada.

PAKO: Dudarik gabe biluzi da, beroegi zuelakotz.

MERA: (Bixi bixia) Zuk, zure mihia atxik-azu zuretzat... Nehork ez dautzu pitsik galdatzen.

PAKO: Ene gogoaren agertzeko dretxoa ahal dut. Jes... Nik arras ontsa konprenitzen dut gizon bat biluz ditakela, odola kaldan duelakotz.

KOSE: Ba, holako usaiak baititu horrek.

PAKO: Holakoeri ohartzeko hobea haiz, hi ere, hire emaztea zaintzeko baino.

KOSE: (Izigarri kexu) Hik, zer duk, orai ere, erraiteko ene emaztearentzat?... Hi, jende zikintzale ustela (papotik lotzen zaio eta jalitzen dira kanporat).

PAKO: Galda xehetasunak, Mr. Philipperi... Galdazkik hari. Ai, bakea emak!...

MERA: (Kexu) Emozu hiltzekoa... Kali-azu, nahasi hori... Edo ezar-azu preso.

AROTZA: He, polliki, polliki, gu ere hemen gira gero.

MERA: Hi habil asto ferratzerat!

AROTZA: (Kexu, papotik lotzen zaio) Asto ferratzerat?... He?... Asto ferratzerat... Haugi hunarat ferra beharretan bahiz... (Kanporat pusatzen du) Emanen dauzkiat nik ferrak... Eta ez zangotan, bainan bertze nunbait.

PAKO: (Kanpotik) Ai, ai, ai... Hatsa, hatsa... Bizia, bizia... Zatozte laguntzerat.

GREGORIO: (Jaliz) Errak, Kose, utz-ak hori bere gisa edo urkatzen hut gero?

KOSE: Utz nezak. Utz nezak... Oroit hadi herriko mutila naizela!

GREGORIO: Ba, eta ni herriko eiherazaina.

PAKO: Herriko mutil haiz, bainan ez luzarako. (Kalapitak kanpoan urrunduz eztitzen dira) (Xixon ikaran dago kalapitalarieri so)

BERTA: Beldur zirea, Ttotte?

XIXON: (Daldaraka) Ez dakit.

BERTA: Ez izan beldur... Hau deitzen da: POLITIKA.

XIXON: Pol, poli...

BERTA: Politika ba... Zenbaitentzat hauxe da... Ez duzuia pitsik konprenitzen politikan?

XIXON: (Luzaz buruarekin) Ez...

BERTA: Ez zira bakarra. Hainitzek zu baino gehiago ez dute konprenitzen.

XIXON: (Ahoa zabalik) Haa...

BERTA: Bainan, halere zerbait dute saltsatzen.

XIXON: (Beti aho zabalik) Ha, ha...

BERTA: Eta, hori politika egitea dute deitzen...

XIXON: (Eskandalaz joa bezala) Ho...

OIHALA